Текст книги "Məktəb hekayələri"

MAARİFÇİ BƏDİİ ƏSƏRLƏRİ

ELMİN ŞƏRAFƏTİ

 
Ey xırdaca huşyar qızlar,
Ey elmə bəxtiyar qızlar.
 
 
Bu indiki vəqt bir zamandır,
Elm əsridi, elm fərzi-candır,
Bielm olanın işi yamandır,
Var elmdə, hər nə var, qızlar.
 
 
«Quran» dilinizdə əzbər olsun,
Hikmət sizə zibi-zivər olsun,
Elmilə gözüz münəvvər olsun,
Zülmətdən olun kənar, qızlar.
 
 
Elmüz ola əqllən mütabiq,
Əqlüz ola şər ilən münafiq,
İnsanlığa hər nə olsa layiq,
Sizdən olur aşkar, qızlar.
 
 
Sidq ilə səfa edəndə pişə,
Qəlbiz olu saf, misli-şişə,
Gül qönçəsi tək edin həmişə,
Məsturəlığı şüar, qızlar.
 
 
Dünyadə sədaqətü səfanı,
Mehr ilə məhəbbətü vəfanı,
Namusla iffətü həyanı,
Siz eyləyin ixtiyar, qızlar.
 
 
Hər qız ki, ülümə etsə rəğbət,
Axırda yəqin tapar səadət,
Yox elmdən özgə bir şərafət,
Elm ilədir iftixar, qızlar.
 
 
Vacibdi şəriət əhli olmaq,
Can tək həsəd içrə gizli qalmaq,
Rübənd tutub, niqab salmaq,
Məndən sizə yadigar, qızlar.
 
 
Təhsili ülumə eylə rəğbət,
Qeyrət dəmidir, zamani-qeyrət,
Düşməz ələ bir də böylə fürsət,
Gəlməz belə ruzgar, qızlar.
 

MƏHƏMMƏDƏLİYƏ NƏSİHƏT

 
Gözümün nuru ey Məhəmmədəli!
Kömək olsun sənə Əliyən vəli!
 
 
Ey mənim sərvi-bağ, bustanım,
Ey mənim bülbüli-gülüstanım.
 
 
Sən mənim cismim içrə canımsan,
Sən mənim tifli-xoşbəyanımsan.
 
 
Nə qədər ki, əlində var fürsət,
Dərsinə eylə hər zaman diqqət.
 
 
Yetişibdir zamani-elmü ədəb,
Mənzilin eylə guşeyi-məktəb.
 
 
Dəmbədəm məktəb ilə ol dəmsaz,
Qış həm yaz həm oxu, həm yaz.
 
 
Dərsini yaz, oxu, eylə əzbər,
Sənə verərəm qələm, kağız, dəftər.
 
 
Dinü dünyanı elm edər abad,
Özünü eylə cəhldən azad.
 
 
Ruzigarın keçirtmə qəflətlə,
Elm təhsil eylə diqqətlə.
 
 
Ömrünü məsrəf eylə bir neçə il,
Taki təhsil edəsən bir neçə dil.
 
 
Urusu, farsı, türkü, həm ərəbi,
Onları bilmək artırır ədəbi.
 
 
Sən də öyrən ki, əhli-hal olasan,
Bəlkə filcümlə ba hamal olasan.
 
 
Olasan niknam, azadə,
Həm bu dünyada, həm o dünyada
 

OĞLAN

 
Gəl verək əl-ələ, yoldaş oğlan,
Cəm olaq bir yerə, qardaş oğlan.
Bir çıxaq cəhldən biz kənara,
Elm təhsil edək bir baş, oğlan.
Yet ilahi, bizim dadımıza,
Əcr əta eylə ustadımıza.
Fikr edək biz gərək sübhlə şam,
Elm, sənət üçün edək iqdam.
Ta ola qəlbimiz bircə aram,
Biz də rahat olaq ey kaş, oğlan.
Yet ilahi, bizim dadımıza,
Əcr əta eylə ustadımıza.
Ey Xuda, bax bu bal-pərə sən,
Ömr əta eylə baislərə sən.
Gülüstan içrə gülün dərəsən,
Ta olaq millətə yaddaş, oğlan.
Yet ilahi, bizim dərdimizə,
Əcr əta eylə ustadımıza.
 

MƏKTƏBDƏ

 
Əcəb xoşbəxt olur hər kəs
Tutub məba bu məktəbdə.
 
 
Cəhalətdən çıxar hər kim,
Edə sükna bu məktəb.
 
 
Məadi-elmi, maaşi-elmi,
Tapıbdır rövnəqi-tazə.
Bəhəmdülla olur hasil,
İki dünya bu məktəbdə.
 
 
Odur ki, qədrsiz zərrə,
Dönər mehri-dirəxşanə.
Ki, guya qətreyi-naqis,
Olur dərya bu məktəbdə.
 
