Текст книги "Урут бобуллубут айымньылар"

ТАР

(Комедия в 2-х действиях)

Событие происходит в глухом наслеге отдаленного улуса.

Смеяться, право, не грешно

Над тем, что кажется смешно…

К р ы л о в

ООННЬУУР ДЬОНО:

1. Xарыйа Ыстапаан – 40 с., нэһилиэк өрөпкүөмүн брэссэдээтэлэ, таҥаһа-саба ньууччалыы, кыра тардыас.

2. Мааппа – 50 с., кини ойоҕо.

3. Хоноһо (Ньукулай Бочугурааһап) – эдэр соҕус киһи, Харыйа Ыстапаан чугастааҕы ыала.

4. Ботуччу оҕонньор – 60 с., нэһилиэк баайа.

5. Дьаамнаах.

6. Нэһилиэк милииссийэтэ.

7. Кэргэн эмээхсин, Харыйа кэргэнэ.

Оонньуур сирдэрэ:

Харыйа Ыстапаан кыстык балаҕана. Ыраастык тутунар сэниэ соҕус ыал. Оонньуу кыһыҥҥы бириэмэҕэ буолар. Быыс аһыллыан иннинэ Кэргэн эмээхсин ыллыыр саҥата иһиллэр.

Мааппа Кэргэн эмээхсинниин уот иннигэр олороллор. Киэһэ буолан эрэр.

Кэргэн эмээхсин (ыллыыр).

…Эдэр сааспар эгэлэйдээн хаалан,

Оонньуу, күлүү идэлэнэн оройдонон,

Кырдьар сааспар кыһалҕаны билэн,

Кыһыйбытым иһин туох миигин истиэй…

Таһыддьа ыт үрэр.

Мааппа. Бадаҕа, тойоммут мунньаҕыттан кэллэ ээ. (Турар.) Чаанньыкпыт оргуйбатах дуу? (Уотун оҥорор. Таһыттан Харыйа Ыстапаан, Хоноһо киирэллэр.)

Харыйа Ыстапаан, Мааппа, Хоноһо, Кэргэн эмээхсин

Xоноһо (сыҥынньахтанар). Тымныытын, доҕор! Илиим дэлби көһүйэн хаалла. (Уокка иттэр.) Дьиэлээхтэр, кэпсээҥҥит?

Мааппа (остуолга чэй тардар). Туох кэпсээн кэлиэй? (Кэргэн эмээхсиҥҥэ.) Хайа, эмээхсин, хотоҥҥор киир. Киэһэ буолла дии.

Кэргэн эмээхсин. Бэйэм даҕаны киирээри турабын. (Хотоҥҥо киирэр.)

Xарыйа Ыстапаап, Мааппа, Xоноһо.

Xарыйа Ыстапаан (уот кытыытыгар кэлэр, саҥата тоҕо эрэ мунчаарбыт). Аныгы Сэбиэскэй былааска кыһыҥҥы да тымныы улахан дьаалы буолбатах. (Көхсүнэн уокка аргынньахтыы олорор.)

Мааппа. Оттон эн туохха тосту тоҥон, уокка саба түстүҥ? Сэбиэскэй да былаас буолтун иһин, халлаан тымныытын хайыыр үһү. (Хоноһо күлэр.)

Xарыйа Ыстапаан (кыыһырар). Күтүр өстөөх, тугу да кыайан быһааран өйдүөбэккин ээ. Үтүө айылааҕыҥ буоллар, тугу мунньахтаатыгыт, туох сонун баарый диэн ыйытыаҥ этэ. Маннык да балбаардарга[1]1
  Балбаар – диэн акаары, үөрэҕэ суох киһини ааттыыллар.


[Закрыть] Сэбиэскэй былаас тэҥ куолаһы биэрбитэ баар ээ. (Сиргэ силлиир.)

Мааппа. Ээ, үөдэн, куоластаах киһи буоллаҕым буолан, түспэдийэн эрдэҕин көрүҥ эрэ. Эһиги куоласкытын ыт сиэтин, сорох онуохаҕа кыһаллан бэт.

Xарыйа Ыстапаан. Үксү лабаҥхалаама, эмээхсин! Чэйгин кут. Ханнык эрэ улахан араатарга дылы, тылбай-өспөй буолаҕын. Эн саҕаны истиллибитэ. (Хоноһо күлэр. Мааппа чэй кутар. Харыйа Ыстапаан Хоноһолуун уот кытыытыгар чэйдииллэр.)

