Текст книги "Məktəb hekayələri"

QƏZƏLLƏR

 
Könül, nə hələdir bu ki, sən vəsli-yarə yetişdin?
Nə həsrətin daxi var, yari-gülüzarə yetişdin?
 
 
Hərimi-vəsldə şəmi-camali-yarə ənis olan,
Sükut qıl, dəxi pərvanə var, narə yetişdin.
 
 
Nə lərzədir dəxi səndə, nə iztirabə düşübsən?
Nə piçü tab, bu zülfi-tabdarə yetişdin?
 
 
Kəməndi-ah ilə səhrayi-qəmdə çox gəzdin,
Bu dami-eşqi qurub, bır gözəl şikarə yetişdin.
 
 
Diyari-hicrdə bir müflisü gəda olalı,
Şəriri-vəsldə bu izzi-etibarə yetişdin.
 
 
Məgər bu vəsldə əyyami-hicri yada salırsan?
Nə karədir qəmi-hicran ki, sən nigarə yetişdin.
 
 
Tilsimbənd olub, qala bəndi-eşq müsəxxər,
Bu şəhərdə nə qəmin var ki, şəhriyarə yetişdin.
 
 
Əgərçi ahla çəkdiyin qəmi-zimistanı,
Xüdayə şükr elə kim, mövsümi-bahara yetişdin.
 
 
Sədaqət ilə içib Sidqi tək cəfa zəhrin,
Bu şüşə içrə meyi-saf, xoşgüvarə yetişdin.
 

***

 
Dərdi-eşqin dilbəra, bir dərdi-bidərmanmış,
Müddəti-hicrin sənin bihəddü bipayanmış.
 
 
Yox gümanım tazədən bu müiki-dilabad ola,
Əvvəlindən bu xarab olmuş könül vİranmış.
 
 
İndi bildim, yox məzəmmət binəva Məcnun üçün,
Bəs deyərdim biəbəs səhrada sərgəranmış.
 
 
Sidqiyəm, sidq ilə nuş etdim vəfa peymanəsin,
Bimürüvvət dilbərim biəhdü bu peymanmış.
 

***

 
Tutiya eyləmişəm çeşmimə xaki-dərini,
Gözüm insaf eləsin, tökməsin əşki-tərını.
 
 
Mən nə bədbəxt idim, axtardı münəccim neçə ay,
Bürci-əğrəbdə tapıb taleimin əxtərini.
 
 
Çeşmı-məstan, səfı-müjkan, iki əbruyi-kaman,
Bu alar can, o tökər qan, bu çəkər xəncərini.
 
 
Sındırıb dilbəri-məhparə könül şişəsini,
Qorxuram nazikdi, paralaya əllərini.
 
 
Deməyin, Sidqi neyçün yazmadı keyfiyyəti-hal,
Neyləsin, göz yaşı yazdıqca yuyar dəftərini.
 

***

 
Bir bəzm ola ki, bir mən olam, bir də yar ola,
Gülzar ola, çəmən ola, fəsli-bahar ola.
 
 
Hərgiz o bəzmə olmaya biganənin yolu,
Əğyarlar, rəğiblər ondan kənar ola.
 
 
Saqi o bəzmdə döşəyə mey büsatını,
Mən məst olanda yar içə, məndən xümar ola.
 
 
Bir yanda cami-mey ola, bir yanda həm kabab,
Bir əldə stəkan ola, bir əldə tar ola.
 
 
Gəh qollarım həmayil ola yar boynuna,
Gahı üzüm üzündə, gözüm əşxbar ola.
 
 
Gahi əlin mən əlimə alam, gah zülfünü,
Gahi düşəm ayağına, cismim qubar ola.
 
 
Gahi çəkəm kənarıma, ləli-ləbin öpəm,
Biganələr kənara gedib, şərmsar ola.
 
 
Çoxlar yazıbdı şeri-dilaviz, inanmaram,
Sidqi kimi zəmanədə mətləbi-nigar ola.
 

***

 
Bülbül əgər şikayət edər cövri-xardən,
Yoxdur davamı, təngə gəlib ah-zardən.
 
 
Aşıq gərək həmişə çəkə yar cövrünü,
Hərgiz şikayət etmə əğyarə yardən.
 
 
Eşq aləmində bülbülü gül sərgəştəsən,
Pərvanə yana-yana sual etdi nardən.
 
 
Pərvanəyə cavab verib şam sözlə,
Bülbül sözün soruşma, meyi-biqərardən.
 
 
Nə güldə vardı vəfa, nə bülbüldə bir səfa,
Aşiqləri salıblar bunlar etibardən.
 
 
Bülbüldə, güldə zahir olan eşq hüsnündən,
Qılmaz əsər, əgər keçə beş gün bahardən.
 
 
Aşiq odur həmişə gərək ahü-zar edə,
Gər olsa naləsi, gələ künci-məzardən.
 
 
Məşuqə yanmasa özü, yandırmaz aşiqi,
Hüsn olmayanda eşq düşər iqtidardən.
 
 
Ey yar, sən də gül kimi gəl olma bivəfa,
Bu bülbülü xilas eylə bu nəngüardən.
 
 
Yandır o şəmi-ruyinə bu cismi-zarımı,
Pərvanə tək qurtar məni bu intizardən.
 
 
Bax şəmə ibrət ilə, eşit gül məzəmmətin,
Məhşər günündə xovf eylə Pərvərdigardən.
 
 
Al Sidqini kənarına, qəmdən xilas eylə,
Qoyma qəriblər kimi baxsın kənardən.
 

***

 
Əvvəl məni əcəb özünə həmdəm eylədin.
Axır salıb bəlaya, ənisi-qəm eylədin.
 
 
Sayə kimi dalınca süründüm mən aləmi,
Çaldın daşa, fələkzədeyi-aləm eylədin.
 
 
Gəh göstərib cəfa, gəhi tutdun rəhm-vəfa,
Nə döndün əhddən, nə də ki, möhkəm eylədin.
 
 
Tökdün qəmi qəm üstə, əlac eylərəm, dedin,
Nə öldürüb, nə qəlbimi bir xürrəm eylədin.
 
 
Çəkdin gözüm önündən o nur camalını,
Tökdün yerə gözüm yaşını, şəbnəm eylədin.
 
