Текст книги "Келечекке умтулуу. Опыт подъема сельского хозяйства и общего уровня жизни в Тянь-Шаньском районе Нарынской области, 1975—85 гг."

Бүгүнкү күндө ал кездеги биринчи келип конуш алган ак койлордун саны 500 минден ашты. Эгерде республикада ар бир колхозго 26 миң баш кой туура келсе, биздин чарбаларга 47 миң баш кой туура келет.

Мал чарбасын асыл тукумдаштырууга, малдар ды тоюттандырууга жана кармоого карата багытталган иштер жогорку продукциялуу асыл тукумдагы малдардын санын кескин өстүрүүгө мүмкүнчүлүк түздү. 1977-жылы колхоз-совхоздордогу уян жүндүү койлордун саны 19,6 процентке, жарым уян жүндүү койлордун саны 80,4 процентке жетти.

Райондо Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясы иштеп, ал малдардын породалык составын жакшыртуу боюнча тийиштүү иштерди жүргүзөт. Малдарды жасалма уруктандыруу методу колхоз-совхоздордо кеңири колдонулат.

Бийик тоолуу жайыттарды эффективдүү пайдалануу менен кой чарбасынын продуктуулугун андан ары жогорулатуу жана Борбордук Тянь-Шандын колхоздорунун, совхоздорунун экономикасын көтөрүү максатында Кыргызстандын мал чарба жана ветеринардык илим-изилдөө институтунун кызматкерлери Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станция-ынын адистери менен бирдикте 1938—1966-жылдарда койдун жаъы «Тянь-Шань» жарым уян жундүү эт, жүн багытындагы түрүн табышкан.

Бул кой өзүнүн тез өсүп жетилүүсү, бийик тоолуу климатка жана жайыттагы тоютка ыңгайлашкан эт-жүн берүү багытындагы кой болуп эсептелет. Жергиликтүү куйруктуу

койлор Новокавказье меринос жана Вюргенберский, ал эми кийинчерээк Линкольнами тибиндеги кочкорлор менен аргындаштырылып алынган. Кочкорлордун салмагы 100—110 килограммды түзүп, тубар койлор 60—70 килограммга жетет. Жайытта багылган соъ союлгандан кийинки салмагы («убойный выход») 54—60 процентти түзөт. Бул койлор жалтылдаган ак жүнү, бышыктыгы жана чыъдыгы менен айырмаланат. Аларды жыл бою жайытта кармоого ылайык келгендиктен, айрыкча тоолуу шарттарда өтө жакшы өсөт.

«Тянь-Шань» жарым уяң жүндүү эт жана жүн багытындагы койлордун породасын чыгаргандыгына байланыштуу анын авторлору Кыргызстан мал чарба жана ветеринария илим изилдөө институтунун илимий кызматкерлери Т. Э. Друженьков, В. С. Друженькова, Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясынын мурдагы директору К. Жангабылов, чабандар С. Абакиров, К. Жамгырчиев 1974-жылы Кыргызстан мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты болушкан.

Койлордун «Тянь-Шань» породасынын пайда болушу Кыргыз ССРде таптакыр жаны, өтө баалуу эт, жүн берген кроссбреддүү койлордун чыгышын камсыз кылды.

Породалуу мал өстүрүүчү чарба Ленин ордендүү эксперименталдуу Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясы Борбордук Тянь-Шань тоолорунун 2500—3000 метр бийиктигинде жайланышкан, анын Кара-Кужур өрөөнүнө караган бети дениз деңгээлинен 3000—4000 метрге бийик туруп, түбөлүк кар катмары менен капталган.

Жогоруда белгиленгендей «Тянь-Шань» тукумундагы койлору, өзүнүн жогорку эттүүлугу жана тоолуу жайыттын карлуу шартында кармоого ылайыкташтырылгандыгы бул тармакты кирешелуу чарбага айландырууга зор өбөлгө түзөт.

Ордендуу Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясынын айрым чабандары ар бир кочкордов 9,7 килограммга чейин жүн кыркып алышкаан Академик А. И. Николаевдин айтуусу боюнча «Тянь– Шань» тукумундагы койлорун кроссбред жуну, дуйнолук эталон болуп эсептелген Жаңы Зелландиялык койлордун жунунөн кем эмес. Ал дүйнөдөгү бийик тоолуу шартка ынгайлашкан эт-жүн багытындагы тукум болу саналат.

Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясынын айрым чабандары мисалы, 1978-жылы Усубалиев Асан, Туюкбаев Тынчтык ар жүз тубар койдон 130—140дан козу алышкан.

«Тянь-Шань» тукумундагы жүн берүүчү койлордун райондо өстүрүлүш– жана Тянь-Шань району үчүн эмес, республиканын бийик тоолуу райондорунун колкоздорунун жолдорунун экономикасын көтөрүүгө кеңири жол ачат.

Коомдук малдарды чыктуу, кесек, концентраттык тоюттар менен толук кылуу проблемасы жылдан-жылга жакшырууда. Кесек топтоо 1978-жылы 1970-жылга салыштырганда 21 процентке өстү, же 61,6 миң тоннадан 90 миң тоннага жеткирилди. Көп жылдык чөтүн түшүмдүүлүгү 38,7 центнерден 55 центнерге жогорулады.

