Текст книги "Утатыы"

«Рота! Уҥа санныгытынан иннигит диэки!»

Арааһа, харчыны сүүскэ таппыт ылбыта буолуо. Ити эрээри ол кини буулдьата буоларын хайдах бигэргэтиэй? Харчы аата харчы. Иккис, арааһа, эмиэ акаары буолбатаҕа буолуо дии. Ким чэпчэки харчыттан матыан баҕарыай? Ылла да биһиги лейтенаммытын мин сүүскэ кыҥаабытым диэҕэ. Ол эрээри кинилэр бары наһаа таҥараһыттар ээ. Быһата, таҥара барытын көрөр диэбит курдук.

Кини биһиги Таҥарабыт да буолбакка, Аллах да буоллун.

Ол эрээри харчы диэн харчы.

– Иһит эрэ, Костя, – диир Генка. – Мин эйигинниин били харчы туһунан кэпсэтээри гыммытым.

– Ханнык харчы?

– Оттон били харчы туһунан, Пашкалыын онтон сылтаан…

– Ол туһунан мин сүүстэ истибитим.

– Ээ суох. Мин эйиэхэ атыны, хойгур соҕуһу кэпсиэхпин баҕарабын.

– Туох хойгурун?

– Атыны.

Ол эрээри мин кини билигин тугу этээри гынарын син биир билэрим. Тоҕо диэтэххэ, Генка тугу этиэхтээҕэ – эрдэттэн биллэрэ. Туох туһунан этиэн баҕарара кытары. Арай лейтенант эрэ ону билбэтэ. Тыыннааҕар. Ол иһин Генка таптарбыт уолга төннөөрү оҥостубутугар соһуйбута. «Бэйэбит дьоммутун бырахпаппыт, лейтёха», – диэбитэ кини. Оттон мин кини хайаан да инньэ диэҕэ диэн билэрим. Киниэнэ барыта сирэйигэр сурулла сылдьар. Ол эрээри кини бэйэтин наһаа киитэрэй курдук сананар. Барыларын албынныахха сөп дии саныыр. Билбэтим. Баҕар, кими эмэ үктэтиэ. Оттон миигин суох. Ити харчы туһунан эттэххэ эмиэ. Ол эбэтэр бастаан мин өссө өйдөөбөт этим – харчыны ким ылбытын, онтон кэнники барыта дьэҥкэрбитэ. Кинини кытары джипкэ бииргэ айанныахпыттан.

Оттон лейтенант буоллаҕына этэр: «Кини номнуо өлбүтэ ээ». Онуоха Генка эмиэ: «Бэйэбит дьоммутун бырахпаппыт, лейтёха», – диэн хоруйдуур. Онно мин эмиэ билигин кини хайаан да инньэ диэҕэ диэн билэр этим. Оттон куһаҕан тыыннар рациянан бэллиргээ да бэллиргээ буолаллар: «Лейтенант, уолаттаргын илдьэ мантан бар. Истэҕин дуо, ээй, лейтенант! Билигин биһиги эһиэхэ тиийиэхпит. Биһиги эһигини биинтэ курдук тэлитэ быһыахпыт. Уолаттаргын илдьэ бар, лейтенант». Оттон Генка этэр: «Эн онуоха-маныаха диэри кинилэри кытары сэлэс. Чууркалары кытары». Уонна барбыта. Онтон төннөн кэлиитигэр, анарааҥҥылар номнуо лейтенаны аатынан ыҥыраллара: «Саша, миигин истэҕин дуо, Саша? Бэйэҥ дьоҥҥор эт, ити абааһы бөртөлүөтүн төттөрү ыҥырдыннар. Уонна итинтэн барыҥ. Сибилигин бара охсуҥ». «Акаарыгын ээ эн, лейтёха, – диэбитэ Генка. – Эн кинилэргэ өссө аадырыскын этиэҥ этэ буоллаҕа дии». Онтон икки хонон баран лейтенаны өлөрбүттэрэ. Сүүскэ уонна искэ таппыттара. Икки буулдьа. Снайперскай бинтиэпкэнэн да буолбатах. Калашынан биэрэстэ аҥаара сиртэн ыталлар. Гранатометтары көннөрү турбаттан оҥороллор.

Маастардар куораттара. Оҕо эрдэхпитинэ оннук остуоруйа-киинэ баара.

Онтон билигин Генка миигин көрөр уонна этэр:

– Ити мин харчыны ылбытым.

Мин буоллаҕына Пашка джипкэ чугаһаан эрэрин көрөбүн.

– Истиий, Костя. – Генка санныбын таарыйар.

Онуоха этэбин:

– Мин билэбин.

Пашка кэлин ааны арыйан кэнники олбоххо олорор.

– Көр эрэ! – диир кини. – Кинилэргэ барыта баар, оттон микроволновкаҕа аналлаах иһиттэрэ суох.

* * *

– Ээ чэ, бырах итини, – диир Генка. – Ылыма. Дьолго алдьаннаҕа дии.

– Оҕолор сүүрэкэлэһэллэр дии, – диибин мин. – Үктүөхтэрэ.

Уонна хомуйбутунан барбытым. Ити кэмҥэ мин уонна номнуо остуол анныгар киирбитим, итиэннэ олоппоско олорорго күүспүн түмүнүөхпүн наада этэ. Остуол анныгар олорон. Мэйиим наһаа эргийбэтин диэн.

– Сэрэн, тааска илиигин быстыаҥ, – диэбитэ үөһэттэн Генка. – Хайдаххыный итиннэ?

– Үчүгэйбин.

– Илиигин быстыҥ дуу?

– Да.

Тыллар кылгаан иһэллэр, тоҕо диэтэххэ, уһун тылы саҥарарга эмиэ сэниэ наада.

– Оттон биһиги эйиэхэ номнуо куттубут.

– Мин билигин.

Саҥам хайдах эрэ. Уһуннук тардан саҥарабын. Ол эрээри билигин даҕаны – мин саҥам диэн билэбин.

– Бытархай баҕайылар, блин, – син бэйэм куоласпынан саҥарарга дылыбын.

– Тирээпкэнэн хомуйуохха наада, – Пашка бэйэтин куолаһынан саҥарар.

– Суох. Мин быраҕан кэбиспитим. Биһиги номнуо эйиэхэ куттубут. Ханна бааргыный?

