Текст книги "Янкі, альбо Астатні наезд на Літве"

3

– Ой, бярозы ды сосны… – размілавана роў кіроўца ў чакісцкай скуранцы і круціў руль шляхотнага “Пакарда”.

– … партызанскія сёстры… – згодна падхапіў таварыш Баян і нервова глянуў на гадзіннік. – Праз тры гадзіны мусім быць пад Картуз-Бярозай. Цісні на акселератар! За сіняватым куленепрабівальным шклом амерыканскага лімузіна шпарка беглі балоты, лясы, сенажаці ды іншыя някідкія адметнасці класічнага тутэйшага краявіду.

Бралася на вечар. Па шашы нетаропка каціліся палягчэлыя сялянскія вазы. Гаспадары, што ўдала распрадалі на Гарадзенскім кірмашы сала, яйкі і млека, адзначалі свае бізнесовыя поспехі дарагой “вудкай крамнай ”.

– Счакай, не апярэджвай, – загадаў кіроўцу Баян і апусціў шкло дзвёркі. “Пакард” паволі сунуўся каля самага воза. Конь палахліва скасавурыўся на нікеляваны радыятар з крылатай срэбнай скульптуркай.

– Дзень добры, таварышы сяляне! – прывітаўся чакісты.

Гаспадар павагаўся, збянтэжаны словам “таварышы”, што прагучала з лімузіна, і на ўсялякі выпадак зняў шапку.

– І вам дзень добры, паночкі, – вясковец заціснуў паміж каленяў малую пляшачку, на донцы якой яшчэ боўталася крыху “вудкі”.

– Дорага ж каштуе. Не шкада грошай, крывавым мазалём заробленых? – падначыў Баян.

– Дык нагода ж ёсць, – селянін выцягнуў з-за халявы колькі златовак, – са швагерам пяцёх парсюкоў прадалі! – А што не дапіваеце?

– За каўнер закласці пакінулі, – уздыхнуў гаспадар.

– Гэта як, таварышы? – зацікавіліся чакістыя.

Селянін знізаў плячыма:

– Плесканем крыху на далонь і па шыі, як паны адэкалёнам. Хай уся вёска думае, што мы шмат у шынку выпілі.

– Во да чаго паны-эксплуататары працоўны люд давялі! – шчыра абурыўся Баян. – Не адчайвайцеся, таварышы сяляне. Вызваленне з Усходу ўжо блізкае. Як Саветы прыйдуць, зажывеце – гарэлка танная. Гнуць спіну не трэба, гуляй, пі сабе на здароўе ад панядзелка да панядзелка.

– Хай сабе і танная, а жыць з чаго, як не з працы? – з вясковай разважлівасцю запярэчыў селянін.

Баян выцягнуў з шырокіх галіфэ крамлёўскую пляшку, вытаргнуў зубамі рубінавую зорку-корак і добра-такі каўтануў з рыльца.

– Глядзіце, зайздросьце, я – грамадзянін Савецкай Беларусі! – ганарліва дакляраваў ён і выцер падбароддзе рукавом. – Няма ў нас на каго спіну гнуць! У нас няма дваранаў, у нас усе роўныя! Ганіце польскіх паноў і падпанкаў! Стварайце камітэты сялянскай беднаты! Уступайце ў падпольныя парт’ячэйкі! Чытайце “Звязду” ды “Савецкую Беларусь”! Купляйце танную кантрабандную “Крамлёўскую” толькі ў шынках Навума Фабрыканта! І тады, як прыйдуць Саветы, кожнаму селяніну дадуць па такім самым лімузіне, як у нас!

– Калі за Саветамі жыццё такое шчаслівае, то, можа, і людзі там не паміраюць? – хітра прымружыўся селянін.

– Старыя – паміраюць, – скрушна прызнаўся чакісты, тут жа схамянуўся, выправіўся, – але ненадоўга.

Кіроўца злякана зірнуў на старэйшага таварыша і прыціснуў газ. “Пакард” ірвануў па шашы.

– Ты чаго? – здзівіўся агітатар, – я нават пачаставаць іх не паспеў!