 
Cəhalət adamı eylər,
Yəqin heyvandan bədtər.
Gər insaniyyət axtarsan,
Olur peyda bu məktəbdə.
 
 
İki aləmdə insanı,
Dirildən elmdir billah.
Nə qədər mürdədil olasan,
Olur ehya bu məktəbdə.
 
 
Maarif kəsb edən kimsə,
Gərək bu məktəbə gəlsin.
Bir az vaxta kamalata,
Olur dara bu məktəbdə.
 

DƏRSƏ DİQQƏT

 
Ey uşaqlar, edək biz də qeyrət,
Taki, təhsil edək adəmiyyət.
Bəlkə, bizdən gedə bu cəhalət,
Çəkməyək xalqdan bari-minnət.
Keçməmiş, keçməmiş vaxt-fürsət,
Eyləyək, eyləyək dərsə diqqət.
 
 
Elm təhsil edən oldu rahət,
Elmsizlər çəkər çox məşəqqət.
Hər o kəs elmdən tapsa qismət,
Çəkməz axırda hərgiz nidamət.
Keçməmiş, keçməmiş vaxt-fürsət,
Eyləyək, eyləyək dərsə diqqət.
 
 
Çox tərəqqi tapıb cümlə millət,
Biz də təhsil edək istirahət.
Ciddü cəhd eyləsin əhli-qeyrət,
Bəlkə gəlsin ələ elmü sənət.
Keçməmiş, keçməmiş vaxt-fürsət,
Eyləyək, eyləyək dərsə diqqət.
 
 
Söyləyin cümlə yarü rəfiqə,
Vaxtımız etsin bir dəqiqə.
Bir dəqiqə bizə filhəqiqə,
Artırır hədsiz qədrü qiymət.
Keçməmiş, keçməmiş vaxt-fürsət,
Eyləyək, eyləyək dərsə diqqət.
 
 
Cümlə aləm edib elmə rəğbət,
Tapdılar hər biri şən-şövkət.
Bu nə insanfdır, nə mürüvvət?
Qonşulardan çəkək biz xəcalət.
Keçməmiş, keçməmiş vaxt-fürsət,
Eyləyək, eyləyək dərsə diqqət.
 

YÜZ İL YATANDAN SONRA

 
Söylə, Bayram əmi, sən bizə qandır,
Bizim fikrimizi açıb, oyandır.
 
 
Yüz il yatdım, durdum, baxdım dünyaya,
Nəzər saldım dağa-daşa, dəryaya.
 
 
Mən yatanda dağlar dəlinmişdi,
Yerdə dəmir yollar salınmışdı.
 
 
Su üzündə insan ixtiyarı ilə,
Görünməzdi hərgiz bu qərar ilə.
 
 
Hər kəsə desəydin, deyərdi olmaz,
Havada quş kimi insan uçanmaz.
 
 
Bir bu işə baxdım, bir az öz işimə,
Heyrət barmağımı tutdum dişimə.
 
 
Baxdım su altından çəkilib tellər,
Teldə danışılır cürbəcür dillər.
 
 
Dağları-daşları dəlib keçiblər,
Həm suyun altından yollar açıblar.
 
 
Dağ kimi gəmilər suda oynayır,
Qızıl-gümüş dağdan-daşdan qaynayır.
 
 
Yer üzündə insan gəzirdi sadə,
Quş kimi uçurlar indi havada.
 
 
Mənim ömrüm alıb doxsan yaşını,
Siz çalışın, tapın əsrin işini.
 

ŞİKAYƏTNAMƏ

 
İlahi, bu nə eşq, bu nə möhnətdir?
Ənisim gah behcət, həmdəmim gahi müsibətdir.
 
 
Gəhi şadəm, gəhi qəmgin, gəhi məsrur, gəh məhzun,
Özüm də qalmışam heyran ki, yarəb, bu nə halətdir?
 
 
Qiyamət xalq üçün bir dəfə məhşərdə olur bərpa,
Bu dünyada məni-biçarəyə hər gün qiyamətdir.
 
 
Məkanım künci-vİranə, məqamım guşeyi-vəhdət,
Ənisü munisim dərdü qəmü cövr, əziyyətdir.
 
 
Səni tarı, səba, cananıma bu halı ərz eylə,
Söylə, axır yetişdim cana, bəsdi, bu nə zillətdir?
 
 
Qərarü taqətim getdi, tükəndi səbrü aramım,
Məgər rəhm etməsən zalım, nə insafü mürüvvətdir?
 
 
Nə qədər var idi tabım, dözərdim dərdi-hicranə,
Dəxi tab-təvanım qalmayıb, hingami-rihlətdir.
 