– Манна баарбын.

Генка син саҥарар, ол иһин ыксыыбын. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр саҥата суох олороллоро миэхэ оччото суох. Мин эмиэ тоҕо ыгыллыахтаахпыный? Онно мин харчым суох этэ. Онно, Генка ылбыт харчытыгар. Ол иһин мин эппитим: иһиэххитин баҕарбат буоллаххытына, испэт буоллаххыт дии, онтон мин, арааһа, өссө биири. Ол иһин тылым булдьуйан хаалла. Сыыйа да буолбатах, сонно тута диэххэ сөп. Бастаан испэр оргууй устаҥныыр курдуга, онтон тылым булдьуйан хаалбыта. Тоҕо диэтэххэ, саҥарар да наадата суох. Илиигин уунаҕын уонна кутаҕын. Эбэтэр көннөрү кэҕис гынаҕын. Ыйыта да иликтэринэ кэҕиҥниигин. Бэйэҥ бэйэҕэр, хайдах эрэ космическай хараабыл иһигэр олорор курдуккун. Ыйытыыларга хардарбаккын. «Сир, Сир, эһигини истибэппин. Туох да иһиллибэт. Миигин истэҕит дуо? Прием». Салайыыга да кыһаммаккын. Туорумастара манна ханна баара буолла? Олороҕун уонна кута-сүрэ суох куйаары одуулаһаҕын. Дьиибэргээн аҕай. Тоҕо диэтэххэ, иллюминаторга барыта өлбөөркөй. Күөх да буолбатах. Ол эрээри уматыгыҥ өссө да баһаам. Ол үөрдэр.

– Эн итиннэ өссө төһө уһуннук олороҕун? – Көтүүнү салайар киинтэн Генка саҥата иһиллэр. – Арыгы аһыйаары гынна.

– Билигин.

Бытааннык саҥараҕын, тоҕо диэтэххэ, сибээс адьас мөлтөх. Дьаабы сибээс. Куйаар ол-бу туһата суоҕунан толору – метеориттар, сулустар, туман. Тумана ордук элбэх. Бүтүннүү мэһэй, хардьыгынас тыас-уус. Бүппэт үтүрүйсүү. Бары даҕаны дьиэлэригэр олорбокко анньыалаһыы.

Ол эрээри сибээс эмискэ тупса түһэр. Адьас үчүгэй сибээс диэххэ сөп.

– Чэ, Серега биһигини хостоору төттөрү-таары сүүрэкэлээбитин туһугар. Биһиги кэннибититтэн кини кими таһаарбытай?

– Михалиһы.

– Чэ, Михалыч туһугар.

Саҥата суох олорбохтоотубут. Мин муостаҕа биһиллибит хааммын ытыспынан сотобун. Туһа суох. Син биир таммалыыр. Саҥата суох олоруу кэнниттэн – эмиэ сибээс тубуста.

– Онтон?

– Онтон, арааһа, капитаны.

Сибээскэ тахса сатыыбын. Остуол анныгар олорон.

– Итиннэ эн туох диигин? Костя, ыҥыраныма. Чэ таҕыс итинтэн. Кэлин кэргэним хомуйуоҕа. Көр, муостаны барытын хаан гыммыккын.

Олус кыһаллан сибээскэ тахса сатыыбын:

– Бастаан капитан этэ. Онтон Михалыч.

Саҥа суох.

– Эн чахчы оннук этэ диигин?

– Да.

– Чэ сөп. Оччоҕо билигин капитан туһугар иһиэхпит. Оттон Михалыч туһугар кэлин өссө биирдэ көтөҕүөхпүт.

Мин этэбин:

– Уонна Серега туһугар.

Кинилэр этэллэр:

– Серега туһугар эмиэ.

Мин этэбин:

– Тоҕо диэтэххэ, кини ханна да суох.

Уонна остуол анныттан тахсабын. Уҥа илиибэр таас бытархайдара.

– Эппитим дии, блин, илиигин быстыаҥ диэн. Аҕал манна.

– Мин бэйэм.

Ол гынан баран миэхэ син биир үөрүүлээх. Тоҕо диэтэххэ, биһиги үһүөн эмиэ бииргэбит. Тус-туһунан буолбатах. Эргиччи кураанах куйаар буолбатах. Генка куукуната. Өстүөкүлэ бытархайдарын мин барытын хомуйдум.

Генка этэр:

– Эн туох ааттаахтан астынныҥ?

Мин этэбин:

– Мичээрдиибин.

Кини этэр:

– Көрөбүн ээ.

Мин этэбин:

– Кут.

Биһиги Москва устун уонна атын куораттарынан иккис нэдиэлэтин айанныы сылдьабыт. Ый аҥаарын иһигэр мин Генка джибигэр, арааһа, үс сылы быһа көрбөтөхпүн көрдүм быһыылаах. Биирдэ өйдөөбүтүм: эргиччи барыта наһаа уларыйбыт эбит, ону массыына түннүгүнэн мин олус умсугуйа көрдүм-иһиттим. Онуоха эбии түннүгэ хараҥа бүрүөһүннээх этэ. Мин урут даҕаны ааһар дьону куттаабат туһугар маннык айанныыртан аккаастаныа суоҕум этэ буолуо, ол эрээри тоҕо эрэ барыахха диэбэт этилэр. Быраастар биинтэбин барытын устуохтарын иннинэ уулуссаҕа сылдьар өссө син этэ, онтон кэлин оннук буолбатаҕа. Ордук билэр дьоҥҥун көрүстэххинэ. Миэхэ дуу, кинилэргэ дуу табыгаһа суоҕун – кыайан быһаарбатаҕым. Тоҕо диэтэххэ, бэйэҕин кыана туттунуохтааххын. Уонна кыһаллыбат курдук буола сатыахтааххын. Ол иһин куруутун дьиэбэр уонна өрөмүөн оҥорор квартираларбар олорор этим. Хаһаайыттары кытары төлөпүөнүнэн кэпсэтэрим. Оттон кэллэхтэринэ, даҕаны миэхэ эрэ кыһаллыбаттар этэ. Төрүт кубулунааччылара суох.