 
Zülfün kimi bu qəlbimə çox üğdələr vurub,
Eyşim büsatını necə gör bərhəm eylədin?
 
 
Etdim nə qədər Kəbeyi-kuyun təvafını,
Nə məhrəm eylədin, nə də naməhrəm eylədin.
 

***

 
Gizlin salıb xəyalə səni, gizlin ağlaram,
Artar, xəyalıma səni saldıqca həsrətim.
 
 
Bir də əlim yetişə damənin tutam,
Bu ruzigardan sənə çoxdur şikayətim.
 
 
Gər bir də qismət olsa camalın ziyarəti,
Onda müyəssər olur istirahətim.
 
 
Müddətlər ilə salmayasan yadə gər məni,
Səndən yəqin ölüncə kəsilməz məhəbbətim.
 
 
Bir yan zəmanə möhnəti, bir yan sənin qəmin,
Bir yan vilayət ayrılığı, dərdi-qürbətim.
 
 
Asudəlik gecə-gündüz haram olub mənə,
Olsun qəsəm o zülfə, pərişandı halətim.
 

***

 
Cana, bu sözlərin məni çox gətirdi riqqətə,
Amma necə davam eyləyim dərdi-firqətə?
 
 
Bu dərdə bilmirəm bizi kim etdi mübtəla?
Matü müəttələm, mən özüm bu məhəbbətə.
 
 
Qurtar məni, xilas eylə Allah rzasına,
Didarımız qalacaqdır məgər qiyamətə?
 
 
Qəm güşəsində nalə çəkim mən nə vaxtadək?
Min canım olsa, tab eyləməz bu müsibətə.
 
 
Allah görüm xarab eyləsin bu vilayəti,
Lənət gələ bu ruzigarə, bu növ vilayətə!
 
 
Çarəm kəsildi, eyləmədin sən də bir əlac,
İndi kimə gedim mən əlindən şikayətə?
 
 
Dərdi-dilimi kağıza yazmaq mahaldır,
Billah, kitabətlə yetişməz nihayətə.
 
 
Bir rəmz, bir işarə kifayətdir arifə,
Lazım deyil şərh verim bu hekayətə.
 
 
Könül bir bülbüli-şeydadı, gül eşqində nalandır,
Gözüm əbri-bəla tək qamətin hicrində giryandır.
 
 
Könül ol lalə tək rüxsarına baxdıqca dönər al qana,
Əgər qan oldu, qanın tök, məgər bir qana min qandır.
 
 
Görüb xalın, qaçıb Fərhadvəş, lalə çıxıb dağa,
Mənim tək dağı dağ üstə qoyub, qəlbində pünhandır.
 
 
Pərişan zülfə rəhm et, bəsdi, vurma ey pəri şanə,
Pərilər şanəsindən binəva könlüm pərişandır.
 
 
Üzün «Vəş-şəms», qaşın «Vəl-qəmər vəl-leyl»dir zülfün,
Camalın qüdrəti-xəllaqə bir təfsiri-Qurandır.
 
 
Gözün bəski baxıb, ceyran gözümdən göz götürməzdi,
Gözümdə gözlərin əksi qalıb, baxsan nümayandır.
 
 
Özün canan, sözün can, gözlərin bir canalan cəllad,
Bu can qurban o cana, can deil, bir cövhəri-candır.
 
 
Xəta müşkü nədən bəxti-siyahım tək olub qara?
Dedi: Ol danəyi-duxxanın xətayi-zülfi-canandır.
 

***

 
Cana, mürüvvət eylə, günüm çox yaman keçir,
Karım həmişə naləvü ahü fəğan keçir.
 
 
Gül mövsümündə qonçəsifət qan olub könül,
Fəsli-bahar içində baharım xəzan keçir.
 
 
Onda təsəvvür eylə mənim hali-zarımı,
Görsəm rəğiblər sənlə, mehriban keçir.
 
 
Yoxdur məgər mürüvvətin ey yari-bivəfa?
Mən ağlaram, rəğiblərim şadman keçir.
 
 
Biganələr o qədər sənə aşina olub,
Könlümdən arzuyi-vüsalın nihan keçir.
 
 
Əğyar tənəsin nəyə təşbih eyləyim?
Bənzər o bir bəlaya, gəlib nagəhan keçir.
 
 
Eşq atəşində cismim olub çubi-tər kimi,
Yandıqca könlüm, əşki-rəvanım rəvan keçir.
 
 
Bir vaxt idi mənə çox mehriban idin,
Ol günlərim xəyalə gəlib, hər zaman keçir.
 
 
Gəl, bir müyəssər olsa içək vəsl camalını,
Fövt etməyək bu fürsəti, ömri-cavan keçir,
 
 
Bir busə vədə eylədin iftar vaxtına,
Gəl əhdinə vəfa eylə, axır azan keçir.
 
 
Sidqi həmişə bəzm vüsalında lalə tək,
Əğyar əlində badə görüb, bağrı qan keçir.
 

***

 
Xoşa o gün ki, mənim qəm günümdə yarım idin,
Ənis-munis, qəmxar-qəmgüsarım idin.
 
 
Gözümdə nur, könüldə sərvər, cismdə can,
Qərar, tabü təvan, səbr, ixtiyarım idin.
 
 
Kəməndi-ahımla damı-eşqə salmışdım,
Qəribə seyd eyləmişdim, əcəb şikarım idin.
 
 
Təaxürüm var idi tacİrani-eşq içrə,
Mətai-hüsnlə aləmdə bir etibarım idin.
 
 
Adın dilimdə, üzüm xaki-asitanında,
Sərir nazda, bir şahi-tacidarım idin.
 
 
Nə bais oldu vüsalə mübəddəl oldu firaq?
Xoşa o gün ki, mənim eyşi-ruzigarım idin.
 
 
Nədəndi lalə sifət bağrıma çəkibsən dağ?
Üzari-al ilə bir türfə laləzarım idin.
 
 
Ümidim özgəyə yox, ey səba, səni tarı!
Söylə o yarə ki, axır ümidvarım idin.
 
 
Deyir fəğanla gülzari-hicrdə Sidqi,
Xoşa o gün ki, mənim yari-gülüzarım idin.
 

***

 
Xoşa sənilə həmavaz olduğum günlər,
Həmişə həmdəmü həmraz olduğum günlər.
 
