Текст книги "Урут бобуллубут айымньылар"

Өтөххө быраҕыллыбыт эргэ кытыйалыы

Сүрэҕим хайыта барбыта.

Чэ, билигин санаам чэпчээтэ.

Таалай удаҕан.

Ааттаспытыҥ-көрдөспүтүҥ бэрдин иһин

Кыһанан көрдүм… Хайыыр…

Тыл аба күүстээх.

Аан Далбар.

Оҥоойу сиэҕэ… Түптэ түптэлиим.

(Уолун аттыгар түптэ түптэлиир. Тыгын киирэр, харыйа кэннигэр саһар.)

Таалай удаҕан.

Алгыс иҥэрэ илистиилээх. Оҕоҥ сынньаннын.

Биһиги тыаҕа отон көрө тахсыах.

(Бараллар. Тыгын уолугар чугаһыыр.)

ХОР.

Кырыктаах Тыгын, туох ыар санааны

Санааҥҥын кэллиҥ? Илииҥ салҕалыыр,

Оо, аһын, аһын төрөппүт уолгун,

Кинини улуу төлкө көһүтэр!

Тыгын.

Суох, суох, мин айыылаах санаам суох,

Оҕобун көрүөм, билигин төннүөм…

(Үөмэн кэлэн одуулаһар.)

Утуйа сытаахтыыр… Кистэлэҥ санаалаах киһи

Күнүстэри утуйа сыппат,

Ол иһин оҕом туох куһаҕан санааны

Түөһүн көҥдөйүгэр мэкчиргэ курдук

Хорҕото сылдьыа буоллаҕай…

Таах уорбалаабыппын, Лөгөй саһыл

Кинини бэркэ тула көппүтэ,

Угаайылаах тылыгар киллэрэн,

Мэйиитэ хойдо илик бэдиги

Төбөтүн эргитиэ диэммин

Бэркэ дьиксинэ, куттана санаабытым…

(Уһуутуур.)

Һуу, дьэ уоскуйдум… Бай, бу тугуй?

Төрөнөй сонун кэтэн сытар буолбаат!

Ол аата уруурҕаһа охсубут, таҥнара охсубут!

Оо, муҥум эбит! Сороҕу албыннаан,

Сороҕу өйүн сүүйэн, сороҕу өлөрөн-өһөрөн

Эдэр эрдэхпиттэн мөккүспүт мөккүөрүм

Дьэ кыайыынан түмүктэниэх буолан эрдэҕинэ

Бу өһөс, хадаар уолум

Бэйэбин утары тураары гыннаҕа.

Буоллар буоллун! Атыҥыраабыт сымыытын

Бэл чыычаах сиэн кэбиһэр.

(Кэннинэн тэйэр.)

Уһугуннаран баран ээҕин этитиэм…

Суох, уһуктан баран албыннаан

Буруйа суоҕунан мичээрдэҕинэ

Аһынан илиим барыа суоҕа…

Оо, дьулаан суол, доҕоор, хааллын!

Мин түбэспит суолбар өстөөҕүм да түбэспэтин.

(Батыйатыгар тайахтанан турбахтыыр.)

Бэйи эрэ, туох туһугар мин

Бачча сааспар диэри эрэйдэммиппиний?

Кэһиллибэт кэс андаҕар биэрбитим буолбаат?

Бар дьон сэмэтиттэн толлобун дуу?

Кэнчээри кырыыһыттан куттанабын дуу?

Кинилэр туохтарый? Тыл дорҕоонноро!

Синэ биир!

(Уолугар батыйанан түһэр.)

Таас Уллуҥах.

(Ойон турар.)

Аҕаа!.. Тоҕо?.. (Сууллан түһэр. Ой дуораана «Аҕа-аа!», «Тоҕо-оо!» диэн дуораһыйар).

Тыгын.

Тоҕо даа? Барытын иһин!

(Сүүрэн тахсар.)

БЫЫС

ИККИС ООННЬУУТАТӨРДҮС ХАРТЫЫНА

Хас да сыл ааспытын кэннэ. Күһүн. Туймаадаҕа Тыгын олоҕо. Тыгын балачча кырдьыбыт. Ураһа иннигэр олорор, аттыгар Чаллаайы турар. Боотурдар кыргыс үҥкүүтүн үҥкүүлүүллэр, кыаһаан, табык уо.д.а. тыаһыыллар. Тыгын илиитинэн сапсыйар, боотурдар бараллар.

Тыгын.

Улахан уолум, Чаллаайы бөҕө,

Сүрэҕим сэрэйэр, арааһа, тиһэх төгүл

Кыргыс хонуутугар дьаарбайан эрдэҕим буолуо…

Таптыыр аппын Өндүөһэни тутан аҕал.

Чаллаайы.

Бэрт сөп. (Барар.)

Тыгын.

От-мас сарт кутуруга буолбут…

Бу кэмҥэ мин соргу көтөҕөн,

Хомуһуннаах ойууҥҥа илбис тартаран бараммын,

Өстөөхтөрбүн өһөгөйдүү аттанааччым…

Хаһан эрэ эдэр бэйэлээх этим,

Саҥа туоһунан эриллибит

Ох саа курдук ньирилэс этим,

Билигин ынахтары кытта бииргэ мэччийэр

Түөһэйбит эһэҕэ майгылаан эрэбин…

Үгүс өстөөхтөрбүн анныбар баттаатым,

Соҕотох Лөгөй эрэ тыыннаах,

Сарсын кини албан аатын ааттаан

Ыар ыалдьыт буолан тахсаары олоробун.

Хотуой, Туллук, кымыста кулу!

(Туллук кымыстаах чороону аҕалан биэрэр.)

Тыгын.

Тоҕо мэлдьи ойуур диэки одуулуугун?

Туллук.

Ойуурга төрөөбүт буоламмын буолуо.

Тыгын.

Төһө да тоторо аһаппыт иһин

Бөрө мэлдьи ойуурун диэки одуулуур.

(Туллук барар. Ураһаттан Аан Далбар тахсар, олус кырдьыбыт, Таас Уллуҥах өлөрүгэр кэппит сонун тута сылдьар, сону имэрийэр.)

Аан Далбар.

Оҕом, Таас Уллуҥах, бу сону кэтэн баран

Ол күн утуйа сыппыта…

Ким кинини кистээн сиэбитин билээри

Оннооҕу-маннааҕы улуу ойууттарга

Көрүү көрдөрө сатаатым,

Өлөрүөхсүт аатын этэн иһэн

Куттанан эппэт кэлэҕэй буолаллар.

Тыгын.

Эмээхсиэн, тугу үлүгүнэйэҕин?

Аан Далбар.

Уолум, Таас Уллуҥах, ытыы-соҥуу сылдьар эбит,

Ол дойдуга хом санаалаах бараахтаан баран хайыай,

Бөлүүн эмиэ түһээн кинини көрүстүм,

Эрэйдээҕим суланара сүрэ бэрт…

Тыгын.

