Текст книги "Стив Жобс"

15-боб. Маҳсулот чиқиши. Оламда қолдирилган из

Ҳақиқий рассомлар маҳсулот яратади

The Dating Game (“Учрашув ўйнаш”) телешоусига тақлид қилган ҳолда Жобс томонидан яратилган скетч 1983 йил октябрда Гавай оролларида бўлиб ўтган Apple’нинг сотув бўйича конференциясининг муҳим жиҳати бўлди. Стив бошловчи, Билл Гейтс ва дастурий таъминот ишлаб чиқарувчи фирмаларнинг икки нафар бошқа раҳбари Митч Капор ва Фред Гиббонс эса иштирокчилар бўлди. Шоунинг мусиқий заставкаси янгради, иштирокчилар ўз ўринларини эгаллади ва ўзларини таништирди. Гейтс катта синф ўқувчисига ўхшарди. Унинг “1984 йилда Macintosh учун сотилган дастурий таъминотлар Microsoft даромадининг ярмини ташкил этади” деган баёноти Apple’нинг барча 750 нафар савдо агентининг гулдурос қарсагига сабаб бўлди. Тетик ва соч-соқоли олинган Жобс таъсирчан жилмайди ва Биллдан унинг фикрича, Macintosh’нинг операцион тизими тармоқнинг янги стандартларидан бири бўладими, деб сўради. Гейтс шундай жавоб берди: “Стандарт яратиш учун шунчаки бошқалардан ажралиб турадиган ечимни эмас, балки тингловчиларнинг хаёлини эгаллайдиган мутлақо янги маҳсулот яратиш керак. Мен кўрган барча компьютерлар орасида Macintosh бу талабга жавоб берадиган ягона компьютердир”.

Шунга қарамай, Apple’нинг ҳамкори бўлган Microsoft аста-секин унинг рақибига айланди. Гейтснинг компанияси ҳали ҳам Apple учун дастурлар версияларини ишлаб чиқарарди (масалан, Microsoft Word), лекин IBM PC учун махсус яратилган операцион тизим тобора кўпроқ даромад келтира бошлади. 1982 йилда 279 мингта Apple II компьютери сотилди, IBM PC ва унинг аналогларининг сотув ҳажми эса 240 мингтани ташкил этди. 1983 йилда вазият ўзгарди: 420 минга Apple II компьютери сотилган бўлса, IBM ва унинг аналогларининг сотув ҳажми 1,3 миллионни ташкил этди. Apple III ва Lisa анча ортда қолиб кетди.

Гавай оролларида Apple савдо вакилларининг учрашуви бўлиб ўтаётган вақтда Business Week муқовасида бу ўзгариш ўз тасдиғини топди. Сарлавҳа шундай деб номланарди: “Шахсий компьютерлар: IBM ғалаба қозонди”. Мақолада IBM PC’нинг юксалиши батафсил таърифлаб берилганди. “Биринчилик учун кураш ниҳоясига етди. Икки йил ичида IBM бозорнинг 26 фоизини эгаллади, 1985 йилга келиб компаниянинг сотув ҳажми 50 фоизга етади, бунга қўшимча равишда IBM аналоглари яна 25 фоизлик улуш беради”, – деб таъкидлаганди муаллиф.

Шунинг учун 1984 йил январда сотувга чиқарилиши режалаштирилаётган Macintosh’га IBM’нинг потенциал кучли рақиби сифатида катта умид боғланганди. Конференцияда Жобс рақибини мардларча курашга чорлади: сўзга чиқиб, 1958 йилдан бошлаб IBM йўл қўйган барча хатоларни санаб берди, шундан сўнг компаниянинг шахсий компьютерлар бозори устидан ҳукмронлик ўрнатишга уринишини ваҳимали овоз билан шундай таърифлади: “Кўк аждарҳо бутун компьютер тармоғи, умуман, ахборот технологиялари асри устидан назорат ўрната оладими? Жорж Оруэллнинг 1984 йил ҳақидаги башорати рўёбга чиқадими?” Шу лаҳзада шифтдан экран туширилди ва Macintosh’нинг илмий-фантастик фильмлар руҳида суратга олинган 60 секундлик реклама ролиги бошланди. Бир неча ой ўтиб, бу реклама тарихга киради. Ҳозир эса у Apple’нинг тушкунлик кайфиятидаги савдо вакилларининг руҳини кўтариши лозим эди. Жобс ёвузлик кучларига қарши бош кўтарган исёнкор ролини ўйнаб, ҳар доим тингловчилар кўнглида ишонч уйғотишга муваффақ бўларди, бу сафар ҳам шундай бўлиб чиқди.

