Текст книги "Өлүү-тиллии икки ардынан"

ТҮМҮК ОННУГАР

Бу суруйуум «Киин куорат» хаһыакка саҥардыы ортолоһон эрдэҕинэ, Иван Яковлевич дьиэбэр көтөн түһэр. Сирэйэ-хараҕа сырдаабыт, туттара-хаптара түргэтээбит, уһугунан дугунар уола-хаан эрдэҕинээҕитин курдук, эрбэҕин үрдүгэр сэттэтэ эргийэр гына эрчимирбит. Тас таҥаһын ньылбырыта тыытар уонна түөһүн ыйбахтыыр:

– Бу, көр эрэ! Хаһыаппытын Дьокуускайга эрэ аахпаттар эбит. Тиксиилэр Булуҥ улууһун бочуоттаах гражданина оҥорбуттар. Саҥа үйэ дьоно сыаналыыллар эбит. Биир сезоҥҥа 600 кырсаны оннооҕор Соц. Үлэ Геройдара бултаабатахтара. Ити буоллаҕына… – дии-дии ханна-ханна сылдьыахтааҕын этэ-этэ хаҥас илиитин тарбахтарын аахтара бүк баттаталыыр.

Ити итинэн ааһар. Кини Яков Алексеевич Семеновы көрсөн кэпсэппитин, суруйсубутун түмүгэр «Үүммүт үйэҕэ – киһиэхэ уонна сиргэ үтүөнү» диэн ХХ-с үйэҕэ биһиги республикабыт тыа хаһаайыстыбатыгар ситиһиилэрин эридьиэстиир улахан форматынан тахсыбыт дьоһуннаах справочникка булчуттартан кини аата киллэриллибит этэ. Соц. Үлэ Геройдарын ааттара суохтар. Ону дьиибэргээбиппэр Яков Алексеевич:

– …Булчуттартан кини көрдөрүүтэ таһыччы. Ол иһин, – диэбитэ уонна үтүмэн үгүс квитанцияны тиһэ сылдьарын көрдөрбүтэ: – Бу Иван Яковлевич түүлээҕин туттарбыт хас эмэ сыллаах көрдөрүүлэрин туоһута. Кырсаны биири да энчирэппэккэ бултуур саҥа ньыманы айбытын, бэйэм булчут киһи, олус биһирээтим. Кинигэ дуу, брошюра дуу суруйуох буола сылдьабыт, – диэбитэ. Хомойуох иһин, Яков Алексеевич ол санаатын кыайан олоххо киллэрбэккэ күн сириттэн барбыта.

Иван Яковлевич 600 кырсатын тириитин кыайан туттарбакка тула холоруктуу сырыттаҕына, байыаннай летчиктар Иркутскайга буор-босхо илдьэ сыспыттарын туһунан кэпсээн аһарбыппын саныы-саныы бэйэм олохпор итиннэ майгынныыр түгэни өйдөөн кэллим. 1968 с. ыам ыйын бүтүүтэ, аармыйаҕа сулууспалаан бүтэн иһэр уолаттар Уус Куукка кэлэн хаайтаран хаалбыппыт. Ону Тиксиигэ баран иһэр байыаннай самолет экипаһа Дьокуускайга диэри бука барыбытын биир-биэс харчыта суох аҕалтаан турардаах. Биһигини түһэртээт, ол АН-12 сонно тута салгыҥҥа өрө көтөн тахсыбытыгар соһуйан эрэ хаалбыппыт. Байыаннайдар барахсаттар, хор, оннук үтүө санаалаах буолалларын билэн турардаахпын.

И.Я. Кривошапкин дөрүн-дөрүн түһээн, Аччыгый Ляховка тиийэн хаар анныгар хоно-хоно бултуу сылдьар буолар.

Усуйаанаттан мамонт оҕотун булбут сураҕы истиэҕиттэн утуйар уута көтөн ылбыттаах. Өссө Тиксиигэ көтөөрү тиргиллэн баран, кумааһынньыга кураанаҕыттан тохтоон турар.

– Көр эрэ! Биир саас балаҕаммар төннөн иһэн көрдөхпүнэ, чугас баҕайы куруппааскы хороллон олорор. Ыппыппар хамсаабата даҕаны. Баран көрбүтүм, мамонт муоһа быга сытар эбит. Сирийэн көр-иһит. Дьэ, доҕор, мамонт бүтүн бэйэтинэн сытар буолуон сөп курдук. Буору кыратык хаһыйбыппар аҥаар сыҥааҕа көстөн тиийэн кэллэ. Түүлэри сылдьар. Ол муоһу уонна биир балтатын тууран ылбытым. Онон ким да таба көрбөт уонна муораттан ыраах, билигин да онно сытара чахчы… – диэн соһуппута.

– Ону туһааннаах тэрилтэҕэ биллэриэххэ баар эбит дии…

– Ээ, эппитим да – наадыйбыттара көстүбэт. Миигинэ суох булаллара саарбах. Ол иһин бэйэм соҕотоҕун баран баарын-суоҕун билээри гынарым табыллыбата.

– Булуоҥ дуо?

– Харахпын симэн да туран булуом этэ…

Туох билиэй! Баҕар, баҕар, мамонт бүтүн өлүгэ эттиин-сиинниин сытар буолан таҕыстын! Иван Яковлевич наукаҕа сүдү бэлэҕэ, кылаата – ким да булбутун иһин – ол сытар дии саныыбын. Иван Яковлевич онно «автограбын» хаалларбытын ким да мэлдьэһэр кыаҕа суох: хаһан эрэ хайаан да көстүөхтээх мамонт өлүгэ аҥаар муоһа (аһыыта) уонна биир балтата суох буолуон эрэ наада.

Ылбычча киһи хатылаабат олохтоох Александра уонна Иван Кривошапкиннар тустарынан эбиитэ-көҕүрэтиитэ суох сэһэним манан тохтоон эрдин…