Туох диир?

Аан Далбар.

Хомпуруун хотой буолан

Өлөрүөхсүтү кырыы-кырыы,

Үөһээ дойдуга көтөн тахсан,

Улуу тойоҥҥо үҥсүбүт.

Тыгын.

(Чороонун төлө түһэрэр.)

Адьарай эмээхсинэ иирээри гыммыккын!

Аан Далбар.

Тоҕо ситэ истиэххин баҕарбаккын?

Тыгын.

Мин эмиэ ыалдьар сүрэхтээхпин.

Аан Далбар.

Сүрэх ыалдьара хайдаҕын эн да бил.

Мин уолум үҥсүүтүн улуу тойон истэн баран

Төлөрүйбэт дьүүлү таһаарбыт.

Сирэйин саптан сиэбит сидьиҥ

Уолум курдук утуйа сыттаҕына

Аппыт айаҕар тыймыыт үөн киирэн

Чылыгырыы-чылыгырыы иһин үөһүн

Тыыннаахтыы кириэҕэ, онтон куттанан

Муҥунан килэччи көрбүт хараҕын

Хара суор хахаара-хахаара

Тобулу тоҥсуйуо! Хараҕын олоҕуттан

Хааннаах симэһин сүүрэрин

Аччык ыт кэлэн сонно тута

Салаан ньылыбыратан иһиэ.

Тыгын.

Уурай!

Аан Далбар.

Уолбун сиэбит сараһын

Кулгааҕа, мунна хараара сытыйан

Ирбит муустуу чаллыргыы тохторун

Торҕон бөрө сиэн баран

Аҕынньыта холлон төптөрү кулгуйуо,

Ол сытын тулуйбакка чугаһынааҕы эргин

Көтөр-сүүрэр барыта куотуо.

Тыгын.

Хара суор!

(Эмээхсинин батыйа хапта±айынан охсуталыыр, Тыаһааны сүүрэн кэлэн ийэтин быыһаан ураһаҕа киллэрэр.)

Тыгын.

Оо, Таас Уллуҥах! Оҕом, оҕокком!..

Кыланар хатан саҥатын

Түүн илэ истэн ойон турабын,

Күһүҥҥү өксүөн ардаҕын курдук

Тымныы көлөһүнүм иэмминэн саккырыыр,

Икки хараҕын өҥүргэһинэн көрөн,

Дьабадьытыттан күүгэн аллан

Уолум илэ көстөн кэлэр.

(Таас Уллуҥах көстөн кэлэр. Хонноҕун аннын ыйар.)

Таас Уллуҥах.

Аҕаа, көр эрэ, мин хаппыт хааннаах

Дириҥ чөҥөрө бааспын… Тоҕо?

(Аҕатын сирэйин супту одуулуур, сүтэр.)

Тыгын.

Ынырыгыан! Сиикэй бааһыгар

Хара төбөлөөх үрүҥ үөн хоҥчоҥнуур!..

(Сирэйин саба туттар. Бідьікі Мохсоҕоллуун оххо таптарбыт Бөҕүл Бөҕөнү өйөөн киллэрэллэр.)

Бөдьөкө.

Аҕаа, сэппитин хааннаан кэллибит.

Табыллыбатыбыт…

Тыгын.

Таас Уллуҥах!.. (Кэннинэн чугуруйар.)

Бөдьөкө.

Аҕаа, туох буоллуҥ? Мин Бөдьөкөбүн.

Тыгын.

Кумалааҥҥа сымыыттаабыт орулуос курдук

Сүрэҕим айахпынан тилигирии көтөн тахсар.

Хайа, бу күтүөтүм Бөҕүл Бөҕө,

Тоҕо кыната тостубут хаххан курдук

Таҥнары сатыылаан хааллыҥ?

Бөҕүл Бөҕө.

Хоро дьоннорун охторо

Хаарымтаҕай буолар эбит… Айакка!

Тыгын.

(Бөдьөкөҕө)

Ураһаҕа киллэрэн сытыара оҕус,

Кэргэнэ Тыаһааны киһитин көрдүн.

(Бөдьөкө Бөҕүл Бөҕөнү ураһаҕа киллэрэр.)

Тыгын.

Нохоо, Мохсоҕол, Таалай удаҕаны ыҥыр.

(Мохсоҕол барар. Ураһаттан Тыаһааны тахсар.)

Тыаһааны.

Аҕаа, эн миигин истэ түс.

Тыгын.

Тукаам, Тыаһааны, эн сүҥ-хаан аҕаҥ

Батас лыҥкыныырын эрэ сэргээн истибэт,

Күөрэгэй ырыатын эмиэ биһириир,

Чэ, күөрэгэйим, кулгаахпын сымнат.

Тыаһааны.

Күөрэгэй курдук дьырылаабатым буолуо,

Доҕорун өлөттөрбүт туруйалыы кыланыам.

Тыгын.

Туох эрэ буруйдаах быһыылааххын.

Тыаһааны.

Буруйу-сэмэни, айыыны-хараны

Абааһы көрөр буруй буоллаҕына

Мин буруйдаахпын.

Тыгын.

Көмнөхтөөх харыйа саҕа хараҥа

Ыар айыыбын мин бэйэм

Уҥуоҕа килэйиэр диэри дьуккуруйбут санныбар

Сүгэн, инним диэки дьүккүйэн иһэбин.

Ыарырҕатан, иһим түгэҕиттэн

Эҥсэлийэ аҕылаатарбын даҕаны

Көтөҕүс диэммин көрдөспөтөҕүм буолбаат

Эйигиттэн, намчы кыыс оҕобуттан?

Тыаһааны.

Туос ынаҕынан оонньуохпуттан ыла

Эн сымара таас айыыҥ ыга баттыыр биһигини…

Тыгын.

Саҥарыма! Аҕа кырыыһа ынырык!

Тыаһааны.

Бар дьон кырыыһа оннооҕор ынырык.

Тыгын.

Оччоҕо киэр бар! Үҥэр-сүктэр

Бар дьоҥҥун кэрийэн аһаа!

Тыаһааны.

Хайыамый… Аар саарга аатырбыт

Ааттаах Тыгын улахан кыыһа

Кутуруга суох кугас кунан оҕустуу

Кыалаах кырыыһы кыпчыйан,

Оһуордаах түнэ матаҕа муҥунан

Хара санаа бөҕөнү хаалаан,

Эриэн ыттыы элэги батыһыннаран,

Ийэм хараҕын уутун энньэлэнэн

Төрөөбүт ураһабыттан үүрүллэн бардаҕым.

Тыгын.

Барбыт суолгун тыһы кырынаас

Быһа сүүрбэтин, атаҕыҥ анныттан

Баҕа бахчаҥнаатын, чоху чохчоҥноотун.

Тыаһааны.

