Текст книги "Асарлар. Махтумқули"

SO‘LIBDIR FIG‘ON BILAN

 
Umrim, ey, gul umrim, ey,
So‘libdir fig‘on bilan.
Otash ustiga tushib
Kuyibdir tan jon bilan.
 
 
Umrim, ey qaro ko‘zim,
Kimga darkordir so‘zim,
Go‘klang4747
  Go‘klang – joy nomi.


[Закрыть] ichra bir o‘zim
Qolibman armon bilan.
 
 
Umrim, gulshan bahorim,
Tushmay, ajab, nazarim,
Maxtumquli, ozorim,
Ketdi tanu jon bilan.
 

NE ZAVQU SAFOLAR YIGITLIK BILAN

 
Ne zavqu safolar yigitlik bilan,
Bahor bo‘lib o‘tdi, bizdan tash qoldi,
Qarilik yetishdi ming kulfat bilan,
Mezon o‘tdi, xazon keldi, qish qoldi.
 
 
Umrimni sarf etdim hoy bilan voyga,
Qulluq-toat aylamadim Xudoyga,
Yigitlik asarin o‘tkazdim zoya,
Endi na kuch-quvvat, na bir jo‘sh qoldi.
 
 
Umrimning qolmadi bir zarra shodi,
Hech kimsa eshitmas ohu faryodi,
Jismim kabob etmish ayriliq o‘ti,
Yuraklar qon bo‘lib, ko‘zda yosh qoldi.
 
 
Har bir qulga shum ayriliq solindi,
Jismim xazon urdi, guli so‘li(n)di,
G‘aznasi urildi, uyi talandi,
Na anda bir aql, na bir hush qoldi.
 
 
Qo‘ydi meni yuz ming ozorga firqat,
Kecham uzun bo‘ldi, tonggacha riqqat4848
  Riqqat – mushkul, qiyin.


[Закрыть],
G‘ussa bilan kun kechirmoq mashaqqat,
Na ruhda shod, na ko‘ngilda xush qoldi.
 
 
Maxtumquli, ishim qiylu qol bo‘ldi,
Shum ayriliq bilan aqlim lol bo‘ldi,
Bilmadim, ne savdo, nechuk hol bo‘ldi,
Jon tandan ayrildi, quruq losh qoldi.
 

OQSOQOLLAR, BOQ, DONODIR

 
Ey, yoronlar, go‘zal umrim
Qarib bora larzonadir,
Kundan-kunga ortib dardim
Darmon istab, parvonadir.
 
 
Oshiq yonsa ul yor uchun,
Morgir yursa shomor uchun,
Er yigit nomus-or uchun,
Otga chiqar, mardonadir.
 
 
Ne ajoyib davron surgan
Yaxshi-yomon-barin ko‘rgan,
Bizlar bilan hamroh yurgan
Oqsoqollar, boq, donodir.
 
 
Maxtumquli ellik yoshing,
G‘amdir, qayg‘udir sirdoshing,
G‘ofil bo‘lma, ko‘tar boshing,
Qarilik bir bahonadir.
 

ELLIK MING YIL DAVRON SURGAN BANIJON

 
Ellik ming yil davron surgan Banijon,
Dunyoda qolmadi, yerba-yer kechdi.
Yuz yigirma qarn farzand keltirgan
Odam Havvo bilan sarba-sar kechdi.
 
 
Haq o‘zi boshlaydi yo‘lga bandani,
Yo‘lga kirib, umidli tut ertani,
Shis bilan Kayumars kiygan jandani,
Rustam, Zol kiyibon, qalandar kechdi.
 
 
Devlarni band aylab dinga yetkazgan,
Sura-sura bu dunyodan o‘tkazgan
Zaminga, daryoga hukmin o‘tkazgan,
Sulaymon sifatli Iskandar kechdi.
 
 
Isho’ o‘g‘li Dovud olamni so‘rdi,
Haq unga kitobi Zaburni berdi.
Hazrati Dovudning huzur shogirdi,
Olti ming olti yuz ohangar kechdi.
 
 
Ko‘plarni kechirmish bu ko‘hna jahon,
Oxiri Insondir, oldi-Banijon,
Maxtumquli aytar, qolmadi-yakson,
Yuz yigirma to‘rt ming payg‘ambar kechdi.
 

HOLIMGA MENING

 
Karam ayla, yo Rab, qudratli Subhon,
G‘arib, g‘amgin qolgan holimga mening,
Aqlim hayrondadir, etarman pushmon,
Bilmaslikda o‘tgan solimga mening.
 
 
Mahshar kun bo‘lmasang Sen menga dalda,
Yo, Rab, nechuk bo‘lar ishim u holda,
Imonim matohin oborgan yo‘lda
Rahzanlar qo‘ymagil yo‘limga mening.
 
