Текст книги "Стив Жобс"

13-боб. Mac’нинг яратилиши. Саёҳат – мукофотдир

Рақобат

1981 йил августда IBM ўзининг шахсий компьютерини сотувга чиқарди. Жобс ҳамкасбларидан уни сотиб олиб, текшириб кўришни сўради. Умумий фикр ёмон эди: ғирт бемаъни компьютер. Крис Эспиноса уни “чала компьютер” деди, унинг сўзларида оз бўлса-да ҳақиқат бор эди. IBM дисплейида эски буйруқлар қаторидан фойдаланилганди ва у растрли тасвирга мослашмаганди. Apple рақобатчиларга паст назар билан қарарди, компаниялар техник бўлимларининг раҳбарлари олма навига аталган компьютердан кўра машҳур корпорация томонидан ишлаб чиқилган компьютерни танлаш эҳтимоли катталиги ҳақида у ўйламасди. IBM PC чиқарилгани ҳақида эълон қилинган куни Билл Гейтс Apple марказий офисига учрашувга келди. “Улар буни ҳатто пайқамагандек ҳам туюлди. Ва бир йил ўтгачгина нима юз берганини тушунишди”, – деб эслайди у.

Apple’нинг ўзига бўлган ишончи шу қадар кучли эдики, компания The Wall Street Journal’нинг ички бетига “Хуш келибсан, IBM. Бу жиддий” дейилган рекламага буюртма берди. Яқинлашиб келаётган компьютерлар кураши ёш ва жасур Apple’нинг Аждарҳо IBM билан рақобати сифатида талқин қилинарди. Ишлари Apple’никидан ёмон бўлмаган Commodore, Tandy ва Osborn каби компаниялар умуман назарга олинмасди. Жобсга ҳар доим ўзини золимлар ҳукмронлигига қарши бош кўтарган исёнкор, ёвузлик кучлари билан курашаётган жедай ёки самурай деб ҳисоблаш ёқарди. Шу нуқтаи назардан IBM идеал нишон эди. Стив бўлажак жангни оддий рақобат эмас, балки руҳий кураш сифатида тасвирлади. “Агар биз тўсатдан хато қилиб қўйсак ва IBM ғолиб чиқса, компьютер тармоғи яқин йигирма йил ичида зулматга, ўрта асрларга қайтади, сўзларимни эслаб қолинг. IBM бозорни назоратга олиши билан улар шу заҳоти ҳар қандай инновацияларни бўғади”, – деганди у журналистга. Ҳатто ўттиз йилдан кейин ҳам бу рақобат ҳақида фикр юритаётиб, Жобс ўша воқеаларни салб юриши сифатида тасвирлайди: “IBM ўзига Microsoft’нинг энг ёмон жиҳатларини олганди. Улар инновацияларга интилмасди, улар ҳаммани зулматга бошлаб кетаётганди. Худди ATT, Microsoft ёки Google каби”.

Афсуски, Жобс Macintosh’га яна бир потенциал рақиб танлаб қўйганди: у ўз компаниясининг маҳсулоти Lisa эди. Қисман бунинг руҳий сабаблари бор эди: у лойиҳадан четлатилганди ва энди у ўзининг устунлигини исботлашни хоҳлаб қолганди. Бунинг устига, Стив рақобат унинг жамоасини қизиқтириб қўяди деб ҳисобларди. Шунинг учун ҳам Mac’ни Lisa’дан олдин чиқараман деб Жон Коуч билан 5 минг долларга баҳслашганди. Муаммо шунда эдики, рақобатлашиш аламли хусусият касб этди. Жобс унинг муҳандисларидан зўр муҳандис йўқ ва улар Lisa устида ишлаётган HP’нинг собиқ ходимларидан ўзиб кетади деб такрорлашдан чарчамасди.

Гап Жобс Раскиннинг дастлабки режасини рад этиб, арзон ва кам қувватли портатив компьютер ўрнига график интерфейсли шахсий компьютер ясашга қарор қилганида эмас, Mac Lisa’нинг кичрайтирилган нусхасига айланиб қолганди ва сотув борасида уни шак-шубҳасиз ортда қолдирарди. Бу Жобс Баррелл Смитга Mac’га Motorola 68000 микропроцессорини ўрнатишни буюрганда, очиқ-ойдин бўлиб қолганди, якунда Жобснинг мукаммаллаштирилган асари Lisa’дан тезроқ ишларди.

Lisa учун дастурий таъминот ишлаб чиққан Ларри Теслер иккала компьютерда ҳам айни бир дастурлардан фойдаланилиши керак деб ҳисобларди. Низонинг олдини олиш учун у Lisa устида ишлаётган гуруҳга Mac’ни кўрсатишга қарор қилди. Учрашувга 25 нафар муҳандис келди, улар Жобс шогирдларининг (Смит ва Херцфельднинг) ҳикоясини диққат билан эшитди. Шу тобда хонага Lisa учун кўплаб лойиҳавий ечимларни ўйлаб топган, ҳиссиётга тўла ва ҳамма нарсага шубҳа билан қарайдиган Рич Пейж кириб келди.

– Macintosh Lisa’ни йўқ қилади! – деб хитоб қилди у. – Macintosh Apple’ни йўқ қилади! Смит ва Херцфельд жим бўлиб қолди, лекин Пейж тинчланмади.

