Текст книги "Падарунак для Адэлі (зборнік)"

Беларускi сюжэт

Я знайшоў гэтую кнігу ў адной зь менскіх бібліятэкаў – збор твораў Місімы. Мі-Сі-Ма – Зачараваны Сьмерцю Д’ябал.

Ці ня кожная гісторыя пра гэтага японскага пісьменьніка пачынаецца з дня ягонае сьмерці. Увосені 1970 году на адной з базаў японскіх Сілаў Самаабароны Місіма інсцэнаваў спробу вайсковага мецяжу, а пасьля зрабіў сабе харакіры. Менавіта на дваццаць пятыя ўгодкі гэтай падзеі я даведаўся пра Місіму. Ноч, сьмерць, кроў – вось тры кіты, на якіх будавалася Місімава мадэль Прыгажосьці.

Я зайшоў у менскую бібліятэку, каб прачытаць ягоны “Залаты Храм” – сусьветнавядомы раман пра хлопца-манаха, які спаліў сымбаль старажытнай японскай сталіцы Кіёта. Але калі я адгарнуў кнігу, дык убачыў, што супэрвокладка знутры пакрытая нейкім тэкстам, накрэсьленым алоўкам.

Вось ён:

“Заўчора я атрымаў запрашэньне прыйсці на адкрыцьцё новага Менскага клюбу. Дзіўна, але ніхто ў горадзе нічога ня ведаў пра яго: будынак у цэнтры горада паўстаў літаральна за колькі тыдняў. Яшчэ больш я зьдзівіўся, калі прыйшоў туды да прызначанае гадзіны.

Усе прысутныя былі мне добра знаёмыя. У запрашальніку да кожнага зьвярталіся адмыслова: дзесьці фігуравала школьная мянушка, дзесьці зварот, прыняты адно ў цесным коле сяброў…

Нас, прысутных, уразіў інтэр’ер залі. Чагосьці больш адначасна раскошнага і густоўнага было цяжка прыдумаць. Аднак інтэр’ер быў ня самы галоўны. Мы неяк адразу сьцямілі, што нас злучае нейкая вядомая ўсім прысутным асоба. Раптам хтосьці выказаў думку, якая, бадай, віравала ў галаве кожнага: «Здаецца, нас запрасіў сюды А.»

У гэты момант сьвятло ў залі згасла, сцэна наадварот высьветлілася, зьнекуль загучаў раяль, і перад намі сапраўды паўстаў А.:

– Сябры, вы ня можаце ўявіць, як я рады бачыць вас тут усіх разам! Гэта самы шчасьлівы дзень у маім жыцьці! Дзесяць гадоў мяне не было на Бацькаўшчыне. Натуральна, ці ня ўсе лічылі, што я загінуў… Сябры, тое, што вы бачыце наўкола, – частка матар’яльнага плёну майго жыцьця ў замежжы. Цяпер вы, пэўна, здагадваецеся, ад каго сыходзіла падтрымка вашых творчых праектаў. Насуперак неспрыяльным умовам, нягледзячы на эканамічную і палітычную сытуацыю ў краіне, нягледзячы на арышты, пагромы, вы дзейнічалі – НАША справа жыла. Я магу лічыць сваё жыцьцё, свой лёс удалым. Але маё жыцьцёвае прызначэньне, мне падаецца, не да канца спраўджанае. У Беларушчыны ёсьць сродкі, ёсьць людзі, ёсьць ідэі. Адзінае, чаго бракуе – НАШАГА сюжэту. Зараз я зраблю ўчынак, які выправіць гэтую сытуацыю: ён увойдзе ў аналы беларускай гісторыі, літаратуры, журналістыкі… І паспрыяеце гэтаму вы. Вам ня трэба будзе ствараць міт – гэта будзе ці ня самае аб’ектыўнае, што ёсьць у НАШАЙ справе. Уласна кажучы, сюжэт разьвіваецца зараз, у гэты самы момант, на вашых вачох. Застаецца паставіць фінальную кропку.