 
Din qilichin chalsam, tanda zo‘rim yo‘q,
Muhtojga non bersam, qo‘lda borim yo‘q,
Bir faqirman, Sendan o‘zga yerim yo‘q,
Bir tasalli bergil ko‘nglimga mening.
 
 
Istasa teng-to‘shlar boshga oltin toj,
Faqirlik mulkidan menga bergin boj,
Yo Yaratgan etma nomardga muhtoj,
Tilagim, duch etma zolimga mening.
 
 
Ojiz menam, Sendan o‘zga kimim bor,
O‘zing bergan jonga jabr etma, Jabbor,
Maxtumquli aytar, karamli G‘affor,
Boqma qilmishimga, fe’limga mening.
 

OY-KUNINGIZ BOTMOQQA

 
Oltmish yoshli yetmish yashar so‘filar,
Oz qolibdir oy-kuningiz botmoqqa,
Cho‘l erlarda tozi ko‘rmay tulkilar,
Xayol qilar yotgan sherni otmoqqa.
 
 
Qarg‘a der: «Topmassan menday shahbozni»,
Ming qarg‘a o‘rnini bosmas bir bozi4949
  Boz – lochin.


[Закрыть](ng),
Ko‘r, Kunni qarg‘ar ul sariq kelpozni,
Dam chekadir, ajdarhoni yutmoqqa.
 
 
Oqsoq kiyik yuz to‘rsiqqa yettirmas,
Sher bolasi ming tulkiga ottirmas5050
  Ottirmas – (otmoq) jismonan (kuchda) tamom ustun kelmoq ma’nosida.


[Закрыть]
O‘lik ilon yuz kelpozga yutdirmas,
Aql kerak bu ishlarga etmoqqa.
 
 
Yetmish yashab yod etmaslar tovbani,
Shodi-xurram o‘ynatarlar qahbani,
Munkirlar jam bo‘lib, yiqdi Ka’bani.
Yazid ketdi yog‘ochlarin sotmoqqa.
 
 
Boqing, bu ayyomga, ko‘ring gardishni,
Faqirga zulm etmak bo‘ldi vorzishi,
Haq yo‘lida to‘g‘ri yurgan darvishni,
Qo‘ymadilar o‘z holiga yotmoqqa.
 
 
Yuragim sabrdan, ketdi qarordan,
Yomon ishdir kek saqlasa er erdan,
Ko‘p bezor bo‘libman munday diyordan,
Ming roziman boshim olib ketmoqqa.
 
 
Maxtumquli aytar, baxtim bevajdir,
Nasibim, taqdirim, iqbolim kajdir,
Niyatim Ka’badir, xayolim hajdir,
Ixlosim bor haj tavobin etmoqqa.
 

BEAQL JON ICHINDA

 
Fikr qildim Yer, Ko‘kni,
Beaql jon ichinda,
Ko‘rdim, jon ham «Alloh!» der
Et, singir5151
  Singir – bo‘ritomir.


[Закрыть] qon ichinda.
 
 
Ketar yo‘ling bilmasang,
To‘g‘ri yo‘lga kelmasang,
Haqni yodga olmasang,
Qolding armon ichinda.
 
 
Yerdan chiqqan nabotlar
Qizil gullar, ko‘k o‘tlar.
G‘ofil odam, bu zotlar
Kulli farmon ichinda.
 
 
Nafsing aytar: «Jo‘sh bo‘lsam,
Go‘zallarga duch bo‘lsam,
Yesam-ichsam, xush bo‘lsam,
Yotsam alvon ichinda».
 
 
Ko‘ngil, sen bir bozorsan,
Har ishga bir qizarsan,
Tuyrsam5252
  Tuyrmoq – yig‘moq, o‘rab-chirmab olmoq.


[Закрыть] deya kezarsan
Jurmu usyon ichinda.
 
 
Yoyilar qanot-parlar,
Xo‘b ochilar daftarlar,
Gala-gala kaptarlar
«Huv!» der xirmon ichinda.
 
 
Bulbul aytar: «Keshikman5353
  Keshik – soqchi, qorovul.


[Закрыть],
Bahorga intiq qushman,
Gulzor uchun oshiqman,
Bog‘u bo‘ston ichinda».
 
 
Oshiq aytar: «Illalloh!»
Qaldirg‘och: «Alhamdulloh!»
Laylak der: «Qulhuvalloh!!»
Xannon-Mannon ichinda.
 
 
Yorqanot der: «Yo Mavlo,
Solding meni bu yo‘lga,
Berma Oy, Kunga, yelga,
Saqla pinhon ichinda.
 
 
Anqo aytar: «Yo‘lchiman!»
Hud-hud aytar: «Elchiman,
Sulaymonga sovchiman,
YOlg‘on jahon ichinda.
 
 
Bezgaldak5454
  Bezgaldak – ushoqqina bir qush turi.


[Закрыть] qush hayrona,
Hayron boqib har yona,
Dummo‘y chiqib sayrona
Kezar maydon ichinda.
 