– Жобс Lisa’ни йўқ қилмоқчи, чунки уни лойиҳадан четлатишган, – деганча ўпкаси тўлиб давом этди Пейж. – Ҳеч ким Lisa’ни сотиб олмайди, ҳамма Mac чиқишини кутади! Сизларнинг бу билан ишинглар йўқ! Шу сўзларни айтиб Пейж эшикни қарсиллатиб ёпиб, хонадан учиб чиқиб кетди, лекин шу заҳоти яна қайтиб кирди ва Смит ва Херцфельдга шундай деди:

– Биламан, сизларда айб йўқ. Ҳаммасига Жобс айбдор. Стивга у Apple’ни барбод қилишини етказиб қўйинг!

Жобс Mac’ни Lisa’нинг қулайроқ версиясига айлантирганди, боз устига унга мустақил дастурий таъминот ўрнатганди. Лекин энг ёмони шу эдики, иккала компьютер ҳам Apple II’га мос тушмасди. Apple’да компания учун жавоб берадиган одам бўлмагани сабабли Жобсни жиловлайдиган ҳеч ким йўқ эди. Mac дастурий таъминотининг Lisa дастурий таъминотига тушмайдиган қилиб ишлаб чиқилиши фақат рақиблик ёки қасд олиш истаги билан изоҳланмасди. Бу қарорда назорат қилишга интилиш билан боғлиқ фалсафий тубмаъно ҳам ётарди. Стив нодир компьютерда аппарат ва дастурий таъминот бир-бири билан узвий боғлиқ бўлиши керак деб ҳисобларди. Агар компьютерга бошқа компьютерларга тушадиган дастурларни ўрнатиш мумкин бўлса, пировардида унинг функционаллигини қисман қурбон қилишга тўғри келарди. Жобс миридан-сиригача ўйланган ва бутун ҳолда яратилган маҳсулотларни энг яхши маҳсулотлар деб ҳисобларди; бундай компьютерлар учун дастурий таъминот аппарат таъминотини ҳисобга олиб яратилади ва аксинча. Macintosh тактикасининг Microsoft тактикасидан фарқи шунда эди. Macintosh операцион тизими фақат ўзига тушарди, Microsoft операцион тизимидан эса кўплаб бошқа компанияларнинг компьютерларида фойдаланиш мумкин эди.

ZDNET таҳрирчиси Дэн Фарбер шундай ёзганди: “Жобс – энг сара рассом, қатъий ва иродали. У қандайдир чала дастурчилар унинг асарини бузишини хоҳламайди, чунки бу Пикассо чизган суратга бўёқ қўшиш ёки Боб Дилан қўшиқлари қаторини ўзгартириш билан тенг”. Кейинчалик яратилган iPhone, iPod ва iPad шундай ёндашув туфайли рақобатчиларнинг шунга ўхшаш товарларидан ажралиб турарди. Жобснинг стратегияси Apple маҳсулотига фойда берди, лекин бозорда ҳукмронлик қилиш нуқтаи назаридан у ҳар доим ҳам энг фойдали маҳсулот бўлмади. “Mac’дан бошлаб то энг янги iPhone’гача Apple’нинг барча товарлари герметик корпусда ишлаб чиқарилди, бу ташқи аралашувдан ва модификациялардан кафолатларди”, – деб қайд этади “Mac’га топиниш” китоби муаллиф Линдер Кани.

Жобс фойдаланувчиларнинг маҳсулотга бўлган муносабатини назорат қилишни хоҳлаши Возняк билан баҳсга сабаб бўлганди. Улар Apple II учун слотлар, яъни компьютернинг тизим платасига қўшимча кенгайтиргич платаларини қўйиш имконини берадиган коннектор ҳақида баҳслашишганди. Ўша баҳсда Возняк ғолиб чиққанди, натижада Apple II’да саккизта кенгайтиргич слот пайдо бўлганди. Бироқ Macintosh Вознякнинг эмас, балки Жобснинг иш маҳсули эди ва унда фойдаланувчи учун слотлар йўқ эди. Корпусни очиш, тизим платасига қўлни киритиш мумкин эмасди. Хакер учун бу камчилик эди. Бироқ Жобс кенг фойдаланувчи учун Macintosh яратганди ва компьютер фойдаланувчи томонидан ўзгартирилишини хоҳламасди. Жобс истеъмолчи унинг маҳсулотидан қандай қилиб фойдаланишини назорат қилмоқчи эди.

“Стив мана шундай ҳамма нарсани назоратда ушлашга интилган”, – деб мулоҳаза қилади Берри Кэш. Уни Жобс 1982 йилда “Texaco миноралари”нинг маркетинг бўйича стратеги сифатида Apple’га олганди. Стив Apple II борасида “Биз ҳеч нарсани назорат қила олмаймиз: фойдаланувчилар компьютерни ўз билганича ўзгартиради. Бошқа мен бундай хатога йўл қўймайман” – деганди. Жобс Macintosh корпуси оддий отвёртка билан очилмаслиги учун жамоага ҳатто махсус воситаларни ишлаб чиқишни топширди. “Биз Apple ходимларидан бошқа ҳеч ким компьютер ичини очолмайдиган қиламиз”, – деганди у Кэшга.

