Текст книги "Тэорыя змовы"

Уладзіслаў Ахроменка
Тэорыя змовы

© Уладзіслаў Ахроменка, 2011

© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016

Дзейныя асобы

Наш час

Скіргайла – лірычны герой, адраджэнскі паэт і малады спецыяліст;

Вершнік з лесу – трапны стралок;

Качан – старшыня таргачоўскага райвыканкама;

Манда Іванаўна – загадчыца таргачоўскага Дома Культуры;

Казёл – інфернальная істота, быдла рагатае;

Прашмандоўка – звышнатуральная панначка;

Талаш – ветэран вайны;

Талашыха – старэча ў кедах;

Дзіцятка – Боскае стварэнне;

Капітан Капейкін – афіцэр з расейскай вайсковай базы «Волга-Волга»;

Зульфія – капітанская жонка;

Лаліта – капітанская дачка;

Прапаршчык Макруха – шафёр з расейскай вайсковай базы «Волга-Волга»;

Стары з медалямі – ветэран «органаў»;

Фрыц і Ганс – фашысты;

Аўка — парсючок старшыні таргачоўскага райвыканкама;

Мікалай Францавіч Гастэла – Герой Савецкага Саюза, у рамане не з’яўляецца.

Не наш час

Клімент VII – Рымскі Папеж;

Месір Бенвенута Чаліні – высокародны адраджэнец, дэміург, бамбардыр і штукар Папежа Клімента VII;

Месір Францыск Гастэла – высакародны адраджэнец, нунцый Папежа Клімента VII;

Каралева Бона – кузіна Папежа Клімента VII.

У эпізодах

Адраджэнцы, ведзьмакі, ветэраны, гуманісты, інвкізітары, калгаснікі, калдыры, камікадзэ, маскалі, мянты, ніньдзя, нячысцікі, рагатае быдла, рыцары, самураі, фашысты, шляхта.

Падзеі адбываюцца на працягу пяці апошніх стагоддзяў у адраджэнскіх краінах, а таксама ў Сеціве, на нябёсах, у чыстцы і ў пекле.

Пралог

Анёлы не лётаюць. Яны нябачна прасякаюць час і бароняць святыні ад рагатага быдла.

Як толькі гадзіннік на вежы таргачоўскага касцёла адаб’е поўнач, флюгер-анёлак ажыве. Бляшаная рука паволі адсуне ад вуснаў трубу, ледзь чутна зашаргацяць сталёвыя крылы, і карункавая постаць на імгненне выявіцца на тле цыферблата, каб распусціцца ў ядвабнае цемры. І скоціцца знічка на ганак Дома Культуры, і залачоныя стрэлкі гадзінніка раптам хіснуцца налева, і пацячэ час у адваротным кірунку…

Сонца выкаціцца на захадзе і ўпэўненай дугою перакрэсліць неба над пожняй, каб зваліцца ва ўсходнюю дрыгву. Таргачоўскія хлопцы насадзяць на гачыкі зіхоткіх акунькоў, закінуць іх у Дняпро і неўзабаве вывудзяць спраўных ружовых чарвякоў. Мужчыны з навакольных вёсак паздымаюць чырвоныя стужкі «Пераможцаў Дажынак», пасядуць за штурвалы, і паўстане за камбайнамі спелае калоссе. Ужываныя «опелі» і «форды» заблішчаць свежай фарбай і пакоцяць на нямецкія пляцоўкі аўтамабільнага «сэканд-хэнду».

Сцяг над Таргачовам дзіўным чынам набудзе бел-чырвона-белыя колеры, але неўзабаве зноў стане чырвона-зялёным, толькі з сярпом і малатком. Зачыніцца, як і не было, пункт абмену валюты ва ўнівермагу. Перад гастраномам пашнуруюцца вірлівыя чэргі – мяняць гарэлку і цыгарэты на талоны.

