Текст книги "Утатыы"

– Мин биэнсийэлээхпин… – таай Егор буллугураата.

– Ээ, бырах, кэпсээмэ! – Витька күллэ. – Ол биэнсийэҕэр мыылата уонна быата атыылас. Ону даҕаны кэмигэр аҕаллахтарына. Дьэ, эмиэ эттиҥ дии – «киһи курдук олорон барыаҕыҥ» буолан! Күллэрэрин күллэрдиҥ, ол – чопчу. Эн манна ханна киһини көрөҕүнүй? Бу кини киһи дуо?

Витька хаһыаттаах киһичээһи көхсүгэ анньыбыгар биирдэрэ эмиэ хайыста.

– Көнөтүк тур диибин ээт!

– Эн истиий… – киһичээс саҕалаата.

– Дьэ? – Витька киниэхэ төҥкөйдө уонна сиэмэхтик ыыбыччы көрдө.

Сөкүүндэҕэ, тохтоон, саҥата суох турдулар.

– Тугу этээри гынаҕын? – Витька өһүөннээхтик ымайда.

– Суох, – киһичээс ыган таһаарда уонна төттөрү эргилиннэ.

– Суох эбит буоллаҕына, саҥара даҕаны сатаама… – Витька таай Егор диэки көрдө. – Өйдөөтүҥ? Оттон эн буоллаҕына этэҕин – киһи-и, киһи-и… Эһиги бары ньимиликээн буоларга эрэ бэркит. Ким даҕаны эһиги сирэйгитин нээллээбэтэ даҕаны бүтэ турар.

Таай Егор күүскэ бөкчөйдө уонна сири, ханна эрэ бэйэтин атаҕын аннынан, одуулаата.

– Туохха ньим бардыҥ? – Витька ыйытта.

Ол эрэн, таай Егор киниэхэ хоруйдаабата…

– Дьэ, эн ити туох буоллу-уҥ? – Витька абааһы көрүөр диэри хал буолбут ыскаамыйатыгар кэлэн баран унаарытта. – Каассаҕа диэри икки эрэ киһи хаалбыта дии… Билигин хоһуттан турабыт дуо?

Таай Егор саҥарбат, атаҕын аннын одуулуур.

– Тылгын быһа ыйыһынныҥ дуо?

Витька төбөтүн көтөхтө, халлааны көрдө. Үөһэ, адьас былыттар анныларынан, холууп улахан үөрэ эргийэ көтөр.

– Көр, манна эмиэ көтүтэллэр эбит, – диэтэ Витька уонна таай Егор таһыгар, сэргэстэһэ, ыскаамыйаҕа олордо.

Хаайыыга ол өҥнөөх киниэхэ эппитэ: «Өскө алҕаска кими эмэ атаҕастаатаххына, иккис алҕаһы оҥорума – бырастыы гыннара сатаама. Эн атаҕастаабыт киһиҥ, кырдьык, бэйэм буруйдаах эбиппин дии санаатын. Оттон бырастыы гыннара сатаан барыаҥ – сонно тута иккиэн буруйдаах буолуоххут. Эн оскуолаҕа ахсааны үөрэппитиҥ дуо? Оччотугар миэхэ эт эрэ, хас буруйдаах баара ордугуй – икки эбэтэр биир?»

Билигин Витька, таай Егор аттыгар олорон, ити ыйытыыга хоруй биэрэр кыаҕа суоҕуттан эмиэ муҥҥа-таҥҥа ылларда.

– Иһит, эн, чэ, ити… Туохтан итинник өһүргэнниҥ? Мин эн тускунан эппэтэҕим дии… Дьэ, эмиэ…

Кини өһүргэммит таай Егору күллэрэр курдук тэҥнэбили булан этээри ах барда, оччотугар таайа, мичик гынан баран, бэйэтин «Беломорун» тардан бусхаардыахтаах, онтон кинилэр өссө кыратык бу ыскаамыйаҕа олоро түспүттэрин кэннэ хомолто, өһүргэнии сыыйа-баайа соннук ааһан хаалыах этэ, ол эрээри, төбөтүгэр туох даҕаны киирбэтэ, ньимийиилэрэ уһаатар уһаата, оттон чугас мэниктии сылдьар ханнык эрэ оҕолор хаһыылара улааттар улаатта, инньэ гынан, кини бүтэр уһугар толоостук далбаатаата уонна эмиэ халлааны одуулаата.

Онно, халлааҥҥа, аҕакка Георгий этэрэ баар буолуохтаах. Витька былыттары, көтөрдөрү көрдө уонна, санаатыгар, аҕакка Георгийы итиэннэ кинини үөрэппит өҥнөөх көрсүһүүлэрин оҥорон көрдө.

Бу – Витька өҥнөөҕө аҕакка Георгийга кэлэр, кинилэр бэйэ-бэйэлэрин көрөллөр, онтон остуолга олороллор. Ийэкээнэ кинилэргэ борщ уонна үрүүмкэ буокка кутан биэрэр. Кинилэр иһэллэр, аһыыллар, онтон күүлэ үктэлигэр тахсаллар. Өҥнөөх табахтыыр, оттон аҕакка Георгий кинини саҥата суох көрөр.

Витька, тыынарын тохтотон, кинилэр бэйэ-бэйэлэригэр тугу этэллэрин күүтэр, ол эрээри, өҥнөөх даҕаны, аҕакка Георгий даҕаны тугу да кэп-сэтээри гымматах курдуктар. Кинилэр, көннөрү, үктэлгэ саҥата суох олороллор.

Витька өрө тыынна уонна төбөтүн хоҥкутта.

Күн утары олус өр көрөн, хараҕын иннигэр дьэрэкээн иилэр-төгүрүктэр устарга дылылар.

– Чэ, эн өйдөө дии, – диэтэ кини. – Мин эйиэхэ туох даҕаны манныгы этиэхпин баҕарбатаҕым… Көннөрү, антах, хаайыыга, эн өйдүүгүн, дьиҥнээх бэрээдэк баар. Оттон көҥүлгэ, эһиэхэ – бас баттах барыы. Бары бэйэ-бэйэлэрин тырыта тыытыһаллар, ханнык эмэ өйдөбүл да, бэрээдэк да суох…

– Кээс, – таай Егор бүтэҥитик хардарда. – Онно, эһиэхэ, ханнааҕы бэрээдэк баар буолуоҕай? Өҥнөөхтөр кэмнэрэ быданнаахха ааспыта. Барытын бандьыыттар уонна кыыл барбыттар дьаһайаллар.