 
Cəfa çəkdim, rəhi-eşqində, keçdim hər nə varımdan,
Səni bildim vəfa kanı, lakin səhv qəvlətdir.
 
 
Cəfa çəkdikcə səndən zərrəcə inciməzəm hərgiz,
Şikayət eyləsəm hər qədər bəxtimdən, şikayətdir.
 

SƏNSƏN PƏNAHIM

 
Ey padşahım, ey qibləgahım,
Sənsən pənahım, pənahım, pənahım.
Ey dadxahım, ümidgahım,
Sənsən pənahım, pənahım, pənahım.
 
 
Eylər həmişə könlüm təmənna,
Olsun vücudun salamət-salamət.
Çıxmaz yadımdan hər sübhgahım,
Sənsən pənahım, pənahım, pənahım.
 
 
Bəxti-büləndin tapsın tərəqqi,
Olsun cəlalın ziyadə-ziyadə.
Qoyma ucalsın əflakə ahım,
Sənsən pənahım, pənahım, pənahım.
 
 
Bu əhli-elmi sən yer üçündə,
Artıq tutarsan nəzərdə-nəzərdə.
Yoxdur bu sözdə heç iştibahım,
Sənsən pənahım, pənahım, pənahım,
 
 
Mal-mənalın, cah-calalın,
Hərgiz unutmam duadan-duadan.
Xəllaqi-aləm olsun gübahım,
Sənsən pənahım, pənahım.
 

DOSTLARDAN BİRİNƏ MƏDƏNİYYƏTİN YAYILMASI HAQQINDA YAZILMIŞ ŞEİR

 
Gəzər baği-məarifdən xəbərsizlər ulaqlar tək,
Odur kim, nəqli-daniş payimal olmuş alaxlar tək.
Otur təmkin ilə beyti-təməddündə cəvahir sat,
Nədir bu şerbazlıq ey əzizim, damşalaqlar tək.
Məcali-şerguluq qalmayıb biçarə millətdə,
Qalıbdır vacib işlər, bir-bir üstündə qalaqlar tək.
Əsiri-cəhl olub, ənbayi-millət, dadrəs yoxdur,
Deyirsən, kim keçib Alman nüfuzuna ulaqlar tək.
Sənaətdən, ticarətdən, əcəb bibəhrə olduq biz,
Nə zordur, nə əqlü fəhmu mədrək tağ dilaxlar tək.
Olub ənbayi-millət fəhləvü həmmalü, həm muzdur,
Bazarda, çarsuda dil-dil dolanırlar yalaxlar tək.
Açanda ruznamə söyləyirlər «beynimi qazma»,
Qəzet guya qazuxdur, qışqırırlar qazaxlılar tək.
Səni Sidqi bulur, bir politik diplomati-sabit,
Lətafətdən dəxi hər səmtə sən axma bulaqlar tək.
 

«TƏRCÜMAN» QƏZETİNİN ONUNCU İLDÖNÜMÜ MÜNASİBƏTİLƏ TƏBRİK

 
Könül qafil deyil bu nemətin şükrü sənasından,
Dilim sakin deyil bu mətləbin xeyrü duasından.
 
 
Gecə-gündüz səvadi – «Tərcüman» mənzuri-didəmdir,
Savadi-çəşm nur almış acından, həm qarasından.
 
 
Cəridə bir kitabi-mərifətdir əhli-irfanə,
Xüsusən «Tərcüman» məşhur olubdur ibtidasından.
 
 
Yetişdim arzuma, «Tərcüman» on yaşa yetdi,
Açıldı qönçeyi-qəlbim onun nəşvü nümasından.
 
 
Nə müddətdir açıbdır səfheyi-afaqa övraqın,
Münəwər oldu çox yerlər onun nuri ziyasından.
 
 
Edibdir mülki-Qafqazı münəvvər ruzi-rövşən tək,
Olubdur rəf zülmat cəhalət incilasından.
 
 
Nə qədri mübtəla başlar, nə qədri yuxulu gözlər,
Oyandı xabi-qəflətdən onun siyətü sədasından.
 
 
Cənabı-naşirə çox müddət ömr istərəm həqdən,
Cənabi-həqq onu hifz eyləsin hər bir bəlasından.
 
 
Təmənnasına daim nayil olsun, Kamyab olsun,
Xəyalı cilvələnsin, xeyir görsün müddəasından.
 
 
Qələm alsın ələ, meydana qoysun cümlə əfkarın,
Səfalənsin könüllər könlünün zövqü səfasından.
 
 
Ümumun nəfinə bu babda bir babi-elm açmış,
Hamı kəsbi-kamal eylər dəvamından, bağasından.
 
 
Həmiyyətdən qəza xəyyati əndamına don biçmiş,
Vəfa rəsmin edər təlim xalqa öz vəfasından.
 