Xоноһо. Дьэ, кырдьык, аныгы былаас, кыра-хара дьон кыһалҕатын умнубакка туран, наар үтүө өттүн тэрийэн эрэр. Соҕотох бүгүҥҥү да күннээҕи мунньахха сыаналаах тыл этилиннэ, ыйааһыннаах дьаһал тэрилиннэ. Ити бары эрэсибиэскэҕэ барар эт, арыы да наадалаах, туһалаах суол буолуох тустаах.

Xарыйа Ыстапаан. Бүгүҥҥү мунньахха сыаналаах тылы, эн санааҕар, хайалара эттэ?

Xоноһо. Ким этиэй? Оҕонньоттор саҥарбаттар. Мин иһиттэхпинэ, эн арай куруук сөптөөҕүн саҥарарга дылы гынаҕын.

Мааппа. Бу тыҥа быһаҕас туох бэриккини булан эппит үһүө? Кини саҕа мин да этээ инибин. (Хоноһо күлэр.)

Xарыйа Ыстапаан (көхсүн этитэр). Ээ, эн муҥнаах, миэхэ тиийэн этэр араатар буоларыҥ биллибэт. Хайа, киһиргээтэххэ, мин кыра үөрэхтээх киһиэхэ син эппэхтиир урааҥхайбын, доҕор. Ол кыратык тардыалатарым мэһэй буолбат, дөксө онтон тэптэрэн, мин улаханнык, ньиргиэрдээх соҕустук этэр араатарбын.

Xоноһо. Оннук, оннук. Үнүрүүҥҥү улуус мунньаҕар эйигин бэккэ диэн хайҕаабыттар этэ.

Xарыйа Ыстапаан. Ол мунньахха мин устурууктардар оттолоругар араатардаабытым, бэт диэн уһуннук. Ону кинилэр эппиттэр этэ: көр – бу кыраай, дьиикэй сиргэ төрүөн үөскээбит киһи диэтэххэ, эппэхтиир киһи эбит диэн. Ити гэннэ мунньах бараглааматын боппуруоһун сүнньүнэн мин киллэрбит приэдлосиэнийэбин барытын сөбүлээн, куоласка туруорбуттара. Мин кыһыйарым баар бу үөрэммэтэхпиттэн.

Xоноһо. Кырдьык этэҕин. Эн, үөрэммитиҥ буоллар, билигин устурууктар буолуоҥ этэ.

Мааппа. Холоон да буолаа эбитэ инии. Маннык балбаар, үөрэммитэ эбитэ буоллар, иирэн киһини, сүөһүнү бүтэттиэ этэ.

Xарыйа Ыстапаан. Хайыай, оҕолор, эн эппитиҥ гэннэ. Үөрэхтэн иирбит киһи диэн баарын истибэппин. Хата, үксүн эн курдук акаары балбаардар иирэллэрэ үгүс. Мин буоллаҕына, иириэхтээҕэр, ордук сайдыам этэ буоллаҕа.

Мааппа. Холоон да буолаа инигин.

Xоноһо. Инньэ диэн баара дуо? Ыстапаан, дьадаҥыттан төрүөбүт буруйдаах киһи буолан, үөрэммэккэ хаалан, кырдьыга, мөлтөөбүт киһи. Ол да үрдүнэн, бэрдэ батарымына, бэйэтэ баҕа өттүнэн үөрэнэн, билигин нэһилиэккэ суруксут буолан абыраан олорор буолбат дуо? Ити гэннэ эн тугу этэҕин?

Мааппа. Эн төһө да киэргэтэ-киэргэтэ араатардаабытыҥ иһин, үөрэхтээх да буолбут дьон холооттор. Ити Ботуччу баай биир уоллааҕын үөрэттэрэ сытаабыта, кыайан үөрэммэккэ эрэ, кыыл баран, өлөн хаалбыта…

Xарыйа Ыстапаан. Ботуччу буола-буола! Баай Ботуччу уола киһи этэ дуо? Хайа, кини баҕас холоон да үөрэннэ ини. Көр, бүгүн Ботуччу оҕонньор мунньахха тыл кыбытаары гынар ээ. Этэ сатаан баран, мин, тылбын истибэтин иһин, остуолу тоҥсуйбуппар, дьэ, киһи эрэ буоллар, ылы-чып барда.