Колкоз, совкоздор малдарды багуу үчүн тийиш туу шарттары бар темир бетондуу кашарларды, типтуу короо сарайларды курушту. Койлор 100 процент электромеханикалык жол менен кыркылып, механикалаштырылган купкадан өткөрүлөт.

Партиянын агрардык саясатынын көрөгөчтүгү жана акылмандуулугу бардык райондордой эле биздин райондун мисалынан да өзгөчө күч менен көрүндү. Партия менен өкмөт айыл чарбасынын материалдык-техникалык базасын чындоо үчүн орчундуу чараларды көрдү. Жыл сайын жаңы тракторлор, автомашиналар, айыл чарба техникалары, минералдык жер семирткичтер берилүүдө. Электр энергиясын пайдалануу толук чечилди. Мына ушунун бардыгы айыл чарба өндүрүшүн жогорулатуу үчүн бекем негиз түзүүгө жана жаратылыштын стихиялык күчтөрүнөн анын көз карандылыгын азайтууга толук шарт тузду.

Дан эгиндеринин орточо түшүмдүүлүгү 25 центнерге, коп жылдык чөптөр 55 центнерге жетти. Ар бир уйдан сүт саап алуу 2 миң килограммга, жүн кыркуу ар бир койдон 3 килограммга жетти. 1965-жылдагы март Пленумунан кийинки өткөн 12 жыл ичинде Тянь-Шань районунун эмгекчилери мамлекетке эт, жүн сатууну кескин көбөйттү. Же болбосо 1965-жылы 3226 миң тонна эт, 1387 тонна жүн сатылса, 1977-жылы 8197 тонна эт, 2082 тонна жүн сатылды, же эт 2,5 эсе, жүн 1,5 эсе өстү.

Жүздөгөн алдыңкылар жана бүтүндөй чарбалар чынында эле эң сонун натыйжаларга жетишишти. өстүрүүдө, айыл чарба Айыл чарба өндүрүшүн продуктыларынын даярдоо пландарын орундатуу– да, мелиорациялык жумуштарды жүргүзүүдө же– тишкен ийгиликтери, өндүрүш процесси боюнча натыйжалуу илимий изилдөөлөрдү иштеп чыкканды– гы жана айыл чарба өндүрүшүндө колдонгондугу учун Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясы 1967-жылы 25-майда Ленин ордени менен сыйлан– ган. Ал эми «Жаны-Талап» колхозу айыл чарба жана беш жылдык өндүрүшүн өркүндөткөндүгү планда белгиленген мамлекетке мал чарба жана талаачылык продукцияларын сатууну ашыра орундаткандыгы үчүн 1971-жылы 25-январда Октябрь революциясы ордени менен сыйланган. Тянь-Шань району 1974-жылы Кыргызстан Коммунисттик пар– тиясынын Борбордук Комитетинин, Кыргыз ССР Министрлер Советинин, Кыргызсовпрофтун жана Кыргызстан ЛКСМ БКнын Эстелик Туусун алуу– га татыктуу болду.

Атактуу дыйкандар «Куланак» колхозунан Со– циалисттик Эмгектин Баатыры Абдылдаева Расия, Жданов атындагы колхоздун механизатору Ленин жана Эмгек Кызыл Туу ордендеринин кавалери Мамырканов Асанакун, белгилүү данчылар Адөө– лөтөв Ниязбек, Имеров Бейшенбек, Арыкова Жума– бүбү, Мамбетисаева Сайраке, Садыков Абдыкапар лар жерди өздөштүрүү боюнча өз ишинин устатта ры болуп чыгышты.

Мал чарбасын өстүрүүдө Социалисттик Эмгек– тин Баатырлары чабан Исаев Шарше, жылкычы– лар Эликбаев Аалы, Кулумбаев Жусубалы, Кыргызстандын мамлекеттик сыйлыгынын лауреаттары Жангабылов Намазбек, Абакиров Сабыр, Жамгыр– чиев Качаган, Ленин ордендеринин кавалерлери Акматова Сонунбүбү, Мамбетаитов Жумагул, Курманов Каамыт, Октябрь революциясы орденинин кавалери, «Баатыр эне» Сулайманова Алтындар көп эмгектер сиңиришти. ВЛКСМ Борбордук Ко– митетинин мүчөсү, Карл Маркс атындагы колхоздун чабаны Ишеналиев Жолболду жаштарды тарбиялоодо, кой чарбасын өстүрүүгө жаштарды тар– тууда ченемсиз эмгек жасап жатат.

Ишеналиев Ж. 1972-жылы Жан-Булак орто мектебин ийгиликтүү бүтүрүп чыккандан кийин 75 жашка келип жана оорулуу болуп калган чоң атасы Турдакундан баш чабандыкты өткөрүп алат.