Шунингдек, Жобс Macintosh клавиатурасидан курсорни бошқариш клавишасини олиб ташлаб, фақат сичқончани қолдиришга қарор қилди. Шундай йўл билан Стив эскиликка ёпишиб олган фойдаланувчини унинг хоҳишига зид равишда “кўрсат ва бос” принципи бўйича навигацияга ўргатишга ҳаракат қилди. Бошқа ишлаб чиқувчилардан фарқли равишда Жобс мижоз ҳар доим ҳақ деб ҳисобламасди: агар харидорлар сичқончадан фойдаланишни хоҳламаса, демак улар адашяпти. Бу Жобснинг маҳсулотни такомиллаштиришга бўлган интилиши истеъмолчига ёқиш истагидан кучлироқ бўлганига яна бир мисол.

Курсор билан бошқариш клавишасидан воз кечишнинг бошқа яхши томонлари (ва камчиликлари) ҳам бор эди: ишлаб чиқувчилар кўпчилик компьютерларга тушадиган оддий дастурларни эмас, балки Mac операцион тизими учун махсус дастур ёзиши керак бўларди. Бундай қарор дастурчилар, операцион тизим ва аппарат таъминоти ўртасидаги ўзаро алоқани мустаҳкамлаши лозим эди. Жобс айнан шунга интилаётганди.

Доимий назоратга интилиши туфайли Стив, шунингдек, офис асбоблари ишлаб чиқарувчиларга Macintosh операцион тизимининг нусхаларини тайёрлаш учун лицензия беришни ҳам рад этди. 1982 йил майда Apple’нинг маркетинг бўйича янги директори, тиришқоқ ва ғайратли инсон Майк Мюррей Жобсга хат ёзиб, унда лицензион дастурлар яратишни таклиф қилди: “Биз Macintosh фойдаланувчисининг дастурий муҳити тармоқ стандартига айланишини хоҳлаймиз. Ҳийла шундан иборатки, истеъмолчилар Mac операцион тизимидан фойдаланиш учун унинг аппарат таъминотини сотиб олишига тўғри келади. Умумтармоқ стандартини ярата олган компаниялар кўп эмас”. Мюррей Macintosh операцион тизими ишлаб чиқариш учун Tandy компаниясига лицензия беришни таклиф қилди. Бу компанияга тегишли бўлган Radio Shack дўконлари бошқа истеъмолчи учун мўлжалланган, шунинг учун Apple маҳсулотлари сотилишига компания хавф солмайди, деб таъкидлади Мюррей. Лекин Жобсга унинг режаси ёқмади: у ўз ижод асарини бегоналарнинг қўлига топшириш ҳақида ўйлашни ҳам хоҳламасди. Пировардида бу Macintosh Стив хоҳлаганидек, бошқариладиган компьютер бўлиб қолишини англатарди, лекин бу, шунингдек, Мюррей хавотир олганидек, IBM клонлари кенг тарқалгани туфайли Apple маҳсулотлари тармоқ стандарти бўла олмаслигини ҳам англатарди.

Йил компьютери

1982 йилнинг охирида Жобс Time журнали уни “Йил одами” деб танлашига ишончи комил эди. У бир куни журналнинг Сан-Францискодаги таҳририяти раҳбари Майкл Морицни ҳатто Apple офисига олиб келади ва ҳамкасбларидан унга интервью беришни сўрайди. Лекин журнал муқовасида Стивнинг сурати берилмайди: журналнинг сўнгги сонида “Компьютер” (ва тегишли равишда “Йил компьютери”) чоп этилади. Бош материалга Мориц репортажига асосланган Жобснинг қисқа таржимаи ҳоли илова қилинди. Одатда рок-мусиқа ҳақида мақолалар ёзадиган Time муҳаррири Жей Кокс очерк муаллифи бўлди. Мақолада шундай дейилганди: “Айнан Стив Жобс ўзининг ишонтириш қобилияти ва илк насронийлар ҳавас қиладиган қатъий эътиқоди билан эшикни бир тепиб очди ва бизни келажакка, шахсий компьютерлар оламига етаклади”. Мақола мақтовдан иборат эди, лекин айрим жойларида шу қадар кескин фикрлар бор эдики, Мориц унинг матнини “одатда рок-мусиқанинг телба олами ҳақида мақола ёзадиган нью-йорклик таҳрирчи бузиб кўрсатди, ўзгартирди ва ёлғон-яшиқ гаплар билан тўлдирди” деб мақоладан воз кечди”. Мақолада Бад Трибблнинг “реал воқеликни бузиб кўрсатиш майдони” ҳақидаги фикрлари ва Жобс “учрашувларда вақти-вақти билан ҳўнграб йиғлайди” деган гаплари келтирилганди. Лекин Стив ҳақида энг яхши фикрни Жеф Раскин айтганди. У шундай деганди: “Жобсдан ажойиб Франция қироли чиққан бўлар эди”.