 
Düşəndə yada könül suzla güdazə düşər,
Nəvayi-sazla dəmsaz olduğum günlər.
 
 
Başımda şuri-sər, zülf bəzm vəslində,
Hasari-qəleyi-şahnaz olduğum günlər.
 
 
Rəğiblər səri-kuyində xaksarımdı,
Sənin yanında sərəfraz olduğum günlər.
 
 
Edib təfəül, oxurdum qəzəl hüzurunda,
Lisani-Hafizi-Şiraz olduğum günlər.
 
 
Olurdu navəki-peykanına hədəf sinəm,
Qəbili-çəşmi-çəpəndaz olduğum günlər, .
 
 
Qolumu boynuna hər dəm həmayil eylərdim,
Şikari-busəyə şəhbaz olduğum günlər.
 
 
Sürudi-şerlə şairliyi şüar eylədim,
Qəmində qafiyəpərdaz olduğum günlər.
 
 
Həmişə tutmuşdun Sidqinin sözün mənzur,
O gülüzarə nəzərbaz olduğum günlər.
 

***

 
Sənin eşqində mən ey bivəfa, yüz min cəfa gördüm,
Nə bir ömrümdə şad oldum, nə bir zövq-səfa gördüm.
 
 
Yapışdım tari-zülfündən, dedim bəs rişəyi-candır,
Ümid ilə ona dil bağladım, dami-bəla gördüm.
 
 
Dözüb hər bir bəlaya, dönmədim, hərgiz məhəbbətdən,
Məhəbbət aləmin seyr eyləyib, möhnətsəra gördüm.
 
 
Əcəb sözdür deyib hər kim, məhəbbət bir bəla şeydir,
Məhəbbət əhlini dərdi-bəlayə mübtəla gördüm.
 
 
Əbəs sözdür, desə hər kəs gözəllər bivəfa olmaz
Ki, mən hər qədr gəzdim, hər nə gördüm bivəfa gördüm.
 
 
Məhəbbət aləminə hər kəsi ki, aşina gördüm,
Həmişə qəmlərə həmdəm, bəlayə mübtəla gördüm.
 
 
Əzəl gündən qəm-dərdə nə çox mayilsən ey Sidqi,
Səni hər yerdə gördüm, əhli-dərdə aşina gördüm.
 

* * *

 
Salıbdı möhnəti-hicrin bir özgə halə məni,
Edibdi dərdü-qəmü-qüssəyə həvalə məni.
 
 
Məgər yoxundu xəbər, çəkmişəm nələr sənsiz,
Fələk salıbdı qəmü möhnətü məlalə məni.
 
 
Vüsal günləri bir mahi-ənvərim sən idin,
Gör indi ayrılığın döndərib hilalə məni.
 
 
Gözüm yaşı ilə üzümdən axır ciyər qanı,
Ürəkdə dağını gizlətdi, gördü lalə məni.
 
 
Sənin xəyalınla mən ki, bağrı qan oldum, T
Tərəhhüm eylə, gətir sən də bir xəyala məni.
 
 
Könül sərvəri, məh ənvərim, gözüm nuru,
Təğafül etmə, yetir bir o məh cəmalə məni.
 
 
Kəsildi tabü-təvanım, tükəndi aramım,
Qərar-səbrim alıb, verdi qəmi-zəvalə məni.
 
 
Nə sən firaqə dözərdim, nə mən bu hicranə,
Gəl indi vəslə yetiş, ya yetir vüsalə məni.
 
 
Yetiş harayıma, qəmdən məni xilas eylə.
Yəqin ki, öldürər axır bu ahü-nalə məni.
 

***

 
Yenə fəsli-bahar oldu, gedib vəqti-xəzan, saqi,
Gətir tök cami-zərrinə şərabi-ərğəvan, saqi.
 
 
Ayaqdan saldı bu rənci-xümar, əldən qərar aldı,
Əlim tut bir ayaq ilə, aman, səd ələman, saqi.
 
 
Xərabə könlümü bir badəyi-nab ilə abad et,
İçə piri-zəif ondan, olur billah cavan, saqi.
 
 
Tərəhhüm qıl bu gün, mey ver, məni qəmdən xilas eylə,
Diyari-eşqdə üşşaqə sənsən mehriban, saqi.
 
 
Hər iki nəşədə, hər nəşədən məqsudumuz meydir,
Bizə bu mətləbi kəşf eyləyib piri-muğan, saqi.
 
 
Alıbdır qönçeyi-qəmmazm qərar-ixtiyar əldən,
Kəsibdir işvəvü nazın, əcəb tabü-təvan, saqi.
 
 
Gəhi işvə, gəhi şivə, gəhi nazü, gəhi qəmzə,
İmani-ixtiyarım getdi əldən, bir iman, saqi.
 
 
Telin vermə səbayə, şanə vurma, bəsdir, insaf et,
Xəmi-zülfündə dili-mürği qılıbdır aşiyan, saqi.
 
 
Ətayın can alır hər dəm, xətayın can əta eylər,
Dəhanın dürfəşandır, söhbətin arami-can, saqi.
 
 
Cavabın nüzhətəfzadır, camalın məhfilaradır,
Dişin dürri-müsəffadır, sözün arami-can, saqi.
 
 
Çəkilmiş guşeyi-bağə bu gün hər arifi-aşiq
Fərəh əfza olub, bəh-bəh, fəzayi-gülüstan, saqi.
 
 
Gülüstan bəzmi-xəlvətdir, zamani-eyşi-işrətdir,
Çəməndə yar, yar ilə olubdur həmzəban, saqi.
 
 
Qonubdur sərv şax üstə, təranə başlayıb qümri,
Olubdur bülbüli-şeyda əcayib nəğməxan, saqi.
 
 
Açıb göz nərgisi-şəhla, edər nəzzarə gülşən,
Səba dəydikcə bağ içrə, açar qönçə dəhan, saqi.
 
 
Görüb yaquti-rəmmal tək şərabi-nabı cam içrə,
Həsəddən laləyi-həmra olubdur bağri qan, saqi.
 
 
Bu gün könlüm kimi sünbül pərişan eyləyib zülfün,
Verər gisuyi-yari-nazəninimdən nişan, saqi.
 
 
Oxur bülbül, açıb gül, …xürrəm, qönçələr xəndan,
Olubdur səhni-gülşən əşki-gülzari-cinan, saqi.
 