– Таварыш Баян! Знаходзячыся на тэрыторыі, часова кантраляванай класавым ворагам, ты злосна парушыў канспірацыю, – сувора нагадаў кіроўца ў скуранцы, – таварыш Пранік такога ніколі не даруе. Да цябе я гэткага ж балбатуна вазіў. І ведаеш, куды яго язык завёў? У Курапаты!

У салоне запанавала маўчанне, было толькі чуваць, як роўна гудзе магутны васьміцыліндровы рухавік – жарэ паліва і кіламетры, бы тая свіння памыі. Мільгацелі бярозы ды сосны. У даліне, залітай фіялетавым паўзмрокам, шапталіся явар з калінай. Стракацелі вузкія сялянскія надзелы – палосы. Абапал дарогі крыжамі-волатамі чарнелі тэлеграфныя слупы.

Пагоркі незаўважна змяніліся роўнай, як патэльня, зямлёй. Стомлены дарогай кіроўца паціху дзёўб носам.

– Які прывабны краявід! Якая паша! Якое поле! Ну проста цуд прыроды! – пранікнёна пракаментаваў Баян. – Тут табе не Гарадзеншчына. Стратэгічная роўнядзь ад краю да краю. Танкавая калона па ёй, нібы, на парадзе пойдзе. Шчаслівыя дзяўчаты ў вышыванках нашых вызваленцаў вітаць выйдуць, непераможных і легендарных. Вось толькі мост наперадзе, яго пілсудчыкі напэўна замініруюць. Варта загадзя парашутны дэсант скінуць.

– Ага… – толькі і азываўся сонны кіроўца, ды далей дзёўб носам.

Насып набіраў вышыню, за шклом пабеглі парэнчы маста.

– Глянь, дзеўкі! – шчасліва выгукнуў Баян.

– Ага… – прагучала з ранейшай санлівасцю.

– У рэчцы плёхаюцца, што тыя бабрыхі!

– Ну і хай сабе. – Голыя! – працягваў спакушаць старэйшы чакісты.

Кіроўца нарэшце зірнуў на раку млява і абыякава, нават галавы не павярнуў:

– Хіба ж то дзеўкі? Простыя сялянкі! Вось на гарадзенскай Раскошы – сапраўдныя дзеўкі стаяць! Майткі карункавыя. Панчохі ядвабныя. Вусны падведзеныя. А водар які ад іх сыходзіць! Не прамінуць. Мяне на Раскошу штовечар як магнэзам цягне. Каб не прапанаваў ты таварышу Праніку гэтага амерыканскага Хроснага, адцягнуўся бы я напоўніцу. У “Kajakowym klubie” сёння танцы. А пасля танцаў у кожнага шляхотнага фацата на кожным калене сядзіць па вясёлай кабеце.

“Пакард” мінуў мост. Сінія прыцемкі канчаткова апанавалі шашой. Запалалі фары, і ў конусах жоўтага святла мільгануў кіламетровы слупок. Баян зашамацеў картай-двухвярстоўкай. Падобны да сардэлькі палец упэўнена сунуўся па лініі дарогі, што ўпіналася ў грунтоўку.

– Праз тры кіламетры – канец шашы. Там збочваем направа, – старэйшы чакісты тыцнуў у скрыжаванне, падобнае да літары “Т”.

Кіроўца падбадзёрыўся: – Картуз-Бяроза зусім блізка?

– … яшчэ адзін праехалі, – Баян адзначыў позіркам кіламетровы слупок і, каб не памыліцца, загнуў палец, – …і яшчэ кіламетр, – другі палец прыціснуўся да далоні.

У святле фар насустрач нікеляванаму капоту бег па ўзбочыне трэці павапнавы слупок. Але ані Баян, ані кіроўца на яго не глядзелі, як не заўважылі і знак, што папярэджваў: шаша тут упінаецца ў гравейку, і трэба збочваць або налева, або направа. Абодва чакістыя, нібыта па нячутнай камандзе, прыкіпелі позіркамі да зграбнай дзявочай постаці ў негліжэ, што зрокава замыкала перспектыву начной шашы. Ядвабныя панчохі льсніліся ў святле фараў. Праз узорыстыя карункі парыжскіх майткаў прасвечвалі гладкія малочныя сцёгны. Пяшчотны ветрык забаўляўся пульхнымі бурштынавымі валасамі. Вялікія зеленкаватыя вочы гарэлі гарэзліва і юрліва.