– Ону эн эмиэ хантан билэҕиний? – Витька соһуйда.

Таай Егор ыгдах гынна:

– Сериаллары көрөбүн… Эн, дьиҥэ да баара, билэҕин дуо?

– Тугу?

– Мин бу олорон толкуйдаатым… Быһыыта, Витька, эн сөпкө гынаҕын…

– Ол аата?

– Дэриэбинэҕэ төннүбэппин диэбиккин этэбин… Уонна өссө билэҕин дуо?

– Дьэ? – Витька улаханнык сэрэхэдийдэ.

– Мин эмиэ эйигин кытта хаалабын. Туохха биһи бары антах барааннар курдук буолуохпутуй?.. Кикинэйэбит-кикинэйэбит – барыта туһата суох, оттон олох ырааҕынан тумнан ааһар. Ону баара, олох диэн, хрен баара, суос-соҕотох буоллаҕа.

Витька, айаҕын аллаччы атан, таайын букатын билбэт курдук көрдө.

– Тугу-тугу этэҕин, таай Егор? Сарсыардаттан төбөҕүн күҥҥэ тэһи көрдөрдүҥ дуо? Сайын буола иликкэ дылы дии…

– Онно туох баарый? Бииргэ уорар буолуохпут. Миигин үөрэтиэҕиҥ, уонна иннибит диэки түһүнэн кэбиһэбит. Мин, бу диэн эттэххэ, дьоҕурдаахпын ээ. Судаарыстыбаҕа үлэлээтибит. Түксү! Аны, бэйэтин үргүү түһүөххэ. Эбэтэр, ту-оҕуй, миигин кыайыа суоҕа дии саныыгын дуо?

Куоракка барыан иннинэ аҕакка Георгий Витькаҕа киһи дьиктигэ итэҕэйиитинэн олорор диэбитэ. Ону ааһан, кини ол дьиктигэ толору көҥүллээх. Витька онуоха киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук ураты табыллыбыт күрээһиннэр, уоруйах бойум баатын туһунан хаайыытааҕы бүппэт кэпсээннэри санаабыта уонна аҕакка Георгийы кытта сөбүлэспитэ. Кини санаатыгар, сорох ардыгар дьикти чахчы буолуоҕун сөбө.

Ол эрэн, оннук айылаахтык буолбакка.

Чаас аҥаардаах үөхсүү, ааттаһыы уонна ыһыы-хаһыы кэнниттэн эрэ кини таай Егору икки-үс уоруунан муҥурданарга, оттон улахан уоруйах буолуу туһунан санааны кэлиҥҥи үтүө күннэргэ хаалларарга диэн тылыгар киллэрдэ. Кини таайын дэриэбинэҕэ төннүөм диэн эрэннэрбитин эрэ иһин уорарга үөрэтэргэ сөбүлэннэ.

– Чэ, сөп, төннүөҕүм, – диэтэ таай Егор. – Ол гынан баран, биһилэх уонна ытарҕа харчытын барытын толуйдахпытына эрэ.

– Ол эмиэ тоҕо? Сыбаайба буолбат диэн мин эйиэхэ эппитим дии.

– Бигэ санаа, быһаарыыны оннук, – диэн таай Егор кытаанахтык хоруйдаата уонна ыскаамыйаттан турда. – Маннык олох хреҥҥэ бардын.

Ити курдук, бигэ санааттан, быһаарыныыттан сылтаан уора бардылар.

Буруйу оҥоро баран иһэн, таай Егор Витькаҕа аны дьылҕа охсуутун салгыы тулуйар санаата суоҕун уонна бу түгэнтэн уруулу бэйэтин илиитигэр ыларын эттэ.

– Электровоз курдук, – диэн кини быһаарда. – Өйдүүгүн? Ол эбэтэр, кабинаҕа киирэҕин, чуһуурдаҕын уонна эн салайан бараҕын.

– Өйдөннө, – диэтэ Витька.

Бытархай уорууттан, сиэптэн сыйгаардыыттан саҕалыырга быһаарыннылар. Витька таай Егору мобильнай сибээс салонун витринатын иннигэр туруорда, бэйэтэ иһирдьэ киирдэ. Үс киһилээх уочаракка тиийдэ, уулуссаҕа турар таай Егорга барыта үчүгэйдик көстөрүн дуу, суоҕун дуу тургутан көрдө уонна «Nokia» төлөпүөн хааларын сүүһүн сүллэһиннэрэн көрө турар маанытык таҥныбыт мадам суумкатыгар илиитин укта. Мааны дьахтары кыратык даҕаны сээбэҥнэппэккэ, Витька кини суумкатыттан көһүлүөгүн хостоото, арыйда уонна өстүөкүлэ нөҥүө кэтии ахан турар таайыгар көрдөрдө. Онно хас даҕаны биэс мөһөөхтөөх кумааҕы харчы уонна эмэрикээн сүүрбэлээх дуоллара баарын көрдөрдө. Витька, өрө тыынан баран, көһүлүөгү төттөрү оннугар укта, тоҕо диэтэххэ, бу кэмҥэ дьиҥнээхтии таай Егор бэйэтэ эрэ уоруохтаах. Бэйэтигэр сэмсэ курдук, Витька өстүөкүлэ витринаттан «Siemens» төлөпүөнү кып гыннарда, онтун илдьэ салон устун хаамыталаата, ол модель туох үчүгэйдээҕин туһунан атыыһыты кытта кэпсэттэ, онтон төттөрү оҥойон турар оннугар сэмээр ууран кэбистэ. Төлөпүөн сүппүтүн, онтон оннугар баар буолбутун таай Егортан ураты ким даҕаны көрбөтө.

– Хайа? Барыта өйдөнөр дуо? – Витька уулуссаҕа тахсан ыйытта.

