Текст книги "Капитан Грант болалари"

O‘n sakkizinchi bob
CHUCHUK SUV AXTARIB

Salinas ko‘li Serra-Bentan bilan Serra-Guamini o‘rtasida cho‘zilib yotgan kichkina-kichkina ko‘llarning eng oxirgisi. Ilgari Buenos-Ayresdan Salinas ko‘liga tuz chiqarish uchun butun-butun ekspeditsiyalar kelar edi, chunki ko‘lning suvida natriy xlor juda ko‘p. Lekin hozir jazirama issiq bo‘lganidan ko‘lning suvi qurib qolgan, shuning uchun ko‘lning tagiga cho‘kib qolgan tuz uni kattakon oynaga o‘xshatib qo‘ygan.

Talkav Salinas ko‘lidan suv topamiz deganda ko‘lning sho‘r suvini emas, unga kelib quyiladigan chuchuk suvli juda ko‘p ariqlarni ko‘zda tutgan edi. Lekin hozir ular qurib qolgan ekan. Hamma suvni o‘t purkayotgan quyosh ichib qo‘ygan edi. Salinas ko‘lining qurib qolganini ko‘rganda chanqoqdan sillasi qurigan sayohatchilarning nima ahvolga tushganini ko‘z oldingizga keltirish qiyin emas.

Darrov biror chora ko‘rish kerak edi. Meshlarda qolgan ozgina suv ham yarim buzilib, chanqoqni bosa olmaydigan bo‘lib qolgan. Chanqoq esa tobora vujudni o‘rtab borayotir. Shuning uchun bu hayotiy zarurat oldida ochlik ham, charchoq ham bilinmay qoldi. Darmoni qurigan sayohatchilar hindular bir kichikroq jar tagiga qurib, tashlab ketgan charm palatka – ruxa ichiga joylashdilar. Otlar ko‘lning balchiqli sohilida yotib, suv o‘tlari bilan quruq qamish poyalarini ijirg‘anib chaynar edilar.

Hamma ruxaga kirib joylashgach, Paganel Talkavga murojaat qilib, endi nima qilish kerakligi to‘g‘risida uning fikrini so‘radi. Geograf ham, hindu ham tez-tez gapirar edilar, shunday bo‘lsa ham Glenarvan ularning suhbatidan bir necha so‘zni ilib ola oldi. Talkav xotirjamlik bilan so‘zlar, Paganel esa ularning ikkalasi uchun ham zo‘r berib imo-ishoralar qilardi. Ularning dialogi bir necha minutga cho‘zildi, so‘ng patagoniyalik ikkala qo‘lini ko‘kragi ustiga qovushtirib oldi.

‒ U nima dedi? – deb so‘radi Glenarvan. – nazarimda, u ikkiga bo‘linishni maslahat berayotganga o‘xshaydi.

‒ Ha, ikki gruppaga bo‘linishni maslahat beryapti, – deb javob berdi Paganel. – Oti juda sudralib qolganlar o‘ttiz yettinchi paralleldan sekin-asta ilgarilab boraversinlar. Oti hali ancha bardam bo‘lganlar esa birinchi guruhni orqada qoldirib, bu yerdan o‘ttiz bir mil7575
  50 kilometr (Muallif izohi).


[Закрыть] narida San-Lukas ko‘liga quyiladigan Gaumini daryosini qidirib borishlari kerak. Agar bu daryoning suvi yetarli bo‘lsa, ikkinchi otryad birinchisini o‘sha yerda kutib turadi. Agar Guamini ham qurib qolgan bo‘lsa, otryad keyinda kelayotganlar bekorga yo‘l bosmasligi uchun orqaga qaytadi.

‒ Unda nima qilamiz? – deb so‘radi Tom Ostin.

‒ Unda yetmish mil janubdagi Serra-Bentan yonbag‘irlariga tushib borishga to‘g‘ri keladi, u yerda daryo juda ko‘p.

‒ Yomon maslahat emas, – dedi Glenarvan, – biz darhol shunday qilishimiz kerak. Mening otim suvsizlikdan hali unchalik qiynalayotgani yo‘q, shuning uchun men Talkavga hamroh bo‘lishim mumkin.