– Курва-а-а… – малітоўна прастагнаў кіроўца, зварочваючы шыю на дзеўку ў негліжэ.

Шоргат гумовых пратэктараў па бруку рэзка змяніўся сухім шамаценнем граверу. Колы браніраванага “Пакарда” храбуснулі сакаўной травой на ўзбочыне двухметровага насыпу і сталі намотваць на сябе паветра з ранейшым імпэтам. Таварыш Баян здзіўлена прыўзняў бровы і схамянуўся – цяпер ён чуў толькі посвіст ветру, што абцякаў лімузін у свабодным палёце, ды роўны, як у самалёце, гул рухавіка.

– Гамуй! – спознена залямантаваў ён і заплюшчыў вочы.

Грымнула. “Пакард” з загамаванымі коламі падраненым бамбардыроўшчыкам ляснуўся на вільготную пашу. Нізкі ўзмоцнены бампер бязлітасна ўзараў дзёран. З-пад сарванай накрыўкі радыятара засвістала.

– Таварыш Баян!.. Таварыш Баян!.. – загаласіў кіроўца, як маладая ўдава на вясковых могілках. І толькі калі старэйшы чакісты зразумеў, што лёс гэтым разам усё ж злітваўся з яго, расплюшчыў вочы.

– А-ёй!.. – адразу ж сцяўся Баян.

З-пад самага лабавога шкла на яго самотна пазірала юрлівае зеленкаватае вока. Аднавокая нежывая курва ў падраных панчохах раскінулася на капоце ў позе марской зоркі. Праз бурштынавыя валасы няроўна струменіла пара. Бездакорныя цыцкі з ягадкамі смокчаў маціцова блішчэлі ў прывідным месяцовым святле.

Баян асцярожна падаўся наперад, зазірнуў у сляпую вачніцу курвы і здрыгануўся. Шкляное зеленкаватае вока гулка праценькала па лакіраваным капоце і скацілася ў траву.

Кіроўца баязліва падняў лабавое шкло. Яго дрыготкія пальцы кранулі бурштынавую пасму.

– Давай яе сюды, – прагучала каманда.

Агледзеўшы расколатую галаву, таварыш Баян каротка і нервова рагатнуў:

– Твая праўда. З гарадзенскай Раскошы дзеўка. Яшчэ ўчора ў вітрыне французскай крамы стаяла. Манекен.

– Курва парцалянавая, – пагадзіўся кіроўца, – прыехалі…

Старэйшы чакісты абышоў машыну і прысвіснуў.

– Згубілі мы з табой класавае чуццё – за буржуазнымі майткамі ды белапольскімі цыцкамі варожую правакацыю не згледзелі. Чорта лысага мы адсюль без дапамогі выберымося. А праз гадзіну Сміта-Весона трэба падабраць. Давядзецца таварышу Праніку сігналізаваць.

Кіроўца падняў сядзенне, выставіў на капот грувасткую рацыю з доўгай антэнай-чарацінай.

– “Халодная галава”, “Халодная галава”… – шэптам выклікаў камандзіра Баян, – я “Доўгія рукі”…

Раптам скрозь хрубаст радыёперашкодаў прабіўся здзеклівы голас Шалёнаса Халераса:

– Галава… галава… чэляс табе ў глоткас, каб галава не хісталася. Ну як, упадабалі французскую Альжбету – вясёлую кабету? Таварышу Праніку нашае жмудзінскае прывітанне!

4

Халодны туман слаўся па-над самымі балотнымі хмызамі. Чорныя вокны вады дрыготка адбівалі размытыя абрысы чаратоў. Недзе ў непраходнай пушчы злавесна закугукаў пугач, і галодны воўк азваўся працяглым жудасным скавытаннем.