На гэтых словах А. зьняў з драпіроўкі ў глыбіні сцэны корд – кароткі меч, папулярны ў сярэднявечным беларускім войску, – і распароў сабе жывот.

Варта заўважыць, што на працягу ўсяго маналёгу, мы, узрадаваныя сустрэчаю са старым сябрам і нязвыклай сытуацыяй, не вымавілі ані слова…”

На гэтым рукапіс абарваўся, і можна было б скончыць аповед пра дзіўную знаходку, калі б не адна акалічнасьць. Нядаўна адна знаёмая дзяўчына, якая колькі месяцаў таму пачала працаваць бібліятэкаркай, распавяла мне пра нейкага дзівака, які ці не штодня прыходзіць да яе на працу і шукае зборнік твораў “нейкага Місімы”. Але кніжка ўвесь час на руках, і дзівак ніяк ня можа засьпець яе ў бібліятэцы.

У дзень меркаванага прыходу таго чалавека, я выправіўся ў бібліятэку, каб пазнаёміцца зь ім. Сапраўды, сустрэў яго ля стойкі прыёму-здачы кнігі. Ён дараспавёў мне гісторыю, напісаную на ўнутраным баку супэрвокладкі да зборніка Місімы:

“Пасьля прылюднай сьмерці А. мы даведаліся, што, апрача ўсяго іншага, у свой тэстамэнт ён дадаў пункт аб заснаваным ім клюбе. Цяпер мы ўсе зьяўляліся ягонымі пажыцьцёвымі сябрамі. У гадавіну сьмерці А. мы ўсе разам зьбіраемся ля ягонай магілы, а пасьля рушым у клюб, які, натуральна, называецца «А». Мы ўзгадваем А., дзякуем яму за падтрымку, за любоў і за тое, што ён яшчэ шчыльней зьяднаў нас… На гэтым тыдні клюб зьбярэцца ізноў. Але я туды не пайду. Мяне там не зразумелі, калі на мінулай сустрэчы я сказаў, што Беларусі не патрэбныя нашыя харакіры – Бацькаўшчыне бракуе камікадзэ”.

Я перадаў гэтаму чалавеку прыхаваную ў сябе супэрвокладку і пазычыў усяго найлепшага.

Ці варта казаць, што чалавека звалі А.

Страчаная старонка

Схільнасьць людзей верыць у магію лічбаў высьмейваецца, бадай, з таго часу, як сьвет зрабіўся “прагрэсыўным”. Нягледзячы на гэта, і “перадавыя”, і “адсталыя” часткі чалавецтва з аднолькавым энтузіязмам адзначаюць рознага кшталту юбілеі (чаго вартае трымценьне перад надыходам 2000 году!) і ў думках складаюць дулю ў кішэні пры напатканьні лічбы «13». Мы любім тройцу і ненавідзім шасьцёркі. А яшчэ мы вядзем Каляндар, складаем лічбы ў пошуках Знаку.

Разьвіцьцё беларускай гісторыі асьвечанае некалькімі супрацьлеглымі ў сваёй ісьце Знакамі. Адзін зь іх – Знак страты. Крыж Еўфрасіньні, Карона Вітаўта, першапачатковая “Чарадзеевая” Сафія… – сымбалі Сьвятасьці, Дзяржавы, Культуры. Але, на маю думку, самай балючай з нашых стратаў ёсьць зьнішчэньне беларускага Радаводу – “Полацкага летапісу”.

Як ён зьнік? Згарэў падчас штурму Полацку вайскоўцамі цара Івана Жахлівага ці пазьней, у печцы крамлёўскіх “засекаў”? Навошта? Няўжо маскоўцы, зьнішчаючы няправільны летапіс, палічылі гэты дакумэнт “неугодным”? Але ці ўвогуле магчыма схавацца ад Гісторыі, паколькі рукапісы не гараць у найважнейшых месцах тэксту?

У 1692 годзе Сьвятая інквізыцыя зьнішчыла наклад кнігі Lexicon Cosri (“Хазарскі слоўнік”), які быў выдадзены Янам Даўбманусам (Ioanne Daubmannus).