Xоноһо. Ботуччу оҕонньор, былыр кинээс буола сылдьан, кыра киһини туох эрэ кыыл курдук саныыр этэ. Ол айыыта таттаҕа дии. Күтүр өстөөх, кытара сытыйан, кинээс эрдэҕинэ, аҕам биир ынахтааҕын туттаран ылбыта.

Xарыйа Ыстапаан. Ол бириэмэҕэ кинини ким утары көрүөй? Биир даҕаны киһилии араатардыыр киһи суох, онон көҥүл тойомсуйар буоллаҕа дии. (Чэйдээн бүтэллэр.)

Мааппа (иһитин хомуйар). Эһиги да холоон буолуоххут. (Таһыттан Дьаамнаах киирэр.)

Xарыйа Ыстапаан, Xоноһо, Мааппа, Дьаамнаах.

Xоноһо. Бэйи, бу киһи эмиэ кэһиитин аҕалла ээ…

Xарыйа Ыстапаан (суон саҥатынан). Туох эрэ бэт наадалаах байыанай бирикээс кэлбитэ буолуо. Бөөлүүн түһээтэхпинэ… (Дьаамнаахха.) Хайа, ноко, тугу аҕаллыҥ?

Дьаамнаах. Бэт тиэтэллээх ыйаах кэллэ. Бэт түргэнник кэллим. (Хоонньуттан суругу ылан биэрэр.) Ыччакыбын ньи! Туох ааттаах тымныыта түһэн өлөрдөҕөй? Тоҥон үөһүм эрэ быстыбата. Ыччакабын ньи! (Уокка саба түһэр.)

Xарыйа Ыстапаан (ачыкытын ылан кэтэр). Эмээхсин, били ысыырньык симэчини аҕал эрэ.

Мааппа. Таҥара холлоругар баар буолуо. Ону ылан убатын ээ.

Xарыйа Ыстапаан (таҥара холлоругуттан ысыырньыгы ылан, остуолга уурар). Ыл эрэ, Ньукулай, уотта аҕалан кулу. (Хоноһо уот иддьэн, ысыырньыгы убатар. Харыйа Ыстапаан суругу ааҕар. Хоноһо Дьаамнаах уоллуун ботур-ботур кэпсэтэллэр.)

Xоноһо. (Харыйа Ыстапаан суругу ааҕарын кэтэспэхтээн баран). Хайа, доҕор, тугу суруйбуттарый, тугу көрдөппүттэрий?

Мааппа. Күтүр өстөөх кыайан билбэтэ дии, быһыыта. Дьоҕойон, тардыас киһи суруйбут буоллаҕа дуу…

Xарыйа Ыстапаан (абарбыт киһи быһыытынан). Ыкка дылы үрүмнэ олор. Били саппыкым ханнаный? Атаҕым дэлби буста. (Этэрбэһин устар. Мааппа хаҥас диэкиттэн саппыкытын быраҕан биэрэр.) Дьэ, доҕоттоор, буолөрөпкүөм биһиги нэһилиэктэн тар көрдүөбүт. Икки хонук иһигэр 25 буут тары түһэрэ тардыҥ диэбиттэр. (Саппыкытын кэтэр.)

Xоноһо. Бабат, доҕор! Ол тарынан тугу гынаары көрдөппүт баҕайыларай?

Мааппа. Ити күтүр алҕас аахпыта буолуо. Туохтан хоргуйан, ама, тары көрдөппүттэр үһү.

Xарыйа Ыстапаан. Солуута суох баллыгыраамна олор. Эн билэҕин дуо, кинилэр туохтан кыһаллан көрдөппүттэрин? Үөрэх этиитигэр баар: тары, суораты сиир киһи доруобай буолар диэн. Ол быһыытынан Сэбиэскэй былаас норуот доруобуйата көнөрүгэр кыһанар, онон тары түһэрэн ылара саамай сөптөөх суол. Бука, оскуола оҕолоругар сиэтээри ылларбыттара буолуо диэн мин сэрэйэбин, ону эн акаары, балбаар, тугун да өйдүөххүнүй? Ити аата буоллаҕа дьахтар санаата аһынааҕар кылгас диэн. (Хоноһоҕо.) Арай эн, Ньукулай, милииссийэни баран ыҥыран аҕаллаххына сөп буолсу. Бу түүн 25 буут тары ыалларга тарҕатан баран, хамыттаран ылан, сассын киэһэ атаардахха сатанар. (Суругун холбуйатыттан кумаахытын, чэрниилэтин ылар.)