 
Turna aytar: «Ucharman,
Bag‘dod suvin icharman,
Qish Hindiston ko‘charman,
Lolazoron ichinda».
 
 
Boyo‘g‘li der: «Dardim bor,
Tasbihim bor, virdim bor,
Vayronada yurtim bor,
Zoru giryon ichinda».
 
 
Ishoq aytar: «Faqirman,
Qullug‘imga haqirman,
Haq yodini o‘qirman,
Shom-shabiston ichinda».
 
 
Musicha der: «Ketarman,
Keldim, bildim-o‘tarman,
Uch-to‘rt cho‘pni chatarman,
Qo‘z(i)lab5555
  Qo‘zilab – ya’ni bolalab…


[Закрыть], vayron ichinda.
 
 
Lochin aytar: «Xo‘shimdan,
Mast bo‘ldim o‘z jo‘shimdan,
Qoldim-Tangri ishimdan,
Bandi zindon ichinda».
 
 
Turoch tili sanoda,
O‘rdak tili duoda,
G‘oz «G‘aq-g‘aq!»lab samoda,
Ko‘zi ummon ichinda.
 
 
Qumrilar ovoz bilan,
Tovus ishi noz bilan,
Qaqnus qushi soz bilan,
Ul Hindiston ichinda.
 
 
To‘ti qushlar rozlashib,
Haq amrini ko‘zlashib,
Odam tilin so‘zlashib
Kezar inson ichinda.
 
 
To‘rg‘ay: «Hazor ayyom der,
Ajoyib, xush Egam der,
Do‘zax o‘ti xarom der,
Oxirzamon ichinda».
 
 
Bilmas falakning farjin.
Eldir tutmish ko‘k bo‘rchin,
Boz bir to‘da ko‘garchin
«Xuv!» der xirmon ichinda.
 
 
Kiyik aytar: «Yig‘larman,
Haqqa sidqim bog‘larman,
Bolalarim dardidan
Yuragim qon ichinda».
 
 
Bo‘ri aytar: «Uzarman,
Qaydan qilsam guzar man,
Rizqim terib kezarman
Cho‘l-biyobon ichinda».
 
 
Ot aytar: «Aslim zo‘rdir,
Shundan qimmatim bordir,
Ustimga mingan erdir,
Tog‘-tosh, dovon ichinda».
 
 
Yobi aytar: «Men ganda,
Ustimga mingan banda,
Xizmatim-azob kunda,
Ushbu jahon ichinda».
 
 
Eshak aytar: «Aslim tosh,
Xizmatdadirman – borkash,
Somon topsam, ko‘nglim xo‘sh,
Qish-qahraton ichinda».
 
 
Sigir aytar: «Men boshdim,
Yetmas ilojim-kushtim
Dumim tik qila qochdim,
Chivin-g‘ujg‘on ichinda».
 
 
Tuya aytar: «O‘tlarman,
O‘tlog‘imni yodlarman,
Bolalarman-bo‘tlarman
Mudom yobon ichinda».
 
 
Yetti Yer bo‘lmish bino,
Har sun’ o‘qir bir sano,
O‘tlar ham der: «Rabbano!»
Navro‘z-boron ichinda.
 
 
Ko‘ngil aytar gadoga,
Sahar tursam sadoga.
Nolish qilsam Xudoga,
Bo‘lsam imon ichinda.
 
 
Qiyomat kun qo‘lingdan,
Xabar bo‘lar holingdan,
Qaytgil yomon yo‘lingdan,
Ko‘rding «Furqon» ichinda.
 
 
Umidli bo‘l Yusufdek,
Sabrli bo‘l Ayyubdek,
Gar yo‘liqsang, Ya’qubdek,
Dardga Kan’on ichinda.
 
 
Nafsim aytar: «Xo‘sh ayla.
Jomi-jur’a no‘sh ayla.
Karamingga duch ayla
Tongla devon ichinda.
 
 
Maxtumquli, o‘zingga
Boq, yosh keltir ko‘zingga.
Ayb aylamang so‘zimga
Yoru yoron ichinda.
 

UL MEHRIBONIM KELDI

 
Chiqdi mag‘rib tarafdan
Ul mehribonim keldi.
Yuz ishva-yu noz bilan
Jonu jahonim keldi.
 
 
Men yorning sarniguni,
Bog‘layur bu oyini.
To‘kdi jigardan xunni
Shohu sultonim keldi.
 
 
Olamga shohi-parvar,
Bo‘ldi ummatga sarvar,
Olam bo‘ldi munavvar,
Durri g‘altonim keldi.
 
 
Qomati sarvu Tubo,
Qaddi o‘zi-Muntaho.
Vajhi ro‘yi vaz-zuho,
Sarvi ravonim keldi.
 