Хросны скакаў з купіны на купіну на злом галавы. Скрозь шоргат чаратоў яму ў спіну неслася злоснае бабровае рохканне. Чалавеку, які пражыў, бадай, палову свайго ліхтужнага жыцця ў каменных джунглях, нялёгка было спаборнічаць у спрытнасці са спракаветнымі насельнікамі беларускіх балот. Дый хто мог даць рады ўцекачу?

Хроснага нарэшце спыніла рака. Былы вязень у роспачы азірнуўся – галодныя грызуны бязлітасна падступаліся.

– Стасік, Чэсік… – лагодна прамовіў Хросны. – Адчапіцеся! Хрыстом-Богам прашу!

Нажаль, добрае слова не дапамагло. Галодныя бабровыя вочкі не пакідалі надзеі на паразуменне. Шырокія, як секачы, зубы, хіжа ляскалі ў цемры. Мокрыя хвасты нервова мянцілі па траве.

– Рох-рох! – ашчэрыўся Чэсік і агрэсіўна пасунуўся наперад.

Былы вязень ніколі не спадзяваўся на цуды, ні ў каго не прасіў літасці: ані ў копаў-жандараў, ані ў прыроды. Махорка з разарванага зубамі кісета паляцела ў вусатыя бабровыя пысы. Стасік з Чэсікам адразу заенчылі і зацерлі лапкамі зацярушаныя вочкі.

– Бывайце здаровы, жывіце багата, – прымірэнча развітаўся з імі ўцякач і няспешна падаўся да крывога бервяна-кладкі, што рэльефна чарнела ніжэй па рачной плыні.

Тайнік з гумовым мехам Хросны адшукаў адразу. Някідкі, але шляхетны стройчык быў пашыты нібыта па мерцы, знятай з былога вязня. Праўда, навюткія палатняныя чаравікі з лакіраванымі насамі крыху мулялі. Пінжак падаўся яму падазрона зацяжкім. І не дзіва – у кішэнях ляжалі дакументы, наладаваны партцыгар, запальнічка, ладны пачак новых златовак і нават срэбны гадзіннік на доўгім ланцужку. Але ўцекача больш за ўсё ўсцешыў цяжкі нікеляваны браўнінг з пукатым рыфлёным дзяржальнам.

Былы палітвязень нарэшце выбраўся з балота і агледзеўся. Шаша з прысадамі была непадалёк. Але дзе тая сухая яблыня-дзічка, пад якой яго павінна чакаць вялікая амерыканская машына?

Літыя гумовыя падэшвы хрумсцелі жвірам. Кіслародная свежасць вольнага ветру прыемна асцюджала твар. Хроснаму вельмі хацелася прылегчы ля старога гасцінца, рукі вольна раскінуць ушыркі і слухаць, як шумяць бярозы, калышуць-люляюць свой напеў векавы. Але ён мусіў ісці – світанак ужо фарбаваў скрай неба ў колер малінаўскага яблыка.

За паваротам уцякач прыпыніўся. На ўзбочыне ўрачыста, нібыта пацярпелы аварыю акеанічны лайнер, высіўся вялікі самохуд. Былы чыкагскі бутлегер беспамылкова вызначыў марку грузавіка – “Студэбекер”. “Вялікі амерыканскі самохуд, – згадаў Хросны словы маладога капэзэбоўца. – Супала”.

З-пад узнятага капота лілося бляклае электрычнае святло. Нябачны механік корпаўся ў рухавіку, насвістваў самому сабе “Янкі дудль”. На тэнтаваным брэзентам кодабе бялеў вялікі надпіс JANKI. “Ну, хлопцы зусім з глузду з’ехалі. Яшчэ б амерыканскі сцяг вывесілі!” – жахнуўся былы чыкагскі бутлегер.

Але Хросны не спяшаўся падыходзіць да машыны, бо колькі ні ўглядаўся ў краявід – старой сухой яблыні так і не ўбачыў. І тут з-пад узнятага капота пырснулі-разляцеліся дробныя электрычныя жарынкі.