Битта тўсиқни енгиб ўтиш лозим эди. Херцфельд ва бошқа компьютер даҳолари Macintosh учун мўлжалланган дастурни такомилига етказиши керак эди. Компьютер 16 январь душанба куни сотувга чиқарилиши лозим эди. Бунга бир ҳафта қолганида муҳандислар бу муддатгача улгура олмаслиги маълум бўлди: тугатилиши керак бўлган чала ишлар халақит бераётганди.

Жобс ўша вақт Манхэттендаги Grand Hyatt меҳмонхонасида бўлиб, матбуот учун намойишга тайёргарлик кўраётганди, шунинг учун жамоа конференц-алоқа орқали маслаҳатлашишга қарор қилди. Дастурий таъминот бўлими раҳбари Жобсга вазиятни секин тушунтириб берди, Херцфельд ва қолганлар нафас чиқармай аппарат атрофига тўпланиб олганди. Уларга яна икки ҳафта керак эди. Компьютерларнинг илк партиясига дастурий таъминотнинг демоверсиясини ўрнатиш, ойнинг охирига келиб эса дастур тайёр бўлиши билан уни тўлиқ версияга алмаштириш режалаштирилаётганди. Шу вақт ҳамма сукунатга чўмди. Жобснинг жаҳли чиқмади, у хотиржамлик билан, лекин хурсанд бўлмаган овозда ходимларига улар ботир эканини ва бундай ажойиб ходимлар ҳаммасига албатта улгуришига у ишончи комил эканини айтди.

– Муддатни ўзгартира кўрмаймиз! – деб чўрт кесди у. Бэндли хонасига тўпланган ҳамма баланд оҳангда чуқур хўрсинди. – Сиз бу лойиҳа устида бир неча ойдан бери ишлаяпсиз ва ортиқча бир-икки ҳафта ҳеч нарса қилмайди. Охиригача тугатинг. Дастур душанба кундан кейин фойдаланувчилар қўлида бўлиши керак ва унда сизнинг исмларингиз бўлади.

– Улгуришга тўғри келади, – деди Стив Кэппс.

Ва улар улгуришди. Жобснинг ишонтириш қобилияти навбатдаги марта жамоага имконсиз нарсани уддалашда ёрдам берди. Жума куни Рэнди Уиггинтон улкан қутида шоколадли кофе уруғини офисга олиб келди: олдинда уйқусиз уч тун кутаётганди. Душанба куни Жобс ишга эрталаб саккиз яримда келиб, диванда Херцфельдни ярим ҳушсиз ҳолатда учратди. Улар тезда қолган майда глюкни муҳокама қилишди ва Жобс ҳеч қиси йўқ деб айтди. Херцфельд ўзининг кўк “фольксваген рэббит”ига аранг етиб борди (машина рақамига ғурур билан MACWIZ – “даҳо Mac” деб ёзиб қўйилганди) ва тўйиб ухлаб олиш учун уйига кетди. Тез орада Apple’нинг Фремонтдаги заводи конвейеридан турли рангдаги илк Macintosh қутилари туширилди. Ҳақиқий рассомлар маҳсулот ишлаб чиқаради, деди Жобс. Энди буни Macintosh жамоаси уддалади.

1984 йилги реклама кампанияси

1983 йилнинг баҳорида Macintosh’ни чиқаришни режалаштираётиб, Жобс реклама ролиги компьютернинг ўзи каби ҳайратланарли ва революцион бўлиши керак деган хулосага келди. “Мен уни кўрган одамлар ҳайратдан қотиб қолишини хоҳлайман. Момақалдироқ ургандай қотиб қолишларини хоҳлайман”, – деди у. Бу вазифани Chiat/Day реклама агентлигига топширди. Агентлик Режис Маккенна идорасининг реклама қисмини сотиб олганидан кейин Apple’га мерос бўлиб текканди. Лойиҳага Лос-Анжелесдаги Винис-Бич туманида жойлашган бўлинманинг креатив директори Ли Клоу раҳбарлик қилди. Бўйи новча, соқоли қалин, сочи ҳурпайган, табассуми аҳмоқона ва кўзлари маккорона Клоу кўп вақтини пляжда ўтказарди. У топқирлиги ва ҳазилни тушуниши билан ажралиб турарди, ўзини эркин тутарди, лекин ўз ишини биларди, уларнинг Жобс билан ҳамкорлиги ўттиз йил давом этади.

Клоу ва унинг икки нафар ходими – копирайтер Стив Хэйден ва арт-директор Брент Томас концепция ўйлаб топди, унда Жорж Оруэллнинг қуйидаги романи номи келтирилганди: “Нима учун 1984 йил “1984”га ўхшамайди. Жобсга бу ёқди ва уни Macintosh учун танлади. Креативчилар илмий фантастика услубида 60 секундлик ролик яратди. Сценарийга кўра Оруэллнинг “хаёлий полицияси”дан қочиб кетаётган ёш исёнкор аёл экранга болта улоқтиради, экран ортидан эса Катта Оға қараб турарди.