– Уонна, – таай Егор сэргэхтик хоруйдаата. – Итиннэ оннук айылаах туох сатабыл баар үһүнүй? Толору тиэйиилээх таһаҕасчыт поеһы муҥар, биир эмэ барыыга сүүрдэн көр. Онно мин эйигин көрүөм этэ – хайдах сирэй-харах буоларгын. Быһата, мин киирдим.

Уон сөкүүндэнэн кини маҕаһыынтан ойон таҕыста уонна түргэн үлүгэрдик киэр хаамта. Витька арыычча ситтэ.

– Истэҕин, бу эн ханна маннык үлүгэр дабаххачыйдыҥ? – таай Егор сиэлэн бэдьэйэригэр тэҥнэһэ сатыы, кини ыйытта.

– Аргыый! – диэтэ биирдэрэ. – Сэмээр хайыһан көр. Кэннибитигэр ким даҕаны суох дуо?

– Билиин, ол биһигини ким сырсыаҕай? Эн оннооҕор холонон даҕаны көрбөтүҥ дии…

– Холонуум – холонумуум… – таай Егор хардаран бурдьугунаата. – Эн, дьэ, туох эмэ томооннооҕу өйдүөҥ баар дуо! Мин, быһыыта, өй-санаа өттүнэн бэлэмнэниэхтээх эбиппин. Көр, чахчы ким даҕаны суох?

Ити кэннэ Витька өссө чаас аҥаарын устатыгар аттынааҕы уулуссалар уонна паарка устун элэкэчийдэ, оттон таай Егор, хаһааҥҥытааҕар даҕаны өрө күүрэн туран, асфальт үрдүгэр силлээн чыырк гыннара-гыннара, аармыйаҕа сулууспалыы сылдьан кыргыттары хайдах «кыайталаабытын» кэпсээтэ, Витька кулгааҕа урут истэ илик «дьэгээриллэ төрдүкэйэ» диэн тылларынан үөхсүтэлээтэ, быһата, таай Егорга ханан даҕаны маарыннаабаттык быһыыланна. Туох даҕаны диэбит иһин, Витька кини бу курдук дьэргэлдьийбитин бу күҥҥэ диэри көрө илик.

Кэмниэ кэнэҕэс эмискэ күндү симэх маҕаһыынын ааныгар тохтуу биэрдэ, муннун анныгар:

– То-оҕо эрэ кыайан санаммаппын, кыбыстабын, – диэн ботугураата, онтон, эмискэ күлэн лаһыгыратаат, аан тутааҕын харбаан ылан, дохсуннук бэйэтигэр тарта.

Витька кинини кыл мүччү илиититтэн харбаан ылла.

– Иһит, баҕар, мин бэйэм гынарым ордук буолаарай?

– Иилистимэ! – диэт, таай Егор иһирдьэ атыллаата…

Витька, милииссийэҕэ тиийэн, ийэтин санаата. Түннүк аттыгар олорон, кини сирэйин, былаачыйатын, халлаан күөҕэ бачайдаах бүппэт суруктарын санаата, ол бачай нөҥүө син биир «биһиги үчүгэйдик олоробут, эн долгуйума» диэн тыллары ааҕыахха сөбө, ити санаалартан кини маҥан, тымныы бетон эркиҥҥэ көхсүнэн ордук күүскэ хам сыһынна.

Ийэтэ, бу үрүҥ күн анныгар баартан барытыттан чорботон, артыыска Инна Чурикованы таптыыра. Күллэҕинэ кини курдук буолара. Тииһин үрдүнэн үөһэ миилэтигэр үкчү маарынныыр дьураа баара. Витька киинэни соччо билбэт этэ эрээри, Инна Чурикованы сөбүлүүрэ. Кинини аһынара. Ким эрэ атаҕастаабытын уонна онтон көмүскэниллиэхтээҕин курдук.

– Ити гынан, мин өйдөөбөтүм. Хайаҕыт олоро сылдьыбытай? – Витькаттан саастаах старшина ыйытта.

– Мин, – диэтэ Витька. – Мин босхоломмутум туһунан ыспыраапкам эйиэхэ баар дии.

– Ыспыраапканы мин көрөрүн көрбүтүм…

– Дьэ? Оччоҕо тоҕо эмиэ?

Старшина тута хоруйдаабата. Бастаан сүүһүн сотунна, кыратык көхсүн этитэн сөтөллөн ылла уонна ол эрэ кэннэ саҥарда.

– Өйдөммөт петрушка буолла…

– Ол аата, начаанньык?

– Эн хаһан тахсыбыккыный?

– Оттон онно барыта суруллубут дии. Сатаан аахпаккын дуо?

– Дьэ, чобуорхайан эр!

Витька көхсүн этитэн кэбистэ, оттон старшина, алын уоһун быһа ытыран, түннүгү мыҥаата. Оннук мүнүүтэ курдук саҥата суох олордулар.

– Дьэ, уонна баран, кини туохха уора сатыахтаах этэй? – старшина өрө тыына эттэ. – Кырдьаҕас киһи буоллаҕа. Үйэтин тухары үлэлээбит…

– Дьон эҥин буолар, – диэтэ Витька.

– Ити эн туох туһунан?

Витька, кэтэҕинэн маҥан тымныы эркиҥҥэ сыста, төбөтүн кэннигэр бырахта, ол эркиҥҥэ ийэтин туһунан санаа-оноо саспыкка дылы, уонна, сылайбыттыы, хараҕын сапта.

– Быһата, начаанньык, биһиги ыыталаан кэбис. Манна син биир туох даҕаны дьыала суох. Барыта, алҕаска тахсан хаалла. Биһиги баҕарбатахпыт.

Старшина таай Егору арыаллаппыт сержанын иннигэр кыратык даҕаны иннигэр түһэ сатаан, Витька вокзалга түргэн хаамыынан бара сатаата. Витька акаарылаабыт таай Егору бэйэтэ поезка олордорго тыллана сатаабыта эрээри, старшина кыккыраччы аккаастаабыта.

– Мин онто суох эһигиттэн халбаҥ быһыыга-майгыга киирэбин. Начаанньык суоҕуттан, хата, үөрүҥ. Майор баара буоллар, эһигини бутугаһынан аһата симэттиэх этэ.