Xоноһо. Ээ, наадаҕа барымна. (Таҥнар.) Хайа, өрөпкүөмүҥ силиэттэрин ыҥыттарбаккын дуо?

Xарыйа Ыстапаан (тохтоон баран, суон саҥатынан). Ыҥыттарбаппын. Ол сүүрбэ биэс буут тары мэйэм даҕаны, тарҕатан баран, атаараа инибин. Чэ, эн, хата, бара охсон кэл. Ити гэннэ таарыйа милииссийэ Ботуччу оҕонньору тутан аҕаллын, атын кытта.

Xоноһо. Сөп, иһиттим. (Тахсар.)

Дьаамнаах. Хайа, бу дьиэлээх эмээхсин, миигин тиэтэйэ-суурайа сылаастаа эрэ. Мин бу түүн төннөр киһибин, халлаан тымныыта өлөрдө, кэлин алыстаан эрэр. (Аттарын аһата тахсар. Мааппа чаанньыгын уокка өрөр.)

Xарыйа Ыстапаан, Мааппа.

Xарыйа Ыстапаан (ыйааҕын хат ааҕан ботугуруур.) Дьэ, буоллаҕа. Сүүрбэ биэс буут тары хааһахха хаалаан ыыта тардыҥ диэбит буоллахтара… (Суруйар.)

Мааппа. Ботуччу оҕонньору эмиэ тоҕо ыҥыттардыҥ? Эмиэ оттон этиһии, сор-муҥ буолуо буоллаҕа. Онон сылтаан бу түүн харахпытын симмэт ыал буоллахпыт.

Xарыйа Ыстапаан. Эн, акаары эмээхсин, тугу да билбэккин. Ботуччу оҕонньор нэһилиэк бастыҥ баайа буолар, онон киниэхэ үчүгэй аҕайдык түһэриллиэ. Сатаатар, кырата уон буут тары биэрээ ини.

Мааппа. Ботуччу баай, иннинэн баран, буут да тары биэрэрэ биллибэт. Киһиргээн баран, киниттэн уон буут тары ыларыҥ буолуо.

Xарыйа Ыстапаан. Дьэ, хата ол, таҥара баарына, киниттэн уон буут тары ылан баран арахсарым буолаахтыа. Билигин бары былаас, бары кыах нэһилиэк өрөпкүөмүгэр баар. Мин кинини хайтах баҕарар тутарбар көҥүллээхпин. Сэттэ хонукка нэһилиэк да хаайыытыгар быраҕарбар көҥүлүм. Ону эн, акаары, тугун да билээхтиэҥий?

Мааппа. Оттон, бэйи, көрүөхпүт, төһө тары туттаран ыларгын. Ботуччу да оҕонньор тиистээх оҕо буолуо. Эйигин баҕас кытта сөптөөҕүн булан кэпсэтиэҕэ.

Xарыйа Ыстапаан (кыыһырар). Эн, эмээхсин, солуута суох айдаараргып тохтот эрэ. Мин манна улахан наадалаах дьыаланы оҥоро олорорбун көрбөккүн дуо? Түксү, саҥарба, таҥара туһугар мэһэйдээмэ. (Суругун суруйар. Өр соҕус саҥата суох олороллор. Хотонтон Кэргэн эмээхсин тахсар.)

Xарыйа Ыстапаан, Мааппа, Кэргэн эмээхсин.

Кэргэн эмээхсин (аргыый аҕай). Маҥаас борооску өлөөрү гыммыт. Ити гэннэ хотон түгэҕэр ынчыктыыр саҥа баар.

Мааппа (турар). Бэт үлүгэр эбит, оҕолоор! Ыл эрэ, тойон, таҥара уутун ылан кулу. Ханна уурбуккунуй?

Xарыйа Ыстапаан. Ол ким үөһэ быстаары гынан, таҥара уутугар кыһанныҥ? (Кынчарыйар.)