Концепцияда шахсий компьютерлар уюштирган инқилоб руҳи сезилиб турарди. Кўпчилик ёшлар, айниқса, контрмаданиятга мансуб ёшлар Оруэлл томонидан тасвирланган ҳокимият ва улкан корпорациялар компьютерлар ёрдамида инсон мустақиллигини йўқ қилади, шахсий хусусиятлардан маҳрум этади, деб ҳисобларди. Бироқ 70-йилларнинг охирига келиб, компьютерлар инсоннинг ўз имкониятларини ишга солиш воситаси сифатида ҳам талқин этила бошланди. Ролик Macintosh’ни маънавий юксак мақсадлар учун курашчи сифатида, Apple’ни эса йирик корпорацияларнинг дунёни ва инсон онгини асоратга солишга қаратилган мудҳиш режасига қарши тура оладиган ягона илғор, ислоҳотчи, қаҳрамон компания сифатида тасвирларди.

Жобсга бу ёқди. Ролик концепцияси унинг учун ўзига хос аҳамиятга эга эди. Стивга ўзини исёнкор деб ҳис этиш, хакерлар ва қароқчилар тўдасининг қадриятларига алоқадор қилиб кўрсатиш ёқарди, Macintosh жамоасини у шундай тасвирларди. Бекорга улар ўз биносига қароқчилар байроғини ўрнатиб олишмаганди. Apple корпорациясини ташкил этиш учун Орегондаги олма фермаси жамоасини тарк этганидан кейин ҳам Жобс аввалгидек уни корпоратив маданият вакили деб эмас, балки норасмий маданият вакили деб ҳисоблашларини хоҳларди.

Қалбида у, шубҳасиз, хакерлар орзусидан аллақачон воз кечганини тушунарди. Кимдир у хиёнат қилганини унинг юзига солиши мумкин эди. Агар Возняк Apple I чизмаларини бепул тарқатиб “Уй компьютерлари клуби” руҳига содиқ қолган бўлса, Жобс монтаж платаларини сотишни талаб қилди. Айнан у Вознякнинг қаршилигига қарамай, Apple’ни корпорацияга, очиқ акциядорлик жамиятига айлантирди ва опционларни ўз дўстларига бермади. Энди эса у Macintosh’ни сотувга қўймоқчи эди ва бу компьютер хакерларининг кўплаб принципларига зид эканини биларди. Биринчидан, унинг нархи баланд эди. Иккинчидан, Стив слотлар бўлмасин деб туриб олди, бу эса ҳаваскор дастурчилар қўшимча платаларни улай олмаслигини ёки асосий платани ўз эҳтиёжларига мослаб такомиллаштира олмаслигини англатарди. Айнан унинг топшириғи билан компьютерни очиб бўлмасди. Пластик корпусни очиш учун махсус хўжалик буюмлари керак бўларди. Бу назорат қилинадиган ёпиқ тизим эди, уни гўё хакер эмас, Катта Оға лойиҳалаштиргандек туюларди.

“1984” реклама кампанияси ёрдамида Жобс нафақат аудиторияга, балки ўзига ҳам ўзининг идеаллаштирилган образини тасвирлашга умид қилганди. Реклама ролигидаги Macintosh ёзуви туширилган майка кийиб олган қаҳрамон аёл жамиятга ва ҳокимиятга қарши чиққанди. Режиссёр сифатида Ридли Скоттни таклиф қилишди. У бундан сал олдин катта муваффақият қозонган “Устара тиғида югураётган одам” фильмини суратга олганди, шу йўл билан Жобс киберпанк руҳиятини сингдирмоқчи эди. Apple ролиги исёнкорлар, хакерлар, ўзгача фикрлайдиган одамлар ҳақида эди, демак, Жобс ҳам ўзини шундай деб аташга ҳақли эди.

Скаллига роликдаги кадрлар ёқмади, лекин Жобс уларга инқилобий реклама керак деб туриб олди. Битта роликнинг ўзига 750 минг доллар сарфланди. Ридли Скотт роликни Лондонда суратга туширди, боз устига Катта Оғанинг нутқига қулоқ солаётган итоаткор омма сифатида ўнлаб ҳақиқий скинхедларни ёллади. Бош қаҳрамон аёл ролига диск улоқтиргич спортчи аёл танланди. Металл рангли совуқ ва нохуш саноат декорацияси “Устара тиғида югураётган одам” фильмидаги муҳитни яратарди. Катта Оға “Биз ғалаба қозонамиз!” деб хитоб қилганида қаҳрамон аёл улоқтирган болта экранни чилпарчин қилади, экран шу тариқа тутун ва нур фонида йўқ бўлиб кетади.

