Текст книги "Рыбін горад"

Наталка Бабіна
Рыбін горад

Віцю Панасюку,

Генку Азімуку,

Надзі Цецярук,

Марыі Карнялюк (Лёнісе),

Васілю Краўчуку,

Ксені Краўчук

і ўсім, хто не дажыў.

© Бабіна, Н, тэкст, 2011

© ІП А.М. Янушкевіч, 2018

© Распаўсюджванне e-book. ТАА «Электронная кнігарня», 2018

Гісторыя з чортам

Быў час, калі мяне страшэнна мучыў чорт. Ён цягаўся да мяне амаль штодня. У мяне былі пэўныя метады, каб прагнаць яго, але гэты без меры настойлівы экзэмпляр – нават істотай чорта не назавеш – вяртаўся і вяртаўся, выскокваў зноў і зноў у самы нечаканы час, у самых нечаканых месцах. Лысы, агідны. Брр… Паколькі на коне стаяла не больш не менш, як мая несмяротная душа, я жыла ў пастаянным напружанні. Кожную хвіліну чакаць пекла, якое можа адкрыцца пад вечкам рондаля, або за люстэркам, або пад паверхняй вады ў ванне – гэта страшна. Хто меў справу з чортам, той разумее, пра што я. Страх паралізаваў мае сілы. І вось аднойчы, зноў-такі зусім неспадзявана для сябе, я расправілася з чортам раз і назаўсёды. Вынайшла сродак. Магу параіць кожнаму. Дакладней, кожнай. Помню, стаяў вечар цяжкага душнага дня. Заматаная і запараная, я прыцяглася дадому з горада. Сцягнула сукенку, садрала валоглыя на ступаках панчошкі. Духата стомы мяшалася з духатой цела цяжкой бабы, я адчувала гэта, і, выцягнуўшы зпад сябе крывавы падклад, пайшла з пакоя ў ванную, каб залезці пад душ. І тут, у цёмным калідоры, зза рога на мяне выскачыў чорт. Ён спадзяваўся на нечаканасць, але яна ж згубіла яго самога. Менавіта ад нечаканасці, не думаючы, я пляснула яго крывавай шматкай – а цякло з мяне тады, як з рукава – па лысым чэрапе, аж пырснулі на белыя шпалеры цёмначырвоныя кропелькі. І яшчэ раз, і яшчэ, і яшчэ. Ударыўшы першы раз адрухова, я цяпер малаціла хуткахутка, з усёй нянавісцю, што так доўга назапашвалася ў маёй душы: «Згінь, згінь, згінь, нячыстая сіла!» І ён згінуў. Завішчаў і прапаў. І больш ніколі не прыходзіў.

Так я і дасюль не ведаю: ці то кроў месячных такая памоцная супраць чарцей, ці то засаромеўся ён таго, што спалохаўся смяротнай…

Так ці інакш, толькі больш яго не прыносіла. І не перашкаджаў ён мне рыць норы ў часе. А я, са свайго боку, ніколі не купляла пракладак, пакуль гэтае пытанне было для мяне актуальным. Пракладка не дапамагла б мне прагнаць чорта так, як дапамог кавалак вынашанай прасціны, насычаны крывёю.

Так што ёсць карысць ад фізіялогіі, нават такім, як я.

А пах крыві час ад часу я ні зсіль ні зтіль адчуваю ў паветры.

Кацілася торба

Пасля ўсяго, што было, я зноў прыехала сюды. Ненадоўга. Перш чым з’ехаць і больш не вяртацца.

Тут прыгожа. Прыгажэнна. Сівыя завесы дробнага дажджу падзялілі прастору на ярусы: бліжэйшы зялёна-шэры, далейшы – шэра-зялёны. Дождж сцякае па твары, па брызентавым плашчы – і тое, і другое немаладыя і чымсьці падобныя адно да аднаго. Ад старасці брызент губляе глянец, а душа – празрыстасць. Я стаю ля самай мяжы. Былой мяжы, дакладней. З правага боку да мяне даносіцца галёканне па-польску – нехта, нягледзячы на дождж, купаецца ў Бугу; злева даносіцца расейская мова – дачнікі (з тых, чые халупы яшчэ не скупіў Толікалкаголік) заўжды на варце, нават у залеву.