Мааппа (кыыһырар). Күтүр өстөөх, ол-бу диэн! Торбоһуҥ үөһэ быстаары гыммыт. Ол таҥара уутун, арыгы оннугар иһээри, харыһыйдыҥ дуо? Хайа, ити аҕыйах ынаҕыҥ өлөн быһыннаҕына, иһиҥ сиксийээрэй? Ачыкыламмыт буола-буола!

Xарыйа Ыстапаан. Ол торбос өлөөрү гыммытын мин сытырҕалаан билиэм этэ дуо? Таҥара холлоругар суох дуо ол абыраллаах уу?

Мааппа. Күтүр, оттон үнүрүүн дьааһыккар уган эрэриҥ дии. (Харыйа Ыстапаан дьааһыгын аһар. Бытыылкалаах таҥара уутун ылан биэрэр. Дьахталлар хотоҥҥо киирэллэр.)

Xарыйа Ыстапаан

Xарыйа Ыстапаан (суруйбахтаан баран, тохтоон, суругун ааҕар). Даа, буоллаҕа. (Ньууччалыы матыыбынан тугу эрэ ыллаан киҥиниир. Онтон, үһµүрэн баран, тыыллаҥныыр. Дьааһырдар.) Көр, бүгүн мунньахха мээлэ араатардаан, сылайбыппын ээ. Бэйэ, хата, туран хаамыталаан көрүөххэ. (Туран хаамар). Хайаатар даҕаны, билиҥҥи бириэмэҕэ, Сэбиэскэй былаас туругуран, кыра дьоҥҥо үтүө олох кэлэн турар. Мин, дьадаҥыттан төрүөбүт киһи буоламмын, аныгы Сэбиэскэй былааска нэһилиэк баһылыга буолан олордоҕум. Улуус да дьүүлүгэр-дьүһүнүгэр мин этэр тылым мээнэ хаалбат. Оттон нэһилиэгим иһигэр буоллаҕына хайтах баҕарар дьаһайан олорорбор көҥүллээхпин, батталлаах баайдары хайтах баҕарар тутарбар кыахтаахпын. Онон, хайаатар даҕаны, быһыы-майгы биһиэхэ, кыра-хара дьон олоҕор сөптөөх. Мин билигин нэһилиэгим иһигэр кими даҕаны утары көрдөрбөппүн, барытын таптаабыппынан дьаһайабын. Онтон ордук миэхэ туох үчүгэй баар буолуой? (Тохтуур.) Ол гынан баран ити нэһилиэк баайа Ботуччу оҕонньор сүгүн буолбат. Туой мэһэйдэһиэн баҕарар, мунньах эрэ буоллар, тыл кыбытар, дьон санаатын иирдэр. Кини итинник куһаҕан майгытын-сигилитин мин көннөрөрүм буолуо. Кырдьыгы эттэххэ, кини эрэйдээх мин бэйэлээҕи кытта хайаан туруулаһан мэккиһиэҕэй? Хайа, өрөлөһөр күннээх буоллаҕына, кинини баҕас, бөх чабычаҕын курдук ылан, таһыддьа быраҕыллыа буоллаҕа ээ, бэйи эрэ! Дьыаланы оҥорон бүтэрэрэ суох, иирбит киһи курдук, ону-маны баллыгырыы турдум ээ. (Остуолга олорон суруйар. Таһыддьа ыт µрэр. Ботуччу оҕонньор, Хоноһо, Милииссийэ киирэллэр.)

Xарыйа Ыстапаан, Ботуччу, Xоноһо, Милииссийэ.

Ботуччу. Дорообо, дьиэлээх тойон! Туохха бачча буолан түүннэри миигин милииссийэнэн туттаран ыллыҥ? Тугу бүтэрэрим хаалбыт үһү? Миигинэ суох хайтах сатаммат буолан хааллыҥ? (Олох маска олорор.)