 
Nəvayi-bülbül, qümri, sədayi-mürği-xoşəlhan,
Edib zaği-siahı bağdan damənkəşan, saqi.
 
 
Xarabat əhlinə daim münacat əhli tən eylər,
Olubdur zahidi-bədkiş bizdən bədgüman, saqi.
 
 
Gəlib meyxanəyə öz xirqəsin rəhni-şərab etməz,
Nə fikr ilə həmişə məscidi eyləyib məkan, saqi?
 
 
Ümidin, bağlayıb mövlasına bu Sidqiyi-nalan,
Yetişsin dadə məhşərdə Əmirəlmöminin, saqi.
 

***

 
Əcəb həngaməyi-işrət, əcəb bəzmi-dilaradır,
Taallah, nə məclisdir ki, hər bir şey mühəyyadır.
 
 
Məlal olmaz, qəm olmaz, qüssə olmaz belə məclisdə,
Əcəb bəzmi-fərəhxizü fərəhbəxşü fərəhzadır.
 
 
Olubdur ağıllar heyran, könüllər xürrəmü xəndan,
Baxarsan hər tərəf, hər yan büsati-eyş bərpadır.
 
 
Düzülmüş nəğməxanlar, tarzən, dəfzən nizamla,
Biri məsti-ruxi-saqi, biri sərməsti-səhbadır.
 
 
Gələnlər mat olur, məbhut olur, eylər təəccüblər,
Baxan heran qalır əzbəski hər bir yan tamaşadır.
 
 
Baxarsan əhli-məclis hər biri bir növ olmuş,
Biri valeh, biri heyran, biri şuridə, şeydadır.
 
 
Cavanlar, mahrular, sərv qəd, şimşad qamətlər,
Birisi çeşmi-şəhladır, biri zülfü mütərradır.
 
 
Dilim aciz qalıb vəsf etməyə, təbimdə qüvvət yox,
Nə tərif eyləyim, bu barədə tərif bicadır.
 
 
Kamali-bəhcət ilə mən də bu bəzmə qədəm qoydum,
Soruşdum bir nəfərdən, bu nə şurişdir, nə qovqadır?
 
 
Cavabında dedi: Ey bixəbər, yatmış, nə qafilsən,
Bu bir bəzmi-mübarəkbad, bir təfrihi-üzmadır.
 
 
Cənabi-sahib, sərkar, balacah Bəhram xan,
Səadət bürcünə məhvil edər, məclis mühəyyadır.
 
 
Qoyubdur taci-gövhər başa, göhər tac vəslində,
Əgər vazeh dedim, amma yenə bir az müəmmadır.
 
 
Yetib məqsudə kamran xan, olub mətləb bəravürdə,
İlahi, sən mübarək qıl bu sevdanı, yaxşı sevdadır.
 
 
Eşitdim bu sözü, həmd eylədim, qəmdən xilas oldum,
Nə gördüm ki, gönüldə haləti-behcət hüveydadır.
 
 
Dedim bu toyda bir tarix lazımdır edəm inşa,
Vəli vairliyim yoxdur, adım hərçənd molladır.
 
 
Bir az fikr eylədim, qəlbimə bir mətləb xütur etdi,
Fərəhləndim yazım, gördüm ki, nitqim yaxşı guyadır.
 

***

 
Pərişan eyləyib əhvalımı, bir gözləri yağı,
Fərağında olub qəmxanə könlüm yağı oynağı.
 
 
Ayağım bağlıdır bidi-bəlayə, əldə çarəm yox,
Urublar boynuma zənciri-zülfümdən boyunbağı.
 
 
Əgər Fərhad, ömründə qoyub, bir dağı-dağ üstə,
Könüldə qoymuşam mən lalə tək dağ üstə min dağı.
 
 
O qədri qara günlər görmüşəm bəxti-siyahdan,
Mənə şamü-səhər birdir, qaradan seçmirəm ağı.
 
 
Oldum qəmu ənduh ilə bazarı eşq içrə,
İlahi, təngə gəldim, al əlimdən belə ortağı.
 
 
Nə gülzarə həvəsnakəm, nə bağə getməyə meylim,
Nə könlüm Şüşə meylində, nə dil istər Qarabağı.
 
 
Əgər mən tutiyəm, barı mənə təkiif edin şəkkər,
Gül istər bülbüli şeydanı gülşəndə, nə kim zağı.
 

***

 
Könül, qəm çəkmə əyyami-fəraqi-yar qurtardı,
Fəqan etmə, qəfayi-çərxi-kəcrəftar qurtardı.
 
 
Ümidim gülüstanda açıldı, qonçeyi bəxtim.
Vəfadan gül mənə qaldı, cəfayi-yar qurtardı.
 
 
Əcəb bad murad etdi xəzanım novbahar oldu,
Güli-məqsud açıldı, söhbəti-gülzar qurtardı.
 
 
Qələmdandan düşüb, asudə olduq nar yazmaqdan,
Yıxıldı dəmi-divandan əşar qurtardı.
 
 
Sağaldı yarələr qəlbimdə çox yar ilə, yar oldum,
Eyləyən axırı bu oldu, təneyi-əğyar qurtardı.
 
 
Ləbi-ləlin açıb, yarım gəlib, bir dəfə güftarə,
Kəsildi cümlə söhbətlər, hamı güftar qurtardı.
 
 
Əcəb sözdür, dillər rəncsiz kim olmaz aləmdə,
Odur ki, can qoyub, axırda bu Cabbar qurtardı.
 

***

 
Yarəb, nə türfə güldü bu İsa çiçəkləri,
Məryəm şükufə, canı məsiha çiçəkləri.
 
 
Məhparələr üzarına tərsayələr salıb,
Tərsayə döndərib məni, tərsa çiçəkləri.
 
 
Sənan kimi salıblar zinnarı boynuma,
İmanımı alıbdır, nisa çiçəkləri.
 
 
Bülbül kimi gətir dilə, fəryadə könlümü,
Bağı-məhəbbətin güli-rəna çiçəkləri.
 
 
Ki, verə səmti gahi ki kəlisayə çəkdilər,
Məhv etdilər məni, bu kəlisa çiçəkləri.
 