 
Niqobin yuzga solgan,
Yuz ko‘rsatib, jon olgan,
Shuncha orzulab yongan,
Ohu fig‘onim keldi.
 
 
Malak farmonga boqqan,
Oh ursa Arshni yoqqan,
Sidrati-sahro chiqqan
Sohibqironim keldi.
 
 
Maxtumquli benavo,
Ko‘zlamas sanad-sivo
Ummatim deb doimo
Hazrat Eshonim keldi.
 

CHIQSA DAM, KIRMOG‘I GUMON KO‘RINAR

 
Bu dam g‘animatdir, nega bilmassan,
Chiqsa dam, kirmog‘i gumon ko‘rinar.
Bizdan burun kelgan ko‘chmish tonglaga,
Yo‘l uzoq, qorong‘i, tuman ko‘rinar.
 
 
Aqling bo‘lsa, ista bu yo‘lda bir pir,
Rizqingga kafildir, Alloh, muqaddar,
Oltin-kumush, yoqut-olmos bilan dur,
Haqdan g‘ayri tamom ziyon ko‘rinar.
 
 
Allohni unutib, aqling yo‘qotma,
Har nafas ogoh bo‘l, g‘aflatda yotma.
Umringni befoyda, behuda tutma,
Dunyo baqosizdir, ayon ko‘rinar.
 
 
Xoja, sayyid, podsho – so‘ralmas nasab,
Hashr-nashr bo‘lsa, olarlar hisob.
Haromga azob bor, shubhaga itob,
Munda yaxshi unda yomon ko‘rinar.
 
 
Maxtumquli, xabar oldim Qur’ondan,
Asar yo‘qdir avval ketgan karvondan,
Tongla yolg‘iz yotar uying ul go‘rdan,
Qardosh, yilon bilan chayon ko‘rishar.
 

RAVON O‘TIRMISH

Maxtumquli:

 
– Bizdan salom bo‘lsin ul O‘roz xonga!
Taxt ustinda ul kim rivoj o‘tirmish?
Qirq kosa may quyib tillodan jomga,
Ul kim, bari jomni boshga ko‘tarmish?
 

O‘roz xon:

 
– Bizdan salom sizga, ustoz Firog‘iy!
Sulaymon erk-taxtga rivoj o‘tirmish.
Bilqis quyib qirq kosa may ul jomga,
Eranlar yig‘ilib, boshga ko‘tarmish.
 

Maxtumquli:

 
– Ne oshiqdir, yig‘lar, ko‘zda yoshi yo‘q?
Ne gavdadir, ikki kiftda boshi yo‘q?
Ul ne ko‘zdir, kiprigi yo‘q, qoshi yo‘q?
Ko‘zlilardan yaxshi narsalar ko‘rmish?
 

O‘roz xon:

 
– Mashrab yig‘lar, ko‘zlarida yoshi yo‘q,
Ul zamindir gavdasi bor, boshi yo‘q,
Ul Oftobdir, kiprigi yo‘q, qoshi yo‘q,
Jahonni sayr eta ko‘p narsa ko‘rmish.
 

Maxtumquli:

 
– Ul ne qushdir, qanoti yo‘q, ucharmish?
Ul ne soldir, Ummonlardan kecharmish?
Ul ne erur, yetti daryo kecharmish?
Sakkizini ko‘zlab, mastona bormish?
 

O‘roz xon:

 
– Jon qushlari hech qanotsiz ucharmish,
Yuzib Dengiz-Ummonlardan kecharmish,
Yurmasmish, joni yo‘q, lek suv icharmish,
Birin olsa, sakkiz mastona bormish.
 

G‘IYBATCHI

 
Ro‘zi-mahshar shikva etar tilingdan,
Rasvoliging shudir sening, g‘iybatchi.
Umring elga berma, ozma yo‘lingdan,
Og‘ritmagil yel-ulusing, g‘iybatchi!
 
 
Bulutdek gumburlab, barq kabi gurlar,
Goh muzdan taxt yasar, otashdan erlar.
Xachirdek chayonlar, tuyadek morlar,
Badaningdan so‘rar qoning g‘iybatchi!
 
 
Holing ko‘rgan hayron bo‘lib yig‘larlar,
O‘zing Sijjin otli joyda bog‘larlar,
Tiling tortib, temir bilan dog‘larlar,
Qaro bo‘lar ul Kun kuning g‘iybatchi!
 
 
Yomon so‘z ayirar yaxshi do‘stingdan,
Gunohing yuk bo‘lib, bosar ustingdan,
Jahannam ichinda tomug‘ ostindan
Falaklarga chiqar uning g‘iybatchi!
 
 
Malaklar ko‘tarib gurzi urarlar,
Andomingdan suvdek oqar zaharlar,
Vishillab turarlar tegrangda morlar,
Vujudingdan so‘rar qoning g‘iybatchi!
 