 
Ola hər kimsədə məğbulü naməğbul bir halət,
Görər əksin onun ayineyi-surətnümasından.
 
 
Gərən insan olan aləmdə insaniyyət axtarsın,
Vəli hər kimsəyə baxsan, deyər öz macərasından
 
 
Dilü can ilə Sidqi «Tərcüman»a baxdı bir müddət,
Behəmdulla, qurtardı aləmin çunü çərasından.
 

MÜSƏVVİR PAŞANIN ZİFAF GECƏSiNƏ MADDEYİ-TARİX

 
Nə yaxşı bəzmi-vəfadır, məqami behcətdir,
Nə tüfrə eyşi-səfadır, zəmani-işrətdir.
Dərsi-sürur açılıb, məclisi-məsərrətdir,
Busati-toy döşənib, məhfili-məhəbbətdir.
Əcəb-əcəb, bu nə xoşvəqt türfə halətdir.
 
 
Dolub ürəklərə əndazəsiz nişat, sürur,
Süruri-işrətlə didələr olub pürnur,
Gəlibdi mətləb ələ, cabəca olub mənzur,
Həzar şükr ki, yox zərrə qədri nəqsü qüsur.
Təbarəkulla, əcəb məclisi-bəşaşətdir.
 
 
Gözüm bu məclisdə bir diqqətlə eylə nəzər,
Nəfəs-nəfəs deyəsən bəs, əsə nəsimi-səhər.
Məşami-canə yetər ətri-müşk, həm ənvər,
Gül üzlü tazə cavanlar misali-şir-şəkər,
Yetibdi bir-birə, hingami-üns, ülfətdir.
 
 
Əgər bu məclisə baxsa fələk də, şəmsü qəmər
Görər bu məclis onun asimanına bənzər,
Bənzər nöqlü şəkər misli-əncümü əxtər,
Sitarə tək düzülüb gün kimi yanar şəmlər.
Şəhabü bərği çirağandan ibarətdir.
 
 
Bu yer göyə, yeri var, eyləsə təfaxür əgər,
Məgər o müştəri və zöhrəsinə fəxr eylər.
Batdıbdı şəms, giribdir səhabə qürsi-qəmər,
Bu yerdə, bu gecə bir ay və gün vüsalə yetər.
Odur ki, ay və günün gizlədib xəcalətdir.
 
 
Gətir bu bəzmi-nişatə piyalə, ey saqi,
Piyalə dağı məni etdi lalə, ey saqi,
Məgər salıbdı səni özgə halə, ey saqi?
Xümardan ayılıb laməhalə, ey saqi,
Əlim tut bir ayaq ilə, … bu nə qəflətdir?
 
 
Ayağa dur ki, bizim eyş amadə,
Olubdu bəzmi-mey amadə, vergilən badə,
Nə badə rəngi salır ləli-dilbəri yadə,
Bu toy mübarək olur növ ərus damadə.
Təğafül etmə, götür badə, vəqti-fürsətdir.
 
 
Büllür sağərə doldur şərabi-gülrəngi,
Götürmə xatirə Cəmşidi, ya ki Nüşəngi.
Alanda mütrib əlinə neyü dəf, çəngi,
Müğənni başlasın ahəng-özü ilə səhəngi.
Ki hər tərənnümi ərbabi-zövqə qüvvətdir.
 
 
Müğənniya, sən tarı, götür ələ tarı,
Çala o tarla övsafi-zülfi-dildarı.
Nə zülf tərənnümünün eyni könül xırıdarı,
Hər aşiqi ki, olubdur onun giriftarı,
Özünü qeyddən azad edib səlamətdir.
 
 
Cənabi-şahbazla bu evin ola abad,
Müsəvvirin də səninlə həmişə olsun şad.
Bu misrən nə münasib deyibdi bir ustad,
«Xoş əst u pesər ra pədər konəd damad».
Həqiqətən, bu özü bir böyük səadətdir.
 
 
İlahi, bu toyu elə mübarəkü məsud,
Behəqqi-şahi-təbarək Məhəmmədü Mahmud,
Bu dudmanə fərəc babına aç, ey məbud,
Cənabi-Şahbaz ağanı Cəmşid et, xoşnud,
Vücudu əhli-vəfa içrə çox qənimətdir.
 
 
Həzar şükr könül dərdü qəmdən oldu rəha,
Götürdü müjdə vəsli bəriyə badi-səba.
Bu izdivac ilahi, görüm mübarək ola,
Bu toyda Sidqi bu tarixi elədi inşa.
(Edə zəfafi-müsəwər məqami-behcətdir).
Əbcəd hesabı ilə müəyyən olunan tarix:
 

Edə-20 Məqam -181

Zəfaf 168 Behcətdir 612

Müsəvvər 336 1319

KƏBLƏ NƏSİR

(mənzum hekayət)

 
Ey uşaqlar, tutun yerinizdə məqam,
Oturun bircə sakitü aram.
 