Өлбүт дьон уҥуохтарын үөһэ

Үүс тэллэҕи тэлгээн утуйуохтааҕар

Хагдаҥ окко сир сидьиҥиниин

Хоонньоһон утуйбут ордук.

Тыгын.

Харахпар көстүмэ!

(Тыаһааны ураһаҕа киирэр.)

Тыгын.

Дьөһөгөйтөн илэ түспүт хаҥыл атыыртан

Модьууннаах тыһаҕас төннөн төрүүр эбит.

(Аан Далбар ураһаттан тахсар.)

Аан Далбар.

Күтүр өстөөх, төрөппүт кыыскын

Иирбит бөрө курдук сыыһа-халты хадьырыйан

Кыйаарга кыйдаан эрэҕин дуу?

Тыгын.

Мин айыыбын-харабын тарбаҕынан ааҕа-ааҕа

Хоруолаах үөт тирэҕинэн сирэйбин-харахпын

Дьөлүтэ кэйиэлиэн кэриэтэ

Букатын сүппүтэ ордук.

Аан Далбар.

Оо, сүрэҕим аҕай!

(Сүрэҕин туттар, Туллук сүүрэн кэлэн ураһаҕа киллэрэр. Ураһаттан Бөҕүл Бөҕө Тыаһаанылыын тахсаллар.)

Бөҕүл Бөҕө.

Тойонум Тыгын, күтүөт уол буолан

Эн хара күлүккэр үгүс сыл үҥтүм,

Эн өстөөхтөрүҥ батастарын биитэ

Иҥсэлээҕин мин эппинэн билбитим,

Халыҥ тириибэр өлүөр сири

Сөмүйэҕинэн таба анньарыҥ биллибэт…

Эргэ баастарым дьарҕа буолан

Дьаралыйан ыалдьаллар түүн аайы…

Ол манньатын үчүгэйдик төлөөтүҥ.

Тыаһааны.

Бара охсуох уордайбыт бар дьон

Одурууннаах хараҕын уота

Сирилэччи сиэн эрэр ураһатыттан,

Мин үктэнэн турар кырыспар

Кырыыс иҥпитэ, ол иһин кини

Кытарбыт тимирдии тиҥилэхпин хаарыйар.

Тыгын.

(Бөҕүл Бөҕөҕө)

Нойоон, тохтоо эрэ… Кырдьаҕас киһи

Хаана буһумтуо… Эн дьахтар буолбатаххын.

Эстэр ыал сүөһүлэрэ хотоҥҥо

Баайыллан туран, быаларын

Быһыта түһэ-түһэ кэйсэн өлөллөр,

Онуоха дылы биһиги аймах

Бэйэ-бэйэбит хабарҕабытын

Ырдьыгыныы-ырдьыгыныы быһа хадьырыстахпытына

Өстөөхтөрбүт үөрсүөхтэрэ.

Тыаһааны.

Суох, суох, манна хааллахпына

Сотору мин иириэм…

Бөҕүл Бөҕө.

Бүгүн батаспын хааннаабыт оҕонньорум

Өһөҕүнэн өҕүйэ-өҕүйэ миигин кыраата…

Түксү! Аны өлөрөртөн аккаастанным,

Мин аны кутуйаҕы даҕаны

Дэлби үктүөм суоҕа!

Илбис иҥпит идэмэрдээх батаһым

Манна хааллын, кинини туттахпына

Хаан көрдөөн сыналыйа ытыа… Түксү!

Кинитээҕэр токур мас

Тайаҕы ордоробун аны!

(Батыйатын киэр илгэр, бараллар.)

Тыгын.

Бардылар… Төрөөбүт ыырыттан арахсарыгар

Бэл сылгы кулгааҕын чөрөҥнөтөр,

Оттон кинилэр .... аптаах баҕаны кымырдаҕас оргулугар

Уган баран, айаатыырын истэн

Таас дьүлэй буолумаары куотар киһи курдуктар…

Тоҕо маны мин кырдьыбыт хараҕым бүдүүлүүр?

Тоҕо собо хабаҕыныы тыастаахтык

Дэлби ыстаммата буолуой?!

(Ураһаттан Аан Далбар тахсар.)

Аан Далбар.

Кыыччааныам, Тыаһааны!

(Тыгын кинини ураһаҕа төптөрү анньар.)

Тыгын.

Үөл тиит хаппыт мутуга

Булгуруйан түспүтэ ордук.

(Мохсоҕол сүүрэн киирэр.)

Мохсоҕол.

Тойонуом, кыргыс дьоно иһэллэр!

Тыгын.

Алдьаххай барыта биир күн ааҥныыр буоллаҕа…

Табыгы оҕус!

(Мохсоҕол табыгы охсор. Чаллаайы, Бөдьөкө, Анньыһар Боотур, боотурдар сырсан кэлэллэр.)

Тыгын.

Боотурдар, кустук курдук куоһаныҥ!

Чаллаайы.

Ытымаҥ диэн үөгүлүүллэр!

Тыгын.

(Чарапчыланан одуулаһар)

Эйэ нэмнээх дьон быһыылаах,

Кэллиннэр, ол эрээри сэрэхтик туттуҥ.

(Улахан Быһах, Мартыын, Онтуон, Мэлгэ, хас да нуучча дьоно киирэллэр.)

Мэлгэ.

Атаскааммар Тыгын Дархаҥҥа

Туспа дойду туйгуннарын сирдээн аҕаллым.

Тыгын.

Урукку өскүн ситиһээри

Адьырҕалары аҕалбытыҥ буолуо.

Мэлгэ.

Сиэмэх кыыл ордуутугар сиэмэх кыыл чугаһыыр. (Күлэр.)

Мартыын.

Тыгын тойон, миигин өйдүүр инигин?

Онтуон.

Миигин да билэр буолуохтааххын.

Тыгын.

Бай, билэр дьоннорум буолан таҕыстылар.

Мохсоҕол.

Мартыын! Онтуон! (Мартыын хоонньуттан хомуһу ылан оонньуур. Мохсоҕол мичээрэр.)

Умнубатах эбиккит…

Мартыын.

(Улахан Быһахха)

Атамаан, били мин кэпсиир Тыгыным бу турар.

Улахан Быһах.

(Тыгыны өрө-таҥнары одуулаһар.)

Киниэхэ мин киммин эт.

Мартыын.

Тыгын тойон, бу биһиги тойоммут,

Аата Улахан Быһах диэн.

Тыгын.

Кырдьык, быһаҕа улахан эбит.

(Улахан Быһах саабылатын ыйар, атамаан ону кыыныттан хостоон Тыгыҥҥа көрдөрөр.)

Тыгын.

Токур быһах… Эһиги уустаргыт

Быһаҕы, хор, бэркэ охсоллор эбит. (Сааны ыйар)

Тойоон, бу туоххунуй?

Улахан Быһах.

Манныгы көрө илик эбит. Хорошо!

Биһиги бу саабыт тыаһынан даҕаны

Тайҕа муҥутах оҕолорун куттуохпут.