Афсуски, журналда Стив ташлаб кетган қиз Лиза Бреннан ҳам тилга олинганди. Айнан шу мақолада Крисэнни дарғазаб қилган “Қўшма Штатларда яшовчи эркакларнинг 28 фоизи” қизнинг отаси бўлиши мумкин дейилган парча келтирилганди. Стив Лиза ҳақидаги гапларни журналистларга Коттке айтиб берганини фаҳмлади ва буни ошкора равишда унинг юзига солди. Коттке буни шундай эслайди: “Time муҳбири Стивнинг Лиза исмли қизи борлиги тўғрими, деб мендан сўраганида, мен “ҳа” деб жавоб бердим. Буни инкор этиш дўстона иш бўлмасди. Дўстим ўз фарзандидан воз кечган аблаҳ бўлиб кўринишига йўл қўя олмасдим. Стивга бу тегиб кетди, у қаттиқ ғазабланиб, ҳамманинг олдида мен унга хиёнат қилганимни айтди”. Лекин Жобсни энг кўп хафа қилган нарса уни “Йил одами” деб танлашмагани эди. Кейинчалик у менга шуни айтиб берди:

Time мени “Йил одами” деб танлашга қарор қилди. Ёшим атиги 27 да эди, бундай нарсалар мени ҳаяжонга соларди ва мен бу зўр натижа деган хулосага келдим. Журнал олдимга Майк Морицни юборди, у мақола ёзиши керак эди. Биз тенгдош эдик, лекин мен муваффақият қозонгандим ва у менга аниқ ҳавас қиларди, бу унга қаттиқ тегиши кўриниб турганди. У ёзган мақола уйдирма ва шахсиятга тегадиган мақола бўлиб чиқди. Нью-Йоркдаги таҳрирчилар материални кўриб, менинг номзодим “Йил одами” учун тўғри келмайди, деб хулоса қилди. Дилим сиёҳ бўлди. Лекин бу яхши сабоқ эди. Мен машҳурликка хотиржамроқ муносабатда бўлишни ўргандим: ахир оммавий ахборот воситалари эрмак учун яратилган ва уларни жиддий қабул қилиш керак эмас. Менга журнал нусхасини юборишди, почта орқали юборилган ўровни ҳозир журнал муқовасида ўзимнинг юзимни кўраман деб очганим эсимда. Лекин муқовага компьютер шаклидаги ҳайкал сурати қўйилганди. “Ана холос”, – дедим мен. Кейин мақолани ўқиб чиқдим ва мақола шу даражада жирканч эдики, мен йиғлаб юбордим.

Аслида Мориц Жобсга ҳасад қилди ёки атайин фактларни бузиб кўрсатди деб айтиш учун ҳеч қандай сабаб йўқ эди (Мориц Apple ҳақида китоб ёзгач, Дон Валентайн билан бирга Sequoia Capital венчур компаниясининг ҳамкорларидан бирига айланганди). Стив нима деб ўйлашидан қатъи назар, ҳеч ким уни “Йил одами” деб танламоқчи эмасди. Муҳаррирлар (мен муҳаррир ёрдамчиси эдим) охирги сонни муайян бир инсонга эмас, балки компьютерларга бағишлашга ва бир неча ой олдин муқовага машҳур ҳайкалтарош Жорж Сигал асарини жойлаштиришга қарор қилиб бўлганди. У вақтда Рэй Кейв Time’нинг бош муҳаррири эди. “Биз Жобс номзодини кўриб чиққанимиз йўқ, – деб тасдиқлайди у. – Компьютерни бир шахсга боғлаб бўлмайди, шунинг учун ўшанда биз биринчи марта муқовага жонсиз буюм суратини жойлаштиришга қарор қилгандик. Сигал яратган ҳайкал – ҳақиқий дурдона асар эди, биз муқова учун одам суратини изламаганмиз”.

1983 йилнинг январида Apple Mac’дан бир йил аввал Lisa’ни сотувга чиқарди ва Жобс Коучга гаровда 5 минг доллар ютқазди. Стив лойиҳа устида иш олиб борган гуруҳга кирмаган бўлса-да, у Apple директорлар кенгаши раиси ва компания вакили сифатида янги маҳсулот тақдимоти учун Нью-Йоркка борди. Apple’нинг PR-маслаҳатчиси Режис Маккеннадан Жобс таъсирчан эксклюзив интервьюлар беришни ўрганиб олди. Олдиндан маъқулланган нашрларнинг репортёрлари Стивдан бир соатлик интервью олиш учун Carlyle меҳмонхонасидаги унинг люкс хонасига бирма-бир кирди. У ерда гулдасталар атрофидаги столда Lisa турарди. Пиар-кампаниянинг режаси бўйича Жобс янги маҳсулотга мадҳия ўқиши, Macintosh ҳақида бир оғиз ҳам сўз айтмаслиги керак эди, чунки бу Lisa’га зиён етказиши мумкин эди. Лекин Стив ўзини тийиб тура олмади. Журналистлар билан бўлган ўша учрашувдан кейин Time, Business Week, The Wall Street Journal ва Fortune’да босиб чиқарилган деярли барча мақолаларда Macintosh номи тилга олинди. “Тез орада Apple Lisа’нинг кичикроқ ва арзонроқ версияси Macintosh’ни чиқармоқчи. Лойиҳага шахсан Жобс раҳбарлик қилган”, – деб хабар берди Fortune. Business Week Стив қуйидаги фикридан парча келтирди: “Mac жаҳондаги энг зўр компьютер бўлади”. Унда Mac Lisa’га мос келмаслиги ҳам айтиб ўтилди. Жобснинг ўша интервьюси Lisa’нинг муваффақиятсизликка учрашига анча кўмаклашди.

Лойиҳа секин ва азоб билан барбод бўлди, икки йил ўтиб, Lisa компьютерларини ишлаб чиқариш тўхтатилди. “Lisa жуда қиммат компьютер эди, бизнинг хатоимиз шунда эдики, биз уни корпоратив мижозларга сотишга ҳаракат қилдик, лекин оддий истеъмолчилар билан ишлаш яхшироқ эди”, – деб тан олди кейинчалик Жобс. Лекин бу воқеанинг яхши тарафи ҳам бор эди: Lisa муваффақиятсизлигидан кейин энди Apple Macintosh’га умид боғлашга мажбур эди.