Xарыйа Ыстапаан. Оҕонньоор, солуута суох ону-маны лабаҥхалаама. Көрбөккүн дуо, мин наадаҕа олорорбун? Таһыттан киирээт, хайтах мин үрдүбүнэн көтөн бардыҥ? Аныгы бириэмэҕэ эйигинник баҕас саҥата да суох буолбат…

Ботуччу. Хайтах диэн ити эттэҥий? Тыллаах-өстөөх киһини эн хайтах саҥардымаары гынаҕын? Эйигин баар диэн, кырдьыкпытын саҥарыа суохпут дии. Бу Аан дойду үрдүгэр эн саҕа солуута суох тойомсуйар, оту-маһы оттотунан барар, икки атахтаах баар үһүө…

Xарыйа Ыстапаан (кыыһырар). Оҕонньоор, эн билэҕин дуо, мин кимминий?

Ботуччу. Дьэ, бэккэ билэбин. Харыйа уола Ыстапаан буолбаккын дуо?

Xарыйа Ыстапаан. «Харыйа уола Ыстапаан буолбаккын дуо». Харыйа уола Ыстапаан буолбутум иһин, мин билиҥҥи бириэмэҕэ туох сололоохпун, туох эбээһинэскэ олорорбун, эн хайтах диэн санаан, ити курдук сырайа-хараҕа суох бараҕын? Итинник быһыыгын үрдүк тойокко, боротокуол оҥорон баран, биллэрдэр, эн да сөбүҥ көстүө этэ. Кырдьыга, мин сымнаҕас өрөпкүөм буоламмын, эйигинник оҕонньор көҥүл тоһоҥноон эрэр инигин.

Ботуччу (боротокуол сураҕын истэн баран, мөлтүүр). Оттон ол курдук мин сыыһаны оҥорбуттаах буоллахпына, эн, тойон, хайтах баҕарар дьаһайаргар көҥүлүҥ. Ол эн, суруксут үөрэхтээх киһи, миигинник тугу да билбэт аҥала, акаары оҕонньору, боротокуоллууруҥ диэн улахан буолуо дуо. (Хоноһо кистээн күлэр.)

Xарыйа Ыстапаан. Бэйи эрэ, оҕонньор, тохтоо. Бу киэһэ мин ааппынан бэт наадалаах байыанай бирикээс кэлэн турар. Буолөрөпкүөм биһиги нэһилиэккэ сүүрбэ биэс буут тары түһэрбит. Ону нэһилиэк баайдарыгар түһэрэн ылан, икки хонук иһигэр ыыта тат диэбиттэр. Ол ыйаах этиитин быһыытынан, уон буут тар эйиэхэ түһэр. Бу тымныыга хайа үгүс ыалы, тар иннэ диэн, кэрийэ сылдьыахпыный? Хата, эн чугастыы уон буут тарда бэйэҕиттэн көлөлөөн аҕалан кулу.

Ботуччу. Ол тары хайа тойоммут сүрэҕин сөрүүкэтээри көрдөттө? Нэһилиэк өрөпкүөмнэрэ аһыыр астара дуу? Ити гэннэ ол чуолаан миэхэ эрэ ол тоҕо аҥаара түһэрий? Мин, ол төһө да баай диэн ордук санаабыккыт иһин, бүтүн эрэсибиэскэ аҥаарын төлүүр кыаҕым суох киһибин. Ону бар дьон билэрэ буолуо. (Абарбыт киһи быһыытынан.) Ити курдук эн миигин хайтах сырайа-хараҕа суох баттаары гынаҕын? Итинник майгы диэн ханна баар суолуй? Хайтах эн сааты-сууту санаабат тойон буолаҕын? Итинник буоллаҕына, мин биир да муунта тары көҥүл өттүбүнэн бэриммэппин.

Xарыйа Ыстапаан (остуолу тоҥсуйа-тоҥсуйа). Эн ити курдук өрөбөлүүссүйүөнэй былааһы утары баран мэккиһэр буоллаххына, мин, боротокуол оҥорон баран, эйигин сэттэ хонукка хаайыыга бырахтарыам, ону эн билэ-билэ миигин кытта мэккис.

Xоноһо. Кырдьык даҕаны, эн, оҕонньор, кыра суолга кииринэн кэбиһиэххин сыыһаҕын. Уон буут тар диэн эйиэхэ улахан буолуо дуо? Урукку да өттүгэр итиннээҕэр буолуоҕу биэрбитиҥ.