 
Ey dil, bahar vəxtidi, çıx bir səyahətə,
Bir sən də gör o arizi-ziba çiçəkləri.
 
 
Get, əsr vaxtı seyr qıl ətraf bağda,
Bir dəstə tut ol zülfi-çəlipa çiçəkləri.
 

***

 
Gülər gül kimi bülbül guşeyi-gülzarə düşdükcə,
Tökər göz yaşını gülzardan avarə düşdükcə.
 
 
Həsəddən dəmbədəm bənzər gül üzrə sünbüli-meşkin,
O zülfi müşkibarın arizi -gülnarə düşdükcə.
 
 
Qara bəxtim kimi avarə-sərgərdan gəzər hər yan,
Həvayi-zülfi-tarin nafeyi-tatarə düşdükcə.
 
 
Gülüstan içrə qönçə pərdə-pərdə tutdu al-qanə,
Sirişki-laləgünun qətrə-qətrə xarə düşdükcə.
 
 
Lətafətdən üzündə tazə mişkin xal olur peyda,
Gözüm mərdümlərin əksi o məhi-rüxsarə düşdükcə.
 
 
Gözüm yaşı axar hər suyə su tək ey gözüm nuru,
Nihali sərvi qəddin sayəsi əğyarə düşdükcə.
 
 
Dönər nəqşi divarə Züleyxa tək necə Yusif,
Sari-bazarda əksi ruxin divarə düqdükcə.
 
 
Mənayi-eşqdə aşiqlərin qəlbin kəbab etdim,
Dili-sədparədən hər dilbərə bir parə düşdükcə.
 
 
Yəğinimdir olur Sidqi kimi axırda divanə,
Bəla zəncirinə hər aşiqi-biçarə düşdükcə.
 

***

 
Çoxlar şikayət eyləyir ol zülfi-tardan,
Bir tarı haqqı çəkərəm əl mən o tardan.
 
 
Çin-çin durubdu müşki-Xəta tək üzündə zülf,
Ya əhli-bənd Misrə gəlib Zəngibardan.
 
 
Ol zülfi müşkbarə toxundu səba yeli,
Müşki-Xətanı saldı əcəb etibardan.
 
 
Zülfün xəmində damə düşüb binəva könül,
Aç bu əsiri, silsileyi-tabdardan.
 
 
Saqi, gətir o badeyi-gül rəngi məclisə,
Yoxdur məgər sənin xəbərin növbahardan?
 
 
Billah rəva deyil, qala bu bəzm badəsiz,
Yoxsa ayılmayıb belə saqi xumardan.
 
 
Daği-dilim sənə o zaman aşikar olur,
Düşsə səhər güzarın əgər laləzardan.
 
 
Ursan nə qədər yarə güvəradır aşiqə,
Ey kaş həmişə yarə dəyər yarə yardan.
 
 
Gülzarə getmərəm, həvəsim yoxdu gülşənə,
Əl çəkmərəm, sənin kimi bir gülzardan.
 
 
Getməz kənarə, tərk etməz gül məhəbbətin,
Bülbül nə qədər incisə gülşəndə xardən.
 
 
Bəxtin qara olubdu sənin zülfi-tar tək,
Sidqi, şikayət eyləmə bu ruzigardan.
 

***

 
Səri-zülfün kimi könlüm pərişan olsa, istərsən?
Və yainki ləbi-ləlin kimi qan olsa, istərsən?
 
 
Mənim qəmxaneyi-könlüm məkanındır sənin, canan,
Sən indi öz məkanın belə vİran olsa, istərsən?
 
 
Qərarım getdi əldən, rəhmə gəl ey Yusifi-sani,
Mənə bu dar dünya belə zindan olsa, istərsən?
 
 
Nə vaxtadək gəzim nalan, sərgərdan fəraqında,
Gözüm sənsiz baxsa bir yanə, heyran olsa, istərsən?
 
 
Gülüstan görmədim, gül dərmədim bağ-visalında,
Mənim avara könlüm qönçə tək qan olsa, istərsən?
 
 
Rəhi-eşqində keçdim xanimanu-aşiyanımdan,
Məqamım indi Məcnun tək biyaban olsa, istərsən?
 
 
Bəla çəkdim, cəfa gördüm yolunda, dinu-dil verdim,
Rəhi-eşqində Sidqi indi qurban olsa, istərsən?
 

***

 
Hicrində, ey bağı, tökünüb tabu-taqətim,
Gündən-günə ziyadə olub, dərdi-möhnətim.
 
 
Gizlin salıb xəyalə, sənsiz gizlin ağlaram,
Artar xəyalıma səni saldıqca həsrətim.
 
 
Bir qoymadı zəmanə doyunca görüm səni,
Qəlbimdə qaldı, ey bacı, qəmli hekayətim.
 
 
Bir də əgər əlim yetişsə, daməni tutam,
Bu ruzigardan sənə çoxdur şikayətim.
 
 
Gər bir də qismət olsa, cəmalın ziyarəti,
Onda mənim müyəssər olur, istirahətim.
 
 
Müddətlər ilə salasan yada ki məni,
Səndən yəqin ölüncə kəsilməz məhəbbətim.
 
 
Gər söyləsən, neyçün mənə bir namə yazmadın,
Səndən bu barədə, bağı, çoxdur xəcalətim.
 
 
Bir yan zəmanə möhnəti, bir yan sənin qəmin,
Bir yan vilayət ayrılığı, dərdi-qürbətim.
 
 
Asudəlik mənə gecə-gündüz həram olub,
Olsun qəsəm, o zülfə pərişandı halətim.
 
 
Yoxsa məhəbbətim sənə artıbdır günbəgün,
Sidqi kimi nəhayətə yetməz məhəbbətim.
 

***

 
Fərəhli gördüyün könlüm olub qəmxanə-qəmxanə,
Ləbi-ləlin fərağında dönüb al qanə -al qanə.
 
 
Çəkildin guşeyi-gülzarə, seyri bağə əzm etdin,
Məni biçarəni saldın qəmi-hicranə-hicranə.
 
 
Əzizim, sən Züleyxa tək yatırsan təxti-izzətdə,
Demirsən Yusifin düşdü yenə zindanə-zindanə.
 
 
Fəraqın atəşi yandırdı vallahi-pərü balım,
Cəmalın şəminə bir olmadın pərvanə-pərvanə.
 