(Үөһэ ытар, Тыгыннаах бары кулгаахтарын саба тутталлар.)

Тыгын.

Күтүр тыаһа тугун сүрэй!

Уоһуттан уот субурус гынна,

Сүллэр этиҥи иҥэрэ сылдьар сэп эбит.

Мартыын.

Бу биһиги ох саабыт буолар.

Тыгын.

Оноҕоһо ханнаный?

Мартыын.

(Сибиниэс буулдьаны көрдөрөр.)

Оноҕоһо бу баар. Буулдьа диэн ааттыыбыт.

Тыгын.

Һы, сахсырҕа саҕа… Бу маҥай аллаах

Тугу өлөрүө буоллаҕай?

Мартыын.

Биир кулуну аһыммат инигит. (Кыҥыыр. Ытар)

Чаллаайы.

Тыый, кулун айаҕа таптарбыт

Куобах курдук таралыс гынна дии.

Тыгын.

Ыраахсыта, уоҕа эҥин алдьаххайдаах сэп эбит…

(Сааны ылан көрөр.)

Үрэр саа буоллаҕа… Ким эһигини ыытта?

Улахан Быһах.

(Мартыыҥҥа)

Мин улуу государ суостаах ыйааҕын

Толоро манна кэлбиппин быһааран биэр.

Мартыын.

Тыгын тойон, биһиги аата-ахсаана суох

Халыҥ үөрдээх-сүтүктээх дьоннорбут,

Государ диэн улуу тойонноохпут.

Мохсоҕол.

Кини ыраахтааҕы. Мин билэбин.

Мартыын.

Ол ыраахтааҕыны сиргэ ким да утары көрбөт,

Кимнээҕэр да баай, кимнээҕэр да күүстээх.

Киниэхэ биһиги эн тускунан кэпсээбиппит,

Бэркэ сэргии истибитэ,

«Оннук улуу тойону кытта

Доҕордуу буолуох тустаахпын», – диэн

Эйиэхэ кини кэһиитин ыыппыта.

Тыгын.

Хор, ол аата эһиги миэхэ

Үчүгэй санаалаах кэлбит эбиккит.

Онтуон.

Эн биһигини атаҕастаабатаҕыҥ,

Үтүөнү биһиги умнубат үгэстээхпит.

Тыгын.

(Бэйэтин дьонугар)

Нохолоор, бу муода дьоннор

Улуу омуктан ойдон сылдьар эбиттэр,

Тойонноро миигин кытта биссиэн баҕарар үһү,

Чэйиҥ, чалбараҥна тэрийиҥ.

Чаллаайы.

Аҕаа, кинилэри итэҕэйимэ.

Бөдьөкө.

Биһигини сэргэх, сэрэх буолуҥ диэн

Бэйэҥ уһуйар этиҥ.

Тыгын.

Ыалдьыты маанылыы-күндүлүү көрсөр —

Өбүгэ үгэһэ.

(Анньыһар Боотур, Мохсоҕол, Бөдьөкө кымыстаах чорооннору, мүһэлэри аҕалан нууччаларга туттараллар.)

Улахан Быһах.

Кинилэргэ кэһиигитин биэрэ охсуҥ,

Тайҕа оҕолоро акаарылара биллэр,

Кылбачыйар эрэ буоллар ымсыыран

Уҥуохтара салҕалас буолуо,

Тугу да кэрэйиэхтэрэ суоҕа.

(Манааҕаларыттан хоруоҥкалары, солко былааттары, сүүтүктэри, иннэлэри хостууллар.)

Мартыын.

Тыгын тойон, бу биһиги улахан тойоммут

Эйиэхэ ыыппыт бэлэхтэрэ.

Тыгын.

(Хоруоҥканы ытыһан ылан одуулаһар.)

Киис хараҕын курдук кылбачыйан түһэн…

(Солко былааты ылан тэлимнэтэр.)

Халлаан кустугун кырадаһыннаабыт курдук…

Улахан Быһах.

Эрэйдээхтэр хаһан да көрбөтөх маллара эбит,

Ымсыыран харахтара уоттана түстэ.

Тыгын.

Эһиги улахан тойоҥҥут ыраахтааҕы

Алыс баайа суох кырдьаҕас эбит.

Маннык бытархай маллары өбүгэлэрбит

Былыр Кытай сириттэн кэмэ суох аҕалаллара.

Улахан Быһах.

Кэһиибитин сөҕөр-махтайар дуу?

Мартыын.

Кэрэхсээбэт… Былыргыттан билэр маллара үһү.

Улахан Быһах.

Дьэ дьикти! Дьикээрдэр буолбатах эбиттэр…

Испииринэн күндүлүөххэ. Холуочук төбө

Ханна да биир: дэбдэҥ, чэпчэки.

(Ботуоҥкатыттан бытыылкалаах испиири ылан Тыгыҥҥа уунар.)

Тыгын.

Ээйиис, дьэҥкир хабахха кутуллубут,

Өлбөт мэҥэ уутунуу күлүмүрдээн үчүгэйин баҕаһын!

Онтуон.

Ити биһиги кымыспыт. Амсайан көрүҥ.

(Куруускаҕа кутуталаан Тыгыҥҥа, кини уолаттарыгар биэрэллэр, анарааҥҥылар биир тыынынан түһэрэн кэбиһэллэр, аһыырҕаталлар.)

Тыгын.

Хата бу кымыстара уохтаах эбит.

Чаллаайы.

Баҕайы, амтана куһаҕана бэрт.

Бөдьөкө.

Сатаан көөнньөрбөтөх быһыылаахтар.

Улахан Быһах.

(Мартыыҥҥа)

Үгүс лахсыыра суох

Сүрүн сорукпутун этэ оҕус.

Мартыын.

Тыгын тойон, болҕойон иһит,

Биһиги улахан тойоммут, ыраахтааҕы,

«Хоту дойду хоһуун оҕолорун

Мин көрөн-истэн киһи оҥортуом», – диэн

Биһигини эһиэхэ тэрийэн ыытта,

Киниэхэ бас бэриммиккит бэлиэтин

Саарба тириитин биэриэхтээххит,

Онтугут ясак диэн ааттаныа.

Тыгын.

Бас билиниҥ даа? Мин бэйэм баспын

Бэйэм бас билинэр кырдьаҕаспын,

Арай уордаах Дьылҕа тойон эрэ

Миигин бас билэр.

Чаллаайы.

Көр эрэ маны! Харахпытыгар да көстүбэккэ сылдьан

Бас билиэн баҕарар эбит дии!

Бөдьөкө.

Төбөбүт быста илигинэ

Ким да иннигэр төҥкөйүөхпүт суоҕа.

Улахан Быһах.

Кинилэри ааттаһа олоруохпут дуо?

Көҥүл өттүнэн сөбүлэспэт буоллахтарына

Күүс өттүнэн күһэйиэххэ!