Массыына түннүгүнэн эргиччи барыта хаптаччы баттаммыт курдук көстөрө, ол эрээри мин ону одуулаһарбын син биир астынарым. Куруутун кэннин уонна уҥа өттүн диэки сыыйыллар да буоллар. Онтон аны хаҥас диэки сыыйыллар буолбута. Ол эмиэ үчүгэй этэ. Тоҕо диэтэххэ, Пашка кэмниэ-кэнэҕэс мин миэстэбэр көһөн олорбута. Мин куукунаҕа илиибин быстыбыт түүммэр кинилэр Генкалыын тугу кэпсэппиттэрин билбэтим эрээри, тугу эрэ быһаарсыбыттар этэ. Онон билигин Пашка инники олбоххо олороро. Уонна кинилэр биисинэстэрин ырытан тахсаллара. Чуолкайдаан эттэххэ, Генка ырытар этэ. Оттон Пашка ардыгар кэҕис гынара. Оттон ол кинилэр ырыталларын туоһута. Пашка итинтэн атыннык ырытары сатаабат.

Оттон мин кэннигэр олорон уруһуйдуурум. Генка буоллаҕына бытааннык айанныырга күһэллэбин диэн кыҥкыйдаабат этэ. Оннооҕор сороҕор тохтуура. Мин ол кэмҥэ ыты уруһуйдуурум. Эбэтэр милииссийэни. Эбэтэр милииссийэ одуулаһа хаалбыт кыыһын. Тоҕо диэтэххэ онно, араас барыта баара. Түннүк нөҥүө. Онон сотору массыына муостата барыта уруһуйдаах кумааҕынан туолара.

– Мин эйиэхэ этэбин ээ, өҥнөөх харандаастарынан уруһуйдаа диэн, – диирэ Генка. – Эн светофоргар кыһыл дуу, күөх дуу уоттааҕа көстүбэт.

– Массыыналар айаннаан иһэллэр дии, – диибин мин. – Көрбөккүн дуо? Ол аата – күөх.

– Баҕар, тохтоон эрэллэрэ буолуо.

– Эн бэйэҥ тохтуугун. Бардыбыт, сөптөөҕүн турдубут.

Уонна салгыы айанныыбыт. Оттон мин уруһуйдуубун. Түннүгүнэн көрөрбүнээҕэр уруһуйдуурбун өссө ордорор этим. Мин тулалыыр эйгэ барыта кумааҕыга уруһуйданан хаалыан баҕарарым. Дьиэбэр тиийдэхпинэ кытары. Тоҕо диэтэххэ, тэлэбиисэр адьас атыны көрдөрөр. Мин эмискэ барыта төрүт атын эбит диэн өйдөөбүтүм. Сурааһыннар, кырааскалар, бэл, сырдык өҥө эмиэ. Ол гынан баран, боростуой харандааһынан сырдык өҥүн биэрэр уустук. Генка итиннэ баҕас сөпкө этэрэ. Ол гынан баран мин кыһалла сатыырым.

Миэхэ бу барыта хаалыахтаах, Сереганы булбуппут кэнниттэн даҕаны.

Оттон Серега көстүбэт да көстүбэт. Биһиги эмиэ вокзаллары барытын кэрийбиппит, ол эрээри кинини онно ким да көрбөтөх этэ. Ийэм кыра эрдэхпинэ: «Ууга тимирбит курдук», – диирэ. Киэһэ аҕам үлэтиттэн кэлэрин күүтэн олорон. Уонна түннүгү маныыра. Ол кини биһигиттэн букатыннаахтык барыан иннинэ этэ. Оттон мин: «Имирбит», – диирим, онно кини күлэрэ. Онтон эмиэ түннүгүнэн көрөрө. Билиҥҥи мин курдук. Арай аттыгар Генка да, Пашка да суоҕа.

Өссө кини сатаан күүтүөххэ наада диирэ. Сатаан күүтүөххэ уонна эрэниэххэ наада. Оччоҕо барыта сатаныаҕа. Ол эрээри, мин кини тугу этэрин өйдөөбөт этим. Ол иһин тугу өйдүүрбүн күүтэрим: хаһан чиэппэр бүтэрин, хаһан бэлисипиэт атыылаһар харчыланарбын, хаһан ахсаан учуутала ыалдьарын, онтон – хаһан Александр Степанович Хара муораттан эргиллэн кэлэрин уонна биһиги эмиэ уруһуйдаан барарбытын, ол эрээри кини төннөн кэлбэтэҕэ.

Биирдэ мин киниэхэ ийэм тугу «күүтэрин уонна эрэнэрин» туһунан кэпсээбитим. Тоҕо диэтэххэ, мин оччолорго номнуо кини кураанаҕы күүтэрин уонна эрэнэрин өйдөөбүтүм. Онно кини миигин акаарыгын диэбитэ.

– Уонна ити үгэргээһиҥҥин бэйэҥ бэркэ билэҕин, ханна уктаргын. Син биир, олох эйиигин сирэйгинэн истиэнэҕэ ньаҕаччы саайа илигинэ, ити дьыалаҕа тугу да өйдүөҥ суоҕа. Баҕар, өссө ньаҕаччы саайбытын да кэннэ өйдүөҥ суоҕа. Ол эрээри баҕарар буоллаххына – кэпсиэм.

Онуоха мин баҕарабын диэбитим.

– Оччоҕо иһит. Күүтүү – ол аата махтаныы бэлиэтэ. Көннөрү үөрэҕин тугу эрэ күүтэргиттэн. Түннүгүнэн көрөҕүн уонна саныыгын: «Махтал эйиэхэ, Тойон Таҥара. Уонна атыттарга барыларыгар махтал. Холуупка – көтөн кэлбитин иһин. Ыкка – сүүрэн ааспытын иһин». Өйдөөтүҥ?

– Суох, – диэбитим мин.

– Оо дьэ акаары. Өскөтүн табылыннаҕына, хаһан эрэ өйдүөҥ. Көннөрү эн махталыҥ кэнниттэн күүтүү суох да буолуон хаалыаҕа.

– Чыычаахтарга махтаныахха наада дуо?

– Акаарыгын эн, – диэбитэ кини уонна арыгы куттубута.

Онтон билигин мин Генка джибин түннүгүнэн көрөбүн уонна кини туох диэн баҕарбытын өйдүүбүн.

– Түннүгү сап, – Генка мөҕүттэр. – Тымныы.