Ролик Гавай оролларидаги учрашувда намойиш этилганида, у Apple савдо вакилларининг ғоят завқини келтирганди. Шу сабабли Жобс уни 1983 йил декабрдаги директорлар кенгаши йиғилишида ҳам кўрсатишга қарор қилди. Ролик тугагач ва чироқлар ёқилгач, зал сукунатга чўмди. Macy’s’нинг Калифорниядаги бўлинмаси раҳбари Филип Шлейн столга бошини қўйиб олди. Марккула жим туриб, атрофга қарарди, афтидан ролик уни ҳайратда қолдирганди, лекин бирдан у шундай деди: “Ким агентликни ўзгартириш фикрини ёқлайди?” Скалли эса шундай эслайди: “Учрашувда қатнашган кўпчиликнинг фикрича, бу энг расво ролик эди”.

Скалли қўрқоқлик қилди ва Chiat/Day агентлигидан роликнинг 60 секундлик ва 30 секундлик икки хил версиясини тайёрлашни сўради. Бир куни кечаси Macintosh офисига Воз адашиб кириб қолди, охирги икки йилда у гоҳ Apple’га қайтарди, гоҳ яна кетарди. Жобс унинг қўлидан тутиб ортидан етаклади ва йўл-йўлакай “Кетдик, мен сенга бир нарсани кўрсатаман”, деди. Хонасида у видеомагнитофон олиб, роликни ёқди. “Мен ҳайратда қолдим, – деб тан олади Возняк. – Ҳаётимда бундан зўр нарса кўрмаганман”. Ўшанда Жобс директорлар кенгаши Суперкубок вақтида роликни кўрсатмасликка қарор қилганини айтди, Возняк реклама вақти қанча туради деб қизиқиб кўрди. Жобс 800 минг доллар деб айтди. Юмшоқ кўнгилли Воз ўзининг шижоатига итоат қилиб, агар Жобс ҳам роликни оммага кўрсатишдан воз кечса, бу пулнинг ярмини тўлашга тайёр эканини айтди.

Лекин иш бунгача боргани йўқ. Агентлик 30 секундлик версияни сотишга муваффақ бўлди. “Биз 60 секундлик роликни сота олмаймиз деб айтдик, тўғрисини айтганда бунга ҳаракат ҳам қилмадик”, – эслайди Ли Клоу. Скалли Жобс билан ҳам, директорлар кенгаши билан ҳам жанжалга бормаслик учун маркетинг бўлими раҳбари Билл Кэмпбеллга қандай йўл тутиш ҳақида бош қотиришни топширди. Собиқ футбол мураббийи бўлган Кэмпбелл таваккал қилишга аҳд қилди. “Уриниб кўриш керак деб ўйлайман”, – деди у ўз жамоасига.

XVIII Суперкубокнинг учинчи тайми бошида Paiders жамоаси Redskins билан бўлган учрашувда ҳисобни очди, лекин бутун мамлакатдаги телевизорлар экранида лавҳа такрори ўрнига икки секундга қора тасвир пайдо бўлди; сўнгра ваҳимали мусиқа садоси остида марш қилиб юраётган оламоннинг хира оқ-қора тасвири пайдо бўлди. 96 миллиондан зиёд томошабин ҳеч бир роликка ўхшамаган роликни томоша қилди. Охирида Катта Оға йўқ бўлгач ва итоаткор оламон даҳшатдан оғзи очилиб қолганида, диктор хотиржамлик билан шуни эълон қилди: “24 январь куни Apple Computer Macintosh’ни намойиш этади ва сиз 1984 йил нима учун “1984”га ўхшамаслигини билиб оласиз”.

Бу бомба бўлди. Ўша кеча учта федерал телекомпания ва элликта маҳаллий телеканал шов-шув бўлиб кетган ролик ҳақида янгиликларда хабар қилди, уларда YouTube пайдо бўлгунга қадар мисли кўрилмаган вирус рекламаси ҳақида айтилди. TV Guide ва Advertising Age журналлари “1984”ни тарихдаги энг зўр ролик деб атади.