 
Götürün bir qələm, açın dəftər,
Mən deyim, siz yazın, edin əzbər.
 
 
Nəql edim bircə müxtəsər qissə,
Tapasız siz o qissədən hissə.
 
 
Var idi İsfahanda bir dəllak,
Zirəkü cistü çabükü calak.
 
 
Özünün ismi-paki kəblə Nəsir,
Atasının adı idi usta Əmir.
 
 
Var idi bir də bir qara ulağı,
O ulağın uzun idi qulağı.
 
 
Quyruğu qısa, qıçları nazik,
Noxtası para-para, unbuzu dik.
 
 
Burnumun üstü yara, burnu cırıq,
Palanı köhnə, qoşqunu yırtıq.
 
 
Var idi bir də bir arıq keçisi,
Nə mələrdi, nə də çıxardı səsi.
 
 
Buynuzu əyri, həm ayağı topal,
Tükləri bir qarış, uzun saqqal.
 
 
Başı-boynu qotur, beli yara,
Gözləri sarı, dişləri qara.
 
 
Bir günü xoş havada Kəlbə Nəsir,
Eylədi öz yanında bir tədbir.
 
 
İstədi bir səyahətə getsin,
Qəlbini qüssədən xilas etsin.
 
 
Həm dolansın çəmənlərin içini,
Həm otarsın ulağı, həm keçini.
 
 
Eşşəyi mindi, bir yavaş sürdü,
Yeridi eşşəyi, keçi durdu.
 
 
Keçini istədi qabağa sala,
Eşşək ilə özü dalıda qala.
 
 
Gördü gəlmir keçi, dalıda qalır,
Gəh gedir, gəh durur, gəhi yıxılır.
 
 
Keçinin boynuna asıb bir zəng,
Eşşəyin quyruğuna bağladı təng.
 
 
Zəngdən gəlsə gər qulağına səs,
Keçini bəs oğurlamaz heç kəs.
 
 
Eşşəyi mindi xürrəmü xəndan,
Nazla bağa səmt oldu rəvan.
 
 
Bir qədər getdi bu səyaq ilə,
Bu cəlal ilə, təmtəraq ilə.
 
 
Nagəhan çıxdı üç nəfər əyyar,
Bir-birilə bu nov qoydu qərar:
 
 
Əvvəlimci oğurlasın keçini,
İkimcisi piyada qoysun onu
 
 
Üçümüncü dedi: Bular asan,
Mən libasın alıb, edim üryan.
 
 
Əhdü peymanı etdilər möhkəm,
Əvvəlimci qabağa qoydu qədəm.
 
 
Yeriyib ta yavaş-yavaş səngin,
Keçinin boynunun açıb zəngin.
 
 
Əlbəəl zəngi ol səadətmənd,
Eşşəyin quyruğuna eylədi bənd.
 
 
Keçini qurd kimi alıb getdi,
Göz önündən uzaqlaşıb itdi.
 
 
O tərəfdən çıxıb ikimci hərif,
Bir baxıb güldü, söylədi: A zərif.
 
 
Eşşəyi etmisən cəfəng nə üçün?
Boynu boş, quyruğunda zəng nə üçün?
 
 
Dalına döndü, baxdı Kəlbə Nəsir,
Haləti tapdı ol zaman təğyir.
 
 
Əl-ayaq titrəyib, qaçıb rəngi,
Keçi gördü gedib, qalıb zəngi,
 
 
Sinəsin çak edib, açıb başın,
Gəldi fəryada, tökdü göz yaşın.
 
 
Dedi: Ey qıçları topallı keçim!
Məməsi ballı, burnu xallı keçim!
 
 
Nə olur, bircə də görüm üzünü,
Yapışıb buynuzun, öpüm gözünü.
 
 
O hərif söylədi ki, ey dəllak!
Eyləmə öz-özün bu qədər həlak.
 
 
Kişisən, var əgər sənin hünərin,
Keçinin mən verirəm sənə xəbərin.
 
 
Mən gəlirdim bu küçədən əlan,
Aparırdı keçini bir oğlan.
 
 
Eşşəyi burada gözlərəm, sən get,
Keçini al gətir, muradına yet.
 
 
Eşidib bu sözü o biçarə,
Tapşırıb eşşəyi o dindarə.
 
 
Çaparaq yollanıb, ayaq götürdü,
Keçinin rəddini tutub getdi.
 
 
Eşşəyi mindi getdi ol əyyar,
Tutdu yoldaşının yanında qərar.
 
 
Gethaget, getdi, gəzdi Kəlbə Nəsir,
Neyləsin binəva, ürək tələsir.
 
 
Keçidən tapmadı nişnü xəbər,
Eşşəyindən də gördü yoxdur əsər.
 