Ол иһин Витька билигин хардыытын эбэн биэрэр. Бөҕү кытта сэргэстэһэр диэн хайа даҕаны түбэлтэҕэ сатаммат.

– Бэйи эрэ, туох ааттаах көтүөлээтиҥ? – эдэркээн сержант этэн көрдө даҕаны, Витька, төбөтүн умса түһэрэн, күүрэн-ыгыллан, искэҕин ыары өксөйөр балыктыы, иннин диэки дьулуруйан истэ.

Сабыстыбыт, муммут-тэммит көрүҥнээх таай Егор мент кэнниттэн саҥата-иҥэтэ суох соһуллан-үнүөхтээн истэ. Барыларын бииргэ көрдөххө, кинилэр тротуар устун балачча уһуннук субуруспут олус дьикти көстүүлээх бөлөх этилэр.

– Иһит, эн ханнык дэриэбинэттэн сылдьаҕыный? – туох баарынан хардыытын эбэ сатыыр Витькаттан сержант ыйытта.

– Волокушаттан, – Витька хардаран бурдьугунаата.

– Ок-сии, то-оҕо даҕаны бэрдэй! Оттон мин Ипатьевкаттан сылдьабын дии. Отой чугас тураллар! Мин дьиэм сиэркэп аттыгар баар. Онно сылдьыбытыҥ дуо?

– Суох, – Витька албыннаата.

– Эс, хайдах сылдьа иликкиний? – сержант күллэ. – Ипатьевка эһиги Волокушаҕытыттан үс эрэ килэмиэтирдээх ээ. Онно өссө маннык хайа баар… Баҕар, эн букатын даҕаны Волокушаттан сылдьыбатыҥ буолаарай? Ээ? Тоҕо албынныыгыный?

Витька эмискэ тохтуу биэрдэ, сержант хааман испит омунугар кинини ааһа көттө, оттон таай Егор Витька көхсүгэр саалынна уонна, атаҕын аннын мээнэнэн одуулуу, таалан-дөйөн хаалла.

– Иһит эрэ, сержант, – Витька, эргим-ургум көрүнэн баран, бүтэҥитик эттэ. – Тугуй, эн мин киммин билбэккин дуо?

– Суох. Ол эн кимҥиний? – милииссийэ соһуйда.

– Мин – өҥнөөхпүн.

Витька итини саҥарбытыгар сиһин ороҕор тымныы сүүрээн биллэн ылла.

– А-а, мин итини билэбин, – милииссийэ кэҕих гынна. – Онно туох баарый?

– Дьэ баар! Мин эйигин кытта сэргэстэһэ хаамарым сатаммат. Буолаары буолан, кэпсэтэрим. Ол диэн отой сидьиҥ буоллаҕа.

– Тоҕо? – сержант, соһуйан, хараҕын чыпчыҥнатта.

– Тугуй, эн ментовкаҕа соторутааҕыта кэлбитиҥ дуо?

– Нэдиэлэ буолла. Аармыйаттан саҥа кэлбитим.

Витька, уорбалаабыттыы, кини лычкаларын диэки көрөн иҥнэх гынна.

– Оттон бу лычкаларгын хаһан ыла охсубутуҥ буолла?

– Аармыйатааҕы сыбаанньам хаалбыта.

– Оччоҕо өйдөнөр, – Витька далбаатаан кэбистэ. – Чэ, сөп, бардыбыт. Барытын кэлин билиэҕиҥ.

Кини салгыы хаамта.

– Иһит эрэ, ол тоҕо сидьиҥий? – сержант киниэхэ отой хоруйдуон баҕарбат Витьканы ситэн кэлэн ыйытта. – Дьэ, тоҕо? – сержант хатылаата.

– Тоҕо тоһоҕоҕо буоллаҕа… Аны миигин ким эмэ көрөн кэбиһиэ дии… Оттон мин, ону ол диэбэккэ, эйигин кытта кэпсэтэбин. Өйдөөтүҥ?

Сержант чуумпурда, тугу эрэ толкуйдаата, онтон ыйытта:

– Тугуй, онно эһиэхэ тойотторгут оннук айылаах алыс кытаанахтар дуо?

– Сооҕурдук, – Витька ымах гынна. – Быһата, эн… Арыый да хаалан ис.

Милииссийэ өрө тыынна уонна саннын ыгдах гынна.

– Чэ, сөп. Оттон таайгын кытта сэргэстэһиэхпин сөп дуо? Соҕотох хааман иһэр миэхэ чуҥкук баҕайы.

– Таайбын кытта сөп, – диэтэ Витька уонна хаамыытын эбэн биэрдэ.

Вокзалга поеһы күүтэн, таай Егору түннүк аттыгар олортулар уонна вагонтан тахсан хоҥнорун күүттүлэр.

– Ити таайыҥ хайдах эрэ дьикти баҕайы, – диэтэ сержант, өстүөкүлэ нөҥүө хоҥкуйбут, хараастыбыт таай Егору көрөн. – Кини, дьиҥэ да баара, тыллаах дуо?

– Иэдээн буоллаҕа дии, – диэтэ Витька. – Төлө бардаҕына – биэс буолан тохтоппоккун.

– Дуо-а? – сержант итэҕэйбэтэхтии унаарытта. – Таһыттан көрөн оннук дии санаабаккын.

Чахчыта, Витька таай Егор өйдөммөт тас көрүҥүттэн бэйэтэ дьиксинэ саныыр. Ментовкаттан таһаарыахтарыттан биирдэ даҕаны «ёкарнай бабай» уонна «хрен баара» дии илик – ол диэн, биир даҕаны тылы ыһыкта илик. Хараҕын сиртэн араарбат, умса көрөн, ханна илдьэллэр даҕаны улгумнук баран иһэр, биирдэ даҕаны күлбэт-ымайбат уонна сотору-сотору Витькаҕа эбэтэр дьаллыгырас милииссийэҕэ кэтиллэр.

Витька итинниги биирдэ уонча сыллааҕыта көрөн турар: ыаллара оннук эмискэ уларыйан хаалбыта, оннооҕор ойоҕун даҕаны билбэт буолбута. «Оҕотугар түспүт», – диэбитэ Витька ийэтэ. Ону Витька олус дьиктиргии истибитэ, кини өйдөбүлүнэн, бэйэтэ оҕо этэ эрээри, дьону-сэргэни бэрт дөбөҥнүк билэр этэ буоллаҕа.

