Текст книги "Энг яхши даво"

Бу уруғлар тановул қилинса ҳам яхши самара беради. Аммо уруғларни таомга қўшишда уларнинг қувватий хусусиятлари ҳам, шу беморларнинг яшаётган мамлакати иқлими ҳам ҳисобга олинади. Одамларнинг мижозлари улар яшаётган жой иқлимига мос бўлади. Яъни, иқлими иссиқ ва нам бўлган жойлар аҳолисининг озиқ-овқати таркибида гуруч кўп бўлади. Иқлими қуруқ бўлган жойларнинг одамлари қаҳва ичадилар, иқлими ўртача бўлган жойларда арпа, сули, буғдой, совуқ иқлимли юртларданўхат, қорабуғдой, тариқ кўп ейилади.

Ўз саломатлигини мустаҳкамламоқчи бўлганлар овқатлари таркибига суюқ, сувда қайнатиладиган гуручли, қорабуғдойли, сулили, қовоқли бўтқаларни албатта киритишлари зарур. Уларни эрталаб ва кечқурун еса бўлади. Ҳозир ҳаммага урф бўлиб кетган эрталабки нонушталар – йогурт ва колбасали бутербродларни бир оз камроқ тановул қилган маъқул. Яна нўхат шўрваларнинг ҳам фойдаси катта. Нўхат таркибида саломатлик учун жуда муҳим бўлган микроэлементлар бор. Шунингдек, ясмиқ, ловия, жўхори донлари ҳам инсон саломатлигига кони фойдадир. Улардан тайёрланган таомлар ҳам фойдали, ҳам арзонга тушади.

4-расм. Турли фойдали уруғлар

Уруғлар билан даволаниш турлари ҳақидаги ушбу маълумотни умумлаштириб, шуни айтиш мумкинки, ўсимликлар уруғларини овқатга қўшиб ишлатиш, турли касалликларда бу уруғларнинг тури ва рангларига қараб, ўша касал аъзонинг мувофиқ нуқтасига ёпиштириб қўйиш натижасида инсон узоқ йиллар давомида ўзини тетик ҳис қилади, дори-дармонларга муҳтожлик сезмайди.

Агар Сиз узоқ ва бахтли турмуш кечиришни истасангиз, унда иложи борича уруғлардан ҳам профилактика, ҳам даволаш мақсадларида фойдаланишни бошлаб юборинг (4-расм).

ҲАРАКАТ—ШИФОБАХШ КУЧДИР

Саломатликни сақлаш ва уни мустаҳкамлашнинг турли хиллари мавжуд. Юқорида биз онг ва тафаккурни такомиллаштириш, нафас олишни машқ қилдириш, тери қопламасини тозалаш, иммунитетни ошириш усуллари ёрдамида саломатликни тиклаш, сақлаш ва уни кучайтириш имкониятлари ҳақида мунозара юритган эдик. Эндиги мулоқотимизда шифобахш кучлардан бири ва энг асосийси, фалсафий томондан оладиган бўлсак, моддиятнинг энг олий шакли саналган куч—ҳаракат ҳақида фикр юритамиз. Саломатлигини тиклаш ҳаракатига тушган ҳар бир инсон қанчалик уринмасин, агар онгли равишда руҳият орқали ҳаракат қилмаса, ҳеч нарсага эришолмайди. Унинг тан сиҳатлиги тўкис бўлмайди. Яъни, онгли ҳаракат – бу ҳаёт, демакдир.

Юрак-қон томири, асаб каби кўпгина касалликларнинг асосий сабабчиси гиподинамия – кам ҳаракатлиликдир. Ҳаракат деганда, кўз олдимизга мушакларни ишга солиш, уларни ҳаракат қилишга мажбур этиш киради. Айнан ана шу мушакларни онгли ҳаракатлантириш айрим ички аъзолар ва бутун вужуднинг ишини кучайтирувчи омил бўлиб хизмат қилади.