Колхоз түзүлүшүнүн биринчи күнүнөн бери кой багып мал четинде келген Турдакун абышка үчүн койду таштоо бир кыйла кыйын болгондугу ме нен өзүнүн небересинин «оор жүктү колдон алып, чабан боломун, ата кесибин улантамын» оюна ыраазы болуп, ишинде мындан аркы зор ийгиликтерди каалап, чабандыкты өткөрүп берген. Алгачкы күндөрү Жолболдуга көбүнчө ишене

албай, кой четинде аны менен бирге болуп, иштин ал-жайын түшүндүрүп жүрдү. Кийинчерээк уулу нун бул кесипти чындап каалагандыгына көзү же тип, анын дилгирлик, берилгендик, тынымсыз аракет менен эмгектенип жаткандыгын көрүп: «эмге гим талаага кетпейт экен, Жолболду өз кесибин сүйгөн, иштерман малчы болот экен» – деп карыя санаасын тынчыткан эле.

Өткөн 6 жылдын ичинде Жолболду эң жөнөкөй жаш малчыдан тажрыйбалуу, районго гана эмес республикадагы эң мыкты чабандар менен ат салышкан азаматтын бири болуп чыкты.

Ушул жылдын ичинде ал өзүнө бекитилген койлордун ар жүз тубарынан жылына орточо 127ден козу, ар башынан 3,620 килограммдан жун кыркып алып турду, же болбосо колхозго 5 миъ козу, 14 тоннага жакын жүн берди. Бул көрсөткүчтөр айтууга арзан болгондугу менен бир кыйла оор жана күжүрмөн эмгек жумшоо аркылуу айрым гана ак ниет адамдар жарата тургандыгы талашсыз.

Азыркы күндө Жолболду чабандык кесипти Кыргыз айыл чарба институтунун зоотехникалык факультетинин ІІІ курсунда сырттан окуу менен улантып жатат. Ал өзүнүн эң жөнөкөй, элпек жана кичи пейил мүнөзү, ишти терен билгендиги, өндүрүштук жана коомдук иштердеги активдүүлүгү менен райондун коомчулугунун алдында зор кадыр-баркка ээ.

Жолболду партиянын Тянь-Шань райкомунун, эл депутаттарынын райондук Советинин аткаруу комитетинин мүчөсү, ошондой эле комсомолдун Нарын обкомунун бюро мүчөсү. Жолболду ВЛКСМдын ХѴІІІ сңездинин делегаты жана анда ВЛКСМ БКга мүчөлүккө шайланды.

Айрым жолдоштор Жолболдунун коомдук иштеринин көп экендигин айтышат. Бирок аракетчил– диги, демилгеси эң башкысы жогорку аң-сезимдүүлүгү жана эмгекчилдиги аркылуу өндүрүштүк татаал ишти да, коомдук иштерди да жогорку ден гээлде аткарууга жетишип жатат.

Жолболдунун эмгеги өкмөтүбүз тарабынан жогору бааланып Ардак белгиси ордени менен сый– ланган. Ал Бүткүл союздук эл чарба көргөзмөсүнүн катышуучусу. Онунчу беш жылдыкты 4 жылда аткаруунун үстүндө иштеп жаткан демилгечилердин бири. Анын бүгүнкү күндөгү үзүрлүү иши эмгек жолун жаңыдан баштаган ондогон улан-кыздарга, районубуздагы бүткүл малчыларга сөзсүз өрнөк боло алат.

Райондогу даңазалуу чабандардын катарына «Куланак» колхозунан Сулайманова Алтынды ко– шууга болот. Алтын «Кыргыз ССРинин мал чар– басына эмгеги сиңген мастер», он бир баланы тар– биялап өстүргөн «Баатыр эне», Эмгек Кызыл Туу жана Октябрь революциясы ордендеринин кавалери. Партиянын Нарын обкомунун, Тянь-Шань райкомунун мүчөсү. Мына ушулардын өзү Алтындын эмгегин даңазалап, анын коомдук жана өндүрүштук иштердеги жүзүн көргөзүп олтурат.

Районубузда Алтындын жолун жолдогон бир канчалаган кыздар өз алдыларынча чабандык кесипке отуп көпчүлүгү үзүрлүү эмгектенип жатышат. Буларга Акматова Бурулду, Омушова Бурулсунду Султанова Светаны, Кытапова Жумагүлдү жана башкаларды кошууга болот.

Социалисттик мал чарбасынын мастери, Эмгек Кызыл Туу ордендүү Куйбышев атындагы колхоздун жылкычысы Бакасов Шоңко он эки жыл бою ар жүз тубар бээден 100ден кулун алуу менен областтын жылкычыларынын ичинде алдынкы орунду бербей келе жатат. Эң алыскы кыштоолордун бири болгон Оорук-Тамда Жданов атындагы колхоздун кой фермасынын башчысы Алсеитов Абышка, Ак-Сай өрөөнүн мекендеген Жданов атындагы колхоздун ферма башчысы Такырбашов Дүйшөнакундар жөнүндө жылуу сөз айтуу кубанычтуу.