 
Məgər insafdır, ya hansı məzhəbdə rəvadır bu,
Düşüb zəncirə axırda olub divanə-divanə?
 
 
Mən çəkdim, qəmi hicranə qəlbimdə yer verdim,
Rəva görmə ola könlüm evi vİranə-vİranə.
 
 
Qəm etmə, rahat ola, seyr eylə sən ətraf gülzarı,
Yanım hicrində qoy mən atəşi– suzanə-suzanə.
 
 
Gül üstündə düşən şəbnəmlərə seyrü tamaşa qıl,
Gözüm yaşı axıb dönsün mənim ümmanə-ümmanə.
 
 
Nigarım, cannisarım, çox cəfalar çəkmişəm bəsdir,
Məni biçarəyə bir lütf qıl, şahanə-şahanə.
 
 
Təriqü eşqdə çoxlar keçibdür malü-canından,
Sidqitək heç kəs can verməyib canana-canana.
 

***

 
Dirildim bəzmi-gülzari nigarımdan alaxlar tək,
Saraldım cuyi bari-əşki çeşmimdən şalaxlar tək.
 
 
Xədəng qəmzəsi dəlmiş dili-zarı-miyanından,
Dolandıqca olur piçidə zülfü tağalaxlar tək,
 
 
Salıb cahi-zənəxdanına guya qanlıdır könlüm,
Ayağına vurub zənciri zülfün qandalaxlar tək.
 
 
Həvayi-vəslinə bir sadə tiflin pir ikən düşdüm,
Qəm hicri töküldü üstümə qalax-qalaxlar tək.
 
 
Ləbi-ləl içər əğyarla cami meyi-gülgun,
Bu möhnətdə dönər qana, könül hərdəm, dalaxlar tək.
 
 
Rəqibim tişeyi-zülmü ilə dərgahında ol yarın,
Atıldı təxteyi-cismi zəifim qamqalaxlar tək.
 
 
Üzülsə can qoyub, əğyar dəsturül-əməl…
Ayaq basmaz təbibin başın üstə yanalaxlar tək.
 

PEDAQOJİ ƏSƏRLƏRİ

NÜMUNƏYİ ƏXLAQ

Məktəbi-ibtidaiyyə şagirdlərinə məxsusdur

İFADƏYİ-MƏRAM

Üsuli-cədid üzrə açılan məktəblərimizdə kütübitədrisəyyəyə nəhayət dərəcədə ehtiyacımız olduğu üçün 1894-cü ildə Naxçıvan şəhərində güşad olunan «Məktəbi-Tərbiyə»nin şagirdlərinin birinci sinfinin ikinci şöbəsinə bir il müddətində həftədə iki dəfə imla təriqilə yazdırdığım əxlaqa dair dərsləri yığıb bir risalə şəklində cəm etdim və bu risalənin mündəriəcatı əbnayi-millətin, xüsusən tərbiyə və təhsilə alışan balaların nəhzibi-əxlaq və tənviri-əfkarına müavinət edəcək ümudilə «Nümuneyi-əxlaq» namı ilə mövsüm qıldım.

Müəllim qardaşlarımıza səhulətbəxş olmaq üçün əbnayi-Vətənə əxlaqi-həsənə təlim etdirməyə və həm imla yazdırmaq məqsədilə təbinə mübaşirət olundu.

Əbnayi-millətə bir xidməti-acizanə göstərmək sədədində olduğum halda intişari-maarifə himmət və qeyrət sərf edən zəvati-giramdan bu cəsarətin zimnində üzrxahlıq edirəm.

Məhəmmədtağı Sidqi

BİSMİLLAHİ-RƏHMAN UR-RƏHİM!

(Mərhəmətli Allahın adı ilə!)

Birinci imla

Xüdavəndi-təbarək və taalaya çox şükürlər olsun ki, mən təbimizin tətilindən sonra səhhət və salamatlıq ilə məktəbə cəm olub, hamı yoldaşlarımız ilə şövq və həvəslə dərsə şuru eylədik. İnşaallah taala gələcək illərimiz də belə sağlıq və salamatlıq ilə təhsilə davam edərik.

Həqiqətdə uşaqlıq aləmi nə gözəl bir aləmdir. Kiçiklik əyyamı nə əcəb günlərdir ki, zəhmətsiz və əziyyətsiz elm kəsb etməyə məşğuluq. Elm qazanmaq həvəsilə məktəbi sevən şagirdlər və elmin qədr və qiymətini bilən balaca uşaqlar bu böyük nemətin müqabilində gündə min dəfə Allah taalaya şükür və səna etsə, yenə azdır.

Xüdavəndi-aləm bizi və bizim ata və anamızı və müəllimlərimizi dünya və axirətdə xoşbəxt və səadətmənd eyləsin! Məktəbin rəislərinə və məktəbimizin tərəqqisinə və rövnəqinə himmət göstərənlərə, elm və mərifətin rəvacına çalışıb, səy edənlərə xoş vaxtlar və tükənməyən ömürlər əta və mərhəmət eyləsin! Behəqqi-Məhəmməd və aləhu tahirin. Amin!

İkinci imla

MƏKTƏB

Məktəb nədir? Məktəb bizim elm və maarifimizin vasitəsi, dünya və axirətimizin səadətinin səbəbidir. Elm və ədəb bir xəzinəyə bənzər ki, onun açarı məktəbdir. Bizləri nadanlıq zülmətindən qurtarıb nuri-mərifətə yetirən məktəbdir. Çünki insanın qədr və qiyməti elm ilə bilinir. Yəni elmi və mərifəti nə dərəcədə olsa, habelə dəyəri və qiyməti o qədərdir. Pəs insanın əsl qiyməti bildiyi və öyrəndiyi şeylərdən ibarət imiş ki, o da məktəb ilə hasil olur.