‒ Ser, meni ham birga olib keting! – deb iltimos qildi Robert, go‘yo ular sayr-tomoshaga borayotgandek.

‒ Bizga yetib yura olasanmi, o‘g‘lim?

‒ Bo‘lmasam-chi! Otim yaxshi. Uchsam deb turibdi… Maylimi, ser?.. Olib keta qoling!

‒ Xo‘p, bora qol, o‘g‘lim, – deb ko‘ndi Glenarvan. Sirasini aytganda, u Robertning o‘zi bilan birga bo‘lishidan xursand edi.

‒ Nahotki, uch kishi biron bir yerdan muzday, toza suv topa olmasak!

‒ Men-chi? – deb so‘radi Paganel.

‒ Aziz Paganel, siz zaxira otryad bilan qolasiz, – dedi mayor. – Siz o‘ttiz yettinchi parallelni ham, Guamini daryosini ham, umuman pampaslarni yaxshi bilasiz, shuning uchun biz bilan qoling. Na Myulredi, na Vilson, na men – birontamiz Talkav tayin qilgan joyni topib borolmaymiz. Jasur Paganel boshchiligida esa biz hech qo‘rqmay olg‘a boraveramiz.

‒ Bo‘ysunishga to‘g‘ri keladi, – dedi geografiya olimi, otryadga boshliq qilib tayinlashganidan boshi osmonga yetib.

‒ Lekin parishonlikni tashlaysiz, – deb qo‘shib qo‘ydi mayor, – bizni hech lozim bo‘lmagan yerga, masalan, qaytadan Tinch okean bo‘yiga boshlab bormang tag‘in!

‒ Aslida shunday qilib bir ta’ziringizni berish kerak ediya, yaramas kishi! – dedi kulib Paganel. – Lekin Talkav bilan qanday gaplashasiz, aziz Glenarvan?

‒ Menimcha, patagoniyalik bilan gaplashishga hojat ham bo‘lmasa kerak, – dedi Glenarvan, – lekin juda zarur bo‘lib qolganda men bilgan ispan so‘zlari bir amallab tillashib olishishimizga kifoya qilsa kerak.

‒ Bo‘lmasa oq yo‘l, qimmatli do‘stim, – dedi Paganel.

‒ Oldin ovqatlanamiz, – dedi Glenarvan, – keyin, iloji bo‘lsa, yo‘lga chiqishdan oldin jindek-jindek mizg‘ib olamiz.

Sayohatchilar quruq ovqat yeb oldilar, lekin bu ularni qondirmadi, albatta, keyin esa yotib olishdan boshqa durustroq ish bo‘lmaganidan darrov uyquga yotdilar. Paganelning tushiga shaldirab oqayotgan ariqlar, sharsharalar, daryolar, anhorlar, hovuzlar, hatto suv to‘la grafinlar, xullas, ichadigan suv bilan aloqasi bor narsalarning hammasi kirib chiqdi. Bu chidab bo‘lmaydigan azob edi.

Ertasiga ertalab soat oltida Talkav, Glenarvan va Robert Grantlarning oti egarlandi. Otlarni meshlarda qolgan suv bilan sug‘ordilar. Ular suvni yutaqib, ammo hech qanday lazzatlanmay ichdilar, chunki meshlardagi suv ko‘ngil aynatadigan edi. Otlarni sug‘orib bo‘lishgach, Talkav, Glenarvan va Robert egarga o‘tirdilar.

‒ Xayr! – deb qichqirib qolishdi orqadan boradiganlar.

‒ Ishqilib, orqaga qaytmaslikka harakat qilinglar! – deb qo‘shib qo‘ydi Paganel.

Ko‘p o‘tmay Talkav, Glenarvan va Robert geografiya olimi boshchiligida qoldirilgan otryad turgan yerdan ko‘rinmay ketdilar.