Ветрык адсуне чарнобыльскія хмары, пасушыць святочныя піянерскія кашулі, і радасная дзятва пабяжыць з перашамайскае дэманстрацыі па хатах. Зухаватыя дэмбелі адпрасуюць «парадкі» з бліскучымі медалямі і выправяцца служыць у Афганістан.

Першы сакратар таргачоўскага райкама партыі ўрачыста зачыніць гормалзавод і ўласнаручна згорне кумачовы лозунг «Рашэнні ХХV з’езда КПСС – у жыццё!» Студэнты з’едуцца на вакацыі, і іх навюткія джынсы «Montana» выклічуць нязменную зайздрасць навучэнцаў ПТВ. Шалёная колькасць «Партвейну пераліецца з гранчакоў у высокія зеленкаватыя пляшкі.

Меліярацыйная тэхніка вернецца на заводы, дзе яе разбяруць на часткі і неадкладна сунуць пад магутныя прэсы. Рачулкі і стаўкі набяруцца вадой. Забуяе кукуруза на калгасных палетках. Старшыня райкама згасіць першы ў мястэчку тэлевізар «Нёман» і на чорнае «Волзе» завязе яго ў спецразмеркавальнік. Хлопцы і дзяўчаты цэлымі класамі павяртаюцца з гарадоў да родных ніў, да родных хатаў. ЦК КПБ пастановіць тэрмінова разбурыць непатрэбныя сілікатныя хрушчобы і аднавіць на іх месцы старасвецкія дамкі, маёнткі і цвінтары. У мястэчку адчыняць адзіную беларускую школу.

Раённы партактыў ачмурэла вернецца з «вобласці», і словы «культ асобы» насцярожана сцішацца ў адліжным паветры. Хрумснуць маразы, і начальнік мясцовага МГБ цішком павесіць над сталом партрэт Цанавы. Інваліды-ардэнаносцы на шарыкападшыпнікавых каталках павяртаюцца са спецлагероў і шпарка пакоцяць да шпіталяў, дзе вайсковыя хірургі скальпелямі і пілкамі прыладзяць ім адрэзаныя ногі. Дзяўчынкі з «рамяслухі» панура пасунуцца ў бухгалтэрыю, каб здаць аблігацыі дзяржаўнай пазыкі «На адраджэнне і развіццё народнай гаспадаркі».

Нямецкія і аўстрыйскія ваеннапалонныя разбяруць на цагліны ампірны Дом Культуры, атрымаюць у ахоўнікаў зброю і з бязладнымі крыкамі «Гітлер капут!» пашыхтуюцца пад сцягамі Трэцяга Райху. Савецкае войска імкліва пакоціцца на ўсход. Партызаны выйдуць з лясоў, каб павыцягваць выбухоўку з-пад мастоў і аднавіць раскурочаныя рэйкі. Эсэсаўцы з нямецкай акуратнасцю скруцяць калючы дрот вакол гета, а таргачоўскія габрэі са слязьмі на вачах паспорваюць з паласатых робаў жоўтыя шасціканцовыя зоркі. Натоўпы ўцекачоў бязладна пасунуцца па шашы да Мінска, і нацысты арганізавана пабягуць ад іх у свой Фатэрлянд.

Па начах на чыгунцы загрукацяць эшалоны з усходу. Чорны фургон «ЗіС расчыніць будку каля турмы, і канвой НКВД разгоніць вызваленых «нацдэмаў» крыкамі «Пайшлі, сукі!..» Камсамольцы адновяць крыжы на касцёле і царкве. Старшыня першага ў раёне калгаса падымецца з чужой мяжы, кулі вылятуць з прастрэленай скуранкі, і малады камуніст вернецца ў пралетарскі Піцер. Пры з’яўленні шабельнікаў Булак-Балаховіча бальшавіцкі бронецягнік зачахліць пяцідзюймоўкі і адсунецца да Смаленска.