Мартыын.

Сахаларга өс хоһооно баар:

«Албыннаһан аар-саары алдьатыаҥ», – диэн.

Онтуон.

Хааны тохпуту ханна да

Хааннаах ыт курдук көрөллөр.

Мартыын.

(Тыгыҥҥа)

Тойон тойонун ытыктыах тустаах.

Тыгын.

(Лаппа холуочуйбут. Күлэр)

Суор суорун хараҕын оҥсубат…

Эһиги тойоҥҥутугар тэҥнээх киһи буолуом,

Кэһиитин төлөбүрүгэр кэһии ыытыам,

Мин кэһиим киниэнинээҕэр өлгөм соҕус буолуо.

(Ураһаттан саарба тириилэрин таһааран Улахан Быһахха саҥата суох уунар.)

Улахан Быһах.

Саарба! Баай тыа маанылаах оҕото!

Түүтэ араастаан кылбачыйар,

Кыһыл көмүс кыымнары харахпар тамнааттыыр,

Мэктиэтигэр мэйиим туймаарыйда…

Тыгын.

Кыраҕа да үөрэр муҥнаах эбит,

Ол аата сүдү киһи буолбатах эбит.

Улахан Быһах.

(Саарбаны иэдэһигэр сыһыары тутар.)

Иэдэспин сып-сылааһынан имэрийэр,

Ийэм да ууруура маннык минньигэс буолбатаҕа…

Саарба диэн барҕа баай, саарба диэн дьол!

Манан буоллаҕына сахалар барылара

Саарба тириитин матаҕа муҥунан

Хаалаан сырыттахтара! Ясак хомуйуохха!

Тириилэрин кытта бииргэ

Хастыы тардан ылыахха наада,

Саарбаларын барытын былдьыахха!

Мартыын.

Атамаан, уоскуй, сыыйа-баайа биһиги

Ыларбытын ылыахпыт, тиэтэйимэ.

Улахан Быһах.

Һуу! Саарба тириитин көрдүм да

Уҥуоҕум халыр босхо барар,

Кистии охсуҥ! Үчүгэйдик суулааҥ!

Мин ботуоҥкабар угуҥ! Бэйэм сүгүөм,

Кимиэхэ даҕаны эрэммэппин…

Ботуоҥкабын тобус-толору, ыып-ыччары

Күлүмүрдэс саарба тириитин симиэм,

Ыга да баттаатын, син биир бэйэм сүгүөм,

Саарба тириитин сүкпүтүнэн өлүүм даҕаны!

Аҕалыҥ, мин бэйэм тутуум-хабыым,

Аҕала тардыҥ!

(Саарба тириитин былдьаан ылан бэйэтин ботуоҥкатыгар хаалыыр.)

Улахан Быһах.

Эрэллээх сиргэ дьэ киирдилэр…

(Ботуоҥкатын үрдүгэр олорор.)

Тыгын.

Хотуой, Туллук, чорооннору хомуй!

(Туллук киирэр, чорооннору хомуйар.)

Мэлгэ.

Сиэним Туллук!

Туллук.

Эһэм Мэлгэ!

Мартыын.

Туллук доҕуурун быһа илик эбит.

Мэлгэ.

(Улахан Быһахха сүгүрүйэр.)

Улахан тойон, эйиэхэ үҥсэбин,

Тыгын Дархантан мин сиэммин төннөр.

Улахан Быһах.

(Мартыыҥҥа)

Сирдьиппит туох диир?

Мартыын.

Сиэнин бу Тыгын тойон былдьаабыт,

Ону төннөрөрүгэр бирикээстээ диир.

Улахан Быһах.

Ол оҕо-дьахтар дьыалата

Мин дьыалам буолбатах, миэнэ бу! (Матаҕаны ыйар.)

Мартыын.

(Тыгыҥҥа)

Тыгын тойон, эн бэйэлээх

Биир кыыс оҕонон дьадайыаҥ суоҕа,

Туллугу эһэтигэр төннөр,

Аһыныгас майгыгын, үтүө санааҕын хайҕаан

Ыраахтааҕыга тиийэн кэпсиэм.

Тыгын.

Туллук, кынатыҥ кытааппыт быһыылаах,

Суохтуур-ахтар киэҥ тайҕаҕар көт.

Мартыын.

(Туллукка)

Туллук, эн көҥүлгүн!

Туллук.

Оноҕос эрэ ох саа кирситтэн арахсаат

Үөрбүт курдук ханна баҕарар көтөр,

Оттон сүрэх доҕорун быраҕар

Кыаҕа суох. (Мохсоҕол диэки көрөр.)

Мохсоҕол.

Туллук көт, саатар эн көҥүл буол.

Мэлгэ.

Туллук, ама эн умуннуҥ дуо

Төрөөбүт, дьаарбайбыт, бултаабыт баай тыаҕын?

Өйдөө эрэ сымнаҕас лабыкта,

Лабаххай сытын, таба иҥээнин тыаһын,

Тордох күөх буруота эр бэрдэ кыыраппыт

Маамыктатын курдук субулларын,

Түүн дьүкээбил уота тыс этэрбэс

Оһуорунуу дьэрэлийэ оонньуурун…

Туллук.

Эһэм, мин умнан эрэр кэрэ түүлбүн

Мин сүрэхпэр иккиһин тилиннэрдиҥ.

Тыгын.

(Мохсоҕолго)

Нохоо, Мохсоҕол, эн миигин

Аһынар сүрэҕэ суох адьарай киһитинии

Саныырыҥ буолуо. Алҕаһыыгын.

Күөх оту хагдарытар тымныы тыыннаах бэйэм

Эһигини аһынным. Аал уоту оттуҥ,

Өлбүт киһи ойоҕоһун быыһынан

Сэрбэйэ быкпыт сибэкки курдук тыллыҥ.

Мохсоҕол.

Тойонуом, манныккын билбэт этим.

(Сүгүрүйэр.)

Мартыын.

Мээнэҕэ аатырдыбатахтар эбит.

Улахан Быһах.

Тайҕа мастара тыыннаахтара буоллар

Барыларыттан ясак хомуйуом этэ…

Бара охсуоҕуҥ! Саарбалар күүтэллэр,

Хаба тарда охсоору ытыһым кыһыйар!

(Ботуоҥкаларын сүгэллэр.)

Мохсоҕол.

(Мэлгэҕэ)

Мэлгэ кырдьаҕаас, эн кинилэри

Сирдээн баран төннүөххэр диэри

Биһиги эйигин Бэрт Хара диэн

Үтүө киһи олоҕор күүтүөхпүт.

Мэлгэ.

Ол Бэрт Хара атаскааным. Чэ, оҕолоруом,

Көҥүлгэ көтө охсуҥ.

(Нууччалар бараллар, Туллук уонна Мохсоҕол тэллэхтэрин сүгэн эмиэ бараллар.)

Чаллаайы.