* * *

Онтон икки хонугунан Серега бэйэтэ тиийэн кэлбитэ. Биһиги эмиэ үһүөн Генка куукунатыгар чэй иһэ олордохпутуна, аллара джип сигнализацията үлэлээбитэ.

– Блин, ити оҕочоостор бастарын быһа тардыам, – диэн баран, Генка түннүккэ тиийбитэ.

Арыгы ити кэмҥэ адьас хал оҥорбута. Бэл, Генка кэргэнэ биһигини мөҕөртөн салгыбыта. «Тугу эрэ саҥаны толкуйдуургут буоллар» диэбитэ. Ол иһин кини билигин биһигини кытары олороро, кэмпиэт сиирэ уонна мин уруһуйдарбын сыымайдыыра. Кини ордук тоҥуу хаарга ыстаҥалыы сатыыр пекинес боруода ыты уонна ол ыт быатыттан тардыалаһар турааҕы сөбүлээбитэ. Тураах быаны кутуйах куота сатыыр дии саныыр быһыылааҕа.

– Онтон бу тугуй? – диэбитэ Генка кэргэнэ.

– Ити оҕолор.

– Оттон тоҕо кинилэр итинник олороллоруй? Илиилэрин анныларыгар уктубуттар.

– Төрөппүттэрэ эрэстэрээҥҥэ барбыттар, кинилэри атын оҕолору кытары хаалларбыттар. Кинилэр күүтэллэр.

– Оттон тоҕо оонньооботторуй?

– Кинилэр ити атын оҕолору сөбүлээбэттэр.

– Өйдөнөр. Онтон бу тугуй?

– Төрөппүттэрэ түүн кэлбиттэр, оҕолор муостаҕа утуйан хаалбыттар. Билигин кинилэри таҥыннараллар. Тоҕо диэтэххэ, таһырдьа номнуо кыһын, онон ичигэс куурка кэтиэххэ наада. Ол эрээри төрөппүттэрэ холуочуктар, онтон оҕолор утуктуу тураллар.

– Эн тугуй, маны барытын бэйэҥ оҥорон көрөн уруһуйдуугун дуо?

– Суох, уруккубун санаан. Көннөрү күүтүүнү хайдах уруһуйдуохха сөбүй диэн толкуйдаабытым.

– Онтон бу тугуй?

– Манна ити киһи киниттэн хаһан гипсэтин усталларын күүтэр. Сиэстэрэ тахсан барбыт, оттон кини күүтэн олорор. Кинилэр куруутун тахсан бараллар.

– Истиҥ эрэ, – диэбитэ Генка, борук-соругу одуулаһа-одуулаһа. – Ити кыра оҕолор буолбатах. Онно ханнык эрэ киһи турар. Бу диэки көрөр. Тугу гынаары массыынаны охсубута буолла?

– Кимий ити? – диэбитэ Генка кэргэнэ.

– Кимин билбэппин. Хараҥара охсубут. Арааһа, билэр киһим быһыылаах.

– Бээрэ, мин көрүүм эрэ.

Генка кэргэнэ түннүккэ тиийбитэ, кини кэнниттэн Пашка чугаһаабыта. Оттон мин турбатаҕым, тоҕо диэтэххэ, мин онно аллара ким турарын билэрим. Билигин түннүгүнэн көрөр да наадата суох. Тоҕо диэтэххэ, итинник буолуохтаах. Хайаан да итинник. Кэлэр уонна массыынаны охсор.

Итинэн мин күүтүүм бүппүтэ.

– Аллара түһүөххэ, – диэбитим мин. – Ити Серега. Кини эн квартираҥ нүөмэрин умнубут.

* * *

Үксүн үс күн ааһар, эн доҕоруҥ өлбүтүн итэҕэйиэххэр, үөрэниэххэр диэри. Биир буолбатах, икки буолбатах. Ардыгар үс да күн кыра буолар. Кинини санаатыҥ да, бэйэҥ бэйэҕэр – кини өлбүтэ диигин. Ол гынан баран ону итэҕэйбэккин, хайдах эрэ бэйэҕин албынныыгын. Кини өлбүтэ диэн өйдөбүлгэ буолбатах, ити тыллары этэргэ өссө бэлэмэ суоххун диэн өйдөбүлгэ. Ити тыллар иһиллэллэр, ол эрээри ис хоһооно суох кураанахтар. Олоҕу кытары ситимэ суохтар. Кинилэр уонна күннээҕи олох икки ардыгар туох эрэ кубус-кураанах баар. Ити ыпсыбатын эккинэнхааҥҥынан билэҕин уонна онно – ол иһигэр, туох баарын өйдөөбөккүн. Ол иһин төһө кыалларынан элбэхтик хатылыыгын: кини өлбүтэ, кини өлбүтэ, аны кини суох. Уонна син биир итэҕэйбэккин. Кырата, үс күн ааһыар диэри. Онтон дьэ син ылынар курдук буолаҕын.

Кыргыттар, арааһа, төрүүллэригэр эмиэ үүт-үкчү итинник буолуо. Ол курдук кинилэргэ хаһыытыыллар: түлүн, түлүн, онтон эмискэ – кини бэйэтэ бэйэтигэр этэр: мин ийэ буоллум. Кини ону өйдүүрүгэр төһө кэм наада эбитэ буолла? Инньэ диэбитин кэнниттэн диэн этэбин. Эмиэ, арааһа, үс хонук буолуо. Төрүүр дьиэҕэ хаама сылдьар уонна этэр: мин ийэбин. Билигин оҕобун аҕалыахтара. Истиэнэҕэ суруктары, араас плакаттары көрөр, халаатын уолугун бобо тута сылдьар уонна дьэ сыыйа өйдүүр, ээ, ити мин туспунан этэбин. Мин – ийэбин. Ол эрээри син биир, арааһа, үс күн наада буолара буолуо, ийэ буолбуккун итэҕэйэргэр. Эбэтэр – доҕоруҥ өлбүтүн бүтэһиктээхтик өйдүүргэр.

Ол эрээри Серега өлбөтөҕө. Кини көннөрү ый аҥаара сүтэн баран, бэйэтэ тиийэн кэлбитэ. Онон, биһиги билигин дьиэлиэхпитин сөп. Чуолкайдаан эттэххэ, мин дьиэлиэхпин сөп. Тоҕо диэтэххэ, Генкалаах Пашка Фрязиноҕа хаалаллар.