Chavandozlar hozir o‘tib borayotgan Desertio de las Salinas, ya’ni Salinas ko‘li atrofidagi cho‘l sarg‘ayib, qovjirab yotgan, balandligi o‘n futcha keladigan butalar, pasta-pastak mimoz (kurramamel)lar va yumma degan butasimon sersoda o‘simliklar o‘sib yotgan loy-tuproq tekis yer edi. Ahyon-ahyonda oftobda ko‘zni jimirlashtirib yuboradigan darajada yaltirab yotgan tuz maydonlari uchrab qolardi. Agar kun jazirama issiq bo‘lmaganda bu barreroslarni muzlab yotgan yerlar deb o‘ylash mumkin edi. Qaqrab, qovjirab yotgan yer bilan quyoshda yaltirab turgan tuz maydonlari bir-biridan keskin farq qilar va qirga o‘ziga xos g‘alati bir tus berardi.

Agar Guamini daryosi qurib qolgan bo‘lsa, sayohatchilarimiz tushib borishi lozim bo‘gan sakson milcha janubroqdagi S’erra-Bentanning manzarasi tamom boshqacha. «Bigl» nomli kemada 1835-yilda bu yerga kelgan ekspeditsiyaning boshlig‘i kapitan Fits-Roy tomonidan tekshirilgan bu o‘lka nihoyatda serhosil. Hindu yerlaridagi eng yaxshi, chiroyli o‘tloqlar shu yerda. Serra-Bentanning shimol-g‘arbiy yonbag‘ri barra o‘tlar bilan qoplangan; pastroqda turli xil o‘simliklarga boy o‘rmonlar cho‘zilib ketgan. Bu o‘rmonlarda muguz daraxtlari turiga kiradigan algarobo o‘sadi, uning mevasini quritib yanchadilar, un qiladilar va hindular juda xush ko‘radigan non yopadilar; unda yana bizdagi majnun tolga o‘xshab ketadigan uzun-uzun, egiluvchan navdali oq kvebraxo, bulardan juda pishiq bo‘ladigan qizil kvebraxo; salga yonib ketaverishi uchun tez-tez dahshatli yong‘inga sabab bo‘lib turadigan naubuday, gunafsha rang guli piramidaga o‘xshash bo‘ladigan viraro; nihoyat, balandligi sakson futgacha yetadigan gigant timbo daraxtlari o‘sadi, bitta timboning soyasida butun bir poda dam olishi mumkin. Argentinaliklar bu boy o‘lkani o‘zlariga bo‘ysundirishga ko‘p urinib ko‘rdilar, ammo hindularning qarshiligini baribir sindirolmadilar.

O‘lkaning bunday boy bo‘lishining sababi tog‘lardan oqib tushadigan suvlardan hosil bo‘lgan juda ko‘p soylarning shu yerdan o‘tishi edi, albatta. Haqiqatan, bu soylar eng jazirama issiqlarda ham qurib qolmas edi. Lekin bu yerga yetib borish uchun janubga qarab bir yuz o‘ttiz mil yo‘l yurishlari kerak. Ana shuning uchun oldin Gamini daryosi tomonga borish kerak, deganda Talkav shubhasiz haqli edi, chunki Guamini ham yaqinroq, ham sayohatchilarning yo‘li ustida edi.

Uchala chavandozning oti tez chopib borardi. Bu ajoyib jonivorlar xo‘jayinlari ularni qayerga bunchalik qistab haydayotganini tushungandek ildam borar edilar. Ayniqsa Tauka o‘zini bardam sezardi. U qurib qolgan ariq va kurramamel butoqlari ustidan qushday uchib o‘tardi. Glenarvan bilan Robertning otlari ham undan ibrat olib, Taukachalik epchillik bilan bo‘lmasa ham, har holda dadil ketib borardilar. Egarga quyib qo‘ygandek o‘tirgan Talkav esa chavandozlarga ibrat edi.

Patagoniyalik Robertga tez-tez ko‘z tashlab qo‘yardi. Robertning egarga to‘g‘ri va mahkam o‘tirganini, ko‘kragini sal kerib, oyog‘ini bo‘sh ushlab, tizzalari bilan egarni qisib borayotganini ko‘rgan Talkav qiyqirib o‘zining undan mamnunligini bildirardi. Robert Grant haqiqatan ham uning maqtoviga arziydigan ajoyib chavandoz bo‘lib qolgan edi.

‒ Barakalla, Robert! – dedi Glenarvan bolaning ko‘nglini ko‘tarib. – Talkav sendan juda mamnunga o‘xshaydi.