 
Bir dam qutulmassan do‘zax noridan,
Taningga tarqagan ilon zahridan,
Shul azobda hasratingdan, zoringdan,
Falaklarga chiqar uning g‘iybatchi!
 
 
O‘rin bergay Senga eltib bir joyga,
Kuning kechar kecha-kunduz oh-voyda,
Azobing orttirar sening har oyda,
Chilimkash, hamrohing sening g‘iybatchi!
 
 
Ro‘siyosan, mahshar kuni Karimga,
Tangri savobingdan olar jarima,
Imonsiz tan to‘g‘ri eltar jahimga5656
  Jahim – jahannam, do‘zax.


[Закрыть],
Gina yetar sendan joning g‘iybatchi!
 
 
Maxtumquli aytar: el-yurt ko‘zidan,
Tushibon, xor bo‘lsang, ko‘rgil o‘zingdan,
Tiling tiy, bo‘lmasa harom so‘zingdan,
Shaksiz, barbod bo‘lar dining g‘iybatchi!
 

OTAMIZ ODAMNING TO‘NIN KIM BICHDI?

Durdi shoir:

 
– Bizdan salom Maxtumquli ustodga.
Otamiz Odamning to‘nin kim bichdi?
Tumanli boshingga qurbon bo‘layin,
Jumlaga totug‘li mayni kim ichdi?
 

Maxtumquli:

 
– Bizdan salom bo‘lsin Durdi shoirga,
Jabroyil keltirdi, rizvonlar bichdi.
Qudrat bilan, shaytonning ol-sharobin
Odam Ato bilan ul Havvo ichdi.
 

Durdi shoir:

 
– Olamning tegrasi ne rangli tog‘dir?
Ul ne qushdir, doim unda tussog‘dir^*?
Oshiqlar sevgani bu ne bulog‘dir?
Haftoyil abvobin borib kim ochdi?
 

Maxtumquli:

 
– Qof degan zabarjad, rangba-rang tog‘dir,
Qaqnus bir qush, doim anda tussog‘dir,
Muqosot deyarlar, ajib bulog‘dir,
Haftoyil abvobin oshiqlao ochdi.
 

Durdi shoir:

 
– Ta’lamun tog‘inda, kimdir, kezdilar?
Mo‘‘min munda, barot anda yozdilar,
Ul qay yerda Buroq otni tuzdilar?
Necha yilda Yerdan Ko‘kka etishdi?
 

Maxtumquli:

 
– Ta’lamun tog‘ida zohid kezdilar,
Mo‘‘min bunda, barot anda yozdilar,
Shomixotda Buroq otni tuzdilar,
Har qirq yilda(n) Zuhra – ko‘kka yetishdi.
 

Durdi shoir:

 
– Tangrining jahonda, bil, tog‘i necha?
Behishtda Tuboning butog‘i necha?
Yuzining mashqining varog‘i necha?
Behishtning kaliti kimga qovushdi?
 

Maxtumquli:

 
– Yetti iqlim bordir, yettidir tog‘i,
Etmish ming Tubiyning bargi-butog‘i.
«La ilaha» bo‘lar mashqning varog‘i,
O‘shal miftoh Mustafoga qovushdi.
 

Durdi shoir:

 
– Bil, qayda yaratgan sakkiz jannati?
Necha binosi bor, necha kumbati?5757
  Kumbat – gumbaz.


[Закрыть]
 

Maxtumquli:

 
– Osmonda yaratmish sakkiz jannati,
Olti ming binodir, birdir kumbati.
Ichida to‘rt ariq, Musavvar oti,
Abobil ashobil birla qovushdi.
 

Durdi shoir:

 
– Bil, qayda yaratgan saqar do‘zaxi?
Necha qudug‘i bor, necha bulog‘i?
Ichida bir ilon, kimdir so‘rog‘i?
Qudrat bilan ul mor kimga do‘lashdi?
 

Maxtumquli:

 
– Yetti qat yerda ul Saqar do‘zaxi,
Vayldir qudug‘i, Sijjin bulog‘i,
Xoresh ilon, g‘iybatchidir so‘rog‘i,
Kazzob, o‘g‘ri, zinokorga do‘lashdi.
 
 
– Durdi shoir aytar, yo‘llar uzoqdir,
Men bilmasman, foniy kimga tuzoqdir?
Sharhini bilmasang, joying do‘zaxdir,
To‘qson to‘qqiz ming er qayda qovushdi?
 
 
– Maxtumquli, ishq maydoni uzoqdir,
Foniy dunyo mo‘‘minlarga tuzoqdir,
Alloh bitar, kimning joyi do‘zaxdir,
To‘qson to‘qqiz ming er Surda qovushdi.
 

NE MEHROBDAN SO‘ZLAB CHIQQAN O‘T NADIR?

 
Bizdan salom bo‘lsin, Durdi shoirga,
Ne mehribon so‘zlab chiqqan o‘t nadir?
Kim u, o‘lib, bir yildan so‘ng bilindi?
To‘qqiz yuzdan tuqqan nim zuryod nadir?
 