Ҳаракат (мушаклар ҳаракати, таранглашуви) одамнинг онги ва ҳиссиётларини ишлашга мажбур қилади. Чунки ҳаракат вақтида шу ҳаракат йўналиши ҳисобга олинади, шу ҳаракатнинг ўзи ҳам доимо назорат остида бўлади. Ҳаракат жараёнида нафас олиш чуқурлашади, ўпкада ҳаво алмашиниши яхшиланади. Мушаклар таранглашиши вақтида қувват кўп сарф бўлади, унинг ўрнини тўлдириш ва тиклаш учун вужуд ўзидаги озиқ моддалар захирасини ишга солади ва бу билан овқат ҳазм қилиш жараёнини фаоллаштиради.

Ҳаракат қилиш давомида тана ҳарорати ошади. Вужудни ҳаддан зиёд қизиб кетишининг олдини олиш мақсадида, иссиқликни тартибга солиб туришга масъул бўлган тери қопламаси ишга тушади. Тана ҳарорати ошиши билан иммунитет ошади, алмашинув жараёнлари яхшиланади, қон айланиши кучаяди ва вужуднинг қон билан таъминланиши яхшиланади.

Шу тариқа онгли ҳаракат туфайли ҳаётий кучлар суръати ҳам ошади.

Мушаклар ҳаракати, кучайиши етарлича бўлмаса, бундан фақат мушакларгина кучсизланиб қолмайди, балки бутун вужуд заифлашади. Ҳаракатлар ҳаддан ошса ҳам бўлмайди, бунда вужуд зўриқиб қолади. Аллоҳнинг берган неъматларидан энг олийсимеъёрдир, шунинг учун ҳамма ишнинг ҳам ўртачаси маъқул. Одам вужудида доимо захира кучлар туриши керак. Унинг куч-қувват захираси тугаса, вужуд ишдан чиқади.

Мушакларингизга эътибор беринг: агар улар кучли, қайишқоқ, эгилиб-букилувчан, ҳамма пайлар ва мушаклар бўйсунувчан бўлса, демак бу одам кўпроқ ҳаракат қилавериши мумкин. Унинг кучи кўпроқ юкларни кўтаришга ҳам етади.

Кам ҳаракат қилувчи, хизмати юзасидан куни бўйи ўтириб ишлашга мажбур одамлар ташқи кўринишидан соғлом бўладилар, ҳеч қаерлари оғримайди. Аммо бирор-бир жисмоний иш қилмоқчи бўлсалар, тез ҳорийдилар, дарров нафас ростлашга тушадилар. Бир оз ўтирсалар, мудраб кетадилар. «Ҳаракат ва жисмоний меҳнат қилмасдан, қадалиб ўтириб ақлий меҳнат қилмоқ оғир бир кулфатдир»,—деган эди Лев Толстой. Ҳар қандай ҳаракат уларга оғирлик қилади. Ана шу жараёнда вужудда уни тозаловчи ҳамма ҳаракатлар секинлашади, унда чарчаш токсинлари йиғила бошлайди. Булар юқумли, дегенератив ва ўсмали касалликларга мойиллик туғдиради. Ундан қочиш учун мушакларга доимо юк ортинг, уларни ҳаракатга келтиришга мажбур қилинг.

Юриш, юриш ва яна юриш. Бу саломатликни сақлаш учун энг осон, энг арзон ва энг бебаҳо усулдир. Уни ҳамма инсонлар—ёшлар ҳам, қарилар ҳам бажара оладилар. Юриш одамнинг аҳволига қараб тез, секин ва ўртача бўлиши мумкин. Фақат юраётган кишини қийнаб қўймаса бўлгани. Юрганда озгина тер чиқса, киши руҳан енгиллашса, ўз-ўзидан қувониб кетаверса, ана шунда ниятингизга етган бўласиз, яъни вужудингиз куч-қувватини тиклаб, янги куч захирасини йиғасиз. Агар шундай юришни бир соатга етказсангиз, худди 15 дақиқа тез чопгандек фойда кўрасиз. Юриш усули спорт оламининг «маликаси» ҳисобланади.