Колхоздук өндүрүштүн областтын аймагынан тышкары таанымал жетекчилери: 20 жыл башкармалык постуда келе жаткан Кыргызстан Компартиясынын Борбордук Комитетинин мүчөлүгүнө кандидат, Кыргыз ССР Жогорку Советинин эки жолку депутаты, «Жаңы-Талап» колхозунун председатели Дайракунов Эсенаалы, областтык Советтин депутаты, «Куланак» колхозунун председатели Калназаров Кайып, ветеринардык илимдердин кандидаты Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясынын директору Касымбеков Бейшебай, Он-Арча селолук Советинин председатели Суранова Күмүш, Чет-Нура селолук Советинин председатели Бекжанов Бейшенаалы, «Коммунизм» колхозунун председатели Усупбеков Садык, Жданов атындагы колхоздун партиялык комитетинин секретары Мамытов Акимша жана колхоздун башкармасынын председатели Какематов Зайдин колхоздук өндүрүштү жогорулатуунун, массаны мобилизациялоонун таланттуу уюштуруучулары болуп эсептелишет.

Айыл чарбасын көтөрүүдө адистерге зор роль таандык. Ондогон айыл чарба адистер ондуруштун чыныгы уюштуруучулары, иш билги кеңешчилери, оз ишинин билермандары болуп калышты. Алардын катарына инженерлер: Абдыкеримов Токтосун, Мусалиев Кутпидин, зоотехниктер: Шамырканов Абыласан, Айдарканов Керимбек, Мырзабаев Калыбек, ветврачтар: Абдыраимакунов Тургунбек, Куленбеков Кырманчы, Кыдырмаев Канатбек, агрономдор: Жумабаев Сыдыкбай, Азыкбаев Мукаш, Кудашов Жумаалы, экономисттер: Нурмуханбетов Курманбек, Өмүракунов Айнике, Мамбетаитов Турсуналы, Жумагулов Барыктабас жана башка ондогон адистерди кошууга болот.

Онунчу беш жылдыкты 4 жылда орундатуу үчүн күрөшүп жаткан чабандар: Мамыров Чаки, Ибраев Раимкул, Торубаев Сокубаш, Кытапова Жумагүл, Бейшеева Зинагүл, Жаанбаев Чокубай, Усубалиев Асан, саанчылар: Дуйшеев Жапар, Барктабасова Жаңыл, Айткулиева Шарипа, жылкычы: Баймөңкөев Мукаш, бадачылар: Шаменов Торегелди, Маатканов Керимдердин эмгеги мактоо– го татырлык.

Райондун партиялык уюму, райондогу бардык айыл-кыштактын эмгекчилери мамлекеттик сатып алуу пландарын биринчи милдет катары карап, мамлекетке айыл чарба продукциясын сатуу боюн– ча тогузунчу беш жылдыктын жана онунчу беш жылдыктын өткөн үч жылынын тапшырмаларын ийгиликтүү орундатышты. Өткөн тогузунчу беш жылдыкта мамлекетке 37176 тонна эт, 10297 тонна сут, 10313 тонна жүн сатылып, план-тапшырма ашыгы менен орундатылган болучу.

1976-1977-жылдары Нарын областында анын ичинен Тянь-Шань районунда да өтө кургакчылык болду.

1976-жылы 31-майда Фрунзе шаардык партиялык чарбалык активде Кыргызстан Коммунисттик партиясынын Борбордук Комитетинин биринчи секретары жолдош Т. У. Усубалиев: «Бул жылы Нарын областында катуу кургакчылык болуп, айдоо аянтында эгин эмес чоп да күйүп кетти. Бул область эч убакта жардамсыз калбайт. Сөзсүз жардам беребиз» – деп белгилеген.

Кургакчылыктыни залалын жоюу боюнча зор жардамдар көрсөтүлдү. Союздук өкмөт тарабынан залалын жоюу боюнча зор түздөн-түз Нарын областына 10 мин тонна жемдик дан жөнөтүлдү. Кыргызстан Компартиясы ме нен Кыргыз ССР Министрлер Совети Нарын областында түзүлгөн кургакчылыктын кесепетин жоюу боюнча атайын токтом кабыл алды. Миндеген тонна Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясынын тоют цехи. 1977-жылы пайдаланылууга берилген болду. 1976-жылы 31-майда Фрунзе шаардык пар– тиялык чарбалык активде Кыргызстан Коммунист– тик партиясынын Борбордук Комитетинин биринчи секретары жолдош Т. У. Усубалиев: «Бул жылы Нарын областында катуу кургакчылык болуп, айдоо аянтында эгин эмес чоп да күйүп кетти. Бул область эч убакта жардамсыз калбайт. Сөзсүз жардам беребиз» деп белгилеген.

Кургакчылыктын жардамдар көрсөтүлдү. Союздук өкмөт тарабынан залалын жоюу боюнча зор түздөн-түз Нарын областына 10 мин тонна жем– дик дан жөнөтүлдү. Кыргызстан Компартиясы ме нен Кыргыз ССР Министрлер Совети Нарын об– ластында түзүлгөн кургакчылыктын кесепетин жоюу боюнча атайын токтом кабыл алды. Миндеген тонна жеи тоюттар областка келип түштү. 1976-78-жылдары Кант, Чуй, Токтогул, Сокулук, Жаны-Жол райондорунан кесек тоюттар жиберилди. Областтык чарбаларында 17 тоют цехтери курулду. Анын ичинен Тянь-Шань районуна 5 тоют цехтери курулду. Мурда пайдаланылбай жаткан Үзон гу-Кууш, Көбүргөндү, Капчыгай өрөөндөрү өздөш турулду. Кыргызстан геологиялык башкармасы Нарын областынын жер кыртыштарын изилдөө менен суулардын жаны запастарын табышты. 100дөгөн точкалардан бургуланып суу чыгарылды. Көлмөлөр курулду. Бир гана 1976-жылы 8-Март совхозунда 11 бургулоо скважина курулуп, айдоо талаалары учун суу чыгарылды. 28 көчмө насостук станциялар курулду.