Ботуччу (кыыһырар). Хата, баайдаах эн баар эбиккин дии. Ол курдук дэлэйдээх буоллаххына, ол курдук батара сатыыр баайдаах киһи, эн биэр ээ. Ол-бу буола, аллараа сыҥаах, тылбай-өспөй буолаахтыы олороҕун. Миигин, төһө да барыгыт көмөлөөн куолаабыккыт иһин, син тыыннаах ордоруоххут. Били аҕаҥ бокуонньук сүөһүбүн уоран сиэбитин итэҕэһин ситээригин. Миигин аныгы тойокко хобулаан, киэһээ аһылыккын булунаргын сүбэлэнэр инигин, доҕор.

(Хотонтон дьахталлар тахсаллар.)

Xарыйа Ыстапаан, Ботуччу, Xоноһо, Милииссийэ, Мааппа, Кэргэн эмээхсин.

Хоноһо (кыыһыран ойон турар). Бар дьон, истиҥ Ботуччу баай тылын! Хаһан ким сүөһүтүн уоран сиэбиппин билэн этэр? Табаарыс өрөпкүөм, мин көрдөһөбүн: ити эппит тылыгар боротокуол оҥорорго. Ол гиэннэ мин тыллыыбын: бу Ботуччу оҕонньор быйыл күһүн уон сүөһүнү кистээн хаалла, испииһэккэ киллэттэрбэтэ. Ону эйиэхэ тыллыыбын. Ону иһит. (Тоҥхолдьуйар.)

Xарыйа Ыстапаан (суон саҥатынан). Оҕонньоор, ити киһи тугу этэр? Кырдьык дуо ити этэрэ? Ньукулай Бочугурааһап этэригэр туох диэн хоруй биэрэҕин? Чэ, этэ тат!

Мааппа (атын сиргэ). Ээ, күтүр өстөөхтөр эмиэ муҥнара киирбит ээ. Итинтэн туох эрэ тахсар…

Ботуччу (турар. Куһаҕан буолар. Сирэйэ кытаран хаалар). Мин… Мин… Этэбин…

Xарыйа Ыстапаан. Чэ, чэ, этэ тат!

Быыс түһэр.

ООННЬУУР ДЬОНО:

1. Xарыйа Ыстапаан.

2. Мааппа.

3. Xоноһо (Ньукулай Бочугурааһап).

4. Ботуччу.

5. Ылдьаана эмээхсин, кини ойоҕо.

6. Мэкчиргэ, Харыйа ыала, дьадаҥы киһи.

7. Болномуочунай, үөрэхтээх эдэр киһи.

8. Дьаамнаах.

9. Кэргэн эмээхсин.

Оонньуур сирдэрэ урукку дьиэ. Оһох кэннигэр хаайыы муннуга көстөр. Күнүс. Дьиэ иһигэр ким да суох. Хаайыы иһигэр Ботуччу оҕонньор дьааһырдар саҥата иһиллэр. Хотонтон Кэргэн эмээхсин тахсан, уоту илиитинэн буккуйар.

Кэргэн эмээхсин.

Ботуччу (хаайыы иһиттэн саҥата эрэ иһиллэр). Эмээхсин, ким баарый? Хотонтон таҕыстыҥ дуу?

Кэргэн эмээхсин. Ээ, хотонтон саахпын эһэн баран таҕыстым. Ким да суох.

Ботуччу. Тойоҥҥут ханна барбытый? Ыччакабын ньи! Ычча!.. (Турар тыаһа иһиллэр.)

Кэргэн эмээхсин. Ыалга барда ини. Сассыарда эрдэ барбыта.

Ботуччу (хаайыы аанын анньыалыыр). Ыл эрэ, эмээхсин, миигин таһаар. Мин, бу хаайыыга сытан, тоҥон үөһүм быстаары гынна быһыылаах, тахсан уокка иттээри гынабын. (Эмээхсин хап-сабар баран ааны аһан биэрэр. Ботуччу сонун кыбыммытынан тахсан кэлэр.)

Ботуччу, Кэргэн эмээхсин.

Ботуччу (уокка кэлэн, аргынньахтыы олорор). Ычча! Тоҥон өлөрбөр тиийдим ээ, эмээхсин, туох эмэ киһи сылаастыаҕа баар дуо? Аҕал эрэ.

Кэргэн эмээхсин. Туох кэлиэ буоллаҕай? Арай сассыардааҥы тойоммут үөрэтин тобоҕо баар, ону иһиэҥ дуо?