 
Sen Ko‘zli-Ota bo‘lsang, biz Gerkaz eli,
Cho‘l yerda kezarsan, yod etib xayli,
Bilsang ayt, tamug‘ning chekilgan mili,
Xabar ber aslini, Pul-sirot nadir?
 
 
Asliga yetishgil yolg‘onda, chinda,
So‘z5858
  So‘z – o‘t-olov. Topbod.


[Закрыть] qisqadir, ma’no ko‘pdir ichinda,
Bilarmisan, qaysi daryo ichinda
Odamzod jigarli yotgan hu(v)t nadir?
 
 
Ne og‘ir hurmatdir – qaysi avjda?
Olam xarob bo‘lar necha tovushda?
Qudrat bilan to‘rt yuz nadir bir boshda?
Tebranganda undan chiqqan o‘t nadir?
 
 
Ne siyna, ne jondir, so‘zla bu sirdan,
Belidan quyisi bo‘lmish hajardan?5959
  Hajar – tosh, sang.


[Закрыть]
Oshiq, bayon ayla, qaysi shajardan?
Ham jonli, ham jonsiz tuqqan zot nadir?
 
 
Ul kimdirki, ko‘zda yoshin toshdirdi,
Necha yilda ijobatin ham ko‘rdi?
Ul kim edi, zalolatin jo‘shtirdi?
Murod qo‘lda ekan, nomurod nadir?
 
 
Maxtumquli aytar, oshiq bu sirda,
Koyinmasdan to‘g‘ri so‘zla bu yerda,
Yana bilarmisan, qaysi shaharda,
Tarki qulluq etgan ikki zot nadir?6060
  Horut va Morut otli ikki farishtaning ozg‘in bo‘lib, Haq qullug‘in tark etganlari va Bobil qudug‘iga bosh quyi osilgani haqidagi rivoyatga ishora etilyapti. Satrning: «Turkka qulluq etgan ikki zot nadir»var ham bor. (A.J.)


[Закрыть]
 

MUHAMMAD KELAR DEB…

 
Muhammad kelar deb osmon eshigna6161
  Eshigna – eshigiga.


[Закрыть]
Salaklar mushk bilan anbar sochdilar,
Qulfli erdi, ochilmasdi azaldan,
Qirq kun ilgariroq qapug‘ ochdilar.
 
 
Muhammad yengildi Badr jangida,
Bir necha musulmon holi tang shunda.
Shohimardon chiqib keldi so‘nginda,
Otning gavdasidan ol-qon sochdilar.
 
 
Qirildi, yo‘q bo‘ldi bir necha tarso,
Malak parin otar osmonda ko‘rsa,
 
 
Daqyanus davrida necha kimarsa
Bir It bilan hamroh bo‘lib qochdilar.
 
 
Rustam tog‘ sudrardi bir af’i bila,
Davlat titrashardi gurz xavfi bila,
Hoja Ahmad Yassaviy qirq so‘fi bila,
Kishtisiz6262
  Kishti – kema.


[Закрыть] daryodan shundoq kechdilar.
 
 
Maxtumquli, ta’sib etdi bir ishda,
Yer yuzini etmoq uchun sarishta.
Horut, Morut otli ikki farishta
Bobil qudug‘iga-choyga tushdilar.
 

SAHARLAB O‘QISANG, NAMOZI BOMDOD…

 
Ertalab o‘qisang, namozi bomdod,
Ro‘zu shab gunohing, shaksiz, yondirar
Uchmohga yuzlansang, yo‘llari obod,
Kavsarda to‘rt ariq suvga qondirar.
 
 
Peshinni o‘qisang, uzilar farzi,
Qabuldir Allohdan tilagan arzi(ng),
Behisht eshigini ochar to‘rt farzi,
Qo‘l ochib, munavvar taxtga mindirar.
 
 
Allohni yod etib tursang saharda,
Haq bilan o‘rtada qolmagay parda,
To‘rt farzni o‘qisang, namoz digarda,
Alim6363
  Alim – 1.Bilguvchi, olim. 2.Bu o‘rinda Alloh demoqchi.


[Закрыть] salot hadisini indirar.
 
 
Shomni o‘qiganda, shaytonlar yig‘lar,
Ko‘ksiga tosh urib, siynasin dog‘lar.
Uch farz jahannamning eshigin bog‘lar,
Sabr etsang, do‘zaxning o‘tin so‘ndirar.
 
 
Xuftonda vitr o‘qib, yotsang sarishta,
Rozi bo‘lar Sendan Qunut farishta,
Agar barjo etsang ushbu ravishda,
Xayringni fosh aylab, sharring so‘ndirar.
 