Қароқчилар бўламиз!

Macintosh жамоаси кенгайди ва жамоа вақт ўтиши билан “Теxaco миноралари”дан Apple’нинг Бэндли-драйвдаги бош биносига кўчиб ўтди. Жамоа 1983 йилнинг ўрталарига келиб узил-кесил Бэндли, 3 манзилида қўним топди. Янги офисда замонавий фойе қурилиб, у ерда Баррелл Смит ва Энди Херцфельд томонидан махсус танланган видеоўйинлар ўйнаш мумкин эди, шунингдек, у ерда Martin-Logan колонкали мусиқа маркази ва юзлаб CDлар бор эди. Дастурчилар аквариумга ўхшаган шиша деворли хонада ўтирарди. Вақт ўтиб фойеда кўпроқ кўнгилочар нарсалар пайдо бўлди, Bosendorfer пианиноси ва BMW мотоцикли уларнинг энг машҳурлари эди, Стив бундай ажойиб дизайн унинг жамоасини қаҳрамонликка илҳомлантиради, деб ҳисобларди.

Жобс янги ходимларни ўзи ёлларди, жамоага креатив ва зарур бўлса, ўз айтганида туриб олишга қодир ақлли одамларни танлаб олишга ҳаракат қиларди. Дастурчилар бўлса номзодларга Смитнинг севимли ўйини Defender’да курашишни таклиф қиларди, Жобс эса потенциал ходим ностандарт вазиятда ўзини қандай тутишини, у ҳазилни тушунадими-йўқми, зарбани қабул қилишни биладими-йўқми текшириб қўриш учун унга ўзининг севимли усулида кутилмаган саволлар берарди. Бир куни Стив Херцфельд ва Смит иштирокида дастурий таъминот бўйича менежерликка номзод билан суҳбатлашди. Номзод хонага кириб келиши билан у шишали аквариумда ишлаш учун жуда сиқиқлиги ва замондан орқада қолиб кетганлиги маълум бўлди ҳамда Жобс бечорага тегажоғлиқ қила кетди.

– Қачон бирорта қизнинг қўлини ушлагансиз? – деб сўради у. Номзод довдираб қолди.

– Кечирасиз, нима дедингиз?

– Сиз умр бўйи аёл кишига қўл теккизмагансиз, шундайми? – деб такрорлади Стив. Менежернинг кўзи олайиб кетди ва Жобс мавзуни ўзгартирди: – Неча марта ЛСД қабул қилгансиз? Херцфельд буёғини шундай эслайди: “Шўрлик қизариб кетди, мен унга ёрдам бермоқчи бўлдим ва қандайдир техник савол бердим”.

Лекин бечора энди оғиз очаман деганда Жобс уни бўлди:

– Умуман бўлмайди.

Смит ва Херцфельд қаҳқаҳа урганидан ичаги узилай деди.

– Сизга тўғри келмайман шекилли, – деб минғирлаб чиқиб кетди менежер.

Ўзининг инжиқлигига қарамай, Жобс шогирдларида жамоавий руҳни қўзғата оларди. Кулгуга эрк бериб, Жобс уларнинг руҳини кўтаришни, Macintosh устидаги иш қизиқ саргузашт ва буюк фахр эканига ишонтиришни биларди. Ярим йилда бир марта Стив жамоанинг катта қисмини яқин атрофдаги курортга икки ҳафталик семинарга олиб кетарди. 1982 йилнинг сентябрида улар Монтерейга яқин ердаги Пахаро-Дюнсга боришди. Mac устида ишлаётган бўлимнинг қарийб эллик нафар ходими камин олдидаги уйчага жойлашди, Жобс уларнинг олдида столга ўтириб, маълум вақт паст овозда сўзлади, кейин эса доскага бориб, ўз фикрларини ёзишга киришди.

Биринчи бўлиб “Муросага рози бўлманг” деб ёзди. Бу принципнинг яхши томонлари ҳам, камчиликлари ҳам бор эди. Ишлаб чиқувчиларнинг кўпчилиги охири муросага келарди. Бир тарафдан, Жобс ва унинг жамоаси Mac энг мукаммал маҳсулот бўлиш учун қўлдан келган барча саъй-ҳаракатни ишга солди, лекин компьютер белгиланган муддатдан 16 ой кеч сотувга чиқди. Белгиланган санани тилга олиб, Жобс “ишни пала-партиш қилгандан кўра уни кеч битирган яхши”, деб айтди. Унинг ўрнида бошқаси бўлганида лойиҳани ўз вақтида тугатиш учун муросага борган бўларди, охирги санани белгилаган бўларди. Лекин Жобс эмас. У доскага кейинги қоидани ёзди: “Компьютер дўконлар жавонига қўйилмагунигача тайёр ҳисобланмайди”.

Биринчи иккита қоидадан кейин буддизм қоидалари руҳидаги қуйидаги ибора келтирилди: “Саёҳат бу мукофотдир”. Кейинчалик Жобс бу унинг севимли жумласи эканини тан олади. Mac жамоаси, деб таъкидлади у, ўзига хос масъулият юклатилган отряд эди, унинг зиммасига улуғ вазифа юклатилганди. Бир куни улар бирга ўтказган вақтларини эслаб, дуч келган қийинчиликларни кулгу билан хотирлайди, эҳтимол уларни шунчаки унутиб юборади. Лекин асосийси бу уларнинг ҳаётидаги энг ёрқин кунлар бўлганини англаб етади.