Мин айаннаабытым. Бастаан аҕабар барбытым. Киниэхэ тугу эрэ ситэ эппэтэх курдук санаалаах этим. Тугун – бэйэм да билбэт этим. Оттон Генка саннын ыгдах гыннарбыта: «Бэйэҥ билэҕин, ол эрээри эн электричканан барарым ордук диэн чахчы этэҕин дуо?» Оттон мин: «Хаһааҥҥыттан эн барыбытыгар маннык кыһанар-мүһэнэр буоллуҥ?» – диэбитим. Уонна айаннаабытым. Тоҕо диэтэххэ, бэйэм электричканан барыахпын баҕарбытым.

Ол эрээри аҕам дьиэтигэр суоҕа. Славка эрэ баара, кини хоһугар олорон тугу эрэ суруйара. Чопчулаан эттэххэ, ботугуруура, онтон мин истэрим. Хайдах быраатым элбэх ахсааны үөрэтэн баллыгырыырын.

Оннук кини миигиттэн Бармалей диэн кимий диэн ыйытыар диэри олорбуппут.

– Бармалейы уруһуйдуубун дуо? – диэбитим.

– Оттон ийэҥ аах тоҕо төрөппүттэр мунньахтарыгар сылдьыбаттарый? – диэбитим, кэдэгэр сүгэҕэ майгынныыр саабыланы уруһуйдуу олорон.

– Кинилэр кыыһырса сылдьаллар, – диэбитэ Славка. – Мунньах буолар киэһэтигэр эмиэ этиспиттэрэ. Ийэм кылаас өрөмүөнүн харчытын кэнники бэйэм илдьэн биэриэм диэбитэ.

– Оттон кинилэр туохтан этиһэллэрий?

– Тоҕо диэтэххэ, биһиги эбэбитигэр барабыт.

– Ханнык эбэҕитигэр?

– Мин эбэбэр. Ийэм ийэтигэр. Оттон аҕабыт соҕотоҕун хаалар.

– Хаалар даа? Төһө өр?

– Билбэппин. Ийэм кини мэйиитин эмтэниэн наада диэбитэ. Уонна өссө кэлэр чиэппэри муора кытылыгар бүтэриэххит, баҕар, сыл аҥаара да онно үөрэниэххит диэбитэ.

– Дьэ абыраммыт киһигин, – диэбитим мин. – Оттон аҕаҥ туох диирий?

– Туох да диэбэт. Ийэбин акаары диир. Уонна арыгы иһэр.

Аан таһыгар тиийэн, мин эргиллибитим.

– Аҕаҕар этээр, биһиги доҕорбутун булбуппут. Били көрдүүр киһибитин. Дьиҥэ, кини бэйэтэ биһигини булбута. Дьиэтин куортамнаан баран, бэйэтэ Крымҥа баран кэлбит эбит.

* * *

Подольскайга хаар бөҕө этэ. Атаҕыҥ анныгар хаачыргыыр, баттаххар, бачыыҥкаҕар сыстар. Дьон электричкаттан, илиилэринэн сапсынасапсына, ойон тахсаллар уонна дьиэлэригэр сүүрэллэр. Оттон мин аа-дьуо хаамарбын сөбүлүүбүн. Сирэйбин хаарга тоһуйабын. Тоҕо диэтэххэ, хаар тымныы. Уонна мин билэбин, аны туохха да ыксаамыахха сөп.

Мин төбөбүн өндөтөбүн. Банаар тулатыгар хаар ордук хойуутук ытыллар. Букатын былыт курдук.

* * *

– Истиий, эн номнуо кэллиҥ дуо? – диэбитэ Ольга, ааны арыйбыппар. – Мин хаста да кэлэ сылдьыбытым – эйиэхэ уу чуумпу этэ. Туох эрэ буоллаҕа дуу дии санаабытым.

– Ээ суох, туох да буолбата. Көннөрү Москваҕа бара сырыттым. Онтон тардыллан хаалбыппыт. Эн киир, аас.

– Ээ мин начаас. Эн кэлбиккин – кэлбэтэххин билээри гыммытым.

Харахтара эрдэттэн ааттаспыттыы көрөллөрө.

– Тугуй, эмиэ Никиитэ утуйбат дуо?

– Арааһа, эйиигин салгыттыбыт быһыылаах.

– Ээ суох, барыта үчүгэй. Кэтэс, билигин тахсыам. Ааммын эрэ хатыам.

Миигин көрөөт, уолчаан хоһугар куоппута.

– Тоҕо саллааттаргын көбүөргэ хааллардыҥ? – диэбитим мин, кини кэнниттэн киирэн иһэн. – Бэйэлэрин дьоннорун бырахпаттар. Мэ бу, ыл.

Кини ыстаанын, ырбаахытын устубута уонна түргэн баҕайытык суорҕан анныгар киирбитэ.

– Дьээ-рэ, эргичиҥнээмэ, – диэбитим мин чочумча буолаат. – Итиннэ туохтан сыһыгырыыгын?

Суорҕан анныттан биир харах көстүбүтэ. Онтон иккис. Слива курдук хараҥалар.

– Оттон мин билэбин.

– Тугу?

– Билэбин-билэбин.

– Дьэ тугу эн билэҕин?

– Эн ынырык буолбатаххын. Сирэйиҥ эрэ.

– Сөөп, чэ эрэ түргэнник утуй! Оччотугар ыҥырыам… ийэҕин ыҥырыам.

Кини, күлэ-күлэ, суорҕан анныгар киирбитэ.

– Утуйа иликкинэ, барыам суоҕа.

Биэс мүнүүтэ курдугунан мин остуолга кумааҕы сытарын көрбүтүм. Аттыгар харандаас баара. Ольга хоско киирэригэр, бүтэрэн эрэрим.

– Бу ким сирэйэй? – диэбитэ кини. – Хайдах эрэ билэр курдукпун.

– Миэнэ, – харандааспын уурбутум.

Суорҕан анныгар Никита улахан баҕайытык тыынан сыыгыныыра.

«Жажда» сэһэн Данил Макеев тылбааһыгар

Хома[1]1
  «Хома» кэпсээн аан бастаан «Афиша. Все развлечения Санкт– Петербурга» сурунаалга 2006 с. тахсыбыта (№ 70, олунньу 2 күнэ). Украинаҕа сэриилэһии саҕаланыа аҕыс сыл иннинэ.