Кайзераўскія войскі раптоўна знікнуць, а замест іх з’явіцца рота на чале з расейскім штабс-капітанам, які паволі памаладзее, зменіць пагоны на паручніцкія, потым – на падпаручніцкія і з’едзе ў родны маёнтак, да бацькі-ліцвіна. І хіснуцца крыжы на закінутых могілках, і дзяды паўстануць з трунаў, каб бараніць Айчыну. Сівавусы інсургент згадае, як Кастусь Каліноўскі сышоў з шыбеніцы, склаў паўнамоцтвы дыктатара і паехаў вучыцца ў Пецярбургскі ўніверсітэт. Жандары раздадуць даносы ў абмен на храбусткія асігнацыі. Вольныя сяляне моўчкі заслухаюць царскі маніфест і радасна пададуцца ў маскоўскі прыгон.

Шчыльныя шэрагі напалеонаўскіх войскаў пакрочаць смаленскай дарогай у Парыж, і штандары са словамі «Fraternité, égalité, liberté» адаб’юцца ў пацвілых дняпроўскіх затоках. Ніжагародскія драгуны старана адбудуюць таргачоўскі замак, занясуць у пакоі нарабаванае майно. Праваслаўная царква зноў стане ўніяцкай, і святар, які прыедзе з Петрапаўлаўскай вязніцы разам з касінерамі Касцюшкі, павядзе казань у роднае мове.

Выганоўцы-засцянкоўцы, падперазаныя паясамі з цяжкімі дзедаўскімі шаблямі, пасядуць у шынку, а ўвішны Моўша прыбярэ ад іх у склеп віно ды медавуху. Басота-галота Налівайкі навыперадкі кінецца па цэрквах, касцёлах, манастырах і кляштарах, каб як мага хутчэй вярнуць прысабечаныя скарбы. Стральцы Аляксея Міхайлавіча цудадзейна рэанімуюць, мо, палову насельнікаў Таргачова. Сібірскія гарады і рабскія рынкі Астрахані абязлюдзяць, бо караваны нявольнікаў пагоняць назад – да берагоў Дняпра, Прыпяці ды Нёмана. І запаляцца жырандолі каралеўскага замка, і анёльскія гукі віёлаў да гамба адаб’юцца ад высокае дняпроўскае стромы. І каралева – яснавельможная Бона, запросіць танчыць сарабанду шляхотнага месіра Францыска Гастэлу – нунцыя Папежа Клімента VII. І шэптам распавядзе яму пра адважнага вершніка, якога паспалітае людства раз-пораз сустракае на тутэйшых абшарах. І зразумее нунцый, хто такі гэты вершнік. Але нікому пра тое не раскажа, бо пабачыць на касцельнае вежы Боскае ззянне і святога анёла-ахоўніка, які распрастаў крылы над Таргачовам…

Частка першая. Фетышыст

1

Па-над чорнымі водамі варушылася шэрая пара. З бяздоннай дрыгвы ўзнімаліся бліскучыя бурбалкі. На дрымотных купінах млява квахталі жабы. Безнадзейна родны ландшафт, напэўна, прымусіў бы сціснуцца сэрца кожнага лірыка, выхаванага на рыфмах «шыпшына», «дзяўчына» і «Айчына»…

– «Альтанка», «шклянка» і «партызанка», – прамэкала ад гушчару, і на балотнае выспе брутальна зацвердзіўся рагаты цень.

Зашархацелі хмызы, між карункавай папараці інтымна бліснулі ладныя лыткі ў клятчастых калготках. У балотнай вадзе адбіўся вытанчаны жаночы профіль.

– Што паробіш… Беларусь – край паэтаў! – працурчэў зманлівы, бы ў русалкі, голас.