Ўз нутқи сўнгида Жобс уларга “Зўр нарса кўрсатишимни хоҳлайсизми?” деб айтиб, кичкина тақвим ҳажмли қурилмани олди ва уни очди. Бу клавиатурали ва экранли, блокнотга ўхшаб ёпиладиган тиззага жойлашадиган компьютернинг қолипи эди. “Бу менинг орзуим. 80-йилларнинг ўрталарига келиб, биз шундай компьютерлар ярата бошлаймиз”, – деб ҳасратлашди Стив. Улар келажакни яратиши лозим бўлган ишончли компанияни барпо этаётганди.

Кейинги икки кун давомида турли гуруҳлар раҳбарлари ва обрўли компьютер таҳлилчиси Бен Розен нутқ сўзлади. Маърузалардан сўнг ҳовуз олдида рақс ва базмлар уюштиришди. Охирги куни Жобс бутун жамоани тўплаб, монолог ўқиди: “Биз сиз билан бажараётган иш дунёни ларзага келтириши кундан-кунга аён бўлиб бормоқда, – деди у. – Мен билан келишиб ишлаш қийинлигини биламан, лекин мен ҳаётимда бундан-да қизиқроқ иш билан машғул бўлмаганман”. Ҳақиқатан ҳам йиллар ўтгач, жамоанинг катта қисми Стивнинг “гапга кирмаслиги”ни табассум билан ёдга олиб, дунёни ларзага келтиришга уриниш уларнинг ҳаётидаги энг қизиқ иш бўлганини айтишди.

Кейинги семинар 1983 йилнинг январида Lisa чиқарилган вақтда бўлиб ўтди. Табиийки, бу учрашув тусига таъсирини ўтказмай қолмади. Тўрт ой олдин Жобс доскага “Муросага рози бўлманг” деб ёзганди. Бу сафар “Ҳақиқий рассомлар маҳсулот яратади” деган фикр асосий принциплардан бири бўлди. Жамоанинг асаблари таранг эди. Lisa чиқиши муносабати билан Аткинсонни интервьюга чақиришмади, у Жобснинг хонасига бостириб кириб, ишдан кетишини айтиб дўқ қилди. Жобс уни тинчлантиришга уринди, лекин Аткинсон босилмади. Жобснинг жаҳли чиқиб кетди. “Ҳозир бунга аниқлик киритишга вақтим йўқ, – деди у. – Сендан ташқари Macintosh’га ўзини бахш этган яна олтмиш киши бор ва улар қачон учрашув бошланади деб кутмоқда”. Шуларни айтиб, Стив Аткинсоннинг олдидан ғириллиб ўтди ва қавми олдида нутқ сўзлаш учун эшикка қараб юрди.

Ўз нутқида Жобс McIntosh аудиоаппаратураларини ишлаб чиқарувчи компания билан Macintosh номидан фойдаланиш борасида келишувга эришганини айтди (аслида музокаралар ҳали якунланмаганди, лекин Стив вазият шуни талаб қиляпти деб ҳисоблаб, одатдагидек, буни ростдек кўрсатди). Кейин минерал бутилка олиб, компьютернинг намойиш этилаётган моделини рамзий тарзда чўқинтирди. Аткинсон баланд шодиёна овозни эшитиб, хўрсинганча гуруҳга қўшилди. Кечқурун байрамона воқеа шарафига ҳамкасблар ҳовузда яланғоч чўмилишди, пляжда гулхан ёқишди ва қоқ тунгача баланд мусиқа остида рақс тушишди. Эртаси куни меҳмонхона маъмурияти (бу Кармеладаги La Playa меҳмонхонаси эди) улардан бошқа ҳеч қачон қайтиб келмаслигини сўради. Бир неча ҳафта ўтиб Жобс “Apple’нинг энг яхши ходими” (“Apple Fellow”) унвони учун Аткинсон номзодини кўрсатди, бу маошга устама қўшилишини, акцияларни харид қилишга опцион ва лойиҳаларни ўзи танлаш ҳуқуқи берилишини англатарди. Бундан ташқари, Macintosh ҳозирда иш олиб борилаётган график таҳрирчини ишга туширганда, уни “Билл Аткинсонга мансуб MacPaint” деб аташга қарор қилинди.