Лёс адпусьціў слоўніку менш чым год існаваньня. Гэта лацінамоўнае дасьледаваньне хазараў, народа, што ў ІХ-ХІV стст. жыў паміж Чорным і Касьпійскім марамі.

Цікавасьць эўрапейскіх навукоўцаў да гэтага амаль мітычнага народу цалкам зразумелая. Сярэднявечныя мысьляры імкнуліся патлумачыць зьяву, калі адзін народ з паганства сьведама, адным засабам перайшоў у тры супрацьлеглыя веры – хрысьціянства, іслам і юдаізм (яны вагаліся, якую з трох рэлігій выбраць, і пасля палемікі абралі юдаізм). Гэтай “акцыі” папярэднічаў вялікі дыспут, які атрымаў назоў “хазарскай палемікі”. Падчас яго выдатныя дзеячы трох сусьветных рэлігіяў па чарзе даводзілі хазарскаму цару слушнасьць сваіх перакананьняў.

Што не спадабалася Сьвятой інквізыцыі ў Даўбманусавым Lexicon Cosri, цяпер цяжка ўстанавіць з пэўнасьцю. Але дакладна вядома, што, празь мізэрнасьць зьвестак пра хазараў, аўтары кнігі прыводзілі факты, якія нават аддалена-ўскосна спрычыняліся да гісторыі “хазарскага пытаньня”. У тым ліку яны цытавалі невядомыя цяпер старарускія крыніцы…

* * *

Гэтая гісторыя стала вядомай празь няўважлівасьць сучаснага дасьледніка “хазарскага пытаньня” сэрба Міларада Павіча.

На пачатку 80-ых, тады яшчэ невядомы ў сьвеце філёляг зь Бялграду, Міларад Павіч рабіў пакупкі ў невялічкай букіністычнай крамцы, што на набярэжнай Монта-Бэлё (адразу перад правым бокам Нотр-Дам дэ Пары). Набыўшы патрэбнае, Павіч сышоў, пакінуўшы ў крамцы свой дзёньнік-нататнік. Крамар выставіў нататнік навідавоку, каб купец мог вярнуцца й забраць сваю рэч. Але той усё ня йшоў ды ня йшоў, і неўзабаве крамар увапхнуў прыгожы нататнік нейкаму амэрыканскаму турысту, зачмурыўшы галаву прыхадню гісторыяй пра тое, што нататнік належыць адной сусьветнай славутасьці. Пэўна, калі ўжо пазьней крамар убачыў у газэтах здымак сапраўднага гаспадара нататніка, ён схапіўся за галаву… Але мы не пра тое.

У Нью-Ёрку Боб Хвастоўскі – гэтак звалі турыста, які набыў дзёньнік, – паказаў парыскую штучку сваёй жонцы Шэран Ізэтбэгавіч, з паходжаньня басьнійцы. Дзякуючы ейнай любові да мовы бацькоў, адна з гісторыяў нататніка вярнулася назад у Стары Сьвет. Тая гісторыя вярнулася таксама дзякуючы Лене зь Менску, якая больш за год працавала ў Боба й Шэран бэйбісытаркай. Зь ліста ад Шэран Лена даведалася, што сёлета сям’я Хвастоўскі намерваецца паехаць у Эўропу адмыслова, каб парадаваць славутага “лаўца сноў постмадэрнізму” Міларада Павіча нечаканым сюрпрызам – зваротам даўно згубленае рэчы.