У брызентавым плашчы і гумовых чобатах, адзін шнар на жываце, а другі, дзеля разнастайнасці, на спіне, пальцы толькі нядаўна зрасліся, а мазалі яшчэ не сышлі – я стаю на вузкай паласе поплаву ля самай былой мяжы. Дождж ліе і ліе, і лугавіна ўжо пад тонкім слоем вады. Трава сагнулася пад вадой. Ля маёй нагі праплывае па ручаінцы яшчарка – спакойная такая, ярказялёная, з жоўтым узорам на спінцы. Яшчарка вышэйшай нацэначнай катэгорыі. У дзяцінстве, злапаўшы такую, мы радаваліся нашмат больш, чым калі ўдавалася злавіць бляклую шэранькую. Натапыраныя лапкі яшчаркі на дзіва падобныя да маленечкіх ручак дзіцяці. Лугавіна. Вада. Рыфлёная паверхня дажджавога патоку. Спакойная яшчарка з дзіцячымі далонькамі. З аднаго боку Польшча, з другога – Расея. З вузкай паласы паміж імі (не ведаю дакладна, адкуль) я чую шэпт:

 
Котылася торба
З вэлыкого горба,
А в тій торбі
Жыто, пшаныця,
Хлібпаляныця…
 

У гэтым шэпце ці то дакор, ці то кпіна, а можа, нешта накшталт паблажлівай падзякі… Гэта гаворыць да мяне зямля, насычаны дажджавой вадой чорны глей, гэта яе нячутны, з ніадкуль, невыразны, але магутны голас.

Скацілася торба, ды проста мне ў рукі.

Торба коштам жыцця.

Падстаўляеш рукі пад торбу, а ловіш смерць.

А потым стаіш тут, пад спорным дажджом, і вада сцякае па падвялым твары, плашчы вайсковага колеру, гумовых зялёных чобатах.

Зараз я вытру з морды ваду, пагляджу яшчэ раз на ярусы, на якія дождж падзяліў прастору, пайду дахаты (там захаваўся такі неразбураны куточак, дзе можна спакойна сесці і пісаць) дый занатую ўсё як ёсць па парадачку. А калі гэта будзе зроблена, паеду і больш сюды не вярнуся.

І яшчэ: не ўсё ў гэтай аповесці выдумка, не ўсе супадзенні з рэальнасцю выпадковыя. Але калі з гэтай нагоды да мяне прыпруцца так званыя афіцыйныя асобы, то я ад усяго адкручуся. Змагу. Для іх, мастацтвазнаўцаў у штацкім, дадам, што дзеянне адбываецца ў 2012 годзе.

Норы ў часе

Любімы мой занятак – рыць норы ў часе. Калі іх рыю, калі-нікалі таксама чую шэпт зямлі. Але рэдка.

Страдчэ, Любча ды Дабрацічы

Усё пайшло ў маім жыцці наперакос з самага пачатку, літаральна. Нараджаць матуля насуперак парадам сваёй маці, а маёй бабы, выправілася ў нядаўна створаную вясковую амбулаторыю. Баба Макрыня, якая не бачыла ў гэтым ніякай патрэбы, адгаворвала маю маці, па звычцы, з кіем у руках. Але біць цяжарную не наважылася. Таму маці пайшла. Тым больш яна ўсё ж такі была адукаванай маладой настаўніцай і верыла ў неабходнасць прагрэсу, медыцыны і гігіены. Верыў у гэта і фельчар, які прымаў яе роды. Ды ці веры ў яго было замала, ці вопыту, ці ён, апроч прагрэсу, верыў яшчэ і ў гарэлку, але, як толькі нарадзілася дзяўчынка (мая сястра Улянця – Влянця, як кажуць у нас), ён, нічога больш не чакаючы, узяўся зашываць падраную матуліну прамежнасць, засяродзіўшыся на тым, каб роўна класці швы.

– Нет, как же, нельзя не зашивать, – адказваў ён на просьбы змучанай парадзіхі. – Матка будет между колен болтаться. Некрасиво!