Реклама шов-шуви

Йиллар ўтгани сайин Стив Жобс янги маҳсулотга аталган машҳур реклама компанияларини уюштириш борасида устаси фаранг бўлиб кетди. Ридли Скотт томонидан суратга олинган Macintosh’га аталган ролик реклама кампаниясининг бир қисми эди. Ундан ташқари у оммавий ахборот воситаларида ёритишни ўз ичига оларди. Жобс маҳсулотга катта қизиқиш уйғота оларди ва унинг тўлқини занжирсимон реакцияни ишга тушириб, ўз-ўзидан ёйиларди. Жобс 1984 йилги Macintosh’дан бошлаб 2010 йилдаги iPad’гача навбатдаги зўр маҳсулотни сотувга қўйишдан олдин бу усулни такрорларди. Фокусчидек олғирлик билан у яна ва яна эски найрангни такрорларди ва гарчи журналистлар уни кўп марта кўриб, сирни билсалар-да, бу иш бераверарди. Айрим усулларни у Режис Маккеннадан ўрганиб олганди. Ҳеч ким унга ўхшаб журналистларни ўзига оғдириб, ўргатиб олишни билмасди. Бироқ Жобс оламоннинг қизиқишини кучайтиришни ғайри ихтиёрий равишда ҳис этарди, репортёрларнинг жиззакилигидан ва рақобатчилик руҳидан фойдалишни, мақтовли мақола эвазига янги маҳсулот билан эксклюзив танишиш имконини беришни биларди.

1983 йил декабрда Стив ўзининг истеъдодли муҳандислари Энди Херцфельд ва Баррелл Смит билан бирга Newsweek журналига интервью бергани Нью-Йоркка боришди. Newsweek журнали “Mac’ни яратган болалар” ҳақида мақола ёзмоқчи эди. Macintosh намойиш этилгач, уларни юқорига – журналнинг афсонавий соҳибаси Кэтрин Грэм хонасига кузатиб қўйишди. У барча янги маҳсулотларга қаттиқ қизиқарди. Newsweek журналист ва фотосуратчини Херцфельд ва Смит билан учрашиш учун Пало-Альтога юборади. Ўша сафар натижасида Энди ва Барреллнинг уйдаги фотосуратлари билан бирга тўрт саҳифали мақтовдан иборат мақола чоп этилди. Суратларда Энди ва Баррелл нью-эйж даврининг фаришталаридек туюларди. Журналист Смитнинг келажак ҳақидаги қуйидаги фикрларидан парча келтирди: “Мен 90-йиллар компьютерини яратишни хоҳлайман. Боз устига, уни эртагаёқ яратишни хоҳлайман”. Мақолада Стивнинг беқарорлиги ва таровати ҳам тилга олинганди: “Жобс баъзида ўз ғояларини баланд овозда ҳимоя қилади ва бу қуруқ дўқ-пўписа эмас; миш-мишларга кўра Стив ўзи ўтмиш сарқитлари деб ҳисоблаган курсор билан бошқариладиган клавишларнинг қолдирилишини талаб қилган ходимларни ишдан бўшатишга ваъда берган экан. Жобс бир вақтда ҳам тароватли, ҳам жиззаки бўла олади; у ходимини қўпол гап билан тўхтатиб қўйиши ва ўзининг “Ғоят зўр” деган севимли ибораси билан руҳини кўтариши мумкин”.

Ўша вақтда Rolling Stone журнали учун техника ҳақида мақолалар ёзадиган Стивен Леви Жобсдан интервью олишга келди. Жобс шу заҳотиёқ Macintosh жамоасининг фотосурати журнал муқовасига жойлаштирилишини талаб қилди. “Янн Веннер муқовага Стинг ўрнига қандайдир тентаксифат компьютерчиларни қўймайди”, – деб айтди Леви. Жобс уни пиццерияга олиб кирди, овқат устида Стив Rolling Stone’нинг “иши чатоқ, журнал бўлмағур нарсаларни чоп этади, ноиложликдан янги мавзуларни излаяпти ва янги мухлисларни жалб қилишга уриняпти, Mac эса журнал учун халоскор бўлиши мумкин!” – деб айтди. Леви Rolling Stone ажойиб журнал деб эътироз билдирди ва қачон Жобс охирги марта журнални ўқиб кўрганига қизиқди. Жобс эса самолётда MTV ҳақидаги мақолани ўқиганини ва мақола расво мақола эканини айтди. Леви мақола муаллифи ўзи эканини тан олди. Жобс эса берган баҳосидан воз кечмади ва суҳбатни буриб, бир йил олдин “бўҳтон” мақола ёзган Time’ни қоралаб кетди. Сўнгра фалсафий кайфиятга чўмди ва Macintosh ҳақида фикр юрита бошлади. Биздан олдингиларнинг муваффақияти, аввалги авлодларнинг ишланмалари бизга фойда келтиради, деб айтди Жобс. “Билим хазинасини ва инсоният тажрибасини бойитадиган ихтиро ўйлаб топсанг, ҳеч нарсага таққосланмайдиган завқни бошингдан ўтказасан”.