‒ Nimamdan mamnun bo‘ladi, ser?

‒ Ot minishingdan.

‒ Men egarda mahkam o‘tiribman, xolos, – dedi bola, xursand bo‘lganidan qizarib.

‒ Hamma gap ana shunda, Robert, – deb davom etdi Glenarvan. – Juda kamtarinsan, lekin hozirdanoq aytib qo‘ya qolay, sendan ajoyib sportchi chiqadi.

‒ Sportchi bo‘lsam yaxshi-ku, – dedi kulib Robert. – Ammo otam meni dengizchi qilmoqchi. Bunga u nima derkin?

‒ Biri-biriga xalaqit qilmaydi. Hamma chavandozlar yaxshi dengizchi bo‘la olmasalar ham, hamma dengizchilar yaxshi chavandoz bo‘la oladilar. Reyaga minib o‘tirganingda yiqilib ketmaslik uchun o‘zingni mahkam ushlashni o‘rganasan kishi, otni yugurib ketayotgan yerida taqqa to‘xtatish, uni yonga, orqaga burish o‘z-o‘zidan bo‘lib ketadigan tabiiy narsa.

‒ Bechora otam! – dedi bola. – Qutqarib olganingizda u sizdan shunday minnatdor bo‘ladiki, ser!

‒ Sen uni juda sevasanmi, Robert?

‒ Juda, ser. Otam men bilan opamni shunday yaxshi ko‘rardiki, asti qo‘yasiz! Uning fikri-yodi bizda bo‘lardi. Har bir uzoq safarga borganida o‘sha o‘zi borgan hamma uzoq o‘lkalardan bizga sovg‘alar olib kelardi. Lekin, hammasidan yaxshisi, safardan qaytib kelgach, u biz bilan shunday mehr-muhabbat bilan gaplashar, bizni shunday erkalatar ediki, qo‘yaverasiz! Eh, otam bilan yaqindan tanishsangiz, uni siz ham yaxshi ko‘rib qolasiz! Meri unga o‘xshaydi. Otamning ovozi ham Merinikiga o‘xshagan yushmoq, mayin. Dengizchining ovozi shunday bo‘lishi qiziq-a, to‘g‘rimi?

‒ Ha, juda qiziq, Robert, – dedi Glenarvan.

‒ Men uni xuddi ko‘rib turgandekman, – deb davom etdi bola, go‘yo o‘zi bilan o‘zi so‘zlashayotgandek. – Sevimli, aziz otam! Kichkinaligimda u meni tizzasida tebratib o‘tirib, vatanimiz ko‘llari to‘g‘risidagi eski shotlandcha ashulani aytardi. Hali ham har zamon-har zamonda o‘sha ashulani g‘ira-shira eslayman. Merining ham esida bor. Eh, qanday yaxshi ko‘rar edik uni! Bilasizmi, men nazarimda odam otasini bunchalik yaxshi ko‘rish uchun bola bo‘lishi kerakmi deyman-da!

‒ Lekin uni izzat-hurmat qilish uchun katta bo‘lish kerak, o‘g‘lim, – deb javob berdi yigitchaning samimiy yurak gaplaridan ta’sirlangan Glenarvan.

Ularning bu suhbati vaqtida otlar yurishini sekinlatib, qadamlab keta boshladilar.

‒ Biz uni topamiz-a, to‘g‘rimi? – dedi bir necha minut jim borgan Robert.

‒ Ha, topamiz, – dedi Glenarvan. – Talkav bizga uning izini topib berdi, men unga ishonaman.

‒ Talkav – ajoyib hindu, – dedi bola.

‒ Shubhasiz.

‒ Bilasizmi, nima, ser?

‒ Oldin ayt-chi, bilish-bilmasinmni keyin aytaman.

‒ Men, atrofingizdagi odamlarning hammasini ham ajoyib odamlar demoqchiman: missis Elen, – men uni juda yaxshi ko‘raman! – doim xotirjam mayor, kapitan Mangls, janob Paganel, keyin «Dunkan»ning sodiq va jasur matroslari!

‒ Bilaman buni, o‘g‘lim, – dedi Glenarvan.