[Закрыть]

Барыта кини утуйар уута уйгуурбутуттан саҕаламмыта. Чопчулаатахха, утуйарыттан куттанар буолбутуттан. Виктр, кинини, илиитин кэдэрги кэлгийэн баран, дьэҥкир ууга быраҕалларын, онтон онно моҕойу ыыталларын, онтулара бүгүллэҥнии имиллэҥнээн устан кэлэн кини төбөтүгэр чугаһыырын уонна кулгааҕар сыыллан киирэрин түһүүрэ. Кини тиистэрэ туллан түһэллэрин, ону муостаттан хомуйарын, онтулара илиитигэр ылаатын кытта, испиэскэ курдук көөрөттөн баралларын түһүүрэ. Кини өлбүтэ ырааппыт эбэтин түһүүрэ – эмээхсин адьас илэ тиийэн кэлэрэ уонна тарбаҕар тыҥыраҕа суох буолара. Кини бу эрэ уһуктубут курдук түһүүрэ – ол гынан баран кыайан турар кыаҕа суоҕа, тоҕо диэтэххэ, кини хоруопка сытар уонна ол хоруоба сиргэ дириҥник көмүллүбүт буолара.

Түүҥҥү ынырык түүллэр Виктор олоҕун хара муҥҥа кубулуппуттара. Хас күн ахсын кини киэһэ кэлиитин дьигиҥнии күүтэрэ уонна, төбөтүгэр «сотору утуйуллуохтаах» диэн санаа күлүкүчүҥнүө эрэ кэрэх, сүрэҕэ күүскэ битиргээн барарын салыбырыы, дьулайа иһиллиирэ.

Ол иһин кини бэйэтин сиэп төлөпүөнүгэр «Хайа, хайдаҕый? Түүнүн үчүгэйдик утуйаҕын дуо?» диэн суругу тутан баран, мээнэ күлүү-оонньуу курдук ылымматаҕа.

Кириэһилэҕэ сарсыарда биэс чаас саҕана биирдэ утуйан иһэн, кини сиэп төлөпүөнүн араарар буолбута, тоҕо диэтэххэ, хайалара эрэ киниэхэ дьикти баҕайы суруктары ыыт да ыыт буолара. Бастаан, кини валюта салаатыгар бииргэ үлэлиир дьоно, иҥэ-бата сатаан, акаарынан дьарыктаналлар дии санаабыта, кэлин кинилэр оннук оонньоон саатыылларыгар ханнык даҕаны төрүөт суох диэн быһаарбыта. Буолаары буолан, кини ити салаа салалтатын туппута ыйтан эрэ орунна. Итиччэ кэм устатыгар өстөөҕү булумматтар.

Кинилэри бэрт түргэнник булуналлар.

– Эн биһи бааммытыгар төһө уһуннук үлэлээтиҥ? – диэн ситим систиэмэтин дьаһабылыттан ыйыппыта.

– Лоп курдук биир нэдиэлэ.

– Салгыы эн биһиэхэ үлэлээбэккин.

Тоҕо диэтэххэ, ким эрэ киниэхэ сиэп төлөпүөнүгэр ыытар суруктара аны электрон почтатыгар кэлэр буолбуттара. Быһаччы бааҥҥа. Аадырыһа киниэхэ уонна Швейцарияҕа баар хас даҕаны килийиэҥҥэ, итиэннэ систиэмэ дьаһабылыгар эрэ баара.

Швейцария дьоно уорба таһыгар хаалаллар, ол тоҕото судургу быһаарыылаах – кинилэр нууччалыы сатаан суруйбаттар, ол аата, программист эрэ хаалар. Эбэтэр Виктор. Кини харааччы булкуллубут уонна бэйэтэ бэйэтигэр ити суруктары ыытар буоллаҕына.

Кини төбөлөөх-толкуйдаах киһи быһыытынан ити даҕаны түбэлтэни киэр хаһыйан кэбиһэр табыллыбатын бэркэ өйдүүрэ, ол эрэн программистан саҕалыыры ордорбута.

– Бары үтүөнү, – диэн кини, ааны сабан иһэн, «козёл» диэн тылы истибэт буола сатыы-сатыы эппитэ.

Ол эрэн, электрон почтаҕа суруктар кэлэллэрэ тохтооботоҕо. Төттөрүтүн, ордук элбээбиттэрэ уонна биллэ өһүөннээх буолбуттара.

Психиатр Викторга төбөҥ орун-оннугар диэбитигэр, кини нэдиэлэ анараатах уураппыт программиһын буларга быһаарыммыта. Ол ыччаты куттуу түстэххэ сатанара. Онто суох бу хаһан даҕаны тохтообокко бара туруон сөбө.

Аны туран, Виктор ылла даҕаны бу электрон почтаны сабан кэбиһэр кыаҕа суох. Оччоҕо ФСБ даҕаны, нолуок сулууспата даҕаны билиэ суохтаах эргитиилэрин эмиэ тохтоторго тиийиллэр. Буолаары буолан, Швейцарияҕа баар килийиэннэр кирдээх харчыны сууйарга соҕотох дириэктэргэ эрэ көмөлөһөр буолбатах этилэр. Виктор ити эргитиилэргэ бэйэтэ эмиэ интэриэстээҕэ. Дириэктэр кини, Виктор, бэйэтэ тус интэриэстээҕин билэрэ эбитэ буоллар, «кини төһө өр тыыннаах буолуоҕай?» диэн ыйытыы көннөрү аатыгар эрэ буолуох этэ. Кини ону өйдүүрэ.

Виктор кини акаары суруктарын ыытан тохтооботоҕуна туох буолуоҕун туһунан ойуулаан-дьүһүйэн биэрбитигэр, программист:

– Ону дьуос кытта өйдүүр, – диэтэ. – Ол гынан баран, олору мин ыыппатаҕым. Олору, дьиҥэ баара, ким даҕаны ыыппатаҕа. Олор хантан даҕаны кэлбэтэхтэр.

– Ол аата, хайдах?