– Усе паэты – ідыёты! – рагаты па-хабёльску атабарыўся на валуне, формай і памерамі падобным да трона. – Толькі глянь, Прашмандоўка, чым яны тут натхняюцца…

За балотнымі міражамі праяўлялася панарама паўсоннага Таргачова. Аўтаномныя вокны мігцелі вугельчыкамі кінутага вогнішча. Аплылыя валы з рамантычнымі руінамі часоў каралевы Боны нагадвалі пра былую веліч краю. Пад адхонам манатонна шаргацеў Дняпро, і хвалі тонкім накатам шліфавалі пясчаны бераг. – Я агентка, а не эстэтка, – Прашмандоўка сузірала краявід з казённай адчужанасцю. – Хочаш сказаць, нібыта ў такім занядбаным мястэчку можа перахоўвацца суперзброя, якая дае ўладу над Сусветам? Але ж існуе некалькі…

– Падробкі, – голас рагатага прагучаў ціха і небяспечна, нібы палёт кажана. – Падробкі, выштукаваныя па замове сярэднявечных ідэолагаў. А праўдзівую суперзброю апошні раз бачылі тут, у Таргачове. Гэта дакладна.

Цяпер панначка ў клятчастых калготках вывучала краявід, нібы заўсёдніца элітнага касметычнага салона – новую візажыстку. У халодных сініх вачах адбіліся таргачоўскія дамкі, гаражы з крадзенай бляхі, парфенон раённага Дома Культуры.

– І няўжо ніхто больш пра гэта не ведае? – Прашмандоўка недаверліва прыкусіла губу.

– Тутэйшы люд жыве адно на рэфлексах, а таму ніхто суперзброю тут нават і не шукаў.

– Але ж, такім, як мы, да святыняў не падступіцца! Бог не цяля, бачыць круцяля! – Я ўсё разлічыў, – з інтанацыямі прафесійнага палітолага мэкнуў рагаты. – Пан Бог, якому звычайна напляваць на пакуты гэтага занядбанага народу, зрэдку бывае літасцівы і пасылае сюды паэтаў. Але ж гэтыя ідыёты могуць існаваць адно ў хвараватых прыдумках, з адпаведнымі рытуаламі, фетышамі і мроямі. Як і мае быць, мроі заўсёды канфліктуюць з рэчаіснасцю, тады паэты просяцца да нас. Аднак Пан Бог чамусьці даруе ім усё, а святыні самі ідуць у рукі да блазнаў… Агентка Прашмандоўка, слухай заданне. Першае. Выправіцца ў Таргачоў. Другое. Знайсці якога-небудзь тамтэйшага паэта. Трэцяе. Спакусіць і падмануць…

– Аператыўная распрацоўка. Вярбовачная сітуацыя. Кантракт на запродаж душы, – сінявокая панначка свядома прапускала відавочныя лагічныя пабудовы. – Святыня трапляе да нас, і…

З вільготнае цемры бліснулі інфернальныя вочы, налітыя змрочным ззяннем.

– … і мы ўжо не дазволім Пану Богу збудаваць аднапалярную мадэль свету, дзе запануюць справядлівасць, свабода і любоў да бліжняга! Мы не дапусцім, каб у тую ж Беларусь экспартаваўся чужынскі для яе лад жыцця. І мы катэгарычна супраць дыктату Ягонай звышдзяржавы ды прапаганды падвоеных стандартаў!

– Асіметрычны ўдар? – недаверліва прыкінула Прашмандоўка.

– Нечаканы і смяротны! – мройліва прамэкала з валуна. – Гэтай суперзброей аднойчы ўжо забілі Сына Чалавечага… Варта і паўтарыць.

Пранізлівае конскае іржанне скаланула балотную глухмень. Цокнулі капыты, рыпнула сядло. Летуценнікі сінхронна азірнуліся…

Паміж чэзлых бярозак і крывых асінак сунуўся зухаваты вершнік. З-пад шырокага капелюша блішчэлі халодныя сталёвыя вочы, рыхтык, як у шэрыфа з вестэрна. Доўгі плашч абляпляў постаць скульптурнымі зморшчынамі. На абцасах шляхотных ботаў зіхацелі зорачкі шпораў. Сівы конь хроп і нядобра касавурыўся на рагатага.