 
Maxtumquli, munda turmassan boqiy,
Davomat subhu shom yod ayla Haqni.
Besh vaqt namozingni xo‘bu soz o‘qi,
Otashi-do‘zaxning borin so‘ndirar.
 

SULTON BO‘LUR YER ANDADIR

 
Barcha «Insonman» deyar, inson bo‘lur er andadir,
Miskin oti bilan o‘t, Sulton bo‘lur yer andadir,
Toatu ro‘za, namoz-qilgan bo‘lur yer andadir,
Shodu xurram bo‘lmagil, hayron bo‘lur yer andadir,
Kimga jannat, kimga nor, farmon bo‘lur yer andadir.
 
 
Bu abas dunyoni qo‘y, uqbo ishiga qil havas,
Qil tavakkul Tangriga, zikrida bo‘lgil har nafas,
Munda o‘l, anda tiril, ushbu tiriklikdir abas,
Oqil uldir, oxirat g‘amidan o‘zga g‘am yemas,
G‘am yeganlar ochilib, xandon bo‘lur yer andadir.
 
 
Bir mukammal ilgin ol, zikrida bo‘lgil har zamon,
Ko‘p mashaqqatlar ko‘rar yo‘qsa u vaqt bu jismu jon,
Kim uqubat ichra qolgay, kimlari bo‘lgay omon,
Kimlar shodu kimlari ko‘zinda yosh, bag‘rida qon,
Fazl aylasa mushkul ish oson bo‘lur yer andadir.
 
 
Foniy bo‘lmoqdir vale bu dunyodan insu pari,
Bu foniyda kim qolar, kechdi Rasuldek sarvari,
Ul Rustami-Doston qani, Haq sheri ham Haydari,
Ro‘zi mahshar Mustafoga yig‘lashib ummatlari,
«Kel, shafoat qil!» deya, giryon bo‘lur yer andadir.
 
 
Ko‘p xato ish aylading, chekding jafou dardisar,
Molu mulking barchasi kulli abasdir, bexabar,
Qayta tahorat aylagil, Haq Kitobin ol, qil nazar,
Tangriga zor aylabon, qilgil duolar har sahar,
Qulluq ila dardingga darmon bo‘lur yer andadir.
 
 
Zikr ila tanhoda bo‘l, xalqqa ta’malik istama,
Dod berar shoh andadir, sen munda shohlik istama,
O‘zingni kam tut vale, ortiq baholik istama,
Besh kunlik foniy erur, boqiy panohlik istama,
Kim qimmat baholidir, arzon bo‘lur yer andadir.
 
 
Noinsof bo‘lding, o‘zing insofga hech keltirmading,
Ajdardek og‘iz ochib, nafsingni bir o‘ldirmading,
Tongla ishin fikr etib, bir dam sukut o‘ltirmading,
Xavfi ko‘p, qilding gunohni, hech kimga bildirmading,
Aybing ochib, olamga doston bo‘lur yer andadir.
 
 
Bu ajal sayyodi bir kun qoning ichgay, alg‘araz6464
  Alg‘araz – xullas.


[Закрыть],
Xonumoningni buzib, tuproqqa sochgay, alg‘araz,
Bir zamon manzil tutgan bir damda ko‘chgay, alg‘araz,
Zindalikda g‘aflatingdan ko‘zing ochgay, alg‘araz,
G‘aflatda umr o‘tkazib, armon bo‘lur yer andadir.
 
 
Shod yurma sen, «Omon qil» ham demagil «Kundir bu kun»,
Yovmul-a’zam atadilar, xavfi ko‘p kundir bu kun,
Oziq ol yo‘ldosh ila, mardon yo‘linda bo‘l bu kun,
Kim jannatni sayr etib, kim nor ichinda sarnigun,
Dini nohak kofirlar yakson bo‘lur yer andadir.6565
  She’r – tugamagan.


[Закрыть]
 

DARGOHDAN TILAN, KO‘NGLIM

 
Uyg‘on xobi g‘aflatdan, ajalsiz o‘lgan ko‘nglim.
Umid uzib olamdan, dargohdan tilan, ko‘nglim,
Tubsiz daryoga tushdi, ko‘rganga kulgan ko‘nglim,
Mard kerak chiqarmoqqa, bu botib qolgan ko‘nglim.
Jon foniy, jahon foniy, kafanga chulg‘an ko‘nglim,
So‘z aytib, iching bo‘shat, qabz o‘lub, to‘lgan ko‘nglim.
 
 
Olimlar so‘zin tingla, nasihatin ol, ko‘tar,
Tur, Haqning Dargohiga munojot qil, qo‘l ko‘tar,
Riyozatning yukini chora-tadbir qil, ko‘tar,
Bu ish mardning ishidir, kel, mardona bo‘l, ko‘tar,
Komil poyiga bosh qo‘y, yolg‘onchidan qo‘l ko‘tar,
Tovba qilib, bir pirning xokiga belan, ko‘nglim.
 