І ён шыў. Матуля, натуральна, крычала, бо калі скуру і мышцы на табе зашываюць без анестэзіі, ды па зболеным, ды тоўстай іголкай… Боль ад гэтага быў настолькі моцным і настолькі перакрываў усе іншыя адчуванні, што не толькі для фельчара, але і для мамы было поўнай нечаканасцю, калі, прарываючы свежанакладзеныя швы, на свет папёрла я.

– Что за чёрт? – сказаў, па маміных словах, невыказна здзівіўшыся і замёршы з хірургічнай іголкай у руцэ, эскулап, ці, лепей сказаць, пэон. – Ещё чтото лезет!

У педвучэльні, якую скончыла мама, каб стаць адукаванай, не вучылі, як раджаць, таму, абміраючы ад пакутаў, яна не магла развеяць яго здзіўленне, бо і сама нічога не разумела, да таго ж яна і гаварыць толкам не магла, бо падчас патуг адрухова напружвалася з усіх сілаў, а калі боль адпускаў, старалася хоць аддыхацца. Таму нейкі час фельчар толькі тупа лупіў вочы на тое, што медыкі мянуюць родовыми путями і што ў звычайнай мове мы стараемся ніяк не называць; абрамленыя не ўсюды акуратна паголенымі валаскамі, поўныя болю і зіхоткай крыві, цёмныя пульсары путей зеўралі ўсё больш.

На маё шчасце, у гэты час у палату вярнулася санітарка. Менавіта яна падхапіла мяне зпад рук аслупянелага працаўніка народнай аховы здароўя, дзякуючы чаму я не грымнула на падлогу, яна ж паўстрымала яго ад паноўнага накладання швоў да таго моманту, пакуль не выйшла плацэнта.

Ужо праз гадзінку ў Дабрацічах дазналіся, што ў Макрынінай Евы нарадзіліся блізнючкі– дзяўчаткі. То бок мы.

Калі санітарка абмыла і спавіла нас з Улянкай, і яна, і маці, і фельчар, які да таго часу асавеў, пабачылі, наколькі мы падобныя адна да адной. Да рысачкі. Маці падкрэслівала, што, нарадзіўшыся, мы адразу перасталі крычыць і толькі разглядаліся аднолькавымі цёмнымі вочкамі. Фельчар сказаў, што нам добра, але пасля ўсяго, што было, яго словы не мелі ўжо вагі ані для мамы, ані для санітаркі. А не крычалі мы, думаю, проста таму, што не ведалі, што будзе далей. Працягу. Не ведалі, што людзі нараджаюцца не дзеля таго, каб ім было добра. Ад сілы, яны нараджаюцца, каб добра стала каму іншаму.

Нягледзячы на абсалютнае падабенства, нас з сястрой адрозніць было лёгка: я кульгала. Доктарка ў Брэсце, куды мама павезла мяне, калі з адчаем заўважыла гэтую хібу, сказала, што рэч у последствиях родовой травмы, бо дзіця ішло ножкамі наперад. І што гэта павінна прайсці. Але гэта не прайшло дасюль, хоць і стала амаль незаўважным.

Тады стаяла позняя ўпэўненая вясна – цяпер такіх у нашых краях ужо не бывае: павевы ветру яшчэ халодныя; на пясчаных пагорках цвітуць коцікамі вербы, а на адхонах каляі – занесеныя з чыгуначным жвірам малачаі; белыя малюткія пяціпялёсткавыя кветкі макрыцы матляюцца на тле брунатнага моху лясных прагалінаў. Лотаць. Мяккія фарбы зямлі. Людзей амаль не відно. Тае вясны драўляныя слупы на мяжы замянялі на бетонныя, якія прастаялі потым гадоў трыццаць. Калючы ж дрот замянялі пастаянна, па меры неабходнасці.