Тез юриш вақтида мушаклар қисқаради, бу қисқаришлар юрак фаолиятини яхшилайди, ўт пуфагида ўт суюқлиги ҳаракатга келади, ўт ҳаракатланса, қуюқлашмайди ва чўкма ҳосил қилмайди. Озиқ-овқат қолдиқлари ва ахлат йиғиндиси ичак деворларига сиқилиб, уларни қисқартиради ва ичаклар фаолияти яхшиланади.

Ички аъзолар—жигар, буйраклар, сийдик ва ўт пуфаги, меъда ости бези ва умуман барча ички аъзолар ҳам тез юриш вақтида силкинади, қон билан ювилади ва куч-қувватга тўлади. Чарчоқ токсинлари тезлик билан чиқиб кетади ва одам ўз саломатлигини ва бутун танаси яйраётганлигини ҳис қилади.

Вужудни зўриқтирувчи ҳаракатлар умуртқалараро лаппаклар, боғловчи аъзолар ва барча бириктирувчи тўқималарни ходими қилиш беқиёс аҳамиятга эгадир. Бу аъзо ва тўқималар ҳаракат камлиги сабабли чиқиндиларни ўзида тўплайди ва натижада ёмон озиқланганлиги туфайли, увишади, ўз фаолиятини тўлиқ бажара олмайди, қисилиб, бўғилиб қолади. Бел оғриқлари, бўғимлар ҳаракатларининг қийинлашуви ана шундан келиб чиқади.

Юриш машқини энди бошлаган одамлар тез юришда қийналсалар, тебрантирувчи машқлар қилсинлар—оёқ учида баланд кўтарилиб, товонни кескин ташлаб юборадилар, яъни товон билан тез тушилади. Оёқ учида қанча баланд кўтарилсангиз, шунча қаттиқ тушасиз. Шунда танангиз зарбани сезади, бутун вужуд силкинади, чайқалади. Бир сонияда бир марта кўтарилиб тушилади.

Виброгимнастика бир кунда 3—5 марта, бир дақиқадан бажарилади. Танани ҳар куни камида 60 марта силкитинг. Заиф ва беморлар кучига яраша камроқ бажарсалар ҳам бўлади. Кейинчалик шу миқдорга етиб оласиз. Ўтириб ишлайдиган одамларга бу виброгимнастика жуда фойдали. У тромбофлебитдан тортиб, то инфарктгача бўлган касалликларнинг олдини олади.

Югуришдан баҳра олинг. 30 дақиқадан ортиқроқ вақт давомида чопа оладиган одамларда ўзини бахтли сезиш туйғуси пайдо бўлади. Бу гипофиз бези фаолиятининг кучайиши натижасида юз беради. Гипофиз алоҳида хусусиятга эга бўлган гормонлар ишлаб чиқаради. Булар бахт-саодат туйғусини уйғотувчи гормонлар – эндорфинлар. Улар морфинлардан кўра 200 марта самаралироқ экан! Эндорфинлар табиий ҳузур-ҳаловат туйғусини уйғотади. Бу туйғу оғриқ ҳиссини пасайтиради ва бу сезгини 0, 5 соатдан то 1 соатгача сақлаб туради. Югуриш асабий тарангликнинг ҳам олдини олади. Албатта, юришдан кўра югуриш вужудга кўпроқ ижобий таъсир қилади. Бунда қон айланиши тезлашади, вужудда тўпланиб қолган чиқиндилар чуқур нафас олиш орқали чиқиб кетади, бутун тана қон билан тозаланади.

Қадимги Элладада: «Бақувват бўлай десанг—югур, гўзал бўлай десанг—югур, ақлли бўлай десанг—югур», деган тошга ўйиб битилган ҳикматли сўзлар бизгача етиб келган. Узоқ вақт мобайнида бир хил маромда югуришдан томир уриши дақиқасига 120—130 зарбага етади. Периферик қон томирлари кенгайиб, артерия қон томирлари босими пасаяди.