Наўрад ці пры сустрэчы ён растлумачыў ім, чаму марудзіць з публікацыяй сваіх даўніх зацемак. Тым ня менш…

“Халодным кастрычніцкім днём 1980 году шыбы ў маёй кватэры ледзь ня вылецелі ад званка ў дзьверы…” Павіч чакаў візыту. Чалавек, які зьявіўся ў дзьвярах, меў дужа-дужа неахайны выгляд: хай сабе дарагі модны гарнітур, але ён быў падраны й скамечаны, пабітыя залатыя акуляры на носе…

Гэта быў адзін з аўтарытэтаў бялградзкага чорнага рынку антыкварыяту Гойка Сук. Калісьці яны вучыліся разам ва ўнівэрсытэце. Пасьля таго, як Гойка быў адлічаны з чацьвертага курсу, два мужчыны бачыліся вельмі рэдка, на зборнях бялградкіх калекцыянэраў. За два дні да свайго прыходу Сук затэлефанаваў Павічу і паведаміў, што чуў пра ягоную працу над “хазарскай праблематыкай” і што з гэтае нагоды ён, Сук, мае што прапанаваць. Менавіта – старонку старажытнага лацінскага тэксту.

Рэч у тым, што ў сьвеце ад выдадзенага ў 1691 годзе Lexicon Cosri засталося адно некалькі старонак. І вось цяпер: “Гаспадзіне Павічу, у мяне ёсьць пяць хвілінаў… Вось рэч, пра якую я вам казаў. Для вас яна будзе каштаваць адно сямсот даляраў”. Празь пяць хвілінаў візытор зьнік з грашыма.

З нататак Павіча вынікае, што ён працаваў з купленай старонкай роўна дванаццаць гадзінаў. Наступнага дня а восьмай раніцы да яго прыйшлі людзі з крымінальнага вышуку, паказалі ордэр на ператрус і канфіскавалі старажытную рэч. Высьветлілася, што яны шукаюць Гойку Сука і рэчы, якія ён скраў зь невялічкага манастыру ў Вуйкаве, што ва ўсходняй Босьніі… Доўгі час старажытная старонка ляжала ў сэйфах крымінальнага вышуку, а па каторым часе яе вярнулі ў манастыр. За далейшы лёс рарытэту можна прыцягнуць да адказу безыменнага харвацкага пілёта “СУ-25”, які ў 1992 бамбіў Вуйкава. Натуральна, калі ён яшчэ жывы…

* * *

У 943 годзе рускія дружыны зруйнавалі сталіцу хазараў, што месьцілася ў вусьці Волгі. А з 965 да 970 рускія дазваньня зьнішчылі ўсю хазарскую дзяржаву. Тым ня менш, падзеленыя ўжо на той час хазары працягвалі фігураваць на гістарычнай арэне ажно да ХІV стагодзьдзя. Напрыклад, у Прэсбургу ў 1309 годзе мясцовыя касьцёльныя ўлады забаранялі каталікам шлюб з хазарамі. А ў 1346 гэтую забарону пацьвердзіў Папа Рымскі. Хазары паступова распушчаліся сярод іншых народаў, страчваючы ўласную мову дый іншыя адметнасьці.

Яшчэ сучасьнікі хазараў пачалі спрэчкі наконт прыкметаў “хазарскасьці”. І толькі ў адным і старажытныя, і сёньняшнія дасьледнікі сыходзяцца, калі ідэнтыфікуюць хазараў: сапраўднымі носьбітамі “хазарскасьці” былі Лаўцы сноў.

Сьвет – гэта сон, які сьніцца Богу, і нам трэба толькі маліцца, каб Ён не прачнуўся. А калі прачнецца? Мы – частка сну ці мы праніклі ў гэты сон?.. Лаўцы сноў ставіліся да рэальнасьці, як рыбы ставяцца да прасторы па-за вадою. Лаўцы пранікалі ў чужыя сны і жылі ў іх, з кожным разам павялічваючы майстэрства і з кожным крокам набліжаючыся да Бога. Гэта была адзіная хазарская рэлігія і адзіная чыннасьць, якая вызначала хазараў. Цяпер дакладна вядома, дзе, калі й пры якіх абставінах быў забіты апошні Лавец сноў. Гэта здарылася ў 1380 годзе падчас Кулікоўскай бітвы.