Вершнік упэўнена прыўзняўся ў страмёнах. Па-над конскай грывай бліснула руля абрэза – вогненная ружа расквеціла вільготную цемру. Магутны валун пад рагатым раскалоўся, і жарынкі трасерамі ўспаролі сутонне.

– Апошні раз папярэджваю, – спакойна канстатаваў трапны стралок. – А ну, на хрэн адсюль, быдла рагатае!

Зляканыя цені кінуліся да балотнага вакна. Бултыхнула, цвілая вада наморшчылася пукатымі коламі.

Снайпер клацнуў затворам – дымная гільза ценькнула з патронніка.

– Змова і зброя, – абрэз паволі апусціўся ў кішэню плашча. – Талерантнасць і памяркоўнасць… І чым жа, цікава, усё гэта скончыцца?

Вершнік пільна ўгледзеўся ў жоўты местачковы міраж за балотам і ласкава пасміхнуўся:

– А калі па рогах?..

2

—..жны ці!.. кога шчэ ыло веце!.. – стэрэафанічнае рэха пругка адбівалася ад старажытных замкавых муроў і шыфравала словы, што гарохам сыпаліся з бляшанага рэпрадуктара. – …ігу рода ыць ах!..

Сухія галінкі грыфельна раскрэслівалі чыстае травеньскае неба. Памаранчавае сонейка плёскалася ў срэбных калюжынах. Манументальная спаруда, укрытая белым прасцірадлам, міжволі вабіла зрок таргачоўцаў, сабраных на замчышчы з нагоды святкавання Перамогі. Меланхалійная абыякавасць твараў абсалютна не адпавядала тэзісам:

– … кожны трэці! … такога яшчэ не было ў свеце!.. подзвігу народа жыць у вяках!..

Старшыня таргачоўскага выканкама Качан, немалады мужчына з дробнымі тупымі вушкамі, спрактыкавана гнаў тэкст у мікрафон. Рэпрадуктар паслухмяна азываўся гудкім вакзальным рэхам, кідаючы ў паветра зліплыя словы:

– …ля сых ашых едзяў та ўдная ба!..

Пры фразе «Для ўсіх нашых суседзяў гэта сапраўдная бомба!» лядашчы ветэран, што стаяў каля загадкавай спаруды, блямкнуў медалямі медна-нікелевага сплаву і голасам камандзіра расстрэльнага ўзвода скамандаваў:

– З Богам!..

Прасцірадла надзьмулася пухіром і спаўзло паволі. Прысутныя адно захаўкалі.

– Ні х-х-храна сабе… – прамовіў нехта тупа.

З басейна, абліцаванага блакітнай сантэхнічнай кафляй, тырчэў магутны п’едэстал. На ім высілася сапраўдная пяцісоткілаграмовая авіябомба. Пёркі стабілізатара выторкваліся інфернальнымі рожкамі. Надпіс «За Беларусь!» на жахлівым боепрыпасе ззяў свежым лакам. Двое бетановых эсэсаўцаў, тыповыя Фрыц з Гансам, ваяўніча цэлілі са шмайсераў у пратакольны лозунг. Кампазіцыю давяршала масянджовая шыльда, якая тлумачыла недасведчаным: такая ж самая бомба была на борце самалёта Мікалая Францавіча Гастэлы «ТБ-3ф» падчас апошняга гераічнага вылету.

– Наш раённы аддзел культуры заўсёды змагаўся за духоўнасць і культуру ў нашым раёне, – засведчыла Манда Іванаўна, мажная цётка ў аксамітнай спадніцы з нашытымі ружамі. – Усе ж такі Мікалай Гастэла – амаль наш зямляк, яго дзеда хрысцілі ў тутэйшым касцёле… Подзвіг народа несмяротны!