Партия менен өкмөттүн күндөлүк жардамынын жана жумушчулардын, колхозчулардын кажыбас кайраттуу эмгегинин, партиялык, советтик уюмдардын уюштуруучулук иштеринин натыйжасында Нарын областында катары менен болгон эки жылдагы кургакчылыкты женип чыгышты. Натыйжада Нарын областында 10-беш жылдыктын өткөн 3 жылында бир кыйла ийгиликтер камсыз болду. Тянь– Шань району боюнча онунчу беш жылдыктын өткөн

3 жылында мамлекетке 24560 тонна эт, 6200 тонна сут, 6340 тонна жүн сатылып, 10-беш жылдык план тапшырмасы ийгиликтүү орундатылды.

Айыл чарбасындагы зор жогорулоолор чарбадардын акчалай кирешелеринин өсүшүнө шарт тузду. Өткөн сегиз жылдын ичинде колхоз-совхоздордун акчалай кирешелери 155 млн. сомду тузду.

Капиталдык салымдардын маанилүү булагы чарбалардын акчалай кирешесинин бөлүнбөс фондуга чегерүү болуп эсептелет. Бөлүнбөс фондулардын көбөйүшү өндүрүшкө жана маданий – турмуш-тиичиликке арналган объектилерди курууга зор мүмкүнчүлүктөрдү түзөт. Өткөн 8 жылдын ичинде райондун чарбалары бөлүнбөс фондуга 32 млн. 407 миң сомдук каражатты чегеришкен.

Ошону менен катар ири ирригациялык объектилерди, насостук станцияларды, маданий курулуштарды, анын ичинде көптөгөн мектептер, медициналык мекемелер мамлекеттик каражаттардын эсебинен курулууда. Мына ушул жумушка өткөн беш жылдын ичинде мамлекет тарабынан Тянь-Шань районунда эл чарбасын өнүктүрүү максатында 20 млн. сомдон ашыгыраак капиталдык салымдар каралган.

Партиялык уюмдар коммунисттерди өндүрүштун тармактарына жайгаштырууга, партиялык таасир көрсөтүүгө мүмкүн болбогон эч бир тармактын болбошуна жетишүүгө бөтөнчө Ошол эле мезгилде ар бир коммунисттин өндүрүштүн жана коомдук иштердеги авангарддык ролу, жогорку активдүүлүгү үчүн такай камкордук көруп көңүл бурушат. Бул иштер, негизинен, коммунисттер тарабынан уставдык талаптарды бекем жана кыйшаюусуз сактоолорун камсыз кылуу иштер менен тыгыз байланышкан.

Райондун партиялык уюмдун учетунда турган 1470 коммунисттин 83 процентке жакыны түздөн-түз материалдык байлыкты өндүрүү чөйрөсүндө эмгектенишет. Ал эми чарбалардын экономикасынын негизин түзгөн мал чарбачылыгында жалпы иштегендердин 16 проценти коммунисттер болуп саналат. Өндүрүштүн кайсы гана тармагында болбосун күжүрмөндүүлүк менен эмгектенип жатышкан коммунисттерди жолуктурууга болот.

Кийинки мезгилдин ичинде эле кой чарбасында курулушта жана маданий-тейлөө тармактарында иштегендердин, эмгектенүүчүлөрдүн арасында партиялык катмарды чындоого олуттуу көңүл бурулду. Айыл чарба адистеринде жана жалпы эле орто звенодогу кадрларда партиялык катмарды түзүүгө, алардын жоопкерчилигин көтөрүү багытында бир кыйла иштер жүргүзүлүп жатат.

«Эмгекчил колхозунда сүт саап алууну уюштурууда орчундуу кемчиликтерге жол берилип, мамлекетке сүт сатуунун чарба жылдан-жылга пландарын аткарбай келген.

Бул фермадагы иштин абалын терең изилдеп үйрөнүп көрүү менен ал жерде партиялык катмарды чындоо зарыл экендиги белгиленген. Сүт товар фермасында атайын партиялык топ түзүлдү. Партиялык топтун ишинин таасирдүүлүгүн көтөрүү боюнча колхоздун парткомунда атайын маселе талкууланып, иш-чаралар кабыл алынды.

Азыр «Эмгекчил» колхозунун сүт-товар фермасында орчундуу кемчиликтер четтетилип, чарба мамлекетке сүт сатуунун пландарын ашыра орундаткан эң алдыңкылардын бири болуп чыкты. Сут өндүрүү жана сатууну көбөйткөндүгү үчүн ферма бир канча жолу партиянын райкомунун жана райондук аткаруу комитетинин Өтмө Кызыл Туусун женип алып, аны колдон чыгарган жок.