Яго звалі Гэта. Гэтае імя люстэркава адбівала імя першай хазарскай прынцэсы, ці то жонкі, ці то дачкі Вялікага Кагана, якая была заснавальніцай і заступніцай сэкты Лаўцоў сноў. Гэта ведаў ад нараджэньня, што ён – Апошні Лавец. У сьне Гэта ўбачыў свой скон. Штогод гэты сон паўтараўся і брыняў дэталямі. У 1362 годзе, калі Гэта ў складзе ардынскага войска наблізіўся да Сініх Водаў, ён убачыў свой сон наяве. Але сон ня спраўдзіўся да канца…

Страла рускага ваяра параніла Гэтавага каня акурат паміж шчыткоў на грудзях, конь панёс менавіта ў бок варожага стану, твар рускага, які занёс над Гэтам свой меч, быў знаёмы да кожнай зморшчынкі… Гэта нават ведаў імя майстра, які каваў меч. Гэта сачыў за дугою мяча доўга-доўга. Так доўга, што пасьпеў прыгадаць усё сваё жыцьцё, усе сны, у якіх ён пабываў. І калі вастрыё мяча наблізілася да вачэй хазара, успаміны й ява ізноў узьядналіся, і… рускі ваяр спыніў сваю руку.

Немагчыма вытлумачыць, чаму ён гэта зрабіў, гэтаксама як немагчыма дакладна рэканструяваць тую сустрэчу хазара й рускага. Але Lexicon Cosri вельмі канкрэтна сьведчыць, чым скончылася сустрэча. У падзяку за ўратаванае жыцьцё, а дакладней, з пашаны да надзвычайнага ўчынку – рускі перадолеў вызначанае лёсам – Гэта паведаміў рускаму праўду пра нараджэньне: рускі быў княжага паходжаньня.

Другі, апошні раз яны сустрэліся ў 1380 годзе. Гэта, натуральна, быў сярод татарскага войска. За васямнаццаць гадоў, што мінуліся пасьля Сіняводзкае бітвы, зь дзясятніка ён ператварыўся ў тысячніка. Зрэшты, ён гэта ведаў наперад… Гэтаксама, як ведаў, што на дапамогу татарам прыйдзе славянскае войска і што яно ня пойдзе ў бой. А яшчэ ён ведаў, што сярод таго войска будзе рускі ваяр, імя якому – Андрэй, сын Альгерда.

Яны сустрэліся другі раз у самым пекле сечы. Сустрэліся побач, стрэмя да стрэмені, калі разам ішлі ў атаку на маскоўскае войска. Яго было немагчыма не сустрэць – адзінага славяніна на баку татараў. Ваяра, які загадаў сваёй дружыне заставацца на месцы, разам з асноўным войскам, а сам рушыў у бой.

Рускі праз стрэлы, дзіды й мячы імкнуўся толькі да аднаго – дабрацца да князя, які і ўзростам, і абліччам, і нават манерай валоданьня мячом быў такі падобны да яго самога. Гэта ўсьміхаўся, калі бачыў, як па-юнацку гарэлі вочы гэтага даволі сталага чалавека, калі ён імкнуўся адпомсьціць нарэшце свайму крыўдніку. Таму, хто насіў ягонае імя. Дзівакі! Яны ня ведаюць, што сапраўднае імя ведае толькі Бог!..

Трапіўшы акурат паміж шчыткоў, страла параніла Андрэевага каня. І конь панёс яго проста да мэты ягонай выправы – да Андрэя Полацкага, князя Пскоўскага, сына Яромы, цесьляра зь Віцебску, і Марыі Яраслаўны, княгіні Віцебскай. У той самы момант, калі яны спляліся, другая маскоўская страла патрапіла ў руку Андрэя Альгердавіча. Тады Андрэй Яроміч занёс свой меч у спадзеве на апошні ўдар, але ўдар прыйшоўся па чыёйсьці іншай галаве. Далей вір бітвы разьнёс іх у розныя бакі.

Гэта, чыя галава ўратавала Андрэя Альгердавіча, памёр не адразу. Перад сьмерцю ён змачыў Андрэеву рану крывёю са сваёй галавы і прамовіў СЛОВА. Гэта сканаў, ведаючы, што й пасьля яго ў сьвеце застаўся Лавец сноў. Той, хто можа зьмяняць рэчаіснасьць.