Ні пра маму Еву, ні пра тату, якога звалі не Адамам, а Анатолем, або Толікам, згадкі потым не будзе, таму з даччыной пашаны пра іх лёс можна сказаць колькі слоў зараз: яны абое загінулі, калі нам з Улянай было па дзевяць. Цяпер я нават не памятаю іх твараў (у мяне вельмі слабая памяць), асабліва калі намагаюся ўявіць блізка, і, думаю, не памятаю іх духоўных вобразаў. Але, здаецца, стрыжнем мамінага жыцця (пасля страху голаду – галоўнай фобіі для ўсяго нашага краю) быў страх перад машынерыяй – яна баялася аўтамабіляў, дарог, электрычнага току, рознага роду бытавых прыладаў і нават лекаў, што прыносілі нам прагрэс і гігіена, якія яна ж сама, як настаўніца малодшых класаў, павінна была прапагандаваць. Мне цьмяна помніцца, як кожны раз, калі тата затрымліваўся на рабоце ці дзе яшчэ больш чым на дзесяць хвілін, яна мянялася з твару (рысаў якога я пры гэтым не памятаю) і пачынала енчыць ды прычытаць, паступова даводзячы да слёз ды жаху і нас з сястрой. Толік жа, наш папа, быў тым чалавекам, дзякуючы каму мы гаворым на расейскай без акцэнту – ад самага нашага нараджэння ён гаварыў з намі толькі па-расейску, наўмысна, каб навучыць. Сам жа мову вучыў самастойна, бо дзядуля з бабуляй, натуральна, расейскай не ведалі. Ён выбіўся ў людзі настолькі, што атрымаў ад свайго завода кватэру ў Брэсце, а праз год дачакаўся чаргі на машыну, па якую на ВАЗ выправіўся разам з мамай. Мама ж, нягледзячы на свой страх перад машынамі, да такой ступені хацела «жыгулі», што дзеля гэтага эканоміла кожную капейчыну, апраналася сама і апранала нас з Улянкай у самашытыя сукенкі і паліто, якія надточвала на рукавах і па падоле па тры разы, і карміла сям’ю надгаладзь. «Жыгулі» колеру марской хвалі, якія яны купілі і на якіх ехалі з завода, перакуліліся недзе пад Пінскам, ужо адносна недалёка да дому. Адтуль іх везлі ўжо ў трунах.

Я ўжо даўно не разглядала тыя некалькі фотаздымкаў бацькоў, якія захаваліся ў бабы – рыжыя зза недасканалага замацоўніка, запэцканыя з адваротнага боку адлюстраванні прамінулых секундаў.

Татава прозвішча таксама было Гадун, таму маме не прыйшлося мяняць пашпарт, калі яна выйшла за тату. Мне часта гаварылі, што я вельмі падобная да татавай маці, Вляны – а Уляне, якую і назвалі так у гонар бабулі, не казалі ніколі. Бабуля Уляна помніцца яшчэ больш цьмяна за бацькоў – выразам бясконцай і безабароннай дабрыні ў вачах. Паводле словаў бабы Макрыні, баба Уляна была недалуга – гэтак Макрыня называла, напрыклад, тых, хто дазваляе сябе біць. А баба Уляна ў маладыя гады, пакуль не падраслі сыны, часта бывала бітая мужам, які, дарэчы, быў на галаву ніжэйшым за яе.

І фельчара, і санітарку я потым пару разоў бачыла. Яе – у царкве ў Страдчы: хударлявая жанчына з карычневым тварам, з нашых, з вялікімі разбітымі работай рукамі, апранутая па модзе першай паловы ХХ стагоддзя – каптанчык, швэдрык, спадніца, шаляноўка. У фельчара твар быў круглы, укормлены, у чырвоных прожылках, пальцы тоўстыя, не брудныя. Апранаўся ён невыразна і танна ў брэсцкім магазіне Одежда, і яго заўжды выбіралі дэпутатам у мясцовыя саветы. Як інтэлігенцыю. Мясцовую. Абое ўжо на тым свеце. Няма больш і Дурыцкай вясковай амбулаторыі, дзе адбылося нашае першае знаёмства з гэтым светам. Бо Дурычы пераназвалі Знаменкай. І амбулаторыя, натуральна, зрабілася Знаменскай. І гэта змяніла, трэба думаць, яе сутнасць.

Дарога ад Дурычаў да нашых Дабрацічаў, па якой нас везлі з бальніцы, віецца роўным полем уздоўж мяжы; вашывыя хутаркі гайдаюцца пад цёплым сонцам, гадзючыная дуброва збоку, балота, міма Гары, адкуль відаць дамы Дабрацічаў, каля могілак, потым зноў балота – бела-баваўняныя пухоўкі сітніку, аер над брунатнай вадой, жоўтыя касачы. У адным месцы ля самага межавога дроту, калі стаць на дыбачкі, можна разгледзець на адлегласці яблыні і бэз – асабліва выразна вясной. Там, пад бэзам, стаялі Дабрацічы раней. Да трыццаць дзявятага года. Да саветаў. Да прагрэсу і гігіены.