– Fuck you! – высокі ладны маладзён са шрубоўкай у руцэ адскочыў ад машыны і затрос перабінтаванай далонню, – Shit!

Хросны замілавана пасміхнуўся, бо даўно ўжо не чуў мілай сэрцу амерыканскай лаянкі.

“Усё супала. Праўдзівыя янкі”, – узрадваўся Хросны і без ваганняў падаўся да “Студэбекера”.

Маладзён са шрубоўкай цікаўна разглядаў мужчыну ў стройчыку, які невядома што рабіў у світальных прыцемках на старым гасцінцы. – Hello! How do you do? – прывітаўся Хросны.

– Fine. Thanks, – надзвычай уздрадваўся маладзён і яго валошкавыя вочы нахабна бліснулі.

– Янкі? – прымружыўся былы чыкагскі бутлегер.

– Янкі, янкі, – хлопец з нахабнымі вачыма ганарліва павеў рукой, дэманструючы кідкі надпіс на тэнтаваным кодабе.

– Are your from… з Чыкага, са штату Ілінойс? Выбачай, хлопча, даўнавата не было з кім па-ангельску слоўцам перакінуцца.

Маладзён зарагатаў і хітра падміргнуў:

– Не! Не з Чыкага, але з Амерыкі.

– Паехалі, пакуль пшэцкія мудзілы не панаехалі! – Хросны нервова глянуў на гадзіннік.

– Я іх таксама ненавіджу! – узрадваўся роднаснай душы кіроўца “Студэбекера” і гасцінна запрасіў уцекача ў кабіну. – Тады, дзядзька, сядай. Што пыл таптаць?

Зароў магутны рухавік, закалаціўся рычаг пераключэння скрыні бегаў. Амерыканскі грузавік-асілак упэўнена зашаргацеў па бруку.

– Куды? – Хросны з палёгкаю распусціў гальштук, і з-пад кашулі бліснуў залаты абразок са Святым Януарам.

– У Рыгу. Бывалі там? – кіроўца зубамі зацягнуў вузел на забінтаванай руцэ.

– Падыйдзе. З рукой што сур’ёзнае? – паспачуваў Хросны.

– Не страшна. Гэта яшчэ, як у Амерыцы быў. Я там трох мудзіл на горкі яблык збіў.

– Іх і ў нас не бракуе. Асабліва ў Картуз-Бярозе, – пагадзіўся Хросны і канчаткова пераканаўся, што маладзён з нахабнымі вачыма, той самы янкі, пра якога гаварыў малады капэзэбовец.

5

Вораг-жандар дапаліў папіросу і цяжкім позіркам прыціснуў да сцяны маладога капэзэбоўца, які стаяў апошнім у даўжэзным шэразе вязняў Бярозы-Картузскай.

– Зубы пакажы, – жандарскія пальцы бязлітасна схапілі крысо турэмнай робы.

Камуністы паслухмяна ашчэрыў дробныя, як часнык, зубкі.

– І ў гэтага цэлыя, – расчараваўся жандар, выцягнуў з кішэні галіфэ жменю свежых дубовых трэсак і зняважліва кінуў іх у твар капэзэбоўца. – Ну што, так званыя “свядомыя” спадары і таварышы, а насамрэч – мужыкі-хамы-быдла-тэрарыстыя. Апошні раз пытаюся – хто з вас перагрыз слупы на кантрольна-следавой паласе? Маўчыце? Тады будзеце бетановыя бэлькі цягаць.

– Так мы іх, пан Янукевіч, і так штодня цягаем! – асцярожна нагадаў нехта з даўжэзнага шэрагу.

– Цягалі па адной, будзеце – па дзесяць! І не цягаць, а грызці!

– Пан жандар, хлеба няма, солі няма, махоркі не засталося, – паскардзіўся малады віленскі камунар у акулярах з расколатым шкельцам, – поўная няшчымніца. Хоць бетон грызі! У каго сваякі на вёсцы, тыя харчы з волі атрымоўваюць. А я сірата-месціч. Як да канца тэрміну не дажыву, дык пану давядзецца адказваць.