* * *

Мы адзначаем даты, мы складаем лічбы, мы шукаем Знакі. 1200 гадоў таму нарадзілася прынцэса Атэг, якая й запачаткавала Лаўцоў сноў і стварыла свайму народу Неўміручасьць. Дзякуючы ёй у ХІV стагодзьдзі зьявіўся беларускі Лавец сноў. Сучаснай мовай яго можна назваць “прагрэсарам”. Тым, хто бачыць будучыню. У адрозьненьне ад хазараў, чужых сноў ён не лавіў, а ствараў і потым зьдзяйсьняў уласныя. Менавіта таму наш Слоўнік – Lexicon Lithuanian – жывая кніга, якая пішацца намі самімі для саміх сябе. Гэта значыць, што мы жывем ва ўласнай Неўміручасьці.

Сiняе вакно

Зь першым боем гадзiньнiка чалавек паставiў кропку. Ён залез нагамі на стол, за якiм перад гэтым пiсаў. Калi гадзiньнiк прабiў дванаццаты раз, дык расчынiлiся дзьверы ў пакой. Але чалавек не пачуў рыпеньня старых іржавых завесаў. У гэты момант для яго ўсё скончылася…

Зiмовым надвячоркам, калi запальваецца нежывое шчымліва-белае сьвятло Прадпрыемства, Пляц робiцца падобным да вялiкага сьцюдзёнага моргу пад адкрытым небам.

Велiчэзныя закратаваныя вокны Прадпрыемства нiбыта зваблiваюць рэдкiх мiнакоў у свой таямнiчы сьвет. Туды, дзе безупынна працуюць гiганцкiя мэханiзмы, падобныя да мясарэзак. Здаецца, адно краты ўсьцерагаюць выпадковага мiнака ад iхніх ненажэрных сьпiраляў.

Мiнакі імкнуцца хутчэй перасекчы гэты Пляц, каб рушыць далей па Праспэкце, што ня мае нi пачатку, нi канца… Вонкавая цеплыня жоўтых лiхтароў Праспэкту падманлiвая. Але гэтага падману дастаткова, каб пачувацца больш-менш спакойна на Праспэкце, па якiм, здаецца, кожнага разу iдзе апошнi тралейбус…

Вокны Рэдакцыi, дзе працаваў А., выходзiлi акурат на стык жоўтага й белага сьвятла, на сумежжа двух падманаў. Раней А. штовечар прысьвячаў колькi часу, каб з кубачкам кавы ў руцэ парадавацца таму, што ён знаходзiцца ў сапраўдным цяпле, сярод жывых людзей, якiя нi ад чаго не ўцякаюць. Аднак цяпер А. перастаў зважаць на Пляц, Праспэкт i Прадпрыемства.

Падчас традыцыйных вячорак за кiлiшкам-другiм кальвадосу А. амаль не размаўляў з супрацоўнiкамi. У Рэдакцыi апошнім часам меркавалi, што ў жыцьцi А. здарылася штосьцi драматычнае, таму не задавалi анiякiх пытаньняў наконт перамены ў ягоных паводзiнах. Яны не заўважалi!.. Ужо якi вечар запар у доме насупраць, на тым баку Праспэкта, запальвалася Сiняе Вакно.

Ненатуральны, надта рэзкi сiнi колер, якiм знутры патыхала Вакно, уводзiў А. у стан гiпнозу. Вакно клiкала да сябе. Пляц, Праспэкт, Прадпрыемства… Кава, кальвадос, гамонка калегаў… Жонка, Джэймс Джойс на кнiжнай палiчцы, сочыва, што з прывiтаньнямi перадала цешча… Прэфэранс у блiжэйшую пятнiцу… Вакно не пакiдала месца для жаданьняў і думак. Яно прагнула А. усяго.