Страдче, Любче, Добратычі, Дурычі – я яшчэ застала гэтае вымаўленне: праз мяккае ч – назвы вёсак зусім не змяніліся ад часоў інвентару 1566 года. Маўляў, чые? Нейкага Старада, нейкай Любы, нейкага Дабраты ды нейкай Дуры… Заміраючы, я расчытвала стары дакумент у Луцкім архіве студэнткай на практыцы. Пра Любча ніхто ў нас нават не чуў, і месца, дзе стаяла вёска на сорак дымоў, не ведаў. Яно прапала. Не стала яго, сяльца нейкай Любові. А рэшта засталася. У Дурычах нарадзіліся, а ў Дабрацічах жылі мы з сястрой.

Тут, у Страдчы, Любчы, Добратычэ праз вякі дзень пры дні калаціліся без толку ды ладу мае землякі – істоты без твараў, халодныя, у лусцы і слізі. У норах. Несвядомыя. На шчасце, іх больш няма. Прагрэс, гігіена і саветы перамаглі. Гайдаюцца пад цёплым сонцам, у плынях паветра, прывіды хутаркоў ды хутаранцаў, прывіды гадзючыных дуброваў.

Непадалёк ад нас, у Камароўцы, нарадзіўся першы, бач ты, беларускі касманаўт Пятро Клімук.[1]1
  Прыдуманая аўтарам асоба.


[Закрыть] З Гершонаў – кампазітар Ігар Карнялюк.[2]2
  Прыдуманая аўтарам асоба.


[Закрыть] З Заказанкі – рэдактар «Нашай Нівы» Андрэй Дынько.[3]3
  Прыдуманая аўтарам асоба.


[Закрыть] А ў нашых Дабрацічах жыве, як вы ўжо, пэўна, зразумелі, Міхась Яраш.[4]4
  Прыдуманая аўтарам асоба.


[Закрыть]

Калі б я не запрасіла нашага знакамітага паэта Міхася Яраша дахаты, не адбыліся б два забойствы.

Баптысты не пабудавалі б сабе малельны дом.

Не пачаў бы лятаць над Дабрацічамі, Страдчэм і Заказанню турыстычны прагулачны дырыжабль апошняй мадэлі, зіхатлівы, хуткі, і наскрозь празрысты.

Многа чаго не адбылося б, каб я вынесла свой ноўтбук на двор. Але мой старэнькі ноўтбук, калі працуе не ад сеткі, брыкаецца і адколвае розныя некантралюемыя нумары, таму я запрасіла Міхася дахаты, і хутка пасля гэтага зазваніў тэлефон.

Вэлкам у Дабрацічы

Шчыра запрашаю ў Дабрацічы. Уся гэтая гісторыя, небяспечная, як сама літаратура, ёй нават цяжка даць веры, адбылася менавіта тут, у вёсцы, праслаўленай, але, пэўна, трохі ўсё ж прыхарошанай у вершах Міхася Яраша – чалавека таленавітага настолькі, што яго знае 1 з 20 чалавек не толькі ў Еўропе, але і ў Беларусі. Нягледзячы на тое, што ён піша па-беларуску. А зрэшты, ён піша і па-ўкраінску.

Вёска сапраўды стаіць у харошым сасновым лесе, і сосны, якія ў нас называюцца бар’які, тут сапраўды падобныя да людзей; тут сапраўды пяскі, але, канечне, не «выдмы нябачнага мора»; паблізу няма ні бачнага, ні нябачнага, проста ніякага мора, ёсць толькі некалькі крыніц, адна з салонай вадой. Цяпер, калі стала можна прайсці да Буга, дарога займае не больш за пятнаццаць хвілінаў, але тады да Буга было яшчэ не прайсці – мяжа ж на замку, дрот, следавая – туды-д тваю дваццаць – паласа, сігналізацыя… Так, з вадой у Дабрацічах тады былі праблемы, таму папулярнасцю карысталася невялічкая бухтачка ля шлюза меліярацыйнага канала – туды часта прыязджалі адпачыць ля вады нават з Брэста.