– Оннук курдук. Ыытааччы суох. Миигин ону көрбөтөҕө буолуо дии саныыгын дуо? Эбэтэр миэхэ үлэни сүтэрии диэн көннөрү көр-нар үһү дуо? Оннооҕор адьас кытаанах хакердар «оннук буолар кыаҕа суох» диэбиттэрэ.

– Туох?!!

– Эн суруктарыҥ.

Виктор дьигик гынна уонна программист сирэйин саҥата суох одуулаата.

– Тоҕо? – кэмниэ кэнэҕэс кини ыйытта.

– Тоҕо диэтэххэ, хантан даҕаны ыыппатахтарын тутар сатаммат.

– Ханнык суолтаҕа?

– Көнө суолтатыгар. Эйиэхэ кэлбит суруктар ыытыллыбыт сирдэрэ суох. Балар хантан даҕаны кэлбэтэхтэр. Мин сервердэри таҥнары сыыйан батан-батыһан көрбүтүм, ол эрэн сырыы ахсын утум быстан иһэр этэ. Ити суруктар ыытыллар көмпүүтэрдэрэ букатын даҕаны суохтарын тэҥэ. Ким эрэ олору толкуйдаан баран, санаатын күүһүнэн ситимҥэ ыыталаабытын курдук. Олор бастааҥҥы суолу-ииһи төрүт хаалларбаттар.

– Ол эрэн, олор ситимҥэ хантан эрэ өтөн киирэллэр буоллаҕа!

– Киирэллэр. Ол гынан баран, серверэ суох. Сырыы ахсын суохтан баар буолан хаалаллар.

Виктор тоҕотун бэйэтэ даҕаны билбэт – ол эрээри, бүтэр уһугар программиһы итэҕэйбитэ. Оттон түүҥҥү дьулаан өссө ынырык буолбута. Уонна сурук кэлиитэ хойдубута.

Билигин кини түүллэрэ биир түмүктээх буолбуттара. Түүнүн хайа да бэйэлээх дьулаан түүл тиийэн кэлбитин иһин, хайалара даҕаны кыыс сирэйинэн түмүктэнэрэ. Ол сирэй быһыыта-дьүһүнэ Виктортан сырыы ахсын мүччүрүйэн иһэрэ, тоҕо диэтэххэ, ону уһуктуон аҕыйах сөкүүндэ иннинэ эрэ, түмүккэ көрөн хаалара, ол эрэн, кини ити биир сирэй омооно көстөр диэн чиҥ санаалааҕа. Түүлүгэр кыыс тиийэн кэлэрэ адьас илэ курдуга, бэл диэтэр, хараҕын арыйан баран, хараҥа муннукка турар ыскаап аттынааҕы халыҥ сабыы кэнниттэн кини курус өрө тыыныытын истэргэ дылы буоларыттан бэрт эрэйинэн босхолоноро.

Күнүһүн ол сирэй кинини тоҕо аймыырын өйдүү сатыыра, кини ханнык даҕаны саарбахтааһына суох ол сирэйи билэр курдук саныыра, ол гынан баран, түүҥҥү ыалдьытын ханна көрбүтүн төһөтө эмэ букатын кураанахха өйдүү сатаан баран, Виктор «кинини аны санаабаппын» диэн бэйэтэ бэйэтигэр андаҕайара, үлэҕэ умса түһэрэ, мэлдьи дьону кытта бииргэ буоларга кыһанара уонна чаас аҥаарынан санаата син биир киниэхэ төннөн хаалара.

Ити быһыы-майгы кини электрон почтатыгар ураты сурук кэлиэр диэри салҕанан барбыта. Ол өһүөннээх суруйааччык барытын билэрин туһунан биллэрбитэ. Кини Виктор баан дириэктэрин сорудаҕынан үбү-харчыны кистээн эргитэрин туһунан бэркэ билэрин эппитэ, итигэннэ ол быһыытынан сотору сөптөөх хоруйу тутуохтааҕын сэрэппитэ.

– Ханнык хоруй? – диэбитэ киниэхэ дириэктэр. – Эн, сэгэр, туох эмэ буолар түбэлтэтигэр хоруйдааччы буолаҕын, ону өйдөөбөккүн. Соҕотох эн эрэ. Тоҕо диэтэххэ, көҥүллэммэт үп-харчы эргиирэ – барыта эн илиигинэн оҥоһуллубут дьыала. Эн, тугуй, валюта салаатын көннөрү ылбытым буолуо дии саныыгын дуо? Алыс күлүүлээххин дии. Ханна эмэ мин ааппын ааттаан көрөөр эрэ… Өйдүүгүн, ол кэнниттэн эйигин туох күүтэрин?

Виктор өйдүүрэ. Кини дириэктэри саҥата суох көрөрө уонна оннуттан хамсыыр кыаҕа суоҕа. Ол эрэн кинини тойонун тыллара буолбакка, ордук кини сирэйэ уларыйан барбыта сууһара сөхтөрбүтэ. Дириэктэр хараҕын анныгар эмискэ хара төгүрүктэр ойууланан тахсыбыттара, омурда уолан хаалбыта, тириитэ көҕөрө өлбүтэ, оттон мунна букатын даҕаны сүтэн хаалбыкка дылыта уонна Викторы, сирэй буолбакка, дьардьама тонолуппакка көрөрө.

– Хайдах буоллуҥ? – дириэктэр уларыйан хаалбыт куолаһынан ыйыппыта. – Туохха миигин одуулаатыҥ?

– Туох даҕаны буолбатах, – Виктор ыган таһаарбыта. – Көннөрү… эн сирэйиҥ хайдах эрэ буолбут.

– Бар, үлэлээ, өйдөөҕүмсүйүмэ. Уонна мин тугу эппиппин төбөҕөр күүскэ хатаан кэбис.

Хостон тахсан иһэн, Виктор эргиллэн көрбүтүгэр дириэктэр, көрө олорор кумааҕытыттан арахсан, төбөтүн өрө көтөхтө. Кини сирэйэ отой да үчүгэй этэ.

– Суох, мин эйиэхэ эппитим дии эн уйулҕаҥ орун-оннугар диэн, – эмчит халыҥ сурунаалга тугу эрэ суруйа-суруйа эттэ. – Долгуйуо суоххун сөп. Эйигин галлюцинация буулаабыта алыс сылайбыккыттан буолуохтаах. Сынньаныах тустааххын. Курорка хаһан сылдьыбыккыный? Уоппуска ылаҥҥын, ханна эмэ соҕуруу бар. Урут мин, үгэс курдук, Украинаҕа барааччыбын. Онно дьикти кэрэ сирдэрдээх. Сылдьыбытыҥ дуо?