Чаму? Хiба такое дзіва магчыма вытлумачыць? Гэта ўсё роўна як тлумачыць прагу да стварэньня тэкстаў, якая панавала ў А. амаль зь дзяцiнства. Усё жыцьцё А. пiсаў i пiсаў, i наважваўся паказваць тэксты адно блiзкiм сябрам, дый тое вельмi рэдка. Пэўна, А. нельга было назваць графаманам, бо ён усё ж адчуваў рэакцыю на свае літаратурныя высiлкі.

Уласна, кшталт ня быў для яго найважнейшым. А. шалёна любiў тую слодыч, той невытлумачальны стан, якi правакаваў жаданьне пiсаць. Ён iмкнуўся й адначасова баяўся гэтага стану, што ўзьнiкаў сьледам за першымi лiтарамi на паперы: слодыч жаданьня й боль ад уласнай немагчымасьцi выказацца, знайсьцi патрэбныя словы й канструкцыi, вобразы… асэнсаваць адчуваньнi… авалодаць бурленьнем уласнай крывi.

Нiхто не назаве колькасьць бяссонных начэй, якiя ў сваю чаргу спарадзiлi безьлiч аркушаў, сьпiсаных няроўным почыркам А. Не ведаў гэтага і сам А.

Калi А. прыйшоў працаваць у Рэдакцыю, ён пастараўся забыцца на сваю апантанасьць. А. менавiта таму й памкнуўся на новую працу – для таго, каб пачаць НОВАЕ ЖЫЦЬЦЁ.

Зрэшты, А. хiтраваў, калi пераконваў сябе ў жаданьнi забыцца на тыя балюча-салодкiя пакуты сэрца й сьвядомасьцi. Бо ягонае новае жыцьцё – шматлiкiя заданьні ад Рэдакцыi – вельмi шчыльна наблiзiла яго да працэсаў… як бы гэта сказаць… Калi ўсе вакол пiшуць, і пасьля гэта выходзiць у сьвет, і пасьля абмяркоўваецца… За кiлiшкам-другiм кальвадосу… Ва ўтульнай гасьцёўнi, дзе няма справы да мярцьвячага зманлiвага сьвячэньня Праспэкту, Пляца й Прадпрыемства.

Паступова А. пачаў зьнiкаць. Зьнiкаць фiзычна. Дзень, другi, трэцi… Нiхто ва ўсiм горадзе ня мог сказаць, дзе ён i што зь iм. А. шукалi, за яго хвалявалiся, абзвоньвалi й абпытвалi ўсiх, каго магчыма. Кожны раз людзi напіналі жылы, каб прыгадаць, калi і дзе бачылi яго апошнi раз. Высоўвалiся самыя фантастычныя меркаваньнi. Аднаго разу камусьцi нават падалося, што ён бачыў А. у кратаваных вокнах-вачніцах Прадпрыемства…

А. вяртаўся без тлумачэньняў. Проста вяртаўся i прыступаў да сваiх заданьняў.

Нiхто цяпер ня можа сказаць, цi ўсё гэта пачалося да зьяўленьня Сiняга Вакна, цi пасьля… Натуральна, усе прыкмецiлi незвычайнае Вакно. Нават крыху пасьмяялiся зь ягонага недарэчнага выгляду, але – цi мала на Праспэкце недарэчнасьцяў, кшталту Пляца або Прадпрыемства? Ды й сам Праспэкт, трэба сказаць…

Менавiта падчас гэткага лёгкага сьцёбу, якi запаўняў паўзу ў нейкай спрэчцы, А. вярнуўся чарговы раз. Усе заўважылi – чорныя блiскучыя вочы А. як нiколi выразна адцянялiся бледнай матавасьцю твару. Ён павiтаўся ледзь прыкметным кiўком i, прысеўшы ў кутку гасьцёўнi, запалiў сваю галяндзкую самакрутку, як звычайна ўвапхнутую ў стары, ледзь трэснуты мундштук. На хвiлiну запанавала абсалютная цiшыня. Але пакрысе суразмоўцы вярнулiся да дыскусiяў і абгавораў, дзеля якiх яны, уласна, зьбiралiся кожны вечар за кiлiшкам кальвадосу. Тым больш, той раз дыскусii былi вясёлыя – сканчаўся калядны тыдзень. Праўда, хтосьцi яшчэ раз паспрабаваў быў пакпiць з Вакна, але, перахапiўшы позiрк А., зьнiякавеў. Зьніякавеў? Магчыма, той чалавек няправiльна патлумачыў сабе жаданьне, што прачытаў у жарсным позiрку А. Ён памыляўся, калi думаў, што А. жадаў прыдушыць яго ў той момант.