Праблематычна таксама наконт «першаснага бязлюддзя, бязмежнай адзіноты» ў Дабрацічах, пра якія піша Міхась. Бадай, у часы нашага дзяцінства кожны чалавек сярод старых соснаў і асінаў рабіўся падзеяй; часцей тут бегалі тхорыкі, сабалькі ды парасяты ў палосачку, але потым вакол разрасліся ракавыя пухліны дачных пасёлкаў, тут зрабілі чыгуначны прыпынак, амаль усе звяры сышлі, затое населі дачнікі.

Можа, Міхась меў на ўвазе, што іх нельга назваць людзьмі?

Дарэмна. Гэта вяршкі нашага грамадства. Найлепшыя з лепшых. Садовыя таварыствы каля Дабрацічаў называюцца Ветеран, Защитник Отечества і Радуга. Мая баба, апошні магіканін старых Дабрацічаў, заўсёды размаўляе з дачнікамі – небяспечнымі прыдуркамі, якія кіруюць светам – вельмі пачціва, асаблівым голасам. Бабе дзевяноста сем, і калі які чарговы маёр ці падпалкоўнік у адстаўцы ў палінялых, выцягнутых на дупе і каленях сініх штанах падыходзіць пад наш плот, яна кожны раз прапануе яму напіцца і выносіць конаўку, заўсёды запэцканую курыным гаўном.

Баба наша ўбогая духам. З тых, для каго будзе валадарства нябеснае. Калі б яна не пераадолела спакусу гадоў дваццаць таму і скончыла б жыццё самагубствам, як была хацела, то, безумоўна, гэтага валадарства яна б не пабачыла, а так – няма праблемаў. Пабачыць.

У эпоху дачаў у Дабрацічах з’явіліся платы і агароджы вакол хатаў. Раней іх не трэ было. Калі што, хапала проста галінкі на клямцы – знака таго, што дома нікога няма, і гаспадары просяць у хату без іх не заходзіць. Цяпер жа тут абносяць загарадкай ды зачыняюць на замок усё, што лягчэй за тону і не распалена да белага. Раней сцерагліся толькі цыганоў, а цяпер – кожны кожнага.

Але час вярнуцца ў той чэрвеньскі вечар, калі ўзброены хлопец адчыніў нашую брамку і зайшоў у двор.

Вэлкам у нашу паліфанію

Сусвет трымаецца на маёй бабулі. Гэта яна сядзіць цяпер супраць мяне за чорным ад часу сталом; на стол, на картоплю ў патэльні, у кубкі з квасам час ад часу злятаюць з высокага бар’яка сухія хваінкі, па-нашаму – шыпата. Мы вячэраем разам, як вячэралі не раз на працягу апошніх пяцідзесяці год. Калі-нікалі разам з намі вячэралі і іншыя людзі: мама, тата, Улянця, мая дачушка, дзеці Улянці… Але цяпер Улянця ў Нарвегіі, нешта там даводзіць вучоным нашчадкам вікінгаў наконт вандровак іх няўрымслівых продкаў, яе дзеці, Ліна ды Казік, у Менску, і мы зноў сядзім удзвюх.

Прачухаў у горад сямігадзінны цягнік, забраў дачнікаў, у Дабрацічах сціхлі і вецер, і галасы. Толькі свае, насельнікі пяці хат, крыюцца цяпер пад векавымі дубамі, вячэраюць ці парадкуюць птушак ды жывёл.

Тым больш дзіўна было бачыць у гэты ціхі дабрацінскі час хлопца з кабурой на баку, які, нязмушана паглядаючы вакол, крочыў па тым, што можна было б назваць дабрацінскай вуліцай (старыя каляіны ў пяску, трохі зарослыя аўсяніцай), а каля нашага дома павярнуў да брамкі.

Што яму тут трэба? Адкуль ён?

Малады, чарнявы, твар адкрыты. І з кабурой на баку. Не бандыт, відаць адразу – хіба што я нічога не разумею ў людзях. Тады хто?

Гэта зараз жа высветлілася.

– Здравствуйте. Я ваш участковый, Рудковский Андрей Ильич. Можно к вам?