‒ O‘zingizning hammadan yaxshi ekaningizni ham bilasizmi?

‒ Yo‘q, bunisini bilmas ekanman.

‒ Bo‘lmasa bilib qo‘ying, ser! – dedi Robert Glenarvanning qo‘lini shart tortib olib o‘par ekan.

Glenarvan sekin bosh chayqab qo‘ydi. U Robert bilan yana gaplashgan bo‘lar edi, lekin Talkav orqada qolmanglar, tezroq yuringlar deb imo qilib qoldi. Orqada qolganlarni unutmaslik, vaqtni bekor o‘tkazmaslik kerak edi.

Uchala chavandoz yana ot choptirib ketdilar. Lekin ko‘p o‘tmay, Taukadan boshqa ikki otning bir tarzda chopishga quvvati yetmasligi ko‘rinib qoldi. Choshgohda otlarga bir soat dam berishga to‘g‘ri keldi. Otlar shunday holdan toygan ediki, jazirama issiqda qovjirab qolgan, nimjon alfafarga, ya’ni yovvoyi bedaga qayrilib ham qaramadilar.

Glenarvanni tashvish bosa boshladi, chunki atrof hali ham qaqrab yotgan dasht bo‘lib, bu juda yomon oqibatlarga olib borishi mumkin edi. Talkav jim o‘tirardi, aftidan, u Guamini daryosining qurib qolgan-qolmaganini aniqlamay turib, umidsizlikka tushishning hojati yo‘q, deb o‘ylardi.

Shunday qilib, u yana yo‘lga tushdi, shpor va qamchin bilan qistoqqa olingan otlar zo‘rg‘a qadamlab yura boshladilar, ulardan bundan ortig‘ini kutib ham bo‘lmasdi.

Talkav o‘z hamrohlarini orqada qoldirib ketishi mumkin edi, agar shunday qilsa Tauka uni bir necha soatda daryo bo‘yiga yetkazib borgan bo‘lardi. Lekin u o‘z hamrohlarini dasht o‘rtasida yolg‘iz tashlab ketishni o‘ylamadi ham. Shuning uchun patagoniyalik uchar otining jilovini tortib borardi.

Tauka bunga bo‘ysungisi kelmadi – u ikki oyoqlab turar, qattiq pishqirardi. Egasi esa uni sekin yurishga majbur qilishdan ko‘ra ko‘proq gap tushuntirar, erkalatardi. Axir Talkav ot bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri so‘zlashardi-da, Tauka unga javob bermasa ham, lekin egasining hamma gapiga tushunardi. Patagoniyalikning dalillari juda muhim bo‘lsa kerak, Tauka birpas «bahslashib» olgach, har qalay xo‘jayinining nasihatlariga ko‘nib, unga bo‘ysundi, ammo hali ham so‘liqni chaynab borardi.

Ammo Tauka Talkavning maqsadiga tushunganidek, Talkav ham o‘z otining nima uchun bunchalik sabrsizlik qilayotganini tushundi. Aqlli jonivor havoda namlik belgilari borligini sezgan edi; ot ochko‘zlik bilan havoni yutar, go‘yo hayotbaxsh suvga tiqmoqchi bo‘layotgandek tilini chiqarib tamshanardi.

Patagoniyalik suvning yaqinligini angladi. U hamrohlariga Taukaning bezovta bo‘layotganini aytib, ularning ko‘nglini ko‘tardi. Ko‘p o‘tmay, qolgan ikkala ot ham suvning yaqinligini sezib qoldi va oxirgi kuchini yig‘ib, Taukaning ketidan chopib ketdi.

Soat uchlarda uzoqdan suv ko‘rindi. U quyosh nurida jimirlab oqib yotardi.

‒ Suv! – deb qichqirdi Glenarvan.

‒ Ha, suv, suv! – deb qichqirdi Robert.

Endi otlarni qistashning hojati qolmadi. Suvning yaqinligini ko‘rib bechora jonivorlarning kuchlariga kuch qo‘shildi. Ular bir necha minutda Guamini daryosiga yetib bordilar va ko‘kragigacha suvga botib, yutoqib suv icha boshladilar. Otlari bilan daryoga tushib ketgan sayohatchilar ulardan o‘rnak olib, suvga sho‘ng‘idilar, bunga hech kim xafa ham bo‘lmadi.