Левининг мақоласи муқовада босиб чиқарилмади. Бироқ кейинчалик Жобс иштирок этган янги маҳсулотнинг шов-шувли рекламаси – хоҳ бу NeXT, Pixar ёки Apple маҳсулоти бўлсин – Time, Newsweek ёки Business Week каби журналларнинг бош мавзусига айланди.

Маҳсулот чиқиши, 1984 йил 24 январь

У ва ҳамкасблари Macintosh учун мўлжалланган дастурий таъминот устидаги ишларни якунлаган куннинг эртаси куни лимон каби суви сиқилган ҳолга келган Энди Херцфельд бир неча сутка каравотида ағанаб ётиш учун уйига кетди. Лекин атиги олти соат ухлаб, бирор муаммо йўқмикан деб офисга қайтиб келди. Кўпчилик ходимлар ундан ўрнак олди. Улар чарчаганди, бироқ кўтаринки руҳда эди, хонама-хона сандирақлаб юрарди. Шу онда Жобс кириб келди ва “Уйғонинг, болалар, биз ҳали тугатганимиз йўқ! Бизга тақдимот учун заставка керак” – деди. Стив Macintosh’ни ва унинг функцияларини оммага тантанали равишда ва “Оловли ғилдираклар” мусиқаси остида кўрсатмоқчи эди. “Ҳаммаси дам олиш кунигача тайёр бўлиши керак, репетиция қиламиз”, – қўшиб қўйди у. Ҳамма баравар оҳ тортди, эслайди Херцфельд, “лекин биз маслаҳатлашиб, ҳамманинг оғзи очилиб қолиши учун қизиқроқ нарса қилиш керак деган қарорга келдик”.

Тақдимот яна саккиз кундан кейин ўтказиладиган Apple акциядорларининг 24 январдаги йиллик йиғилишига бағишланганди. Тақдимот Де Анс университетининг Флинт аудиториясида ўтказилиши керак эди. Ва бу реклама ролиги ҳамда матбуотдаги завққа тўла мақолалардан кейинги реклама компаниясининг учинчи босқичи эди. Янги товарни жаҳон тарихидаги муҳим воқеага айлантириш – Apple’нинг содиқ мухлислари ва сабрсиз журналистлар олдида маҳсулотни дабдаба ва тантана билан тақдим этиш Стив Жобснинг ўзига хос усули эди.

Херцфельд имконсиз нарсани уддалади: у икки кун ичида “Оловли ғилдираклар” куйини чала оладиган дастур яратди. Лекин Жобсга овознинг компьютер орқали етказилиши ёқмади ва улар ёзиб олинган мусиқадан фойдаланишга қарор қилишди. Лекин Стивга ёзилган матнни ўзига мафтун қиладиган электрон талаффуз билан эълон қилувчи нутқ генератори жуда ёқди, Жобс уни тақдимотга киритди. “Мен Macintosh ўзи ҳақида хабар берадиган биринчи компьютер бўлишини хоҳлайман!” – деб туриб олди у. Копирайтер, “1984” ролиги муаллифи Стив Хэйден сценарий ёзди, Стив Кэппс йирик ҳарфлар билан терилган Macintosh номини экранда намойиш этиш усулини ўйлаб топди, Сьюзен Каре эса қутлов заставкасини тайёрлади.

Тақдимотдан олдинги кун кечаси асосий репетиция вақтида ҳаммаси бетартиб намойиш этилди. Жобсга тасвирнинг экранга қалқиб чиқиши ёқмади, у тинимсиз ниманидир тўғрилашни талаб қилди. Ёритилиши ҳам уни қаноатлантирмади, саҳнага чироқ қўйиб чиқилаётган вақтда у Скаллини зал бўйлаб югуртирди. У саҳна ҳар хил жойдан қандай кўринишини айтиб туриши керак эди. Скаллини саҳнанинг ёритилиши унчалик хавотирга солмасди, шунинг учун у худди бемордан жадвал қайси линзада яхши кўриняпти деб сўраётган кўз дўхтири олдида ўтиргандек мужмал жавоб берди. Репетиция ва тузатиш беш соат давом этиб, тунга яқин тугади. “Мен биз тақдимотгача ҳеч ҳам улгурмаймиз деб ўйлагандим”, – деб тан олади Скалли.