Бабуля паглядзела на яго з цікавасцю:

– А чого тобі, хлопчэ, трэба? – спыталася яна, калі той падышоў бліжэй.

– Можно у вас воды вывернуть попить? Жарко, страх.

Бабуля матнула галавой у мой бок, і я падала хлопцу чысты кубак. «Вывернуўшы», як сам трапна выразіўся, вядро вады, ён з асалодай напіўся, спаласнуў кубак.

– Тут у вас неподалёку на шоссе найдено тело мужчины. Вы чтонибудь об этом знаете? – спытаўся ён, гледзячы на мяне.

– Ніц не чулы, – адказала бабуля. – А шо то за він?

Бабуля патрабавальна разглядала хлопца праз свае тоўстыя акуляры. Той непрыкметна ўздыхнуў і пачаў расказваць.

Але стоп. На якой мове мне перадаваць тое, што тут у нас адбылося? Вырашыць гэта зусім не проста. Дабрацінцы гавораць па-ўкраінску – але іх мала; па-беларуску гаворыць дырэктар ТАА «Агравіталіка+» Віталь Іванавіч Чарота, пераселены сюды пасля Чарнобыля зпад Чачэрска – калі-нікалі на беларускай лапочаце і вы, мае чытачы; а пануе тут расейская мова. Чарота, або ўчастковы міліцыянер, або доктарка, або абласная газета, або баптысцкі прэсвітар могуць часам утачыць які-небудзь смачны ўкраінізм; малады поп і ягоная пападдзя – ніколі.

Паўкраінску гаворыць і зямля, але гэта вельмі і вельмі рэдка.

Вецер шуміць па-за межамі якіх бы то ні было моваў.

Так што вэлкам у нашу паліфанію.

Дык вось што расказаў малады ўчастковы.

Наша дабрацінскае агенцтва навінаў і галоўны ньюсмэйкер Лёніха – або тётя Маша, як называў яе участковы – адзначылася і на гэты раз. Учора, адвозячы на дачы малако, яна заўважыла на адхоне ля шашы такога Сівага – тыповага п’янтоса з дачнікаў, знаёмага многім. Ён ляжаў у трохі ненатуральнай нават для яго позе. Падышоўшы бліжэй і пабачыўшы, што ён мёртвы, Лёніха адразу вярнулася дамоў і па тэлефоне выклікала міліцыю, якая ў хуткім часе прыехала і высветліла, што памянёны Сівы быў пасланы ў магазін у Прылукі трыумвіратам такіх самых тыповых фігур, з якімі ён спажываў на сваёй дачы алкаголь, з прычыны заканчэння апошняга. Падобна было, што яго збіла машына. Усё гэта было запратакалявана яшчэ ўчора, а сённяшні візіт міліцыі ў Дабрацічы датычыўся таго факта, што ўдава Сівага заявіла аб прапажы ровара, на якім, нібыта, Сівы выправіўся ў апошнюю ў жыцці паездку – а ровара таго, калі прыехала міліцыя, каля яго не выявілася.

– Нет, ничего нам об этом не известно, Лёниха вчера к нам не приходила, – пацвердзіла я.

– Что ж, спасибо за воду. Вкусная. Пойду я, может, тётя Маша уже вернулась.

Хлопец нетаропка пайшоў, і неўзабаве ад Лёнішынай хаты, якая стаіць за асінавым гайком, данёсся лямант – Лёніха глухая на старасці год, бы даўбешка, таму ўчастковаму прыйшлося добратакі напружваць голас, каб дакрычацца.

– А хто? А што? – дапытваўся ўчастковы.

– Верыш, нікога не было! Верыш, не бачыла! Не, нікога там паблізу не было! Не бачыла ровара! – час ад часу даносіў да нас вецер адказы цёткі Мані.

Строга кажучы, гэты эпізод з участковым не меў да таго, што адбылося потым, непасрэднага дачынення. Ён не быў тым каменьчыкам, які зрушыў лавіну. Каменьчык гэты рэпнуўся недзе ў іншым месцы і ў іншы час. Але ён быў першай незвычайнасцю, першай неспадзяванкай, першай рысачкай у шэрагу дзіўнасцяў. Пасля яе неспадзяванкі пасыпаліся, пасыпаліся і вельмі хутка ператварыліся ў лавіну.