‒ Oh, qanday maza-ya! – deb qichqirdi daryoning o‘rtasida rohat qilib suv ichayotgan Robert.

‒ Ko‘p suv ichma, Robert, – dedi Glenarvan, ammo o‘zi bunga amal qilishni xayoliga ham keltirmadi.

Hamma ham shoshib-pishib, yutoqib suv ichardi. Faqat Talkav shoshmay, xotirjamlik bilan, patagoniyaliklar tili bilan aytganda, «lassodek uzun-uzun» yutimlar bilan shimirib suv ichardi. U suvdan sira bosh ko‘tara olmasdi, unga qarab turib, daryoning hamma suvini ichib yuborsa-ya, deb cho‘chib ketish mumkin edi.

‒ Do‘stlarimizning umidi puchga chiqmaydigan bo‘ldi, – dedi Glenarvan. – Guamini daryosiga yetib kelishgach, ular istagancha toza suv icha oladilar, lekin Talkav daryoni quritib qo‘ymasa bo‘lgani.

‒ Ularga peshvoz chiqsak bo‘lmaydimi? – deb so‘radi Robert. – Bu bilan biz ularni bir necha soat bekorga tashvish tortishdan va suvsizlik balosidan xalos qilgan bo‘lardik.

‒ To‘g‘ri, o‘g‘lim, shunday qilsak yaxshi bo‘lardi, lekin suvni nimada olib borasan? Meshlarimiz Vilsonda qolgan-ku. Yo‘q, yaxshisi, shartimizga binoan shu yerda kuta turamiz. Ular bosib o‘tadigan masofani, buning ustiga, otlarning oyog‘iga qarab kelishlarini nazarga olsak, bu yerga faqat kechasi yetib keladilar. Shuning uchun ularga yaxshi ovqat bilan yotar joy tayyorlab qo‘yaylik.

Talkav Glenarvanning taklifini kutmay, tunash uchun joy axtarib ketdi. U daryo bo‘yidan bir ramada – uch tomoni devor bilan to‘silgan molqo‘ra topdi. Ochiq havoda yotishdan qo‘rqmaydigan odamlar uchun ramada juda yaxshi joy bizning sayohatchilar esa bundan qo‘rqmas edilar. Shuning uchun ular bundan ham yaxshiroq boshqa joy axtarib o‘tirmay, ho‘l bo‘lib ketgan kiyim-kechaklarini oftobda quritish maqsadida yerga yonboshladilar.

‒ Tunashga joy topdik, – dedi Glenarvan. – Endi faqat qorinning g‘ami qoldi. Bizni ilgari yuborgan o‘rtoqlarimiz mamnun bo‘lishlari kerak, agar yanglishmasam, ularni xafa qilmaymiz ham. Biror soat ov qilsak, vaqtimiz bekor ketmas deyman. Tayyormisan, Robert?

‒ Tayyorman, ser, – dedi bola, miltig‘ini ko‘tarib o‘rnidan turar ekan.

Glenarvanning miyasiga ov qilish fikri kelganiga sabab, Gaumini daryosining sohili atrofdagi butun qirlarda uchraydigan hayvon va qushlarning to‘planadigan joyiga o‘xshardi. Pampaslarda bo‘ladigan qizil kakliklarning bir turi – tinamular, qora chillar, sariq qiziloyoqlar va chiroyli ko‘kish patli suv tovuqlari gala-gala bo‘lib uchib yurardi.

Lekin atrofda to‘rt oyoqli hayvonlar ko‘rinmasdi. Talkav, ular naryoqda deganday, baland o‘sib yotgan o‘tlar va qalin o‘rmon tomonni ko‘rsatdi. Ovchilarimiz bir necha qadam bosishlari bilanoq hayvonotga boylikda dunyoda tengi yo‘q bir joyga yetib bordilar.