 
Ağladı, gəldi dadü fəryadə,
Hanı bir kəs, yetişsin imdadə?
 
 
Var idi ol yavuqda bircə quyu,
Həm bir az var idi dibində suyu.
 
 
Quyunun başını üçümüncü hərif,
Kəsibən durmuşdu zarü zəif.
 
 
Eyləyirdi fəğan, naləvü dad,
Az qalıb aləmi edə bərbad.
 
 
Yetişib yanına onun dəllak,
Dedi: Ey bəxti qara, sinəsi çak!
 
 
Eyləyiblər qəmə düçar məni,
Hansı dərdü bəla tutubdu səni?
 
 
Eşşəyim, həm keçim gedib əldən,
Sən nə üçün düşmüsən belə dildən?
 
 
Mən gərək nalə eyləyim hər dəm,
Sənə ki, üz çevirməyibdir qəm.
 
 
Dedi: Billah, mənim qəmim çoxdur,
Ahü zarım da səndən artıqdır.
 
 
Bircə sandıq içi zərü zivər,
Ləlü yağut, həm dürrü gövhər.
 
 
Aparırdım xəzineyi-şahə,
Mən yıxıldım, o düşdü bu çahə.
 
 
Etgilən sən bu barədə qeyrət,
Çəkilginən bir neçə nəfəs zəhmət.
 
 
Çıxarıb, eylə şadman məni,
Özümə eyləyim şərik səni.
 
 
Bir nəfəs fikrə getdi Kəlbə Nəsir,
Gördü vardır bu işdə xeyri-kəsir.
 
 
Keçinin, eşşəyin pulu durulur,
Birə beş də hələ ziyadə qalır.
 
 
Soyunub paltarını sürətlə,
Tapşırıb ol hərifə rəğbətlə.
 
 
Quyuya damıb, suya batdı,
Götürüb paltarın hərif getdi.
 
 
Sandığı axtarırdı diqqətlə,
Şadü-xürrəm, kamali-behcətlə.
 
 
Cüstəcu qıldı, gəzdi bir saat,
Çox əziyyət çəkib, görüb zəhmət.
 
 
Gəlmədi bəski heç şey əlinə,
Yorulub, əllərin vurub belinə.
 
 
Başını qaldırıb, düzəltdi belin,
Quyunun başına uzatdı əlin.
 
 
Çünki qalmışdı binəva tənha,
O hərifi bu növ qıldı səda:
 
 
Quyunu lap dolanmışam başa-baş,
Burda sandıqça yoxdur, a qardaş!
 
 
Nə qədər burda dursam artıqdır,
Səsinə gördü səs verən yoxdur.
 
 
Bildi əyyar işləyib işini,
Qırxıb, islatmamış onun başını.
 
 
Quyudan çıxdı urü həm üryan,
Dolanırdı mətəlü heyran.
 
 
Görüb hər kimsəni edirdi fərar,
Heç bir yerdə tutmayırdı qərar.
 
 
Atılırdı, düşürdü, ləhləyirdi,
Yeriyirdi, gəhi iməhləyirdi.
 
 
Birisi söylədi ki, ey bədbəxt!
Bu nə təşvişdir, tutub səni səxt?
 
 
Kim salıbdır bu iztiraba səni?
Gəl xəbərdar qıl bu halə məni.
 
 
Dedi Dəllak, möhnətim çoxdur,
Nə deyim, çünki söz yeri yoxdur.
 
 
İttifaq etdi üç nəfər əyyar,
Məni bu növ etdilər naçar.
 
 
Keçimi əvəlimcisi aldı,
Mərkəbimdən ikimcisi saldı.
 
 
Üçümcüsü salıb siyəh çalə,
Edirəm indi dəmbədəm nalə.
 
 
Çünki məcmu libasımı götürdü,
Quyudan mən çıxınca o getdi.
 
 
Qalmışam indi belə sərgərdan,
Edirəm ahü naləvü əfqan.
 
 
İndi qorxum budur o üç əyyar,
Özümü də gəlib oğurlayalar.
 

* * *

 
Ey uşaqlar, bu qissə oldu tamam,
İndi mənasına edin iqdam.
 
 
Nə üçün qaldı o kişi naçar?
Kimdir aya görək o üç əyyar?
 
 
Nədir eşşək, nədir keçi, nədi çah?
İndi mən eyləyim sizi agah.
 
 
keçini oxşadıblar imana,
Həm ulağ ömürdür bu insana.
 
 
Paltarın mənasi nədir, aya?
Dövlətü mülkü maldır guya.
 
 
O üç əyyar nə əlamətdir?
Əvvəlimci onun cəhalətdir.
 
 
İkimcisi gərdişi-dövran,
Üçümcüsü dərdi-bidərman.
 