Як бы там нi было, А. дапiў прапанаваную папярэдне каву, дапалiў самакрутку i сышоў бяз словаў. І, здаецца, гэтага нiхто не заўважыў.

Па часе той жартаўнiк, той, які кпіў з вакна, стаўся адзіным, хто мог прыгадаць хоць што выразнае пра апошнi вiзыт А. Менавiта – той жарсны позiрк. Ужо потым, пазьней, А. узгадвалi даволi доўга. Пэўна таму, што адчулi, што чагосьцi не хапае. Але тады, перад самым Новым годам…

… А. рушыў у начной цемры, не зважаючы на дарогу. Ён нават ня мог сказаць, колькi мiнула часу стуль, як ён пакiнуў Рэдакцыю. А. iшоў i ўзгадваў сны, што сьніў амаль кожную ноч. Дакладней, адзiн сон, якi меў безьлiч варыяцыяў. А. сьнiў Сiняе Вакно. У сьне ён бясконца шукаў дзьверы кватэры, дзе было Сіняе Вакно, i нiяк ня мог патрапiць у патрэбныя. Ён, здаецца, дакладна вылiчваў пад’езд i паверх, званiў, нацiскаў ручку i… апынаўся ў Рэдакцыi.

Зрэшты, А. цяпер ня мог з упэўненасьцю сказаць, цi заўжды гэты сон быў сном…

Слодыч жаданьня й боль немагчымасьцi, наблiжэньне магчымага й боязь пераступiць мяжу, прадчуваньне зьдзяйсьненьня, адчай захапленьня – бурленьне крывi. А. рушыў у цемры. Наўрад цi знайшоўся бы тут які мiнак, што б гойсаў па Пляцы ў апошнiя хвiлiны перад Новым Годам. Наўрад цi хтосьцi бачыў адзiнокую постаць, якая перасекла Праспэкт на сумежжы жоўтых i мёртва-белых лiхтароў, двух падманаў. Пагатоў нiхто ня мог ведаць, што А. ня бачыў нi iхняга сьвятла, нi згаслых вокнаў пачварнага Прадпрыемства, нi Праспэкту, нi Пляца. А. рушыў як нiколi цьвёрда i ўпэўнена. У вачох А. не было месца нi для чаго, акрамя Сiняга Вакна. А. падрыхтаваўся да скачка ў спакой.

…Перад дзьвярыма ён затрымаўся хiба на колькi імгненьняў i рашуча нацiснуў на клямку. Рыпнулi старыя завесы. А. убачыў велiчэзны пакой, пасярод якога, проста пад люстрай, бокам да Вакна стаяў Стол, а перад iм – Крэсла. На супрацьлеглай сьценцы вiсеў Гадзiньнiк. Гэта быў увесь iнтэр’ер пакою.

Зь першым боем Гадзiньнiка месца за Сталом вызвалiлася. А. прычынiў за сабою дзьверы i сеў у Крэсла. Ён узяў мокрае яшчэ пяро i пачаў пiсаць у тоўстым, напалову сьпiсаным сшытку. А. не прыкмецiў адбiткаў абутку на той старонцы, тэкст якой сканчаўся словамi «…i тады я паставiў кропку». I не пачуў, як хрумснула люстра ў яго над галавой, калi Гадзiньнiк прабiў дванаццаты раз.

А. напiсаў: «Зь першым боем Гадзiньнiка я ўзяў пяро…»

Больш нiхто нiколi ня ня бачыў Сiняга Вакна.