Məktəb cəhalət dərdinin dərmanı və mərifət bağının xiyabanıdır ki, həmişə cahilləri alim və divanələri aqil eylər. İllərcə məktəbə gedib tərbiyə və ədəb kəsb etməyən kimsənələr və məktəbdə ömür keçirib, ülum və fünundan bəhrəmənd olmayan şagirdlər rəngarəng güllər və çiçəklər ilə müzəyyən bir bağçada gəzib dolanan kora bənzərlər. Məktəb də bir cismə bənzər ki, onun ruhu müəllimdir. Məktəb müəllimlərinin ülum və fünuna dara və adabi-elm və tərbiyəyə sahib vüquf olmaları hər bir halda şərtdir. Hər halda elmin ləzzətin anlayan şagirdə məktəb bir gülüstani-behcətdir. Amma tənbəl və qeyrətsiz uşaqlara məktəb bir zindani-əziyyətdir. Mən məktəbi sevən şagirdlərdən olmalıyam. Hər gün sevgili məktəbimizin havasınca uçmalıyam.

Məktəbimizi sevmək qədərincə müəllimlərimizi də sevirəm. Çünki onlar hər gün mənə bilmədiyim şeyləri öyrədirlər. Müəllimlərimizi sevən kimi kitablarımı və dəftərlərimi də sevirəm. Çünki onlar mənim elm öyrənməyimə səbəbdir. Mən kitabımı və dəftərlərimi kirli və çırkli etməyəcəyəm. Məktəbdən və müəllimlərdən və kitabımdan daha artıq ata və anamı sevirəm. Çünki mənim zəhmətlərimi çəkib, böyüdüb, məktəbə qoyan onlardan.

* Qeyd: Bu imla əlyazmasında 39-cu imla kimi verilmişdir. Lakin müəllif «Məktəb» adlanan imlanın ikinci imla yerində verilməsini tövsiyə etmişdir. Kitabın nəşri zamanı müəllifin qeydinə əməl olunmuşdur.

Üçüncü imla

MƏKTƏBƏ DAVAM

Iki il bundan irəli mən heç bir şey bilməz idim. Ancaq mübtədilər sinifində əlifba başlayıb, hürufat öyrənməyə məşğul idim. Bir neçə ay məktəbə davam edib, diqqət ilə çalışdım. Sevgili müəllimlərimiz hər gün verdiyi dərsləri həvəslə oxuyub, yazdım və öyrəndim. Tainki bir az müddətdə əlifbanı bitirdim. Gözəl surətdə imtahan verib birinci sinifə daxil oldum. Keçən il bu vədə qiraəti-Quranla kitab oxumağa alışdım. Bəzi hekayələrdən imla təriqilə yazıb və hüsni-xətt təliminə şüru eylədim.

Əlhasil, hər bir vəzifəmi layiqincə icra edib, ikinci imtahanımızdan sonra ikinci şöbəyə keçdim. indi oxuyub-yazdıqca qəlbim nurani olub, məlumatım artır.

Dördüncü imla

TƏFƏKKÜR VƏ MÜLAHİZƏ

Hər dəm kiçik və körpə uşaqlara baxıb yəqin edirəm ki, bir vaxt var imiş mənim də onlar kimi nə dişlərim çıxmışdı və nə sürünüb yeriyə bilirdim. Nə də süddən savay bir şey yeməyə iqtidarım var idi. Sonra ata və anamın zəhməti və tərbiyəsi sayəsində yavaş-yavaş böyüyüb, gəzib dolanmağa və xörək yeməyə qadir oldum. Tainki dil açıb, danışıb və söyləşdim. Məktəbə hazırlaşmaq üçün hər gün evimizdə bir neçə saat ata və anamdan gözümüzə görünən şeylərin isimlərinı və sairlərin adlarını öyrəndim. Heyvanların və bitkilərin doğulub-göyərməsindən və böyüyüb-nişvü-nüma etməsindən bir çox məlumat kəsb etdim. Neçə yaşında olduğumu da bilib məktəbə gəldim. Bir az müddət zərfində oxuyub-yazmağı təhsil etdim. Bundan sonra hər gün sevinə-sevinə məktəbə gəlib, diqqət ilə dərslərimə davam edəcəyəm. Tənbəl və qeyrətsiz uşaqlardan olmayacağam. Nafəhm və zəkavətsiz şagirdlərə bənzəməyəcəyəm.

Beşinci imla

MƏKTƏBƏ DAVAM EDƏN UŞAQ

Yaşasın məktəbə davam edən uşaqlar!

Məktəbə davam edən uşaq səhər tezdən yerindən durub məktəbə gəlmək həvəsilə uçar. Evlərində fehristi– tədrisə (dərs cədvəlinə) baxıb, o günün dərsini gözdən keçirib, hazırlar.

Ata-anası da onun bir dəqiqə vaxtının fövt olmamasını nəzərə alıb məktəbə gəlməyə tərğib eylər.

Məktəbə davam edən şagird hər gün dərs vaxtından irəli məktəbdə hazır olur. Məktəbə daxil olub, öz yerində əyləşib, dərsə hazırlaşır. Odur ki, bu qism uşaqlar əvvəlinci dərsdən əvvəl məktəb həyətində görünməz.

Heç bir gün məktəbə gəlməmək barəsində bir üzr və bəhanə gətirməz. İstər bircə dərs də olmuş olsa, yenə vaxtını itirməyib, məktəbdən qayib olmaz. Dərs əsnasında əsla eşiyə çıxmaz. Bu səbəbdəndir ki, bu günə (belə) uşaqlar gündən-günə tərəqqi tapıb, imtahan məclisində imtiyaz vərəqi alır. Məlumdur ki, hər kəs uşaqlıqda bu xasiyyətə adət tutsa, böyüklükdə də tutduğu işdən mənfəətbərdar olur.

İndi ümidvar oluram ki, kiçiklikdə məktəbə davam edib, böyüyəndə yenə hər bir vaxt, hər bir işdə müdavimətdən geri durmayacaqsınız. Tainki kamalatlı və mərifətli adamların mərtəbəsinə yetişəsiniz.

Altıncı imla

MƏKTƏBƏ GEC GƏLƏN UŞAQ

Ey mənim həvəsli şagirdlərim!

Məktəbimizdə bir neçə uşaq vardır ki, həmişə bivaxt gəlməyə adət ediblər. Xüsusən hava bulut olan vaxtlarda hər gün tövqif cəzasım alırlar. Söz yox ki, belə uşaqların məktəbə gec gəlməyi evlərinin uzaqlığı cəhətinə deyildir. Çünki çox uşaqlar vardır ki, evləri məktəbə daha uzaqdır. Bununla belə yenə hər gün dərsdən irəli məktəbdə hazır olurlar.