Жандар Янукевіч няспешна прайшоўся ўздоўж сцішэлага шэрагу. Па канцлагернай завядзёнцы падобная фраза магла каштаваць вязню дзесяць дзён карцэра. Але гэтым разам абышлося: камунар, сам таго не ведаючы, крануў сантыментальныю струну ў душы жандара.

– Я ж сам тутэйшы сірата, – амаль па-чалавечы ўздыхнуў Янукевіч, – мяне сёстры-кармеліткі ў Школе Падставовай гадавалі. І што характэрна, вялікім панам стаў! Хто скажа – чаму?

Зняволеныя маўчалі прыгнечана.

– А таму, – жандар павучальна ўзняў палец, – што, у адрозненне ад вас, мужыкі-хамы-быдла, у беларускай школе я не вучыўся, вашых газет і кніг ніколі не чытаў, ды й чытаць не збіраюся. А цяпер паўтараю: хто згрыз слупы?..

Вецер звінеў калючым дротам, скавытаў у комінах былога картэзіянскага кляштара, кідаў пылам у твары палітвязняў, сек па нагах колкім пяском. Стары раскудлачаны крумкач чарнеў на вільчыку турэмнага корпуса знакам бяды. Цьмяна паблісквала зброя ў руках ахоўнікаў на вышках. Янукевіч бессэнсоўна сноўдаўся па пляцы. Яго мудрагелістая лаянка з нечаканымі параўнаннямі і недарэчнымі метафарамі прымушала ніякавець нават спрактыкаваных тэрарыстаў – забойцаў агентаў Дэфензівы.

Вусаты дасведчаны грамадовец асцярожна схіліўся да вуха маладога капэзэбоўца:

– І сноўдаецца, і сноўдаецца… што той пёрд пад коўдрай.

– Ужо дзесяць гадзін мінула, як Хроснага адшукаць не могуць. За гэты час не тое што да Баранавічаў, да самой Рыгі можна было дабрацца! Га?

– Не зловяць уцекача да наступнай раніцы – пагоняць з жандараў нашага Пярдолка, як з Гарадзенскага Цэнтрала калісьці выперлі.

– Га? Так, чуў! Пярдолэк за дзеўкамі ў турэмнай лазні падглядаў!..

Дасведчаны грамадовец меў рацыю: тутэйшы сіротка Віктар Янукевіч хоць і выбіўся ў польскія жандары, але так і не здолеў пазбыцца ганебнай мянушкі “Пярдолэк”, як, зрэшты, і непрыстойнай манеры падглядаць за голымі дзяўчатамі.

6

“Пакард” выцягнулі на шашу валамі толькі пад раніцу. Браніраваны лімузін асабліва не пацярпеў – рухавік запусціўся адразу. Але час быў беззваротна страчаны. Без сумневу, уцекача ўжо даўно шукалі жандары.

Змрочны кіроўца гнаў легкавік да абумоўленага месца. Таварыш Баян нервова падкручваў колца настройкі рацыі і шалохаўся ад кожнага гуку ў навушніку. Перспектыва зноўку пачуць голас Шалёнаса была для яго невыноснай.

Калі сонейка канчаткова паднялося па-над лесам, сеанс сувязі быў наладжаны.

– “Доўгія рукі”, “Доўгія рукі”, – адгукнуўся таварыш Пранік, – гэта “Халодная галава”. Спадзяюся, таварыш амерыканскі камінтэрнавец ужо з вамі?

– Дакладаю, таварыш Пранік! Мы сталі ахвярамі жахлівага тэракту, – з уласцівай чакістым бездухоўнасцю схлусіў таварыш Баян, – на нас здзейсніў наезд цэлы эскадрон баевікоў польскай лёгкай кавалерыі. Дзесяць белапалякаў забітыя, астатнія рассеяныя. Баявая машына атрымала лёгкія пашкоджанні, але час страчаны. Працягваем рух у бок Бярозы-Картузскай. Адстрэльваемся ад…

– Ну ты, стралок варашылаўскі, казёл смярдзючы, – з бальшавіцкай непасрэднасцю абсёк падначаленага таварыш Пранік, – мне па херу дым: кавалерыя, аэраплан, бронецягнік, дырыжабль ці бабскі батальён. Не даставіце мне амерыканскага таварыша – выканаю асабіста. Можа, і грошы пілсудчыкі ў вас адабралі?