Қон босимининг зўрайиши, артерия қон томири босимининг тушиши, вегетатив қон томирлари дистонияси, юракнинг ишемик касалликлари, ревматизм (бод), митрал клапан етишмовчиликлари, остеохондроз, меъда яраси касалликларида югуриш, айниқса самаралидир. Югуриш қариликни чекинтиради, марказий асаб системаси фаолиятини яхшилайди, эндокрин безлар фаолиятини тартибга солади, иммунитет тизими фаолиятини мустаҳкамлайди ва ҳаддидан ошган овқатланиш меъёрини ҳам бошқаради. Бевақт қўзғаладиган иштаҳани бир оз муддат югуриш билан жиловлаб олиш мумкин бўлади. Югуриш учун маълум бир вақтни танлаш шарт эмас. Хоҳлаган вақтингизда югураверинг. Аммо эрталаблари, қонда гормонлар миқдори ошган вақтда югуриш натижасида бу нотўғри мувозанат ҳам тартибга тушади. Кечқурун югурсангиз кундуз куни орттирган асабийликлардан қутуласиз, кўнгилсиз воқеаларни унутасиз, кетган куч-қувватингизни қайтадан тиклайсиз ва тунда мазза қилиб ухлайсиз.

Ҳадеб бир зайлда чопаверишдан зерикдингизми? Бунинг кўплаб турлари мавжуд. Ёнбош томонингиз билан югуринг, бошни ёнбошга ёки орқага ташлаб югуринг, қушлар каби қанот қоқиб югуринг, сувда сузаётгандек ёки қизчалар ҳаккаламачоқ ўйнаётганидек, эшкак эшаётгандек, дорбозлар дорда лангар кўтариб юраётгандек югураверинг. Балетчи қизларнинг чопишини, сакрашини кузатинг ва шу ҳаракатларни такрорлашга ҳаракат қилиб кўринг.

Ўтириб югуриб кўрганмисиз? Тиззада ўтирасиз, тизза кўзлари кўкрак тўғрисида, қарийб тегиб тургандек бўлсин, белни, елкани букманг ва югуриб кўринг. Қадамларингиз майда чиқади, аммо шу тарзда чопишга ўргансангиз, тунда бирор нарсадан хавфсираб қочишга қулай бўлади ва қоқилиб, бор бўйингиз билан йиқилиб тушишдан ўзингизни сақлаб қоласиз.

Муроқабали чопишнинг турлари ҳам хилма-хил. Югуриш вақтида танангизнинг бирор қисми орқали ҳавони сўринг (бурун, қоқ мия, кафт, оёқ таги), ҳаводан нафасни шу аъзолар орқали олаётгандек тасаввур қилинг. Ҳаво таркибидан шифобахш қувват олиб, уни чиқараётганда, шу шифобахш кучни касал бўлган аъзоингизга йўналтиринг. Тимсолга чуқур кириб борсангиз, куч-қувватнинг танангизга кириб, жуда кучли оқим орқали ўзингиз танлаган жойга йўналаётганини жисмонан ҳис қиласиз. Шу хаста жойга ёқимли иссиқлик қуйилади ва у жойда томир уриши кучаяди. Бу югуриш усули қувватни йўналтириш усули, деб аталади.

Эндигиси дардни чиқариб ташлаш, дейилади. Югуриш давомида хаста бўлган аъзоингизни кўз олдингизга келтиринг. Нафас олаётганингизда шу касал аъзодан ҳамма ортиқча чиқиндилар, токсинлар, патоген қувватларни сўриб оласиз ва нафасингиз орқали шу чиқиндиларни ҳам чиқариб юборасиз. Бу ортиқча моддаларни оғзингиздан қоп-қора, қўланса тутун кўринишида чиқиб кетаётганини кўз олдингизга келтиринг. Кейин аксинча иш тутинг: касал аъзоингизнинг яхшилаб тозаланганлигини ҳис қилишингиз биланоқ, нафас олишда танангиз қордек оппоқ ёки қаймоқ рангли қувват билан тўлиб-тошаётганини ҳис қилинг ва шу қувватни касал аъзоингизга қараб йўналтиринг.