«Жаны-Талап» колхозунун Эмгек-Талаа бригадасы колхоздун борборунан алыс келип бригада

дайыма контролдоп туруу мүмкүн болбогондугунан улам территориялык ыңгайы боюнча бригада «8-Март» совхозуна бириктирилген. Ошону менен бирге ал бригададагы партиялык уюм анда иштеген кадрлардын чыгармачылык иштери терен талдоого алынды. Натыйжада бөлүмдун жетекчи кызматкерлери атайын билимдүү адистер жана коммунисттер менен бекемделди. Кетирип жаткан кемчиликтерди ондоо боюнча партиянын райкому жана совхоздун парткому тарабынан атайын практикалык жардамдар уюштурулуп, иштиктүү чаралар көрүлдү. Бөлүмдүн партиялык уюмунун чогулуштарын өткөрүүдөгү айрым маани бербөөчүлүктөр четтетилип, чогулуштардын таасирдүүлүгүн, тарбиялык ролун жогорулатуу боюнча бир катар иштер аткарылды. Чогулуштарда кемчиликтердин бетин тайманбастык менен ачуу, аны жогорку уюшкандыкта өткөрүү, кабыл алынган чечимдердин сөзсүз орундалышын камсыз кылуунун иштери кучотулду. Мына ушунун өзү бөлүмдөгү партиялык уюштуруу, саясий-массалык иштерди алда канча жакшыртууга мүмкүндүк берди.

Азыркы кунде Эмгек-Талаа тартиби чындалып айыл чарба жумуштары бир бөлүмүндө эмгек кыйла уюшкандыкта жүргүзүлүп жатат. Бөлүмдө коомдук малдардын башын аман сактоо, талаачылыктан мол тушум остуруп алуу багытында белгилүү өсүштөргө жетишилди.

Жумушчулардын өндүрүмдүү иштөөлөрү, маданий эс алуулары үчүн шарттарды түзүүгө көңүл бурулуп, жетиштуу шарты бар талаа станы курулду. Балдар бакчасынын иши жакшыртылып жана жумушчу кызматчылардын арасында социалисттик мелдешти кенири уюштуруу, учурунда зарыл жыйынтыктарды чыгарып туруу иши колго алынды. Эң башкысы коммунисттерди, бүткүл эмгекчи элди коомдук эмгекке жалпы көтөрүү, колдо болгон ресурстарды туура пайдалануу боюнча максатка умтулган иштиктүү чаралар көрүлүп жатат. Бул чаралар сөзсүз өзүнүн жогорку натыйжаларын берүүгө тийиш.

Партиялык баштапкы уюмдар мамлекеттик дисциплинаны чындоо, партиялык ички демократияны өнүктүрүү менен партиялык турмушта демократиялык принципти ар дайым катуу сактоого бөтөнчө көңүл бурушат.

Коммунисттерди саясий жактан тарбиялоонун мектеби, коллективдүү жетекчиликтин органы катарында партиялык чогулуштун ролу чоң жана өтө маанилүү. Кийинки мезгилде коммунисттер өздөрунун чогулуштарында белгилеген тапшырмаларды турмушка ашыруунун партиянын ХХѴ съезди чаралары коммунисттердин коомдук жана өндүрүштук иштердеги авангарддык ролу, аларга тапшырылган иш үчүн жекече жоопкерчилиги жана Уставдык талаптарды бекем сактоолоруна байланышкан зарыл маселелер ар тараптан талкууланды. Чогулуштарды даярдоого, коммунисттердин катышын жана активдүүлүгүн көтөрүү бир кыйла жогорку деңгээлде колго алынган. Чогулуштарга катышуу боюнча иштер менен коммунист партиянын саясий жоокери катары тарбияланат, тажрыйбасын байытат, коомдук ишке жетекчилик кылууну үйрөнөт.

Коллективдин турмушунда чогулуштун маанисин төмөңку мисалды келтирүү менен далилдеп көрөлу. Жданов атындагы колхоздун партиялык комитети жыл башында талаачылыкта ишти жолго коюу, дан эгиндердин түшүмдүүлүгүн жогору көтөрүү боюнча маселени коммунисттердин жалпы чогулушунун талкуусуна сунуш кылган болучу. Тиешелүү чечим кабыл алынгандан кийин, бөлүмдүк партиялык уюмдарда ачык чогулуштар өткөрүлүп конкреттүү иш-чаралар белгиленген. Иштин жооптуу тармактары коммунисттер менен толукталып, жогорулатылган милдеттенмелер кабыл алынды жана пайдаланылбай жаткан ички резервдер ишке киргизилди. Кыска мөөнөттө айдоо-себүү сыяктуу жазгы талаа жумуштары, сугат, эгинди оруп-жыюу жумуштары кызуу жүрүп жаткан мезгилде дежурстволор уюштурулуп, чарбалык иштеги партиялык жетекчилик, күндөлүк контролдук күчөтүлүп, иштин уюштурулушу жана жүрүшү өз убагында текшерилип, бул боюнча коммунисттердин, адистердин өздүк билдирүүлөрү парткомдо, бригадалык уюмдардын бюролорунда жана чогулуштарында такай угулуп турган. Социалисттик мелдештин жыйынтыгы өз убагында чыгарылып, мыкты иштегендерге сыйлык берилип турулган. Кабыл алынган чечимдин аткарылышына чарбанын жетекчилери, агитаторлор, саясий информаторлор, бүт коммунисттер катышты. Натыйжада чарбада дан эгиндерин өстүрүү боюнча кабыл алган милдеттенмесин ашыра аткарууга жетишти.