Аҕаа, ити нууччалар кымыстара

Мэйиигин эргиппит, оҕо курдук чэпчээбиккин.

Тыгын.

Мин эмиэ айыы киһитэбин,

Хаһан эрэ мин даҕаны

Ылааҥы күннүү ыраас, сайаҕас этим,

Ону баара бу Орто дойду

Охсуһуулаах, атааннаах олоҕо

Хадаар хааннаабыта, амырыын тыыннаабыта,

Сүөһү хабарҕатын быспыт

Быһах курдук баланыйан хаалбытым.

Мин буруйум буолбатах, оҕолоруом,

Дьэ уонна улаҕалааҕы өйдөөһүн диэн эмиэ баар,

Атын омук ааттаахтара биллиннэр

Мин үтүө санаалаахпын, бар дьоммун таптыырбын,

Мин туспунан үтүө сураҕы

Аар саарга тарҕаттыннар.

Анньыһар Боотур.

Ол иһин даҕаны Тыгын обургу

Мэйиитэ эргийиэ баара дуо!

Тыгын.

Лөгөйү сэриилии тахсарбыт уурайар.

(Бары сирэй-сирэйдэрин көрсөллөр.)

ХОР.

Оо, ньуолбар Тыгын, эн туох санааттан

Ох сааҕын кэһэххэр төптөрү уктуҥ?

Тугу күүтэҥҥин Туймаада эбэм

Ытык буоругар им-дьим кирийдиҥ?

Тыгын.

Икки сүүлбүт тайах харса турдахтарына,

Бөрө үөмэн кэлэн иккиэннэрин сиир.

Бөдьөкө.

Тойон аҕабыт барытын эҥсэ санаан,

Уҥуоргутун көрөн дьаһайар буоллаҕа.

Тыгын.

Анньыһар Боотур, күтүөппэр Бэрт Хараҕа

Бара оҕус. Кэллин. Иннинэн истибэтэҕинэ

Мин дьүүлүм хайдаҕын бэйэҥ билэҕин.

(Анньыһар Боотур сүгүрүйэр.)

Уолаттарым Нам, Бороҕон, Мэҥэ, Хаҥалас

Ааттаахтарыгар барыталааҥ, барыларын ыҥыртааҥ,

Сүбэни холбоотоххо эрэ сатаныыһы,

Уйан-хатан быһаарыллар

Улуу күннэрэ үүннүлэр быһыылаах. <…>

БЫЫС

ҮҺҮС ООННЬУУТААлтыс ХАРТЫЫНА

Туймаада. Кыһын. Сахалар нууччалары осадалаан олороллор. Тэйиччи нууччалар мас кириэппэстэрэ көстөр. Кулуһун уот тула боотур дьон ирээри батыйанан түсүһэ, туста оонньууллар. Табык, кыаһаан, дьөлөркөй күпсүүр тыаһыыллар. Бэртэх Тыгын, Чаллаайы, Бөдьөкө, Лөгөй, Төрөнөй көстөллөр.

Чаллаайы.

Кимэн киирдэхпит аайы сааларын тыаһа

Этиҥ этэрин курдук ньиргийэр,

Уот субуруҥнуур, туох эрэ

Дыыгынаан кэлэн таптаҕына дьоммут

Өлөн хаалаллар.

Бөдьөкө.

Бу үрэр саалаах буолан туруулаһаллар,

Ынырык сэп, ыраахсыта да бэрт!

Сатаан бардахха оноҕоһо көстүбэт,

Түргэнэ сүр, аһаран биэрэ охсубаккын.

Төрөнөй.

Ити отон саҕа буолан баран

Хантан ылбыт күүһэй? Оҕус саҕа

Күүстээх быһыылаах, буулдьалара диэн.

Лөгөй.

Түөрт ый устатыгар хаайа сытабыт,

Хата бэриниэх быһыылара биллибэт.

Чаллаайы.

Харса суохтара, тулуурдара, дьэбирдэрэ

Орто дойду дьонноругар майгылаабат…

Тыгын.

Аһыыр астара, оттор мастара бараннаҕа,

Киһи эрэйдээх кэбирэх айылгылаах,

Хоргуйдаҕына, тоҥноҕуна хатан санаата

Уйарҕаан барар, тиһэҕэр тиийэн тостор.

Күүтүөҕүҥ. Сотору бэриниэхтэрэ.

Баччааҥҥа диэри эстибэккэ сытабыт.

Хаачылаан.

Өстөөх бэйэтэ хоргуйан өлөрүн күүтэр

Саат-суут!

Тыгын.

Оргууй чуопчаар! Таалай удаҕаны ыҥырыҥ!

(Таалай удаҕаны ыҥыран аҕалаллар.)

Тыгын.

Таалай удаҕаан, эн киһи төһө да

Өлөн хаалбыт өбүгэлэр үҥпүт

Түктүйэ таҥараларын курдук кырыйдаргын,

Көрөр хараҕыҥ өлүү суолун курдук

Аһаҕас буолуо билигин да,

Көрүү көрүүлэн.

Таалай Удаҕан.

(Дүҥүрүн охсор, иһиирбэхтиир.)

Көр бу, оҕолоор, көр бу, нохолоор,

Мин иннибэр Туймаада эбэ хотун

Көтөөрү даллайбыт өксөкү кыыллыы,

Сабарай кынатын сараадытан сытар.

Кини толомон булгунньаҕын оройугар

Аал уот айаас ат сиэлин курдук

Өрүкүйэ мөхсө, өрүтэ көтүөлүү турар.

Тугун-тугун дьиктитэй!

Уу долгунун курдук харахтаах

Ураты киһи урааҥхай саха уолунуун

Сэргэстэһэн тураннар ол аал уокка

Кураанах хардаҕастары лиһигирэччи тамныыллар,

Ол аайы аал уот күлүбүрүү күөдүйэр,

Көмүс төлөнө кыталык кыыл буолан

Кылбаҥалыы сапсынар.

Ол алгыстаах аал уот тула

Ыччат дьон бөҕө кырылыы мустан,

Киэргэл-симэх таҥастара дьэрэлийэн

Араас омук кэрэ ырыатын тардан эрэллэр,

Үҥкүүлээн ходьойон аххан эрэллэр!

Уруй! Уруй! Сүргэм көтөҕүлүннэ,

Төбөм оройугар үөһэттэн

Куба сымыытын саҕа сып-сылаас

Үрүҥ илгэ түһэн баран

Этим сааһынан сыыйа тарҕанан барда,

Үчүгэйим тарта, үөрүөх санаам кэллэ,

Аал уоппут умуллубат оҥоһуулаах эбит,

Күөдьүйэ турар кэхтибэт кэскиллээх эбит!

Бары.

Уруй! Уруй! Оннук эрэ буоллун!

Тыгын.

Улуу удаҕаан, үчүгэйи үөппүтүҥ иһин

Барҕа махтал. (Сүгүрүйэр.)