«Отилган ўқ» усули. Югуриш машғулоти охирларида тез чопишни машқ қилиб кўринг. Ўзингизни камондан отилган ёйдек ёки милтиқдан отилган ўқдек тасаввур қилинг. Бу усул ижобий кайфиятни вужудга келтиради ва ҳузур-ҳаловат туйғуси, хурсандчилик туйғусини уйғотувчи ҳамда оғриқларни қолдирувчи самара берадиган гормонлар—эндорфинлар ишлаб чиқилишини кучайтиради.

Тез чопгандан сўнг, албатта секин, бир маромда яна бир оз чопинг, қўлларингиз шалвираб осилиб турсин, бутун танани бўш қўйиб чопинг.

Ўзини ишонтириб югуриш усули. Югуриш вақтида ўзингизга «Мен соппа-соғман», «Куч-қувватга тўлганман», «Енгил югураяпман», «Мазза қилаяпман», деб таъкидланг, шунга ўзингизни ишонтиринг. «Мен ҳали жуда ёшман, Аллоҳ мен билан бирга, у менинг қалбимда, У менга ёрдам беради», денг ва худди шу ҳиссиётни қалбингизга, бутун вужудингизга сингдиринг. Фойдасини албатта ҳис қиласиз. Кўп одамлар чопиш вақтида букчайиб, букилиб оладилар. Буни бартараф этиш мумкин. Югуриш вақтида умуртқангизни симёғоч, бошқа аъзоларни унга кийдириб қўйилган нарсалар, улар шу ёғочга илиниб, шалвираб турипти, деб ҳис қилинг. Фақат умуртқани таранг ва тик тутинг, бошқа аъзолар майли, бўш осилиб тураверсин. Ҳамма аъзоларни бўшаштиришга уриниб кўринг.

Югуриш вақтида одамнинг нигоҳи ҳам катта аҳамиятга эга бўлади. Агар югуриш давомида уфқдан сал тепароққа нигоҳингизни тиксангиз, худди ҳавога сингиб, тепага кўтарилиб кетаётгандек бўласиз. Агар пастга, ерга қараб чопсангиз, чопишингиз бир оз оғирлашади. Нигоҳлар танангиз қувватини ё пастга туширади ёки тепага кўтаради. Самараси ҳам шунга яраша бўлади. Агар тўғрига қараб чопсангиз, худди тик қувурга кириб кетаётгандек бўласиз. Тўғриси, ўша қувурнинг ўзи худди сўриб олаётгандек туюлади.

Йирик шаҳарларда, кўп қаватли уйлар атрофида югуриш мумкин бўлган жойлар анқонинг уруғи. Сал бўш жойларга гаражлар қуриб ташланади. Шунақа шароитда ҳам югуриш мумкин. Турган жойда. Бу машқ давомида оёқ учини кўтариб, тиззани кучли букиб «чопинг». Товонлар худди думбани тепаётгандек бўлади. Бунақа югуриш бутун танада, айниқса тўғри ичакларда кучли қувват ҳосил қилади. Агар ичингиз қотадиган бўлса, бу чопишдан сўнг аҳвол яхшиланади. Нафасни чуқур олиб, бирпас чиқармай туринг. Фойдаси янада кучли бўлади. Турган жойда чопишни 10—15 дақиқагача етказиш мумкин.

Турган жойда чопганда, тиззаларни жуда баланд кўтариш ҳам ғоятда фойдали бўлади. Бу усулларни ўз ижодингиз билан янада бойитишингиз мумкин.