 
Ishqim bordir Majnundan oltmish hissa ziyoda,
Quvvatim bordir qirq yil dars berarga Farhodga,
Yuragim yoqib o‘tda, Xojamga borsam dodga,
Karam daryosi jo‘shib, yetkazgaymi murodga,
Qolsa ko‘ngil topilmas, chiqsa bu jon dunyoda,
Mard kerakdir olmoqqa. bu g‘arib qolgan ko‘nglim.
 
 
Sahar turib, duo qil, «Omin!» desin farishta,
Ne naf bor g‘ofil yotib, behuda o‘tirishda,
Mulki jahon tutdirmas, aylasang ming sarishta,
Abdol jandasin kiy, bor-devonaga qorish-da,
Yo‘qsa qolarsan tanho, sargashta-yu, g‘amkashda,
Aytgan so‘zingga fe’ling bo‘lmasin yolg‘on, ko‘nglim.
 
 
Maxtumquli, no‘sh etdim, g‘am bodasin ikki tos,
Uch icharga rag‘bat yo‘q, chun jondan bo‘ldim xalos,
Sarimda sonsiz savdo, ichda Vasvosul-xannos,
Keling, bir tadbir aylang, bu dardga ayyuxannos,
Tiz cho‘kib, damin ursa Iso, Xizr ham Ilyos,
Tebranmas, zinda bo‘lmas, xud murda bo‘lgan ko‘nglim.
 

OT YONINDA BILINAR

 
Eshak o‘zin o‘ksuk bilmas bedovdan,
Qiymat bichsang, ot yoninda bilinar,
Bedov degach, bo‘lmas hamma bedov teng,
Chin bedovlar maydoninda bilinar.
 
 
Bolalikda bilmas eding, bek eding,
Yomonga hech yoqmas so‘zing, o‘giting,
Orif bo‘lsang, aslin so‘rma yigitning,
Odobinda, ikrominda bilinar.
 
 
Bu jahondan to‘ymas ko‘zing, ser6666
  Ser – siyr, to‘q, och emas.


[Закрыть] bo‘lmas,
Har tulkidan qoplon bo‘lmas, sher bo‘lmas,
Yigit degach, hamma yigit bir bo‘lmas,
Chin yigitlar mehmoninda bilinar.
 
 
Davlat qo‘nsa bir yigitning boshiga,
Himoyatli eli kerak tashida,
Yigit o‘zin ma’lum etar ishida,
Qilichida, zaboninda bilinar.
 
 
Maxtumquli, g‘ariblarning ko‘z yoshi,
Tog‘larni yondirib, eritar toshni.
Faqirga jabr etgan zolimning ishi
Ro‘zi-mahshar devoninda bilanr.
 

SABR BILAN BITAR TEZ HAM BO‘LMASA

 
To‘qson turli taom bo‘lsa qoshingda,
Ne lazzat ichida tuz ham bo‘lmasa,
Na bilarsan ne ish bordir boshingda,
Mushkul ishdir boshda ko‘z ham bo‘lmasa.
 
 
Oyoq bor yurmoqqa, qo‘l bor olmoqqa,
Qani banda, sog‘liq shukrin qilmoqqa,
Quloq bordir eshitganin bilmoqqa,
Kim tuzatar tilda so‘z ham bo‘lmasa.
 
 
Yo‘q yerdan jon berib, yetkazdi nonni,
Ko‘ngil bo‘stonida bitar imoni,
Asling banda bo‘lsa, Egangni tani,
Kelib, senga yuzma-yuz ham bo‘lmasa.
 
 
Qismatin haq bilgan rizqin ozlamas,
So‘z bilganlar bilgan so‘zin gizlamas,
Ko‘ngil jo‘shga kelmas, til ham so‘zlamas,
Har yurakda ishqdan ko‘z6767
  Ko‘z – cho‘g‘.


[Закрыть] ham bo‘lmasa.
 
 
Yildan-yilga fasod ortar ayyomga,
Haqning O‘zi keltirmasa anjomga,
Dunyo so‘zi o‘xshar tuzsiz taomga
So‘z ichida kelin qiz ham bo‘lmasa.
 
 
Yum ko‘zingni, qisib tishga tishingni,
Yozga yetsang, unutmagil qishingni,
Tavakkal qil, Haqqa topshir ishingni,
Sabr bilan bitar, tez ham bo‘lmasa.
 
 
Maxtumquli, xayol tushib6868
  Bu satrdagi – «tushib» so‘zi, tushib ketmoq emas, voqi’ bo‘lmoq ma’nosidadir. (A.J.)


[Закрыть] o‘zimga,
Ko‘p tomosha kelib-kechar ko‘zimga,
Eshitganlar, ayb aylamang so‘zimga,
Ellar kabi so‘zim uz6969
  Uz – xo‘b, badiiy, yaxshi, binoyigina.


[Закрыть] ham bo‘lmasa.