Ботуччу. Аҕал эрэ. (Эмээхсин мас чааскылаах үөрэни ылан биэрэр. Ботуччу иһэр.) Күтүр өстөөх дэлбэрийэрэ эрэ бэт дии, аһыыр аһа холоон да эбит. (Үөрэтин иһэр.)

Кэргэн эмээхсин. Аһыыр ас аҕыйаата быһыылаах. Эт сиэбэтэхпит үс хонно.

Ботуччу. Чэ, эмээхсин, санаарҕаама. Харыйа уола Ыстапаан обургу булан аһатыа. Билигин хайа эрэ ыалы тиийэн ньэҥньийэн эрэрэ буолуо. Онтон киэһээ аһылыгын булан аҕалаа ини. (Кытыйатын эмээхсиҥҥэ биэрэр.)

Кэргэн эмээхсин. Эчи, күтүрү ким билэр. Тойон буолтун тухары дьиэтигэр биирдэ да таба олорбот, туой ол-бу дьону эккирэтэһэригэр, дьон үбүн-аһын тутуһарыгар солото суох барар. Ыалларын сүгүн олордумаары гынна быһыылаах. Бу эйигин даҕаны, туох да буруйа суох киһини, солуута суох, хаайыы оҥотторон тииһэ-тииһэ, уган сытыарар. Итинник быһыытын-майгытын үрдүк тойот бука сөбүлээбэтэ буолуо ээ.

Ботуччу. Сааһым тухары икки атахтааҕы баттаабыппын билбэппин. Ким айыытын иннигэр маннык сорго түбэстим буолла? Харыйа уола, үппүн-аспын тутан ылбытын ордугун, аны бэйэбин хаайыыга бараҕан муҥнуура кэллэҕэ. Туох ону көрүө-истиэ баарай? Сааспар киһини кытта ииссэ илик этим. Ол бу кырдьар сааспар түбэстэҕим…

Кэргэн эмээхсин. Дьэ, киһи тугу этиэ баарай. Аныгы эдэр ыччаттар тугу даҕаны улахаҥҥа уурбаттар, айыыны-таҥараны умнубуттар быһыылаах. Дьоҕойон, бэстилиэнэй тыһыынча туолаары гыннаҕа буолуо… Кырдьыгы эттэххэ, эн барахсан туох куһаҕаны оҥорбутуҥ баар буолуой? Ол ити кинээс сылдьан кыра дьону баттаабыта диэн этэллэр буолан баран, мин туох да куһаҕаны оҥорбуккун истибэт этим. Били, этэргэ дылы, кинээс, нэһилиэк баһылыга буолан баран, хайтах кыра-хара дьону сөптөөҕүнэн дьаһайбат буолуой?

Ботуччу. Кырдьык, ол, ыраахтааҕы суолун төлүөмнэ мэһэйдэстэхтэринэ, сүөһүнү, тутан ылан биэриллэр буолуллара. Ол да майгыга, сокуоҥҥа баар суол этэ. Ким даҕаны онтон туораан, бэйэ барыстанаары, оҥорбот этэ. Билиҥҥи тойот курдук тугу санаабыккын дьонтон тутан ылбат этиҥ. (Тохтуур.) Кырдьыга, миигин ити Ньукулай Бочугурааһап күтүр өстөөх хобулаан өлөттөрдө. Аҕыйах хонуктааҕыта иэс көрдөһө сылдьыбыта, ону биэрбэтэх буруйдаахпын. Бэйи, кини даҕаны итинник сигилилэнэн, киһиттэн ордоро биллибэт.

Кэргэн эмээхсин. Онто суох, бары итинниктэрэ. Кинилэр босхону ылыахтарын-аһыахтарын баҕараллар, киһи бэлэмэр эрэ бэттэр. (Таһыддьа ыт үрэр. Эмээхсин дьиэ аанын өҥөйөн көрөн баран.) Оҕонньор, дьиэҕэр киир, били тойоммут кэллэ быһыылаах. Киирэн киһини бүтэттиэ. Чэ, түргэнник киирэ тат. (Ботуччу хаайыытыгар аргыый аҕай киирэр. Эмээхсин хотоҥҥо киирэр. Таһыттан Харыйа Ыстапаан киирэн кэлэр.)