Қадимги Элладада, Рим, Юнонистонда жисмоний тарбияга жуда катта аҳамият бериларди. Жисмоний тарбия ёрдамида қадимги эллинлар, юнонлар ўз таналарини такомиллик даражасига етказганлар, вужуд ҳам танага мос равишда бақувват, соғлом ва кучли бўлган. «Спарта мактаби» атамаси деярли ҳаммага маълум. Бу мактабларда ўғил болалар жуда ёшлигидан бошлаб энг қийин шарт-шароитларда тарбияланган, улар дуч келиши мумкин бўлган ҳар қандай қийинчиликлар олдида довдираб қолмасликлари, ҳар қандай ғанимни тор-мор қилишлари учун одамзод боласи чидай олмайдиган машаққатларда тобланганлар. Шунинг учун бу мактабни битириб чиққанлар дунёда энг кучли ва бақувват одамлар, деб тан олинганлар. Мусаввир ва ҳайкалтарошлар инсон гавдаси ва тузилиши рамзини акс эттириш учун юнонлар ҳамда эллинларнинг тана тузилишларини тимсол қилиб олганлар. Бу ҳайкаллар ва сувратлар ҳамон инсон гўзаллиги рамзи бўлиб турибди.

Албатта ҳозирги вақтда «Спарта мактаби»ни бунёд этишга уриниб кўришнинг иложи йўқ. Ҳозирги замон ёшлари бир оз енгилроқ шароитни яхши кўрадилар. Чиниқишни истаган одамлар ҳар хил усуллардан фойдаланишлари мумкин. Масалан, рақсни олайлик. Телевизорда рақс тушаётган раққосанинг ҳаракатларини такрорлаб чиниқса ҳам бўлади. Ёки аэробикадан фойдаланиш ҳам мумкин. Янграётган мусиқа ҳам кўнгилни шод қилади, ҳам танани соғломлаштиради. Бунақа аэробика билан узоқ вақт машғул бўлиш мумкин, чунки бу ҳаракатлар одамни зериктирмайди ҳам. Ўзингизга ёққан мусиқани қўйиб, рақсга тушаверинг. Хоҳлаган ҳаракатларингизни қилаверинг. Бунақа ихтиёрий ҳаракатлар Сизнинг биомайдонингиздаги қувват оқимини фаоллаштиради, унда тиқилиб қолган салбий қувватни чиқариб ташлайди, танангиз ва вужудингизни куч-қувватга тўлдириб, уни соғайтиради. Акс ҳолда, Саъдий Шерозий ёзганидек:

 
Ҳаракат бўлмаса, бўшаб кишани,
Орзуга етолмас полвонлар тани.
 

Ҳеч ким йўқлигида, албатта уйда бўлса янада яхши, кийимларингизни ечиб ташланг, танангиз ҳам нафас олсин, мусиқани баландроқ қилиб қўйинг ва истаган ҳаракатларингизни ижро этинг. Аввалига бу ҳаракатларни 5—10 дақиқадан бошлаб 1—2 ойлардан сўнг 30—40 дақиқага етказинг. Аввалига енгил ва секин мусиқани қўйинг, танангиз қизиб, ҳаракатларни тезлатишга эҳтиёж туғилса, авжига чиқинг ва чарчаганингиздан сўнг ҳам аста-секинлик билан ҳаракатларни тўхтатинг. Машғулотни тугатиб, бирпас ётиб дам олинг ва танангизни, вужудингизни тингланг. Унинг истагига қулоқ солинг. Бу машқлар оддий ва осонлигига қарамай, жуда катта фойда қилади. Агар яна битта шерик топилса, ундан ҳам яхши бўлади.