Ол гынан баран, Украина кэрэтин-дьиктитин туһунан саныыр кыах да, түгэн да Викторга суох буолбута. Эмчиккэ сылдьыбытын өйүүнүгэр саҥа суругу туппута. Онто бу сырыыга адьас ынырыга.

«Дириэктэргэ сырыттыҥ дуо? Дьэ, акаарыгын дии. Тоҕо диэтэххэ, эн киниэхэ эрэ уорар буолбатаххын мин билэбин. Эн киниттэн төһө харчыны уорбутуҥ туһунан киниэхэ суруйабын дуо, ону баҕараҕын?»

Виктор монитор тунаархай экранын өөр көрбүтэ, онтон илиитин уунан, курсорун «Хоруйдаа» диэн тылга аҕалан тирээбитэ.

Кини икки эрэ тылы суруйбута.

«Эн кимҥиний?»

Мүнүүтэ буолаат, көмпүүтэр саҥа сурук кэлбитин биллэрэн тыаһаабыта.

«Эйиэхэ туһалыахтаах киммин».

Виктор эмиэ олоро түспүтэ, онтон бытааннык суруйбута: «Тоҕо?»

Хоруй тута кэлбитэ.

«Эн билэҕин».

Онтон аҕыйах сөкүүндэнэн эмиэ кэлбитэ: «Почтамт кэннигэр баар Гоголь таас мэҥэтин аттыгар. Икки чааска».

Виктор кириэһилэҕэ тиэрэ түстэ уонна хараҕын сапта. Кини туох даҕаны туһунан саныаҕын баҕарбат. Оннук биэс мүнүүтэ олоро түһэн баран, көмпүүтэри араараары илиитин уунан эрдэҕинэ өссө биир сурук ойон таҕыста.

«Оттон дириэктэр сирэйэ эн санааҕар хайдаҕый?»

Арбат майдааныгар суугун-сааҕын бөҕөтө этэ. Массыынатын метро таһыгар хаалларан, Виктор сүүрүүнэн кэриэтэ почтамҥа түһүннэ. Сүрэҕэ иирбиттии мөхсөр. Киинэ театрын аттынааҕы чаһы икки буолуо биэс мүнүүтэ баарын көрдөрөр.

Туоруур сиринэн баран бириэмэтин сүтэримээри, тротуартан тахсан, суолу быһа сүүрүөн баҕаран эрдэҕинэ кэннигэр хантан эрэ хаһыы иһилиннэ:

– Тохтоо! Итиннэ барыма!

Кини эмискэ тохтуу биэрдэ, ону кытта аттынан, адьас сүүрбэ сантымыатырдаах сиринэн, улахан таһаҕасчыт бирилээн ааста. Тыын ыла сатаан аппаҥнаабытынан, Виктор кутталыттан кэннигэр чинэрийдэ, ити кэмҥэ сүрдээх улахан «КамАЗ» туора салайан сүтэн хаалла. Виктор кэннигэр өссө биир хардыыны оҥордо, онтон тура түһэн ылаат, бытааннык кэннин хайыста.

Табах атыылыыр балаакка күйүөскэ аттыгар эдэр дьахтар улахан чалбах ортотунан үөрэ-көтө хааман чалымааттыыр оҕотугар төҥкөйдө.

Кини:

– Итиннэ барыма диэн кимҥэ этэбиний? – оҕотун илиититтэн тутан ылан бэйэтигэр тарта.

Виктор, оннуттан хамсаабакка, дьахтары уонна оҕону көрө турда. Оҕотун чалбахтан таһааран баран, дьахтар, сөһүргэстээн олорон, кини кулгааҕар тугу эрэ сипсийдэ. Виктор, бэйэтэ да тоҕотун өйдөөбөккө, хараҕын кинилэртэн кыайан араарбакка көрөн ахан турда. Кэмниэ кэнэҕэс дьахтар, соннук сөһүргэстээн олорон эрэ, төбөтүн бытааннык Виктор диэки эргиттэ уонна утары көрдө. Виктор хараҕа кини хараҕын кытта харсыста, онуоха сиһигэр тымныы аргыйарга дылы гынна. Дьахтар, күлэ-күлэ, кинини көрөр уонна оҕо төбөтүн имэрийэр.

Кини сирэйэ били түүн кэлэр кыыс киэнин курдук этэ.

* * *

Сарсыныгар кини саҥа суругу тутта.

«Хайа, хайдаҕый?»

«Таас мэҥэ аттыгар ким даҕаны суоҕа».

«Мин ол туһунан эппэппин».

«Биһиги көрсүөх тустаахпыт. Мин салгыы тулуйар кыаҕым суох».

Ити кэннэ икки күнүнэн киниэхэ саҥа сири ыйбыттара. Аны Воронежка барыахтаах.

– Тугуй, эн бырахтардыҥ дуо? – диэтэ дириэктэр. – Билигин биһиэхэ улахан быһаарыылаах кэм. Бэһинньиккэ диэри Швейцарияҕа өссө биэс мөлүйүөнү ыытыахтаахпыт.

– Мин билбэппин.

– Тугу эн билбэккиний? Швейцария туһунан дуо? Салгыы тиэриллэҥниэҥ даҕаны, эйигин хаппахтаан кэбиһиэҕим.

Ол гынан баран, Виктор букатын атыны билбэт этэ. Чопчулаатахха, кини бырахтарбытын дуу, суоҕун дуу билбэтэ.

Воронежка көрсүһүүгэ ким даҕаны кэлбэтэҕэ. Сурукка киниэхэ «түөрт уон биэс-хас саастаах, олус уһуна суох, суон эр киһини күүтүөхтээххин» диэбиттэр этэ, ол эрэн, кини бүтүн чаас устатыгар куорат киин майдааныгар, ааһар дьон быыһыгар аны түүҥҥү ыалдьыт кыыспын көрөн кэбиһиэм диэн куттана-куттана, тула өттүн кураанахха мыҥыы сатаабыта. Кыыс даҕаны, киһи даҕаны майдааҥҥа кэлбэтэхтэрэ.