 
Ki ölümdür, zamani-rihlətdir,
Quyu da qəbirdən ibarətdir.
 
 
Pəs gərək elm eyləyək təhsil,
Dinü imanımız ola təkmil.
 
 
Taki millətdə olsun istiqlal,
Etməsin cəhl bizləri pamal.
 
 
Olmasın ömrümüz cahanda tələf,
Elm təhsilinə edək məsrəf.
 
 
Elm təhsil edib, olaq rahət,
Dinü imanə yetməsin afət.
 
 
Gərdişi-ruzigar keçməkdən,
Salı bir gün səni də eşşəkdən.
 
 
Qurtarıb, ömrünü edər zaye,
İndi sən olma bu işə qane.
 
 
Keçəcəkdir tamam yaxşı-yaman,
Bir gözəl ad qalır cahanda nişan.
 
 
Ömr bihudə getməmiş bada,
Biz də bir ad qoyaq bu dünyada
 
 
Yoxsa bir gün ölüm gəlir qapıya,
Çıxarıb paltarın, salırlar suya.
 
 
Cismini qəbirdə edillər nihan,
Bədənin xak ilə olur yeksan.
 
 
Yığılır dost və aşina yekca,
Sənə guya tutulla bəzmi-əza.
 
 
Bir qədər yağ alırlar, bir çox ət,
Düyüsündə edirlər çox diqqət.
 
 
Pulunu verməmiş qəbir qazanın,
Gərək əvvəl asaq plov qazanın.
 
 
Süpürürlər hamı həyət-bacanı,
Çağırırlar cavan və həm qocanı.
 
 
Cəm olurlar plovu yeyənlər ta,
İstəməz, gəlməsin fəğir-füqəra.
 
 
Döşəyib fərşlə otaqları,
Yandırıb şamları, çıraqları.
 
 
Gəlhagəl, gethaget, gətirhagətir,
Gəl sən Allah buyur, oturhaotur.
 
 
Düzülür yaxşı nemət əlvan,
İçilir çayü qəhvəvü qəlyan.
 
 
Olunur orada türfə söhbətlər,
Sevimli, gülməli zarafatlar.
 
 
Ona heç kəs deməz ki, bəzmi-əza,
Oğluna toy tutubdular guya.
 
 
Başa getdi yemək, yeyildi xörək,
Çay, plov qurtarıb, kəsildi çörək.
 
 
Yedik, içdik, dəxi nə var oturaq,
Qarnımız çatladı, duraq dağılaq.
 
 
Elə ki çıxdılar hamı eşiyə,
Bir-birinə gərək bu növ deyə:
 
 
Biri söylər ki, yaxşı məclis idi,
Heyf, bircə plovları pis idi.
 
 
Biri söylər ki, aşpazı yox imiş,
Kişinin, yoxsa xərci çox-çox imiş.
 
 
Biri söylər: – Qulay düyü bişməz,
Neyləsin, yoxsa binəva aşpaz?
 
 
Aşpazın yoxdu zərrə təqsiri,
Düyü nacins imiş, qalıbdı diri.
 
 
Biri söylər: Demə dəm almışdı,
Həlimi lap içində qalmışdı.
 
 
Biri söylər; yemədim zərrə,
Vurmadım heç əlimi bilmərrə.
 
 
Biri söylər ki, qaldım ac bu gecə,
Bizə düşmüşdü bir dayaz nimçə.
 
 
Nimçə üstündə var idi bir tük,
Həm içindən də çıxdı honqa sümük.
 
 
Biri söylər: Qovurması yox idi,
Biri söylər: Bir az duzu çox idi.
 
 
Əlqərəz, cümlə yarü yoldaşın,
Bəlkə məcmu qohum və qardaşın.
 
 
Hər bir növlə edər irad,
Səni heç kimsə eyləməz dilşad.
 
 
Sənə canı yanan bəradərlər,
Hər kəs öz əmrinin dalınca gedər.
 
 
Yada salmaz səni öz övladın,
İsmü rəsmin itər, batar adın.
 
 
Nə səni bır də kimsə yada salır,
Nə əlamət, nə bir nişanə qalır.
 
 
Çünki yoxdur zəmanədə əsərin,
Nə adın zikr olur, nə bir hünərin.
 
 
Bu çətin işləri gəl asan et,
Özünə sağlığında ehsan et.
 
 
İndi ki, var əlində bu fürsət,
Dəxi, əlbəttə, eyləmə qəflət.
 
 
Cəhd qıl, qoy zamanədə bir ad,
Eyləsinlər səni bu adla yad.
 
 
Millətin haqqını əda eylə,
Məscidü mədrəsə bina eylə.
 
 
Aç bu əbnayi-millətə məktəb,
Orda təhsil olunsun elmü ədəb.
 