Нүксүйэн эрэр санным уҥуоҕа

Хаачыгырыар диэри ыар баттык буолбут

Хара таас дьэ Туймаада эбэ хотун

Тоҥ буоругар ньир гына суулунна.

Билигин моҕол ураһабар киирэн соҕотоҕун

Улуу тойону кытта сүбэлэһиэм,

Дьэ ол кэннэ эһиэхэ бэйэм

Төлөрүйбэт түмэн дьүүлбүн иһитиннэриэм.

(Ураһатыгар киирэр.)

Хаачылаан.

Таалай удаҕаан, бу сырыыга

Эн көрүүлэниигин астымматым…

Таалай удаҕан.

Тукаам, Хаачылаан, мин хомуһуннаах уоспунан

Ааттаммат үрдүк Айыылар дьаҥсайааччылар.

Алаата! Кулгаахпар Аан Далбар муҥнаах

Үөрэ энэлийэ ытаан аастаҕа үһү.

Нохолоор, кини сытар ураһатыгар

Миигин көтөҕөн киллэрэ охсуҥ.

(Икки боотур удаҕаны көтөҕөн илдьэ бараллар.)

Чаллаайы.

Улуу күтүр көрүүлэннэҕэ тугун дьиктитэй!

Бөдьөкө.

Кини да буоллар түҥнэрини түөстэ быһыылаах…

Хаачылаан.

Көҥүлү былдьыы кэлбит дьону

Үҥүүнэн көрсөр – өбүгэ үтүө үгэһэ.

Лөгөй.

Эһиги хаҥаластар хааҥҥыт, баҕар,

Көннөрү чалбах уута буолуо,

Онон мээнэ тоҕо оонньоотоххут дии,

Оттон бороҕоттор хааммыт күндү,

Хааларга халытыахпытын харыһыйабыт.

Хаачылаан.

Кыа хааннааҕар көҥүл күндү.

Төрөнөй.

Дьахтар уонна абааһы сүбэлэрэ

Үтүөҕэ тиэрдибиттэрэ суох.

Чаллаайы.

Төрөнөй, ити абааһыга тэҥниир дьахтарыҥ

Мин балтым, Тыгын тойон кыыһа.

Хаачылаан.

Тойон убайыам, мин бэйэбин

Бэйэм көмүскэнэр кыахтаах кыыс оҕо буолуом.

(Төрөнөйгө)

Төрөнөөй, сүбэ өйдөөхтөргө ананар,

Эн курдуктарга кымньыы эрэ сөп.

(Бары күлсэллэр.)

Лөгөй.

Нохоо, Төрөнөй, ити мэник кыыччааҥҥа

Көҥүл үөхтэрэ тураҕын дуо?

Эр киһигин көрдөр.

Төрөнөй.

Улахамчык Хаачылаан, эн суһуоҕуҥ

Санааҕынааҕар быдан уһун эбит,

Бэйи, кылгатан, иккиэннэрин

Тэҥ оҥорон биэриим! (Хаачылааны суһуоҕуттан харбаары гынар, Хаачылаан убайын батыйатын сулбу тардан ылар.)

Хаачылаан.

Эн ордук-хоһу чорбоххун лаппыйан

Дьахтар оҥоруом!

Төрөнөй.

Искин тыыран хас быластаах үөн

Хорҕойон сытарын көрүөм!

(Иккиэн батыйанан охсуһаллар. Хаачылаан Төрөнөй батыйатын төлө охсор, Төрөнөй туохтан эрэ иҥнэн охтор. Хаачылаан батыйаны түөһүгэр тириир.)

Хаачылаан.

Эн сүрэххэр төһө хара санаа

Кирийэн сытарын билигин көрүөм.

Лөгөй.

Тукаам, Хаачылаан, соҕотох уолбун аһын!

Төрөнөй.

Тыһыйдах, өлөрө тарт!

Хаачылаан.

Мөлтөх дьахтар таһыйбыт көлөөҕө аатыран

Үйэлээх сааскар күөт ыт күлүүтүгэр бар,

Тыыннаах сырыт!

Төрөнөй.

Моҥнон өлүөм! (Сүүрэн тахсар. Бары күлсэллэр.)

Лөгөй.

Бороҕоттор, хомунуҥ! Дойдубутун быһыаҕыҥ!

Хаҥаластары кытта арай

Хара тыа тоҥ мастара хааллыннар,

Ол мастар мутуктарыгар хаһан эрэ

Ыйанан туралларын көрөө инибин!

(Бороҕоттор бараары хомуналлар)

Чаллаайы.

Таҥнарыахсыттар! Куттанан куотар сахтарыгар

Дьэ сыыдамсыйдылар.

Бөдьөкө.

Бэргэн ох син биир ситиэ.

Хаачылаан.

Хоргустартан хорсун оноҕос сиргэнэр,

Баҕайылары сылгы сааҕынан тамнааҥ,

Кинилэргэ ол да сөп!

(Хаҥаластар бороҕоттору сылгы сааҕынан тамныыллар, анарааҥҥылар куоталлар, ураһаттан Тыгын тахсар.)

Тыгын.

Урааҥхай сахалар, чуумпуруҥ, болҕойуҥ,

Мин Улуу тойону илэ бэйэтин кытта

Сүбэлэһэн бүттүм. (Дьон кини тула чуоҕуһаллар.)

Чаллаайы.

Улуу тойон бэйэтинэн сүбэлээбит.

Бары кулгаах буолуоҕуҥ! (Им-дьим буолар.)

Тыгын.

(Нууччалар кириэппэстэрин ыйар)

Ол туспа дойдулаахтар, нууччалар туттубут уоруктара

Тиллэн кэлбит уу оҕуһун курдук

Дьаҥхара кырыаран турар,

Кинилэр хоргуйан, тоҥон, ыалдьан өлөн эрэллэр,

Аҕыйах хонугунан имири эһиэхпит.

Бары.

Уруй! Уруй!

Тыгын.

Кинилэри кыргарбыт туох кэскиллээх буолуой?

Чаллаайы.

Бэйэбит нус-нас олоруохпут.

Тыгын.

Уонча сыл нус-нас олорбуппут кэннэ

Уруккуларынааҕар уон төгүл элбээн

Ити дьон иккиһин эргиллиэхтэрэ,

Ол суостаах кэмҥэ мин араҥаска сытыам,

Дүлүҥмүн эриэн талаҕынан таһыйа-таһыйа

«Тур!» – дии-дии ааттаспыккыт да иһин

Буор эрэ тохтуо, мин истиэм суоҕа…

Миигин солбуйуох киһи билиҥҥитэ

Манна суох, төрүө да биллибэт.

Бары.

Оннук!

Тыгын.