– Не, – чакісты спалохана заміргаў, – народныя грошы, прызначаныя для тэрарыстычнай дзейнасці, згодна інструкцыі, можна згубіць толькі з жыццём!

– Карацей, мудзілы, слухайце мяне сюды. Як не прывязеце нашага амерыканскага таварыша Сміта-Весона, будзеце ў мінскім парку Чэлюскінцаў з парашутнай вежы скакаць. Без парашутаў, вядома. Што скажаш?

– Правільнае і вельмі своечасовае рашэнне, таварыш Пранік, – зніякавела адказаў Баян.

– З камуністычным прывітаннем, дарагія таварышы. Канец сувязі.

Дрыготкія рукі чакістага прыўзнялі скураное сядзенне. Эбанітавая скрынка рацыі заняла належнае месца ў тайніку побач з крамлёўскімі пляшкамі і ладным брыкетам буйных банкнотаў, загорнутым у газету “Звязда”.

– Што ты так расхваляваўся? – знізаў плячыма кіроўца. – Спадзяюся, твой капэзэбовец усё правільна растлумачыў таварышу Сміту-Весону: схованка пад балотнай купінай, гумовы мех і вялікі амерыканскі самохуд. Хіба ў гэтых мясцінах можа трапіцца другі амерыканскі аўтамабіль?

7

Магутны даўжэзны “Студэбекер” упэўнена прасаваў гасцінец. Шырокія колы калаціліся на камянях брукаванкі. Сонца крышылася ў бакавым шкле, і Хросны павярнуўся да дзвёркі спіной.

– Ой, дзядзька, я ж назвацца забыўся, – кіроўца добразычліва падаў руку, – Янка я. Янка Лабановіч. Не чуў? Пачуеш яшчэ. Мяне нават у Амерыцы кожны сабака ведае.

– Хросны, – уцякач з Бярозы-Картузскай са шчырай павагай паціснуў шырокую далонь.

Кіламетраў дзесяць ехалі моўчкі. Абапал гасцінца блішчэла збожжа ў яснай далі, сінелі міла васількі. Былы чыкагскі бутлегер асцярожна касавурыўся на маладога кіроўцу і прыкідаў ягоную вагу ў беларуска-амерыканскіх мафіёзных колах. Сам Лабановіч амаль не зважаў на позіркі пасажыра, насвістваў “Янкі дудль” і раз-пораз садзіў па рулі кулаком, нібы біў у лыч.

Нечакана ў перспектыве брукаванкі з’явіўся нейкі шляхотны легкавік. Хросны абачліва схіліў голаў, прыкрыў твар далонню і асцярожна глянуў на гасцінец скрозь пальцы. Насустрач нахабна гнаў доўгі лакіраваны “Пакард”. Сонечныя прамяні зіхотка адбіваліся ад срэбнай крылатай фігуркі на нікеляваным радыятары. За лабавым шклом прамалёўваліся нейкія нетутэйшыя пысы.

– Яшчэ адзін амерыканец, – пракаментаваў Лабановіч.

– У Амерыцы на гэткіх карах адно мудзілы і ездзяць, – пасміхнуўся Хросны, бо згадаў, што менавіта на “Пакардзе” выправіўся ў свой апошні шлях да закінутых бойняў чыкагскі шэрыф. – Ды не бачыў я ў нашай Амерыцы такога самохуда, – крыху здзівіўся Янка. – А вось мудзілы не зводзяцца.

Хросны падазрона зірнуў на кіроўцу:

– Не бачыў, дык не бачыў… Бывае. Дарэчы, а дзе ты ў Амерыцы атабарыўся?

– Як табе, дзядзька, растлумачыць? Ля самага сіняга возера. Іх там тры. Вось шкада, назву забыўся, але тое возера самае вялікае.