Жобс тақдимот деб кўп ташвишланди. “Слайдларни ташлаб юборарди, – деб эслайди Скалли. – Ҳамманинг қаттиқ жаҳлини чиқарарди, саҳна ишчиларига ҳар бир хато учун бақирарди”. Скалли ўзини яхши ёзади деб ўйларди ва Жобсга унинг матнини тузатиб беришни таклиф қилди. Стивнинг бу ғашини келтирди, лекин уларнинг муносабати у вақтда яхши эди. Жобс Скаллини кўкларга кўтариб мақтарди ва унга тилёғламалик қиларди. “Сен мен учун Воз ёки Марккуладексан. Улар компанияга асос солишган, биз эса келажакни яратамиз”, – дерди у Скаллига. Скалли мақтовни эшитиб ҳузур оларди, йиллар ўтиб у Жобс сўзларини эсга олади.

Эртаси куни Флинт-марказнинг 2600 ўринга мўлжалланган аудиторияси тўлиб тошганди. Кўк пиджак, крахмалланган оқ кўйлак кийган ва оч яшил капалакнусха бўйинбоғ таққан Жобс кириб келди. Улар Скалли билан парда ортида кутиб ўтирганида Жобс Скаллига “Бу ҳаётимдаги энг муҳим лаҳза. Мен жуда ҳаяжонланяпман. Мен нимани ҳис қилаётганимни фақат сен тушунсанг керак” – деб айтди. Скалли Стивнинг қўлини қисди ва пичирлаб унга омад тилади. Компания директорлар кенгаши раиси сифатида Жобс акциядорлар йиғилишини очиш учун биринчи бўлиб саҳнага чиқди. Буни у ўзининг одатий усулида бажарди:

– “Мен учрашувимизни Боб Дилан томонидан йигирма йил аввал ёзилган шеърни ўқиб беришдан бошламоқчиман”, – деди у.

Жобс табассум қилиб, пастга қаради ва қулоқни тешадиган овоз билан The Times They Are A-Changing’дан (“Вақт ўзгармоқда”) иккинчи бандни ўқиб берди. Стив барча ўнта бандни, шу жумладан охирги бандни тезда ўқиб берди: “…Омади келмаган одам бир кун келиб ғалаба қозонади, чунки вақт ўтаверади”). Бу қўшиқ мадҳияга айланганди, у мультимиллионер ва директорлар кенгаши раисига ўзининг идеал образи билан алоқада бўлишга ёрдам берарди. Стивга Диланнинг 1964 йили Линкольн-холл филармониясида Жоан Баэз билан бирга уюштирган концерти кўпроқ ёқарди.

Сўнгра компания даромади ҳақидаги маъруза билан Скалли сўзга чиқди, у тинмай гапирар экан, томошабинлар креслода бетоқат бўлиб типирчиланарди. Нутқида Скалли шунга иқрор бўлди:

– Стив Жобс билан дўстлашиб олиш мен билан охирги тўққиз ойда Apple’да юз берган энг муҳим воқеа бўлди. Алоқаларимиз биз учун жуда катта аҳамиятга эга.

Залда чироқлар ўчирилди, саҳнада яна Жобс пайдо бўлди ва Гавай оролларидаги савдо вакиллари учун ўтказилган йиғилишда бўлгани каби таъсирли жанговар хитоб қилди.

– 1958 йил, – деб бошлади у. – IBM “ксерография” номли янги технологияни кашф қилган ёш, шиддат билан ривожланаётган компанияни сотиб олиш имкониятини қўлдан бой берди. Икки йил ўтгач, Xerox компанияси пайдо бўлди, IBM эса ҳамон пушаймон бўлиб ўтирибди.

Аудиторияда қаҳқаҳа эшитилди. Херцфельд Жобснинг бу нутқини Гавай оролларида ҳам, бошқа жойларда ҳам кўп бор эшитганди, лекин у бу сафар қандай ғайрат билан айтиб бергани уни лол қолдирди. IBM’нинг бошқа хатоларини санаб ўтиб, Стив кўтаринки руҳда ҳозирги даврдаги воқеаларга қайтди:

– Ҳозир 1984 йил. Афтидан, IBM бозорга бир ўзи эгалик қилмоқчи. Ва фақат Apple унга халақит бериши мумкин. IBM’ни қучоқ очиб кутиб олган савдогарлар IBM назорати остидаги келажакдан чўчиб кетди ва ўз нигоҳини бўлажак эркинлик учун ягона курашчи сифатида Apple’га қаратди. IBM ҳукмронликни орзу қилади, у саноат устидан назоратни қўлга киритишига тўсиқ бўлиб турган охирги ғовни – Apple компаниясини нишонга олган. Кўк Аждарҳо бутун компьютер тармоғи, умуман ахборот технологиялари асри устидан назорат ўрната оладими? Жорж Оруэллнинг 1984 йил ҳақидаги башорати рўёбга чиқадими? Стив нутқининг ечими яқинлашгани сайин аудитория пичирлашдан қарсак чалишга, завқ билан хитоб қилишга ва ҳайқириққа ўтди. Бироқ томошабин Оруэлл ҳақидаги саволга жавоб беришга улгурмай туриб, зал зимистонга айланди ва экранда “1984” ролиги бошланди, ролик тамом бўлгач, аудитория сапчиб турди ва қарсак чалди.