Үтүө омугу кытта өстөһөр-саастаһар

Үчүгэйгэ тиэрдиэ суоҕун өйдөөҥ,

Илбис кыыһа оттубут иҥсэлээх кутаатыгар

Мин билигин арыыны куттахпына

Кэнчээри ыччаттарым кэнэҕэс кырыахтара…

Урааҥхай сахалар! Мин үөһээ халлааҥҥа олохтоох

Улуу тойон уола Тыгын Дархан,

Эһиэхэ кэһиллибэт чыҥыс дьылҕаны дьылҕалыыбын,

Уларыйбат одун оҥоһууну оҥоробун,

Кэлбит суолбутунан бары төннүөҕүҥ!

(Бары саҥата суох тураллар.)

Хаачылаан.

Бу Орто дойдуга муҥур баһылык буола

Улуу Тойонтон оҥоһууланан түспүт

Тыгын дархан кыыһабын диэн үөрэ саныырым,

Онтум күүстээххэ көҥүлүн атыылыыр

Хоргус киһи кыыһа эбиппин,

Кулут ыамата буолуом кэриэтэ

Өлбүтүм ордук!

(Быһаҕынан сүрэххэ анньынан эрдэҕинэ Чаллаайы былдьаан ылар.)

Тыгын.

Нохолоор, ити мэник кыыччааны кэлгийэн баран

Хааһахха угуҥ, ырыган ат көхсүгэр

Туора быраҕан дойдутугар илдьиҥ!

(Убайдара Хаачылааны илдьэ бараллар.)

Тыгын.

Нүһэр боотурдарым, кулуһуннар тула

Үчэһэлээх эттэри анньыталааҥ,

Хоргуйан өлөн эрэр эрэйдээхтэр кэлэн

Сиэтиннэр, тыын салҕанныннар,

Биһиги үтүө сүрэхтээхпитин,

Аһыныгас Айыы дьоно буоларбытын биллиннэр.

Биири эмиэ умнумаҥ,

Мин ыҥыырым үрүҥ көмүс иҥэһэтин

Быһан ылан аас тэллэххэ ууруҥ,

Өйдөөх дьон буоллахтарына

Ону көрөн туох санаалаахпытын сэрэйиэхтэрэ.

(Тыгын сорудаҕын толороллор.)

Чаллаайы.

Аҕаа, сорудаҕыҥ туолла! Аттар ыҥыырданнылар!

Тыгын.

Куттанан-чаҕыйан барбаппытын биллэрэн

Иирэр дьаҕаны дьалыннаахтык айаататыҥ,

Табыгы кырыктаахтык мөҥүрэтиҥ,

Дьөлөккөй күпсүүрү өрөгөйдөөхтүк үөгүлэтиҥ!

(Иирэр дьаҕа, табык, кыаһаан, дүҥүр тыаһа Улуу Туймааданы толорор. Сахалар бараллар.)

ХОР.

Улуу Туймаада, кырдьаҕас буоргар

Күн санаа сырдык туорааҕа түстэ,

Кэнэҕэс кини Аал Луук Мас буолан

Лаглайа тыллан суугунуу турдун!

(Улахан Быһах уонна Онтуон байааттаҥнаан киирэллэр.)

Онтуон.

Атамаан, биһиги, арааһа, өлөн бараммыт

Түһүү сытар быһыылаахпыт.

Улахан Быһах.

Бу дьол соһуччута бэрт. Итэҕэйбэппин.

Онтуон.

Кинилэр биһиги өлөн эрэрбитин

Бэркэ билэллэр. Акаары буолбатахтар.

Улахан Быһах.

Байыаннай киитэрэс буолаарай?

Онтуон.

Суох, бараары барбыттар. Көр, шашлык!

(Эт үрдүгэр түһэллэр.)

Улахан Бытык.

Бу хайаан да таҥара оҥоһуута буолуо.

(Сөһүргэстээн кириэстэнэр. Бокулуоннуур.)

Үрдүк таҥара, эйиэхэ баһыыба!

Мин күн судаар тыйыс бирикээһин толорон

Киэҥ Сибиири киэптээтим, бу дьиикэй кыраай

Тоҥ буоругар саабылабын батары астым.

Этим-сииним да быртаҕырда, дууһам да хараҥарда,

Антихристар биһигини түөрт ый хаайа сыттылар,

Барыбыт хоргуйан, сынгаалаан

Сирэйбит сотууннаан өлбүт сүөһү иһинии

Дыгдайа иһэн хаалбыта,

Үгүспүт бүгүн бэринэр санаалааҕа…

Мин бэриниэм кэриэтэ хабарҕабын быһынаары

Сэниэм суох эрээри саабылабын сытыылаабытым,

Хомуйбут күндү түүлээхпин чохчолоон баран

Ыга кууспутум, кинилиин бырастыыласпытым,

Кини үрдүгэр сытан өлөргө быһаарыммытым…

Онтуон.

Атамаан, бу үрдүк таҥара оҥоһуута буолбатах,

Биһиги сэнээбит, атаҕастаабыт дьоннорбут

Биһигиннээҕэр үтүө санаалаах эбиттэр.

Улахан Быһах.

Сымыйа! Кинилэр дьикээрдэр,

Дьикээрдэргэ киһилии быһыы, аһынар сүрэх суох.

Онтуон.

Биһиэхэ, сэриилэспит өстөөхтөрүгэр,

Үтэһэлээх эттэри хаалларбыттар…

Улахан Быһах.

Мөлтөх күүстээххэ ньылаҥныыр.

Онтуон.

(Үрүҥ көмүс иҥэһэни көрдөрөр.)

Бу үрүҥ көмүс иҥэһэни көрөҕүн дуо?

Тоҕо хаалларбыттара буолуой?

Улахан Быһах.

Кутталларыттан умуннахтара.

Онтуон.

Сахалар сүрүн баайдара – сылгы сүөһү,

Онон иҥэһэ кинилэргэ кэлэр кэскил,

Дьол-соргу бэлиэтэ буолар.

Бу иҥэһэни хаалларан туран кинилэр

Биһигини кытта иллээх-эйэлээх, доҕордуу буолуохтарын

Баҕаралларын эппиттэр.

Улахан Быһах.

Биһигини хаайан олорбут буруйдарыгар

Мин кинилэри хаанынан ытатыам.

Онтуон.

Хайдах көҥүллэрин көмүскүөхтэрэ суоҕай?

Биһигини сөһүргэстээн көрсүбүттэрэ буоллар,

Мин кинилэри ытыктыам суох этэ.

Улахан Быһах.

Өссө ытыктыырдаах баҕастаах!

Онтуон.

Сахалар да, биһиги да

Хааммыт өҥө биир.

Улахан Быһах.

Кинилэргэ атыыламмыккын! Изменник!

Ээй, кэлиҥ манна!

(Хас да нуучча дьоно байааттаҥнаһан киирэллэр.)

Улахан Быһах.

Күн судаар эрэллээх буойуттара,

Бу мин иннибэр изменник турар,

Кинини кэлгийиҥ! Ыйаан кэбиһиҥ!

(Онтуону ыйар. Нууччалар саҥарбаттар.)