– Иһит эрэ, таай Егор, – диэтэ кини, дьиксиннэриилээхтик иһийбит таайыгар төҥкөйөн. – Эн ити… Эн, дьиҥэ да, хайдах буоллуҥ ээ?

Таай Егор тонолуччу көрбүт хараҕын вагон түннүгүн өстүөкүлэтин уҥуор баар өлбөөркөй эйгэттэн араарда уонна Витька диэки кураанах сири көрөрдүү көрдө.

– Мин ыйытабын дии – эн манна хайдаххыный диэн?.. «Барыта орун-оннугар дуо» диэбит курдук ыйытабын!

Таай Егор сол даҕаны саҥарбакка Витька хараҕын тонолуппакка одуулаата, ол кубус-кураанах, иччитэ-суолтата суох көрүүттэн Витькаҕа, хаайыыга олордоҕуна буоларыныы, ыбыс-ыарахан буола түстэ.

Эбэтэр ийэкээнэ өлөөтүн кытта буолбутунуу.

– Дьэ, эн тугуй, хрен баара?.. Эн, дьиҥэ да, миигин билэҕин дуо?.. Бу мин дии, Витькабын… Эн бүт, билиин, акаарылаан…

– Дьэ итинник, Витюха, – кэмниэ кэнэҕэс таай Егор саҥарда уонна хараҕыттан таммахтар бычалыһан-ыгыллан таҕысталар. – Миэхэ туох даҕаны табыллыбата, хрен баара. Тыла суох сүөһү этим – быһыыта, соннук өлүүһүбүн. Дьиккэрдэр миигин алыс ыксары көлүйбүттэр.

Кини курустук төбөтүн куохаҥнатта, онтон түннүгүнэн сержаны көрдө, биирдэрэ таай Егор одуулаабытын көрөн, мичээрэ ырбайда уонна, хардаран, эйэҕэстик далбаатаата.

Мүнүүтэ буолаат, Витька вокзалтан тэйэн, сүүрэн буолуо дуо, букатын көтөн истэ. Таай Егору адьас илиититтэн сиэтэн дэллэриттэ, кэннилэриттэн төрүт уолуһуйан хаалбыт сержант кыл мүччү саппай уобуста.

– Миигин старшина өлөрөр буоллаҕа, билиин! – кини аҕылыырын быыһыгар хаста даҕаны хатылаан эттэ. – Дьэ, эн ханна анньан иһэҕиний? Мин кинини поезка олордуохтаахпын…

– Олордуоҥ, олордуоҥ, – киниттэн киэр сапсына-сапсына, Витька, хардыытын кыратык даҕаны мөлтөтөн ылбакка, бөтүөхтэс таай Егору соһон ырааттар ырааттылар.

Күндү симэх маҕаһыыныгар аҕыйах миэтэрэ тиийбэккэ, Витька соһуччу тохтоото. Кини санаата уларыйан дуу, эбэтэр бу аттыларыгар туһата суох сержант элэкэчийэриттэн дуу тохтообото, кини аҕакка Георгий «дьон куустуһуохтаахтар» диэн эппитин санаан тохтоото.

«Киһи илиитэ намчы эрээри, кытаанахтык тутар», – диирэ аҕакка Георгий. – Куустуһуоҥ кэрэх – туохтан даҕаны куттаммаккын. Онто суох, уонна, хайдах бар дьону кытта биир ситимнээх буолуоххунуй? Быанан баайыллан, кэлгиллэн дуо?»

– Чэ эрэ, таай Егор, куустуһуохха, – диэтэ Витька уонна таайын дьарамай санныттан уохтаахтык ыга кууста.

– Дьэ ити… Истэҕит… – сержант булдьугураата. – Ити аата, эһи туох буолаҕытый?

– Бэйи, эн тохтуу түс! – Витька киниэхэ сибигинэйдэ уонна хараҕын быһа симтэ.

Кинилэр тротуар ортотугар куустуһан баран турдулар, Витька таай Егор хайдах тыынарын иһиллээтэ. Таайын эппэҥнэс тыыныытыгар кини хомолто туһунан, дьол туһунан, тимир суол туһунан, Витька ийэтин туһунан, Витька бэйэтин туһунан уонна, быһата, олох туһунан урут истибэтэх кэпсээнин иһиттэ. Кини онно олус элбэх суолталаах баарын бүдүмүктүк таайда эрээри, ону истэ турар бириэмэ киниэхэ хайыы үйэ суоҕа.

– Иһит, эн аатыҥ ким диэний? – таай Егортан арахсан, кууркатын сиэҕинэн хараҕын сотторун быыһыгар кини сержантан ыйытта.

– Серёга, – диэтэ биирдэрэ.

– Өйдөнөр, – Витька киниэхэ кэҕик гынна. – Эн ити… Серёга… Мин мэлдьи дьиктиргии саныырым… Эт эрэ – дьон тоҕо мент буоларый?

Сержант айаҕын аллаччы атта уонна кинини тонолуппакка көрдө.

– Уонна ким буолуоххунуй? – диэтэ кини кэмниэ кэнэҕэс.

– Өйдөнөр, – Витька өссө төгүл кэҕик гынна. – Ити кэннэ ыйытыы суох. Бардыбыт, таай Егор.

Кинилэр иккиэн маҕаһыын үктэлигэр таҕыстылар, оттон сержант, тугу даҕаны өйдөөбөккө, тротуарга соннук туран хаалла. Мүнүүтэ устатыгар кини эмиэ да ааны, эмиэ да атаҕын аннын, эмиэ да ааһар дьону аҥаарыччы көрөн өлбөөрүттэ. Онтон барыахча курдук эргилиннэ, ол эрээри, санаата буолбакка, хаттаан үктэлгэ барда.

Ити түгэҥҥэ маҕаһыыҥҥа өстүөкүлэ үлтүрүйэрэ иһилиннэ уонна, ону сырса, сигнализация ыйылаата. Аан тэлэллэ биэрдэ, үктэлгэ Витька уонна таай Егор ойон таҕыстылар. Витька уҥа илиитэ хааннаах. Хаҥаһынан кууркатын сиэбигэр тугу эрэ симиннэ.