Ular parrandadan oldin bir-ikkita to‘rt oyoqli hayvon otib olmoqchi bo‘ldilar: shuning uchun dastlab pampaslarning yirik jonivorlaridan ov qildilar. Ular qarshisidan cho‘chib ketgan yuzlab kosul va guanakolar chiqib qoldi, bu guanakolar Kordiler tog‘ida sayohatchilar ustiga bostirib kelgan guanakolarga o‘xshardi. Ammo bu qo‘rqoq jonivorlar shunday tez qochib qoldilarki, ularga o‘q yetadigan masofada yaqinlashishning iloji bo‘lmadi. Shundan keyin ovchilar parranda otishga kirishdilar. Qushlar guanakolarday hurkak emas, buning ustiga go‘shti ham juda lazzatli bo‘ladi. O‘n ikkita qizil kaklik bilan qiziloyoq otdilar, bundan tashqari Glenarvan ustalik bilan o‘q uzib, bitta tai-tetr ham otib oldi. Juni sarg‘imtir, eti qalin bo‘ladigan bu jonivorning go‘shti juda shirin, shuning uchun unga ketgan poroxga achinmasa ham bo‘lardi.

Ovchilarimiz yarim soatga ham qolmay hech bir qiyinchiliksiz, keragicha narsa otib oldilar. Robert ham quruq qolmadi; u siyrak tishlilar oilasiga kiradigan armadil degan g‘alati bir jonivorni otib oldi, armadil badani suyaksimon harakatchan plastinkalar bilan qoplangan bir yarim fut uzunlikdagi jonivor. U juda semiz ekan, patagoniyalikning aytishicha, undan juda lazzatli taom pishirsa bo‘larkan. Robert o‘z o‘ljasi bilan juda mag‘rurlanardi.

Talkavga kelsak, u tuyaqushning pampaslarda yashaydigan va juda tez chopadigan bir turi – nanduning qanday ovlanishini ko‘rsatdi. Bunday tezchopar jonivorni ov qilganda ayyorlik qo‘l kelmas edi, shuning uchun Talkav nanduga yetib olish uchun Taukani tez choptirib, jonivorning ustiga bostirib bordi, agar u shunday qilmasa, nandu o‘zini goh u yoqqa, goh bu yoqqa urib qochib, ovchini ham, otni ham qiynab qo‘ygan bo‘lardi.

Nanduga keragicha yaqinlashgach, Talkav baquvvat qo‘li bilan qushga qarab bolas uloqtirdi, shunday epchillik bilan otdiki, bolas borib shu ondayoq tuyaqushning oyog‘iga o‘raldi, jonivor chopolmay to‘xtadi. Yana bir necha sekunddan keyin nandu qanotlarini yozib, yerda cho‘zilib yotardi.

Hindu nanduni o‘zining ov qilishga ustaligini ko‘rsatish uchun emas, kechki ovqatga o‘z hissasini qo‘shish maqsadida tutib keldi, chunki bu tuyaqushning go‘shti juda mazali bo‘ladi.

Bir to‘da qizil kaklik, Talkavning tuyaqushi, Glenarvanning tai-tetri va Robertning armadilini ramadaga olib keldilar. Darhol tuyaqush bilan tai-tetrning qattiq terisini shilib, go‘shtini ingichka-ingichka tilimladilar. Armaduga kelsak, bu jonivorning bir bebaho xususiyati bor: ustida kosasi bo‘ladi, o‘sha kosasida o‘zini qovurish mumkin. Shuning uchun uni darhol o‘z kosasiga solib, laqqa cho‘g‘ bo‘lib turgan ko‘mir ustiga qo‘ydilar.

Ovchilar kechki ovqatda faqat kaklik go‘shti bilangina kifoyalandilar, eng mazali ovqatlarni esa do‘stlariga olib qo‘ydilar. Ovqat ustidan dunyodagi barcha vinolardan ham yaxshiroq tuyilgan top-toza, muzdek suv ichdilar.

Otlarni ham yoddan chiqarmadilar. Ramadada poxol shunday ko‘p ekanki, otlarning yemigagina emas, sayohatchilarning tagiga solib yotishiga ham yetdi.

Hamma tayyorgarlik bitgach, Glenarvan, Robert va Talkav o‘z poncholariga o‘ralib, pampaslardagi ovchilarning oddiy to‘shagi – alfafar ustiga cho‘zildilar.