 
Zikri-xeyr ilə, bəlkə, yad olasan,
Dinü dünyada qəlbi şad olasan.
 
 
Olasan niknamü azadə,
Həm bu dünyada, həm o dünyadə.
 

Qeyd: «Kəblə Nəsir» mənzum hekayəti Məmmədəli Sidqi Səfərov tərəfindən 1912-ci ildə Bakıda «Elektrik» mətbəəsində kitab halında çap olunmuşdur.

HEKAYƏTLƏR

Bir oğru bir parsanın evinə gəldi. Nə qədər ki, axtardı, bir şey tapmadı. Ürəyi sıxıldı. Pirhirkarın xəbəri oldu. Bir kilimi ki, onun üstündə yatmışdı, oğrunun keçdiyi yola atdı, ta naümid qayıtmasın.

***

Gilanlı Əbdülqədir, pak olsun onun torpağı, Kəbənin hərəmində üz daşlar üstə qoyub hey deyirdi:

– Ey Allah, bağışla! Əgər bazxəstə layiqəm, qiyamətdə məni kor durğuz, ta yaxşı üzünə xəcalət olmayım .

***

Bir dərviş lazımi iş qabağına gəldi. Bir kilim bir dostunun evindən oğurladı. Hakim buyurdu ki, onun əlini kəsələr. Kilim sahibi iltimas elədi ki, mən onu halal elədim.

Hakim dedi:

– Sənin iltimasına görə şəriətin həddini aşağı qoymaram .

Dedi:

– Düz buyurdun. Amma bir kəs ki, vəqf maldan bir zad oğurlaya, onun əlini kəsmək lazım gəlməz. Bu səbəbə ki, fəqir bir şeyə sahib olmaz və dərvişlərə aid hər şeyə sahib olunmaz

Hakim əl ondan götürdü və dedi:

… Dünyaya gəlmişdi ki, məgər oğurluq eləyə belə dostun evindən?

Dedi:

– Ey padşah, eşitməyibsiniz ki, deyiblər: Dostların evini süpür, düşmənlərin qapısını döymə!

***

Padşahlardan birisi bir pərhizkarı gördü və dedi:

– Heç bizlərdən sənin yadına gəlir?

Dedi:

– Bəli, hər o vaxt ki, Allahı yaddan çıxardıram.

***

Saleh adamlardan birisi bir padşahı yuxuda behiştdə gördü və bir pərhizkarı cəhənnəmdə gördü. Soruşdu ki, onun dərəcələrinin səbəbi nədir? Və bunun dərkələrinin səbəbi nə ki, biz bunun xilafını güman eyləyirdik.

Dedilər:

– O padşah dərvişlərə məhəbbət eləməklik səbəbinə behiştdə oldu və bu pərhizkar isə padşahlara yaxın düşmən səbəbinə cəhənnəmdə.

Nə yamaqlı paltar vecinə gələr və nə düyünlü təsbih,

Özünü pis əlillərdən uzqa et.

Ehtiyac börkü böyük qoymaqla deyildir,

Dərvişsifət olgilən, ta tari bərk şaxlar.

***

Bir başıaçıq, ayaqyalın piyada Məkkə karvanı ilə Kufədən işinə gəldi və bizim yoldaşımız oldu. Sevinə-sevinə habelə gedirdi və deyirdi:

– Nə bir dəvəyə suvar olmuşam, nə eşşək kimi yük altındayam. Nə rəiyyət sahibiyəm, nə padşaha qulam. Nazirin qəmi yoxumdu. Bir nəfəs vuraram, asudə bir ömür başa apararam.

***

Bir şəxs gecəni bir naxoşun başı üstə ağladı. Elə ki, gündüz oldu, o öldü. Naxoş dirildi.

***

Yunan yerində bir karvanı vurdular və hədsiz nemət apardılar. Sövdəgərlər ağlamaqlıq və sızlamaqlıq eylədilər. Allahı və peyğəmbəri şəfi gətirdilər, fayda vermədi.

Loğman həkim o aralıqda idi. Karvan əhlindən birisi dedi:

– Bir neçə kəlmə hikmətdən və moizədən bunlara degilən, ola ki, bir cüzv bizim maldan əl götürələr ki. Heyf olar ki, bu qədər nemət tələf ola.

Loğman dedi:

– Hikmət kəlməsini bunlara demək heyf olar.

Bir dəmiri ki, mur yedi, ondan sürtməklik ilə pası aparmaqlıq olmaz. Könlü qara adama nə mənfəət və moizə deməklik? Getməz heç dəmir daşa. Salamat ruzgarda könlü sınıqları tap ki, fəqirin könlünü dağlamaqlıq bəla qaytarar. Elə ki, dilənçi səndən sızıldamaqlıq ilə bir zad istədi ver və əgər verməyəsən, zülm eləyən zor ilə alar.