– Дьэ итигирдик, Серёга! – Витька сержаҥҥа хаһыытаата. – Чэ, уонна куоттубут, таай Егор! Сүүрдүбүт, ёкарнай бабай, хрен баара!

Уонна кинилэр сүүрэ турдулар.

«Обещание» кэпсээн

Афанасий Гуринов-Арчылан тылбааһыгар

САРДААНА УОННА СЕСК

Кини Рамбла устун Каталония болуоссатын диэкиттэн кэлэн иһэрэ. Бульвар кытыытынааҕы мастар абыраллаах күлүктэрэ сөрүү кууһарга дылылар, эриэккэс сыттаах платаннар сөрүүннэрэ аҥылыйар, атыы балааккаларын аайы өлгөм олордуу сибэккилэр сытыы минньигэс дыргыл сыттара тула эргини тунуйар. Мастар күлүктэриттэн чаҕылхай күн сырайар тулата тунааран көстөр. Бульвар Портаферрисс уулуссатын быһа охсуутун ааһарыгар кини аквариумҥа баар балыктар туруктарын бэйэтин этинэн-хаанынан өйдүүргэ дылы сананна. Хамсаныыта устан эрэрдии наскылдьыйда, ыйааһына биллибэттии чэпчээтэ, хойдубут салгыҥҥа аргыый уйдаран тайаара устуохха сөп курдуга.

Кини аттынан атын билиэн-көрүөн баҕалаах бытархай балыктар таймаҥнаһан ааһаллар. Олор сирэйдэригэр күн сырдыга ирбинньиктэнэр, отур-ботур кэпсэтэр саҥалара, мичээрдэрэ халтарыйан ханна эрэ үөһэ төбөлөрүн үрдүнэн тахсан платаннар дьэрэкээн сараҕар сэбирдэхтэрин быыһыгар сүтэллэр. Аһаҕас кафелар тастарыгар дьоҕус остуолларга күн уотугар кэриэччи сиэппит сарсыардааҥҥы хойуу кофены, табахтаан сыыйары сөбүлээччилэр хайыы-үйэҕэ оннуларын була охсубуттар. Ааһар дьону эйэргиирдии, бэл, аһына соҕус батыһа көрөн хаалаллар. Тоҕо диэтэргин, киһи дьолломмут тэҥэ сананарыгар сөп буолара илиилэрин иһигэр баарыттан дуоһуйан сылаанньыйан олороллоро.

Бокерия ырыынагын таһынан ааһарыгар, атаҕын анныгар бульварга тэлгэтиллибит билиитэлэри өйдөөн көрөөт, тохтуу биэрдэ. Хааман испит тротуара муора дьара уулаах кытылын түгэҕэр баар кумахтыы долгуннуран көһүннэ. Кыыс мунааран, аҥаар атаҕынан сэрэнэн бигээн көрбүтүн өйдөөбөккө да хаалла. Эмискэ кини кэнниттэн ойон тахсан, күлүм аллайан үп-үрүҥ тиистэрэ туртайар ис киирбэх эрээри, хайдах эрэ имиллибиккэ-хомуллубукка дылы көрүҥнээх уолан кыыс иннигэр, тохтоон утары эргиллибитигэр, соһуйан дьик гынна.

– Манна дэхси ээ, – англия тылынан олуттаҕастык саҥара-саҥара, чохчос гынан олоро биэрдэ. – Ити көстөр оннук. Ойууламмыт долгуннар… Бары дьиктиргииллэр… Тутан көрүүй.

Тротуар ньуурун имэрийдэ, итиэннэ кинини долгуннура сытар ууга умсаахтаан ыларга ыҥырардыы, күҥҥэ харааччы сиэппит ытыһынан таптайбахтаата. Хара бараан көрүҥүн ис-киирбэх аһаҕас мичээрэ киэргэтэн бэйэтигэр тардарыттан кыыс хараҕын куоттаран, кини көхсүн диэки халты көрдө.

– Фабрегас, – путбуолка суругун ааҕарын сэрэйэн, киэн тутта эрбэҕинэн кэннин ыйда. – «Барселона» путбуол кулууба… Мин аатым курдук… Франсеск диэн. Биһиги – Сеск диибит… Мин – Сеск… Тутан көрүүй, куттаныма.

Саҥарарын быыһыгар билиитэлэри таптайбахтаан ыҥырарын тохтоппотуттан, кыыс сэргэстэһэ такымыгар олороругар тиийдэ. Тротуар чахчы остуол ньуурунуу көнө, долгуннуран көстөр эриэккэс дизайна хараҕы баайан киһи албыннатар эбит.

– Көрдүҥ? – уол мичээрдиирин кубулуппат.

Кыыс, сөбүлэһэн мичик гына, төбөтүн кэҕиҥнэттэ. Ол кэмҥэ туох эрэ баламат күүс кэнниттэн түөрэ тардыбытыгар, сүһүөҕүн сүтэрэн, өрөһүлтэтэ суох тиэрэ баран түстэ. Охторугар таас билиитэҕэ тоҕоноҕунан сүр ыарыылаахтык охсулунна, хараҕын кырыытынан ырыынак уҥа өттүнээҕи кыбычыын туора уулуссаҕа куотан эрэр киһини көрө биэрдэ. Куотуохсут илиитигэр кини санныгар сүгэ сылдьыбыт дьоҕус кубалаҥ өҥнөөх суумкатын тута сылдьарын өйдөөн көрөн хаалла.

– Там паспорт… – ыксаан нууччалыы саҥа аллайда.

Кинини аралдьытан кэпсэппит уол уоруйах кэнниттэн тилэх уопсан сырсан иһэн, бульвар ортотугар охто сытар кыыһы эргиллэн көрөөт, хайыан билбэтэхтии, тула холоруктаата. Онтон кыыска ыстанан кэлэн, аттыгар тобуктуу түстэ. Кини кэннигэр ньиэмэстии саҥарар саастаах кэргэнниилэр аараан тохтоотулар. Оттон атын Каталония киин куоратын ыалдьыттара охтубут кыыһы чыпчылҕан түгэнэ көрөн ылаат, сонно кинини умнан, дьоһумсуйа туттан ааһа тураллар.