Pəs məlum olur ki, bu uşaqların ata və anaları vaxtın və dəqiqənin qədr və qiymətini bilməzlər. Həm də özləri şövqsiz və həvəssiz şagirdlərdəndir ki, hənuz oxuyub-yazmağın mənfəətini və elm və ədəbin ləzzətini anlamayıblar. O səbəbdəndir ki, belə uşaqlar çox vaxtlar tövqif cəzasına düçar olub, məktəbin aşağı tərəfində kitabları əllərində, ayaq üstə durub, dərsə məşğul olurlar. Sizlər də onlara həqarət nəzərilə baxdıqca yenə vaxtında məktəbdə hazır olmağa qeyrət və diqqət etməzlər.

Məlumunuz olsun ki, belə vaxt keçirən və dərs itirən şagirdlər heç bir vaxt tərəqqi etməz. Həmişə yoldaşlarından geridə qalıb, layiqincə elm təhsil etməyə çalışa bilməz.

Pəs lazımdır ki, hər gün vaxtında məktəbə gəlməli və hər günün və hər saatın dərslərini və vəzifələrini öz vaxtında cabəca etməli.

Yeddinci imla

FƏHİM YƏ ZƏKAVƏTLİ UŞAQ

Fəhim və zəkavətli şagirdlərə bir böyük dövlət sahibi və bir tükənməz xəzinə maliki demək cayizdir. Çünki belə uşaqlar öz fəhm və fərasətləri səbəbinə hər qism elm və maarifdən bəhrəyab olub, gələcəkdə xoşbəxt və səadətmənd olmaqlarına şübhə yoxdur. Necə ki məktəbimizin qabil və zirək şagirdləri öz zehn və zəkavətlərinin sayəsində hər gün müəllimdən afərin və təhsin vərəqələri alırlar.

Zəkavətli uşaq məktəbdə müəllim verdiyi dərslərə qulaq asıb, anlamadığını müəllimdən təkrarən sual eylər. Sual və cavablı dərslərdə hamıdan qabaqca barmağın tutub, hər bir suala layiqincə cavab verər. Öz dərsini oxuyub-yazıb, hifz edəndən sonra yoldaşlarının səhvlərini və dəftərlərinin xətalarını meyl və həvəslə təlim və islah eylər. İmla dərsində hərfləri, kəlmələri, nöqtələri, sətirləri və sair əlamət və işarətləri elə bir gözəl surətdə tərtib ilə yazar ki, səhv və xətası çox az tapılar. Odur ki, belə uşaqların nömrələri heç bir vaxt dörddən və beşdən əksik olmaz. Belə fəhim və zəkavətli uşaqdan müəllimlər və ata və ana nə qədər razı və xoşnud olsa gərəkdir.

İndi hər bir şagirdə lazımdır ki, həmişə səy və diqqət etsin və şövq və həvəslə çalışsın, tainki belə zəkavətli uşaqlardan məhsub ola.

Səkkizinci imla

NAFƏHİM VƏ ZƏKAVƏTSİZ UŞAQ

Ey mənim zirək və zəkavətli şagirdlərim! Keçən imla dərsimizdə fəhim və zəkavətli şagirdlərin əhvalından filcümlə tərif və bəyan olundu. Bugünkü dərsimizdə nafəhim və zəkavətsiz uşaqların halətindən zikr olunacaqdır.

Zəkafətsiz uşaq heç bir vaxt yoldaşlarına baxmaz, öz üzərinə fikir etməz və əsla imtahan günlərini xəyalına gətirməz. Birinci sinifdən ikinci sinifə və ikinci sinifdən üçüncü sinifə tərəqqi eyləmək fikrinə düşməz.

Şövqlə və həvəslə çalışıb, çabalayan uşaqların qeyrəti və diqqəti əsla ona təsir etməz və dərs əsnasında gözünü kitabdan götürüb və nəzərini müəllimdən bir özgə şeyə mütəvəcceh olub, xəyalını dağıdar. Məsələn:

Məktəbin divarında asilan xəritələrdən birisinə baxanda gözü bır quş şəklinə sataşır və öz-özünə xəyal eylər ki, bu quş nə gözəl quşdur! Bu quş görəsən harda olur? Bu quş yuvasını haralarda tikir? Divardamı? Ağacdamı? Bağdamı? Dağdamı?

Əlhasil, belə xəyalata alışıb, bir vaxt görər ki, müəllim dərsi qurtarıb, uşaqlar tənəffüsə çıxırlar. Amma dərsdən heç bir fayda hasil edə bilməyib. Söz yoxdur ki, belə bifərasət uşaqdan həmişə müəllimlər bizar və yoldaşları narazıdırlar. Ata-anası onu məktəbə göndər-məkdə labüd və naçardır.

İndi məktəbimizin ümum şagirdlərinə tapşırıb və surəti-məxsurədə tövsiyə edirəm ki, gecə-gündüz həvəslə çalışıb, səy və diqqət eləsinlər, tainki belə bifəhm və bişüur uşaqlardan olmasınlar.

Doqquzuncu imla

DİQQƏTLİ UŞAQ

Diqqət dediyimiz bir böyük mənalı kəlmədir. Hər şagird diqqət kəlməsinin mənasını necə ki, lazımdır anlamaz, Diqqət kimi böyük nemət hər bir vücudda tapılmaz. Odur ki, məktəbimizdə bir neçə diqqətli və qeyrətli uşaqlar vardır ki, hər nə qədər özləri kiçik və sinifləri az olsa da yenə hər sinifdə öz həmdərslərindən təmiz tapıb, tərəqqi etməkdədirlər.

Diqqətli uşaq hər gün səhər tezdən məktəbə gələndə kitablarına, dəftərlərinə, qələmdanına və sair təlim şeylərinə diqqət ilə baxıb, mülahizə eylər ki, məktəbdə mətəl qalmasın. Və bəlkə də lazım olan vaxtda yoldaşlarından minnət çəkib almasın. Məktəbdə hər günün və hər saatın dərsini elə hazırlayır ki, müəllim tərəfindən onu xəbərdar etməyə lazım görülməz. Dərs əsnasında əsla yerindən hərəkət eyləməz. Dərsin axırına kimi elə diqqətlə qulaq asıb məşğul olar ki, həmin dərsin sual və cavabına şüru olunanda hər bir suala cavab verməkdən aciz qalmaz.