Жобс январдаги семинарда эълон қилган бошқа принцип шундай деб номланарди: “Денгизда хизмат қилгандан кўра қароқчи бўлган яхши”. У ўз жамоасига исёнкорлик руҳини сингдирмоқчи эди, уни ўз ишидан мағрурланадиган, лекин бировнинг ғоясини ўғирлашдан ҳам тап тортмайдиган газандалар бандасига айлантирмоқчи эди. Сьюзен Каренинг айтишича, у “исёнчи бўлинг, биз тез ҳаракатланишимиз ва ҳамма нарсани бажаришимиз мумкин”, деб хитоб қилганди. Бир неча ҳафта ўтгач, Жобснинг туғилган куни шарафига гуруҳ Apple офисига элтадиган йўлга ўрнатиладиган реклама шитига буюртма берди. Шитда шундай деб ёзиб қўйилганди: “28 ёшинг билан Стив. Саёҳат – бу мукофотдир. Сенинг қароқчиларинг”. Mac жамоасининг энг яхши дастурчиларидан бири Стив Кэппс, агар улар қароқчилар бўлса, унда қароқчиларнинг байроғини кўтариш керак деган қарорга келди: у қора мато сотиб олди ва Каредан одамнинг бош суягини чизиб беришини сўради, кўзбоғичга эса Apple логотипини туширди. Якшанба куни кечқурун Кэппс уларнинг Бэндли, 3 манзилидаги янги маконининг томига чиқиб, қурувчилар ўзларидан кейин қолдирган ёғоч-тахталар устунига байроқни ўрнатди. Байроқ бир неча ҳафта салобат тўкиб хилпираб турди, лекин тунлардан бирида Lisa жамоаси аъзолари томга чиқиб, уни ўғирлаб кетди ва Mac’даги рақибларига ҳақ эвазига қайтариб беришини айтди. Кэппс душманларининг офисига бостириб кирди ва шиддатли курашдан кейин котибдан байроқни тортиб олди. Apple’даги “катталар” Жобс ўзининг қароқчиларга хос қилиқлари билан қуюшқондан чиқиб кетганидан хавотирга туша бошлашди. “Байроқ билан бўлган воқеа майнабозчилик эди, – дейди Артур Рок. – Бу билан улар компаниянинг қолган аъзоларига уларни кераксиз одамлар деб ҳисоблашини кўрсатганди”. Лекин Жобсга Кэппснинг ҳазили ёқди, у Mac устидаги ишлар тугамагунга қадар байроқ уларнинг офиси устида маҳобат тўкиб туришини хоҳлади. “Биз исёнкор эдик ва ҳамма буни билишини хоҳлардик”, – деб эслайди у.

Mac жамоаси фахрийлари, агар сен ҳақлигингга ишонсанг, Жобс билан баҳслашиш мумкилигини вақт ўтиши билан тушунди: шунда у эътирозлардан хафа бўлмас, уларни ҳатто табассум билан қарши оларди. 1983 йилга келиб, Стивнинг воқеликни ўзгартириш майдонига тез-тез дуч келган унинг шогирдлари қуйидаги нарсани ҳам тушунди: зарур бўлса, унинг буйруқларига эътибор бермаслик мумкин. Агар якунида ҳақиқат уларнинг тарафида бўлиб чиқса, Стив уларни қулоқ солмагани ва обрў-эътиборни назарга илмагани учун мақтарди холос. Устига-устак, унинг ўзи ҳам шундай иш тутган бўларди.

Macintosh учун диск тутқич танлови бунга ёрқин мисол бўла олади. Apple’нинг маълумотларни сақловчи қурилмалар билан шуғулланувчи ўз бўлими бор эди. Бўлим Twiggy номли тизимни ишлаб чиқарарди. У беш дюймли юпқа ва эгилувчан дискетлар билан ишларди. Катта ёшли китобхонлар буни эслашса керак (улар Твигги кимлигини ҳам билишади). Бироқ 1983 йилнинг баҳорида, Apple Lisa’ни чиқариши лозим бўлган пайтда Twiggy тез-тез бузилиши маълум бўлиб қолди. Лекин бу ҳолва эди, чунки Lisa’да яна қаттиқ диск ҳам бор эди. Mac’да эса бу йўқ эди, шунинг учун Жобснинг ходимлари жиддий муаммога дуч келганди. “Жамоа саросимага туша бошлади. Биз фақат Twiggy дискини ишлатардик, қаттиқ диск эса йўқ эди”, – эслайди Херцфельд. Бу муаммо 1983 йилнинг январида Кармелада муҳокама этилди; Деби Коулман Жобс учун Twiggy ишидаги хатолар сони ҳақидаги ахборотни тўплади. Бир неча кундан кейин Стив Twiggy қандай ишлаб чиқарилаётганини кўриш учун Apple’нинг Сан-Хоседаги фабрикасига борди. Жараённинг ҳар бир босқичида маҳсулотнинг яримдан кўпи яроқсиз чиқариларди. Буни кўриб Жобснинг қаттиқ жаҳли чиқди. У жаҳлдан қизариб, оғзидан тупуги сачраганча ҳаммани ишдан бўшатишини айтиб бақирди. Mac’нинг етакчи муҳандиси Боб Беллвилл Стив билан гаплашиб олиш учун уни автомобиллар қўйиш жойига секингина олиб чиқиб кетди.

Вариантлардан бири сифатида Беллвилл Sony томонидан ишлаб чиқарилган пишиқроқ пластмасса корпусли янги 3,5-дюймли дискетлардан фойдаланишни таклиф қилди, улар ихчамгина эди ва кўйлак чўнтагига сиғарди. Шунингдек Apple II учун дисководлар етказиб берадиган Япониянинг Alps Electronics компаниясига буюртма бериш мумкин эди. Ушбу компания Sony’дан лицензия сотиб олган ҳолда мазкур дискетларнинг нусхасини тайёрларди ва у томонидан ишлаб чиқарилган дискетлар Apple’га анча арзонроқ тушарди.