– Барыта орун-оннугар! – ньиэмэстэр дьиксиммит ыйытыыларын путбуолкалаах уол быһа түстэ. – Барыта о'кэй! Ааһыҥ…

Кыыс турарыгар көмөлөһөрүгэр кини, кэргэннии ньиэмэстэр уоскуйан салгыы ааһыахтарыгар диэри, сөбүлэһэрдии кэҕиҥнээтэ. Анарааҥҥылар ол эрээри соччо ырааппатылар. Полиция таҥастаах икки дьахтары көрө түһээт, эмээхсин кинилэри ыҥыран бокуойа суох илиитинэн далбаатаата. Уол кыыһы туора уулуссаҕа сиэтэн таһаарда.

– Барыах… Мин суумка ханна баарын билэбин… Мин көмөлөһөр…

Кыыс, батыһан доҕолоҥноон иһэн, чыпчылҕан түгэнигэр полицейскайдар диэки эргиллэн көрөн ылла. Ол эрээри киһитэ тоҕоноҕуттан ыга тутта.

– Түргэн барар… Полиция – наһаа өр… Кинилэртэн – көмө, туһа суох…

Мүнүүтэ кэриҥинэн имик-самык сырдыыр бороҥуй, сөрүүн барга киирдилэр. Остуойкаҕа араб буолаллара көрүҥнэриттэн тута биллэр икки эр киһи кофе иһэ олороллоро. Сүдьүҥнээн хаамар кыыска харахтарын быраҕан саҥата суох одууластылар. Путбуолкалаах уол кыыһы түгэххэ, халадыынньык таһынааҕы остуолга, илтэ.

– Манна, – кэҕис гынна. – Эн олорор.

Бармеҥҥа тиийэн тугу эрэ кылгастык эттэ. Өйүн-төйүн ситэри була илик кыыс арабтар үрдүлэригэр ыйанан турар тууһаммыт сибиинньэ сыалаах этин бөдөҥ лоскуйуттан хараҕын араарбакка мээнэнэн көрөн олордоҕуна, бармен икки бакаалга тугу эрэ кутуталаата.

– Орухо, – уол эмиэ күлүм аллайан, кыаһаан хааннаах сирэйигэр мап-маҕан тиистэрэ сандаарыс гыннылар.

– Мин пааспарбын төннөрдөхпүнэ сатанар! – кыыс дьэ өмүттүбүтэ ааһан төлө биэрдэ. – Онто суох кыайан көтөр кыаҕым суох. Уонна харчым… Биэс тыһыынча кэриҥэ евро баара.

– Англиялыы ыраастык саҥараҕын, – бакаалы сыҕарытан кыыска сэҥийэтинэн ыйда. – Ис… Эн – Япония?

– Мин Арассыыйаттан сылдьабын.

– Оттон Япония курдук көстөр… Эбэтэр Кытай.

– Суумкабын ирдэһэ барыахха. Ханна буолуой? Били киһини эн билэҕин дуо?

– Ис, – уол эйэ-дэмнээхтик кэҕис гынна уонна таайтарыылаахтык мичээрдээтэ. – Эн иһиэххин баҕараҕын. Амтаннаах утах.

Ыгыллыбытыттан титирэстиир илиитинэн бакаалы ылан, кыыс өрө тыынаат, омурдан ылла. Соҕотохто айаҕын иһэ уотунан умайа түстэ, аһыырҕатан тыынын кыайан ылбакка, хараҕыттан уу-хаар баста.

– Тугуй бу? – нэһиилэ ыган таһаарда.

– Орухо, – уол астынан сэргэхсийэ түстэ, эрбэҕин чочоҥнотто. – Сотору ааһар. Өссө ис.

– Бэйэҥ ис, – бакаалы киэр анньаат, хараҕын уутун соттоору ньухханна. – Манна полиция ханан баарый?!

Холустук ойон турбутугар кэннигэр сыҕаллыбыт олоппоһун атаҕа таас муостаҕа өрө кычыгырыы түстэ. Аан таһыгар олорор арабтар тэбис-тэҥҥэ кинилэр диэки хайыһа биэрдилэр.

– Тыас-уус – куһаҕан, – уол баһын куоҕаҥнатта. – Манна тыаһы, айдааны сөбүлээбэт… Холку олор… Орухота ис.

Кыыс, тахсыахтаах сирин таһыгар баар арабтар кинини тонолуппакка одуулаһалларын көрөн, саараан хаалла. Чочумча турбахтаат, уол таһыгар олордо.

– Өйдөөх, – уол биһирээбиттии кэҕис гынна. – Ис, холкутуй.

Өссө төгүл арабтар диэки хараҕын кырыытынан көрөн ылла, кыратык үөһэ уһуутаат, биир тыынынан бакаалын түһэрэн кэбистэ.

Уол соһуйан, сөҕөн, төбөтүн быһа илгиһиннэ, онтон күлэ түстэ.

– Түргэн-тарҕан! Нуучча – чаҕылҕан курдук! Миэнин иһэҕин?

Кини өрө барардыы, уун-утары көрдө.

– Иһэн.

Иккис бакаал кэнниттэн арыый уоскуйа, холкутуйа быһыытыйда.

– Ким диэтиҥ этэй ааккын?

– Сеск. Толору аат – Франсеск, миэнэ син Фабрегас диэн курдук.

Путбуол… Барселона…

Туох эрэ ыра санаатыттан сирэйэ сырдаан кэллэ, илиитинэн тула далбаатанан ылла.

– Оттон эн аат?

– Сардаана.

Сеск дьиктиргээбитин кистии соруммата.

– Сардана? Төрөппүттэр Каталонияҕа олорбуттара?

– Суох. Кинилэр Саха сиригэр бааллар. Сибииргэ, ол аата. Манна хаһан да кэлэ сылдьыбатахтара.

– Оччоҕо хантан сардана туһунан билэр?

Кини саннын ыгдах гыннарбыта:

– Биһиэхэ кыргыттары итинник аатынан элбэхтик ааттыыллар. Тарҕаммыт көннөрү аат.