Машқ—ғалаба гаровидир. Атлетик машқлар ёрдамида Сиз хасталик устидан ғолиб келасиз. Мушаклар кучли таранглашганида ҳужайралардан ташқаридаги суюқликларнинг қон билан алмашинуви кучаяди, ишлаётган, таранглашган мушакларда қон айланиши кучаяди, натижада жароҳатланган мушаклар ва боғловчи тўқималар тез тикланади. Қон оқишини кучайтиришда бирорта машқ атлетик машқларга тенг келолмайди. Атлетик машқлар диабетга қарши курашда ҳам бебаҳо муолажа ҳисобланади. Улар билан ҳафтада ҳеч бўлмаса 2—3 марта шуғулланиб турган инсонлар инсулин талаб қилувчи диабет билан 2—3 баробар кам касалланар эканлар.

Атлетик машқлар ва тўғри овқатланиш биргаликда жароҳатланган бўғимларни тиклайди. Бунинг учун ана шу жароҳатланган бўғимга юк бўлиб тушадиган махсус машқлар танланади. Машғулотлар бошида шунчаки оддий машқлар қилинади, кейин бўғимларни бир оз тортадиган ва босадиган машқлар бошланади. Шу тариқа машқлар тури кўпайтирилиб борилаверади. Машқлар орасида 15—20 дақиқача танаффус қилинади. Бу вақтда жароҳатланган бўғимларда қон оқиши тезлашади.

Машқлар тури борган сари оғирлашаверади, бўғимларга юк кўпроқ тушаверади. Натижада қон оқиши тезлашган бўғимлар худди қон билан тўлгандек бўртиб чиқади, ҳатто шу ер худди ачишаётгандек бўлади. Жароҳатланган бўғим қаттиқ исийди, кейинги навбатда бу бўғимнинг жароҳатланган тўқималарини тиклашга қаратилган ферменти таъсирларининг фаоллашишига йўл очиб беради. Бу тузилмалар ҳаддан зиёд жароҳатланган ва тузалишига умид қолмаган боғловчилар, мушаклар ва бўғимларнинг фаолиятини тиклайди.

Атлетик машқларнинг яна бир тури—изометрик машқлардир. Бунда мушаклар ўз-ўзидан қисқаради, оқибатда ҳеч қанақа ташқи ҳаракатга ўрин қолмайди. Бунақа машқлар вужудга яхши таъсир кўрсатади ва асаб-мушак тузилмаларини такомиллаштиради. Шундай қилиб, изометрик машқларни бажариб юрган одамларда ҳаддан ташқари катталашиб кетган мушаклар бўлмайди, улар жисмонан кучли бўлиб кетадилар. Донишмандларнинг фикрича, онгли ҳаракат ҳамма дориларнинг ўрнига ўтади, аммо унинг вазифасини ҳеч қандай дори-дармон бажаролмайди. Буюк аллома Абу Али ибн Синонинг «Жисмоний машқлар билан мўътадил шуғулланиб борган киши ҳеч қандай давога муҳтож бўлмайди» деган сўзлари ҳам бунинг тасдиғидир. Онгли машқлар ва ҳаракатлар орқали кўп кишилар бедаво ҳисобланган дардлардан бутунлай халос бўлган, бунга мисоллар кўп.

Ҳар бир инсоннинг саломатлиги ва куч-қуввати унинг умуртқасига қараб бўлади. Маълумотларга қараганда, ёши 35 дан ошган ҳар бир инсон остеохондрознинг кўп сонли синдромларидан бири бўлган орқа мия асаб илдизларининг яллиғланиши (радикулит)га учрар экан. Айниқса, бу синдром ҳозирги замон одамларига хос касалликдир.

Остеохондрознинг маккорлиги шундаки, у билинмай, аста-секинлик билан бошланади. Касаллик бошида одам уни сезмайди, ҳар доимги ишини қилиб юраверади. Кескин ҳаракат қилиб қолишга тўғри келса ёки кескин бурилиб қаралса, ҳаракат оғирлиги умуртқалараро лаппакка тушади, бу лаппак эса оғирликни кўтаришга қурби етмай, асаб томирларини қисиб қўяди. Ана шундагина одам қаттиқ оғриқни сезади, белини тик тута олмай, гавдаси эгилиб қолади, оқибати ногиронликка олиб боради, беллари букчайиб, оғир ишга ярамай қолади.