Жобс, Беллвилл ва Apple фахрийси Род Холт (Жобс унга Apple II учун илк таъминот блоки ясашни топширганди) жойнинг ўзида бир қарорга келиш учун Японияга учиб кетишди. Экспрессда Токиодан Alps фабрикасига етиб боришди. У ерда ишлаётган муҳандисларда синов учун яратилган намуна йўқлиги ва фақат чала ярим ишланган макет борлиги маълум бўлди. Жобсга у ёқди, аммо Беллвилл жуда хафа бўлди. У бундай шароитда Mac учун мўлжалланган диск бир йилдан кейин пайдо бўлишини тушунди. Улар Япониянинг бошқа компанияларининг фабрикаларида ҳам бўлишди. Жобс ўзини жуда ёмон тутди. Жиддий иш костюмидаги япониялик менежерлар билан учрашувга жинси шим ва кроссовкада келди. Анъанага кўра унга кичик совғалар беришганида у совғаларни учрашувдан кейин унутиб қолдирарди, ўзи эса ҳеч қачон совға бермасди. Саф тортиб турган муҳандислар салом бергандай таъзим қилиб, мулойимлик билан уни ўзлари яратган маҳсулот билан танишишга таклиф қилишса, Жобс уларни масхара қилгандай куларди. Сермулозаматлик ҳам, буюмларнинг ўзи ҳам Жобснинг жаҳлини чиқарарди. “Буни менга нимага кўрсатяпсиз? – деди у бир куни ўзини тия олмай. – Бу умуман ахлат-ку! Кўчадаги исталган киши бундай яхшироқ ясай олади”. Кўпчилик хафа бўларди, лекин айримларга Стивнинг қилиқлари завқ берарди. Улар унинг ғалатилиги ва қўполлиги ҳақида эшитганди, энди эса уларга Жобсни ўз кўзи билан кўриш насиб қилганди.

Охирида ҳамкасблар Токио атрофидаги кўримсиз ерда жойлашган Sony фабрикасига боришди. Жобсга фабрика арзон ва ифлос бўлиб туюлди. Ишларнинг катта қисми қўлда бажариларди. Стивга бу ёқмади. Меҳмонхонага қайтгач, Беллвилл дискетларни Sony’дан буюртириш керак деб туриб олди: улар бунга тайёр эди. Жобс рози бўлмади. У Alps билан бирга мутлақо янги дисковод ишлаб чиқаришга қарор қилди ва Беллвиллга Sony билан тузилган барча шартномаларни бекор қилишни буюрди.

Беллвилл Стивнинг буйруғига эътибор бермасликка қарор қилди ва Майк Марккулага вазиятни тушунтирди. Марккула енг ичида Беллвиллга у нимани лозим деб топса, шуни қилишга маслаҳат берди, лекин дискетлар имкон қадар тезроқ, аммо Жобсга билдирилмаган ҳолда яратилиши керак эди. Бош муҳандисларнинг розилигини олиб, Беллвилл Sony раҳбариятидан Macintosh учун дисковод тайёрлаб беришни сўради. Агар Alps муддатида улгурмаса, Apple эътиборни Sony’га қаратмоқчи эди. Компания Apple’га дискет ишлаб чиққан муҳандис, Пердью университети битирувчиси Хидетоси Комотони юборди. Хайриятки, Комото вазифани ҳазил билан қарши олди.

Жобс ҳар сафар Mac муҳандисларининг хонасига кирганида (яъни ҳар куни), Комото қаергадир бекиниб олишга мажбур бўларди. Бир куни Жобс у билан Купертинодаги газета киоскасида учрашиб қолди, уни таниди (Японияда учратганда эслаб қолганди), лекин ҳеч нарсадан шубҳаланмади. Жобс Mac устида иш кетаётган хонага кутилмаганда бостириб кирган куни ҳийлагарларнинг иши барбод бўлишига сал қолди, чунки Комото ҳам хоналарнинг бирида ўтирганди. Муҳандислардан бири унинг қўлидан тутиб, омборхонага судраб кетди. “Тезроқ! Бекининг! Сиздан ўтиниб сўрайман!” Херцфельд Комото тонг қотганини, лекин ўрнидан туриб бекиниш учун югура кетганини эслайди. Жобс кетгунигача у беш дақиқа омборхонада ўтиришига тўғри келди. Муҳандис кечирим сўради. “Ҳечқиси йўқ. Лекин, барибир, сиз америкаликларнинг ғалати одатларинг бор. Жуда ғалати”, – деди Комото.

Беллвиллнинг кўнглидан ўтгани рўёбга чиқди. 1983 йил майда Alps ходимлари Sony дискеталарининг нусхалирини тайёрлаш учун бир ярим йил керак бўлишини тан олди. Пахаро-Дюнсдаги курортда ўтган семинарда Марккула Жобсдан нима қилмоқчи эканини сўраб билиб олди. Ниҳоят, Беллвилл аралашди ва тез орада Alps дискеталарининг захираси пайдо бўлишини хабар қилди. Жобс шошиб қолди, кейин дисководлар ишлаб чиқарувчи асосий компания Sony эканидан хабар топди. “Жин урсин сени!” – деди жаҳл қилмай Жобс ва унинг юзига кулгу югурди. Херцфельднинг эслашича, Беллвилл ва бошқа муҳандислар унга билдирмай қилган ишларидан хабар топгач, “Стив хафагарчиликни тўхтатган ва ҳамкасбларига унга қулоқ солмай, ҳаммасини лозим даражада бажарганлиги учун миннатдорчилик билдирган”. Ахир у ҳам уларнинг ўрнида бўлганида шундай йўл тутган бўларди.