Социалисттик жеке адамды калыптандыруунун башкы мектеби эмгек коллективдери болуп саналат. Алар негизинен партиялык уюмдардын жетекчилиги менен бирге комсомолдук жана профсоюздук уюмдардын да күндөлүк жардамына, кам кордугуна алынган.

Жаштардын социалисттик турмуш образынын өнүгүшүндө коммунисттик тарбия берүүнүн таасирин күчөтүү, уландар менен кыздардын коммунисттик ан-сезимдүүлүгүн жогорулатуунун жолдору менен каражаттарын таба билүү жана ар бир адамдын жекече турмушуна кийирүүгө умтулуу райондун комсомолдук уюмдарынын ишиндеги негизги багыт болуп саналат.

Комсомолдук уюмдар жаштардын эмгек коллективдерин бекемдөөчү ядросу болуп калды. Алар партиялык уюмдардын жетекчилиги астында иштеп, коммунисттердин жардамына жана колдоосуна таянып, уландар менен кыздардын бардык күчүн, чыгармачыл демилгелерин өндүрүштүк жана коомдук конкреттүү милдеттерди чечүүгө багыттап турушат.

Айыл чарба өндүрүшүн туруктуулук менен орундатуу, колхозчулардын, жумушчулардын маданий– тиричилик жактан тейленишин барган сайын жакшыртуу, алардын көңүлдүү эс алуулары, өндүрүмдүү иштөөлөрү үчүн колдо болгон ынгайлуу шарттарды түзүү, алардын ортосунда өз ара социалисттик мелдештерди уюштуруу уюмдары бир кыйла мыкты демилгелерди көтөрүп, жагынан профсоюз партиялык уюмдардын таяныч күчүнө айланган.

Профсоюз жана комсомол уюмдарынын активисттери, элдик контролдун постторунун жана топторунун мүчөлөрү партиялык чогулуштарды даярдоого активдүү түрдө тартылат. Ошентип, партиялык уюмдар коммунисттердин авангарддык ролун көтөрүү ишин коомдук бардык уюмдар менен бирдикте чечип жатышат. КПССтин XXV съездинин чечимдерине, СССР дин жаны Конституциясынын (Негизги законунун) айыл-кыштактын эмгекчилери талаптарына шыктанышкан социалисттик чарбадагы ички резервдерди улам толугураак пайдаланууга умтулуп жатышат. Алардын бардык аракеттери өндүрүштү мындан ары дагы интенсификациялоого, эмгек дисциплинасын чыңдоого жана эмгек өндүрүмдүүлүгүнун кыйшаюусуз жогорулашын камсыз кылууга багытталган.

Советтик Социалисттик Республикалар Союзунун Конституциясынын (Негизги Закону) 103-статьясында: «Депутаттар эл депутаттарынын Советтериндеги элдин полномочиелүү өкүлдөрү болуп эсептелишет.

Депутаттар Советтердин ишине катышуу аркылуу мамлекеттик, чарбалык жана социалдык-маданий курулуштун маселелерин чечишет, Советтердин чечимдеринин турмушка аткарылышын уюштурушат, мамлекеттик органдардын, ишканалардын, мекемелердин жана уюмдардын ишине контролдук кылат.

Депутат өз ишинде жалпы мамлекеттик мүдөөлөрдү жетекчиликке алат, шайлоо округундагы калктын суроо-талаптарын эске алат, шайлоочулардын сунуш-талаптарынын турмушка ашырылышына аракеттенет» – деп жазылган.

Жогорку Советтерге жана жергиликтүү Советтерге шайланган депутаттар эл ишенген наамды, алардын суроолорун, айрым даттанууларын, мудөөлөрүн канааттандыруу үчүн бардык күч-аракеттерин жумшап жатышат.

Тянь-Шань районунан СССР Жогорку Советине Султанова Света, Кыргыз ССР Жогорку Советине төрт, Нарын областтык Советине 16, райондук Советке 75 жана селолук Советтерге 332 адам, бардыты 427 депутат шайланган. Депутаттар чыныгы эмгекте сыналган, эл ишеничин актай билген колхозчулар менен интеллигенттер. Кыргыз ССР Жогорку Советине депутаттыкка Кыргызстан КП Борбордук Комитетинин биринчи секретары жолдош Т. Усубалиев, «Жаңы-Талап» колхозунун башкармасынын председатели Куйбышев атындагы колхоздун старший чабаны жолдош Э. Дайракунов, жолдош Б. Кенжебаевалар шайланышкан.

Областтык Советке депутаттыкка 7 аял жолдоштор шайланышкан. Беш депутат старший чабан, эки депутат талаачылыкта эмгектенишет.