Жобс чинакам актёр сифатида бутун саҳнани юриб, кичик портфел қўйилган столнинг олдига келди.

– Энди эса сиз ўз кўзинглар билан Macintosh’ни кўришингларни хоҳлайман, – деди у.

Шу сўзларни айтиб у компьютерни, клавиатурани, сичқончани олди ва улади ҳамда кўйлагининг чўнтагидан янги 3,5-дюймли дискетни олди, аудитория яна қарсак чалди. “Оловли ғилдираклар” мусиқаси янгради ва катта экранда Macintosh тасвири пайдо бўлди. Жобс бир сонияга нафас ютди, чунки ўтган куни тақдимот шу жойида узилиб қолганди. Бу сафар ҳаммаси силлиқ ўтди. Экранга Macintosh сўзи сузиб чиқди, унинг остида қўл билан ёзилган “Ғоят зўр” сўзлари пайдо бўлди. Графиканинг бундай мукаммал тасвирига ўрганмаган аудитория бир дақиқа жим бўлиб қолди. Кимнингдир оғзи очилди. Ва шунда экранда навбатма-навбат скриншотлар пайдо бўлди: Билл Аткинсоннинг QuickDraw график муҳаррири, турли шрифтлар, ҳужжатлар, схемалар, графикалар, шахмат, жадваллар ва Стив Жобснинг пуфак шишираётган фотосурати кўринди, унинг ичида Macintosh сўзи бор эди.

Шундан сўнг Жобс аудиториянинг завқидан лаззатланиб жилмайди. “Macintosh ҳақида кўп айтилди, – деди у. – Бугун мен у ўзи ҳақида гапириб беришини хоҳлайман”. Шу сўзларни айтиб, Стив компьютернинг олдига қайтди, сичқончани босди ва бироз титроқ, лекин чиройли ва кучли электрон овоз эшитилди: Macintosh ўзи ҳақида айтиб берган биринчи компьютер бўлди. “Салом. Мен Macintosh’ман. Ниҳоят сумкадан чиққанимга хурсандман”, – деб бошлади у. Компьютер қўлидан бир нарса келмасди, у залдаги одамлар ҳайқириғини кутиб тура олмасди. Шунинг учун сўзида давом этаверди: “Мен омма олдида нутқ сўзлашга ўрганмаганман, лекин мен биринчи марта IBM компьютерини кўрганимда хаёлимга келган фикрни сизлар билан ўртоқлашмоқчиман. Ўзингиз кўтара олмайдиган компьютерга ишонманг”. Унинг охирги сўзлари ўзида йўқ хурсанд аудиториянинг наърасидан ғарқ бўлди. “Ҳа, мен гапира оламан. Лекин ҳозир мен жим туриб, эшитишни хоҳлайман. Шунинг учун менга отадек бўлиб қолган инсонни – Стив Жобсни фахр билан сизга таништираман”.

Ҳиссиётини жиловлай олмаган томошабин ўрнидан сапчиб турар ва яна ўтирарди. Жобс хотиржам бошини силкитди, жилмайди, ерга қаради ва сукунатга чўмди. Олқишлаш яна беш дақиқа давом этди.

Ўша куни Macintosh жамоаси офисга қайтганида автомобилларни қўйиш жойига юк машинаси кириб келди. Унга шахсий табличкали юзлаб янги Macintosh компьютери ортилганди. “Стив табассум қилганча жамоанинг ҳар бир аъзосининг қўлини сиқиб, уларга биттадан компьютер совға қилди, ҳамма буни тик турганча олқиш билан қарши олди”, – деб эслайди Херцфельд. Иш оғир кечганди, Стивнинг такаллуфсиз ва баъзида қўпол муомаласи кўпчилик ходимларнинг нафсониятига текканди. Аммо Раскин ҳам, Возняк ҳам, Скалли ҳам, компаниянинг исталган бошқа ходими ҳам Macintosh’ни ярата олмасди. На фокус-гуруҳлар, на лойиҳалаштирувчилар бундай натижа қайд этмасди. Жобс оммага илк маротаба Macintosh’ни кўрсатганида, Popular Science репортёри маркетинг тадқиқотлари ўтказилаяптими, деб қизиқиб сўради. Жобс “Александр Грэм Белл телефонни кашф этишдан олдин бундай тадқиқотлар ўтказганми?” деб масхаралагандай кулимсираб қўйди.