Уцякач з Бярозы-Картузскай скасавурыўся:

– Дзіўна, што назву згадаць не можаш.

– Я ж у той Амерыцы зрэдку бываю. Бізнес у мяне там, ну і… пара дзевак, вядома ж. “Студэбекер” праехаў мост. Халодным срэбрам ззялі хвалі між камянёў ліючайся ракі. На мастках вясковыя маладзіцы, стоячы рачкі, пралі бялізну.

– А дзе ты, дзядзька, па-ангельску намайстрачыўся гаварыць? – пацікавіўся Янка Лабановіч, разглядаючы ў аўтамабільным люстэрку вабныя жаноцкія постаці.

– Мне мудрасці кніжнай не даў лёс пазнаці, мой бацька не ведаў раскошаў такіх, – паэтычна ўхіліўся ад прамога адказу Хросны і пазяхнуў. Ён не спаў больш за суткі. Доўгая дарога, мяккае сядзенне, утульная кабіна і аднатоннае шаргаценне колаў міжволі закалыхвалі. Жахлівая Бяроза-Картузская імкліва аддалялася. Уцекача хіліла ў сон. Да таго ж беларускі мафіёзі канчаткова пераканаўся, што новы знаёмец і ёсць тым самым “янкі з Чыкага”, які мусіў яго падабраць.

– Дарэчы, а за што ты мудзілаў у Амерыцы збіў? – былы вязень спагадліва паглядзеў на перабінтаваную руку кіроўцы.

– А хіба мала таго, што яны – мудзілы? – шчыра патлумачыў Янка, – колькі можна чакаць міласцяў ад прыроды? Ніхто нам, беларусам, не дасць рады, хіба што мы самі сабе. Бярэш кій, і…. Дзядзька Хросны, ну ты мне вось шчыра скажы: ці маю я права зламіць мудзілу хаця б адну руку?

– Маеш! – не вагаючыся, азваўся беларускі мафіёзі. – …ключыцу і пяць рэбраў, – задуменна прымружыўся Лабановіч.

Хросны памаўчаў, разважаючы.

– Так, – вырак ён сур’ёзна, – безумоўна, ты маеш права зламіць мудзілу хаця б адну руку, адну ключыцу і мінімум пяць рэбраў.

– …сківіцу, лытку… – засяроджана працягваў Янка.

– М-м-м… магчыма. Што-небудзь яшчэ?

– …і адбіць копчык! – нарэшце скончыў кіроўца.

– Ды я проста ўпэўнены ў тваім праве скалечыць любому бездухоўнаму мудзілу хаця б адну руку, адну ключыцу, пяць рэбраў, сківіцу, лытку і, вядома ж, адбіць копчык!

– Я так і думаў! – шчыра ўзрадваўся Лабановіч.

– Толькі чаму ты такі брутальны? Няўжо жыццёвы досвед такім зрабіў? – пазяхнуў былы палітвязень.

– Дзядзька Хросны! Ну хіба я вінаваты, што яны прыхаднямі-мудзіламі да нас панаехалі і мой край не паважаюць?! – драматычна прамовіў Лабановіч. – Я ж на сваёй роднай зямлі жыву, а не на іхняй! То, як ты прыехаў на маю зямлю, шануй маю веру, маю мову, мой край і маю працу. А я буду шанаваць цябе! Гэта і ёсць нармалёвы беларускі буржуазны нацыяналізм. А тыя, хто такія прынцыпы не падзяляюць, у мяне заўсёды на горкі яблык дастаюць!

– Мне сімпатычная твая жыццёвая філасофія, – стомлена прамармытаў Хросны. – Добры ты хлопец. Лупцуй мудзілаў і надалей. Прабач, Янка – засынаю. Перад мяжой пабудзі.

– Якая яшчэ мяжа? – здзівіўся Лабановіч, але адказу не пачуў, стомлены пасажыр ужо спаў.

Неўзабаве “Студэбекер” звярнуў з гасцінца, і за лабавым шклом паўстала вялізная шыльда:

SADOVAJA HRAMADA “JABLONAUSZCZYNA”

SZYNOK “RYHA”