– Сардана – киһи аата буолбатах! – Сеск омуннура түстэ. – Бу – үҥкүү. Каталонияҕа олус суолталаах. Көҥүл. Омук тыына, дьоһуна. Франко бобор этэ.

– Биһиэхэ эмиэ национальнай тыыны сирэйдиир. Ол эрээри сардаана диэн сибэкки.

Уол тугу эрэ санаан олорбохтоото.

– Кэрэ сибэкки?

– Аһа. Лилия көрүҥэ.

– Өҥө хайдаҕый?

Кини өрө тыынан ылла:

– Эгэлгэ өҥнөөх буолааччы… Кып-кыһыл, тэтэркэй. Наһаа кэрэ көстүүлээх.

– Эн курдук?

Кыыс мичээрэ уоһунна, киһитин тобулу көрдө.

– Ким эрэ суумканы төнүннэриэм диэн эрэннэрбитэ.

Сеск остуолтан туран кэллэ, ол эрээри туохтан эрэ саараан тардыллан тохтоото. Ханнык эрэ быһаарыныы ылыаҕын саараҥныырга дылы. Арабтары, онтон Сардаананы көрөн ылаттаата, тэпсэҥнээмэхтээт хаастарын түрдэһиннэрэн, тахсар сир диэки дьулуста. Аан таһыгар өссө төгүл эргиллэн көрөөт, кини санаатын көтөҕөрдүү, илиитинэн далбаатаата.

Кини барбыта чаас буолтун кэннэ аны төннүө суох диэн кыыс өйдөөтө. Бармен ол кэм иһигэр иһитин барытын сууйан, бэл, муостаны сотон бүттэ. Арабтар, ол икки ардыгар биллибэтинэн чугаһаан, кыыс таһынааҕы остуолга кэлэн олоро охсубуттар. Арыыга ыһаарыллыбыт ойоҕос уҥуоҕун тиниктээн бүтэрэн баран, киниттэн харахтарын араарбакка, чыпчылыйбакка даҕаны быччаччы көрөн, бэйэлэрин икки ардыларыгар биир-икки тылынан бырахсан кэпсэтэ олороллор. Кыыс орухоттан чэпчээбитэ хайыы-үйэ ааһан, бу эр дьонтон олус дьиксинэ санаата. Барыах курдук туттубутугар, биирдэрэ кини остуолугар кэлэн олордо.

Сардаана турбутугар, араб ымайбытынан илиититтэн хабан ыла сатаата. Кини чугурус гынна. Бармен испания тылынан буойардыы саҥарбытыгар, арабтар күлэн алларастастылар. Кыыс куттаммытыттан уу ньамаан аһылыктарын ким эрэ дэлэччи туустаан-тумалаан биэрбитинии астынан, эбии күөртэннилэр быһыылаах.

Кинилэр, өрүкүйэн күлсэ-күлсэ, бэйэлэрин икки ардыларыгар тугу эрэ быһаарсаллар, оттон ыга куттаммыт Сардаана кинилэр уостара хамсыырын, күлэллэриттэн саннылара ыгдаҥнаһалларын эрэ көрөр курдук, дөйөн хаалбыкка дылы. Хайдах эрэ киһи хараҕар көстүбэт эрээри, кини илиитин-атаҕын барытын кыаһылыы сөрөөбүт бүтэй бүрүөһүҥҥэ иҥнэн, дьон саҥата, атын да тыас-уус иһиллибэт курдук. Арай хамсаабатаҕына, хардыы оҥорботоҕуна, киниэхэ туох даҕаны куттал суоһуо суоҕунуу албын муокас санааҕа бакаайыланан турбут сиригэр хам хараҕаланан таалан хаалбыкка дылы.

Онтон күлэн хаанньастыбыт араб кэннигэр Сеск боччумурбут сирэйэ көһүннэ. Араб туораан биэрдэ, иккиһэ илиитин күөрэттэ, чыпчылыйыах түгэнигэр ким эрэ Сардаананы сиэтэн, аан диэки дьулурутта. Алааран хаалбыт кыыс бар таһынан күлүк тэҥэ саҥата суох устан ааста, өссө иккитэ-хаста хардыылаат, дириҥ уу түгэҕинээҕи баттааһын илиини-атаҕы кыаһылыы хам ылар сыстаҥнас сөрүөтүттэн дьэ босхолонон, тыынын кыайан ылбакка бөтүөхтээбитинэн чаҕылхай күннээх Барселона уулуссатын ортотугар күөрэс гынна.

Собуор таһынааҕы дьоҕус болуоссакка тиийиилэригэр кулгааҕын истэрэ дьэ чөллөрүйдэ. Духобуой оркестр өрөгөйдөөх ньиргиэригэр доҕуһуоллатан онно дьон үҥкүүлүү сылдьар эбиттэр. Илии-илиилэриттэн ылсан сиэттиһэн, атахтарын тэҥҥэ наҕыллык олбу-солбу уурталаан уонна кыратык өрүтэ ыстанан ыла-ыла, төгүрүччү хааман, биирдик хамсанан үҥкүүлүүллэр. Кыргыттар кэтэхтэригэр чороччу эринэн туттарбыт баттахтара уҥа-хаҥас биэрэҥниир. Эдэр уолаттар олус кыһаллыбыт уонна дьоһумсуйбут көрүҥнээхтэр.

– Бу – сардана, – Сеск эттэ уонна хас да улахан түһүлгэнэн төбүрүөннээн иилии эргийэ сылдьааччыларга чугаһаата.

Бэрт дьэллэмник силэллэн биэрэн, кинилэри эргииргэ киллэрдилэр. Сардаана иллэҥ илиитин ким эрэ хабан ылла, атыттардыын тэҥҥэ эргийсэн, өрүтэ көтүһэн барда. Аа-дьуо атаҕы биирдик уурталаан эргийэн иһии, илии-илииттэн ылсыһан үөһэ өрө уунан барбах ыстанан ыла-ыла тэҥҥэ хамсанан үҥкүүлээһин – кини хаан-уруу оһуохайыгар адьас да майгыннаабат курдуга, ол эрээри син биир оһуохай үҥкүүтэ этэ.