Райондук Советке басымдуу көпчүлүгү коомдук байлыкты арттырып, шайланган депутаттардын мал чарбасында, талаачылыкта, механизацияда эмгектенгендер. Ошондой эле мекеме жетекчилери, айыл чарба адистери, соода, медицина кызматкерлери. Башкача айтканда райондук Советтин депутаттарынын 38 проценти интеллигенттер, 62 проценти түздөн-түз материалдык байлыкты өндүрүүдө иштегендер. 49 проценти коммунисттер, 25 процен ти ВЛКСМдин мүчөсү, депутаттардын жарымы аялдар. Райондук Советке 18 чабан, 3 саанчы, 3 бригадир, 3 уйчу, талаачылыкта иштеген 20 адам депутаттыкка шайланышкан.

Селолук Советтерге шайланган депутаттардын басымдуу көпчүлүгү өз чарбаларынын экономика– сынын жогорулашына зор салымдарды кошуп, кол хоздун, совхоздун ысыгына-суугуна аралашып эм гектенгендерден. Мисалы «Куланак» колхозунун старший чабаны, мал чарбасын өстүрүүнүн биринчи класстагы мастери Алтын Сулайманова, «Жаны-Талап» колхозунун саанчысы Ленин орденинин кавалери Сонун Акматова, «Коммунизм» колхозунун башкармасынын председатели Садык Усупбеков, Ленин атындагы колхоздун старший чабаны Сокубаш Торубаев, Куйбышев атындагы колхоздун старший чабаны Райымкул Ибраев, Жданов атындагы колхоздун механизатору Асанкул Мамырканов сыяктуу эмгек алдынкылары шайланган.

Эл депутаттарынын райондук, селолук Советте– ринин аткаруу комитеттери шайланган депутаттар менен иштөөнү жакшы колго алышкан. Алар шай– лоочулардын берген наказдарын аткарууга бүткүл күч аракеттерин жумшап жатышкандыктарын ка– нааттануу менен белгилөөгө тийишпиз. Биздин ра Лондон Кыргыз ССР Жогорку Советине депутат, Кыргызстан КП Борбордук Комитетинин биринчи шайлоочулар секретары жолдош Т. Усубалиевге өздөрунун бир катар суроолорун жана үдөөлөрүн айтып, аларды чечип берүү жагын өтүнүштү. Жолдош Т. Усубалиев шайлоочулардын сунуш-талабын канааттандырды. Эмгекчилер тарабынан жолдош Т. У. Усубалиевге берилген «8-Март» совхозундагы жана «Куланак» колхозунда жаңы типтүү мектептерди куруу жөнүндө сунуш-талап – толук аткарылды. Азыркы учурда ар бири 536 орундуу эки мектеп, айылдык окуучулардын энчисине берилген. Ошондой эле «8-Март» совхозунда суу чыгаруучу 11 скважина курулуп, суу чыгарыла баштады. «Куланак колхозунун алыскы «Учкун» участкасында суу проводу курулуп, аяктоо алдында турат. Райондук жана селолук Советтердин депутаттары М. Мамышов, А. Алсеитов жолдошторго берилген шайлоочулардын сунуш-талаптары толугу менен аткарылды. Оорук-Там кыштоосу райондун борбору 75 километр алыстыкта жайгашкан. Анда Ленин, Жданов атындагы колхоздордун малчылары кышташат жана жайлашат. Жол катнашы мурун өтө начар эле. Долоондун белин ашып, Кара– Кужур аркылуу нечен жуздогон километр жол барууга туура келүүчү, эми Оорук-Тамга Нарын өрөөнү боюнча түз жол салынып, аралык торт эсе кыскарып, жол катнашы жакшырды.

Жолдош Т. Усубалиевдин, областтык Советтин депутаты С. Султанованын катышуусу жана кийлигишүүлөрүнүн натыйжасында Кажырты насостук станциясы жана каналынын курулушу аяктады.

Бул канал аркылуу эзелтеден пайдаланылбай жат кан Тянь-Шань мал чарба тажрыйба станциясынын жана «Жаны-Талап» ашык жери дыйкандарга түшүм бере баштайт. Жерди өздөштүрүү боюнча райондук, селолук Советтердин депутаттарына берген колхозунун мин гектардан сунуш-талаптар аткарылып жатат. Жолдош 3. Какематовго Жданов атындагы колхоздо Арал каналын куруу, жолдош Т. Бектургановго Эчки-Башы каналынын курулушун толук аяктоо, эл депутаттарынын Он-Арча селолук Советинин председатели жолдош К. Сурановага коптон бери пайдаланылбай жаткан жерлерди өздөштүрүү боюнча сунуш-талаптар берилсе, бул наказдар толук бойдон турмушка ашырылды.

Коп жылдык турмуштук тажрыйбага ээ болгон Кыргыз ССР Жогорку Советинин депутаты, райондук Советинин бир нече жолку депутаты Э. Дайракуновго калк тарабынан берилген дагы бир баалуу сунуш-талап аткарылды. Өткөн шайлоодо шайлоочулар депутатка наказ беришип, Тешик суу сактагычын курдуруп берүүнү сурашкан. Бул суу сак тагыч ишке киришсе, анда чарбалардын сууга болгон муктаждыгы канааттандырылып, дан эгиндеринин жана тоют өсүмдүктөрүнүн түшүмдүүлүгү жогоруламакчы. Азыркы учурда депутаттын иштиктүү аракеттеринин натыйжасында суу сактагычынын долбоору толук түзүлдү жана жакынкы мезгилде анын курулушу башталат.