Асаблар қайси бўлимда қисилса, ўша соҳада қаттиқ оғриқ пайдо бўлади. Агар бўйин бўлими қисилган бўлса, бўйинда, бошда қаттиқ оғриқ туради, бўйин ҳаракатчанлигини йўқотади, об-ҳавога боғлиқлик ҳолати пайдо бўлади, бош айланади, қўл, елка ва тирсаклар оғрийди.

Агар кўкрак қисмида эзилиш бўлса, худди юрак, меъда ёки ичаклар оғриётгандек, хаёлий оғриқлар юз беради. Бу хаёлий оғриқларни табиий, деб ўйлаган беморлар йиллар бўйи шифохоналарда даволанадилар, қимматбаҳо дориларга борйўқларини сарфлайдилар, аммо бу касаллик аслида йўқ бўлганлиги учун улар шифо тополмайдилар, касалликдан ҳам, тиббиётдан ҳам ҳафсалалари пир бўлади. Бунинг оддий давоси: умуртқа поғонасига мос тушадиган машқлар тартиб билан, мунтазам равишда бажариб борилса, бу оғриқлар йўқолади.

Агар бел соҳаси жароҳатланса, унинг клиник кўринишлари ҳар хил бўлади—оғриқ баъзида белда қўзғалади ва белни эгилишга ҳам, букилишга ҳам қўймайди. Гоҳида думба мушакларидан то товон суягигача, бутун оёқлар бўйлаб оғритади. Баъзан ҳаракат қилганда, гоҳо кечаси хуруж қилади. Гоҳида соннинг олд томони, аҳён-аҳёнда оёқ болдир мушакларига ўтади. Оғриқ шу тарзда у аъзодан бу аъзога кўчиб юради. Оғир бел остеохондрози одамни кўп нарсалардан маҳрум қилади. Умуртқанинг шу каби хасталанишлари оқибатида ҳаракатлар уйғунлиги бузилади, бутун тана бўйлаб чумоли юрганидек жимирлаш сезилади, ўз-ўзидан титроқ келади ёки ҳаддан ортиқ тер чиқади. Умуртқа поғонасини тузатиш учун, ҳеч бўлмаса ҳафтада бир марта бўлса ҳам машқ билан шуғулланиш унга ижобий таъсир қилади. Агар уч мартадан ортиқ машғулот ўтказилса, яхши натижаларга эришиш мумкин. Умуртқа поғонасини тартибга солиш учун айрим машқлар тавсия қилинади:

1. Бирорта баланд жойга, турник ёки харига осилиб олинг, умуртқа бўғимининг чўзилаётганлигига эътибор қилинг. Машқларни ҳар ҳафтада 2—3 мартадан, 10—15 дақиқа давомида адо этинг.

2. Яна бирор жойга ним осилиб туринг, оёқларингиз ерга тегиб турсин. Баданингизни бўшаштиринг, умуртқа ва кўкрак бўлимининг қандай чўзилаётганлигини ҳис этинг.

3. Гимнастика деворига осилинг. Оёқларни орқага чўзинг ва уларни ўнгга-чапга қаратиб ликиллатинг, айланма ҳаракатлар қилинг.

4. Ёзув столига қўл бармоқларини тиранг, тирсакларни қовурға ости ёйига тиранг, оёқларни полдан узмай, гавдангизни столга қаратиб эгинг.

5. Қоринга ётинг, қўлларни олдинга чўзинг, кўкрак бўлимини чўзаётгандек кучанинг. Бу чўзилишни 5 марта 5 сониядан бажаринг.

6. Ерга ётинг. Қўлларни бош орқасига қўйинг, бел қисмини чўзишга уриниб кўринг. Бу ҳолатда 5 марта 5 дақиқадан туринг. Бу машқлар умуртқа поғонасининг ҳар хил бўлимларидаги хасталикларни тузатишга қаратилгандир.