– Хацелі які танк ці самалёт паставіць, дык грошай не хапіла. Каб не шэфская дапамога нашых славянскіх братоў з вайсковай базы «Волга-Волга» – не было б у нашай сінявокай Беларусі гэтай бомбы… – старшыня райвыканкама Качан задуменна пачухаў патыліцу і пасунуўся з трыбуны, дэманструючы прысутным дупу, сплясканую старшынёўскім фатэлем. – Што б там некаторыя не гаварылі, а без Расіі нам не жыць!

Цыцкастая малалетка з пірсінгам у пупе абсмактала бомбу хцівым позіркам, пасля чаго яшчэ больш непрыстойна аблізала вусны.

– Ваў! Як прыкольна! – ацаніла яна.

– От, Лалітка, як бы такую бомбу на Нью-Йорк скінуць, так бы ад фашыстаў-піндосаў мокрага месца не засталося б! – павучальна патлумачыў малалетчын тата, капітан Капейкін. Іржавае рыпенне вентыля заглушыла наступныя словы расейскага афіцэра. З аўтаматных руляў Ганса і Фрыца шуганулі пругкія струмяні, і над бомбай сюррэалістычным німбам расквітнела вясёлка. Па кафляным дне фантана паволі распаўзалася калюжына.

Ад перасоўнага буфета, размешчанага пад руінамі замка каралевы Боны, цягнула апетытным куродымам магналаў, і бутэлечнае ззянне на сталах натхняла на працяг святкавання Перамогі. Сусальным золатам блішчэў тульскі самавар. Змораны чаканнем народ з энтузіязмам пасунуўся да пачастунку.

Рэпрадуктар урачыста грымнуў:

 
Усё вышэ, вышэ і вышэ
Страмім мы палёт нашых пціц!
 

Неўзабаве пераможныя маршы змяніліся эстраднымі спевамі, папулярнымі ва ўстановах другой нацэначнай катэгорыі. Народ з аднаразовымі талеркамі і пластыкоўкамі атабарыўся пад старажытным мурам. Шчарбатыя зубцы адкідалі на твары фантасмагарычныя цені. У контурах смеццевых кантэйнераў угадваліся абрысы падбітых фашысцкіх танкаў. Колькі стомленых і ўчадзелых ужо адпачывалі ў аплылым замкавым рове.

Таварышы, я ўсё разумею, – Качан распусціў вузел гальштука, нацурболіў поўную чарку і дэмакратычна пасунуўся да паспалітага людства. – Мой тата таксама працаваў у калгасе простым чалавекам, як і вы ўсе. Але ж тут у нас самы цэньцер Еўропы, так што піце акуратна, а то на мінулыя святы ажно трох пераможцаў «Дажынак» камбайнам пераехала…

Спякотнае сонца схавалася ў аблоках. Рулі шмайсераў спраўна палівалі бомбу. У вірлівай вадзе фантана куляліся пластыкоўкі, кружлялі абгорткі ад марозіва і папяровыя сцяжкі.

Народ паволі перацякаў ад помніка да буфета і ад буфета да помніка. У руінах касцёла хаваліся рамантычныя пары. Зухаватыя маладзёны апетытна прыкладаліся да піўных двухлітровікаў. Па Дняпры ў пеністай стужцы прайшла «ракета», і зеленкаватыя хвалі накацілі на пляж белым зубчатым шумам.

Малалетка Лаліта выцягнула пірсінг з пупка, зашпіліла яго ў вуха і ўзялася крытычна вывучаць у бакавым люстэрку выканкамаўскага «мерседэса» уласны адбітак.

Капітан Капейкін жлукціў гарэлку з армейскай біклажкі і размаўляў з бомбай ласкавым рускім матам. Ён абяцаў неадкладна распачаць полавую сувязь з самім боепрыпасам, з капітанам Гастэлам і яго маці, а таксама са старажытнымі замкамі, сінявокімі краінамі, заакіянскімі фраерамі і нават з пархатым валацужным сабакам, які недарэчна круціўся пад нагамі.

Манда Іванаўна згорбілася, акуратна адляпіла вільготную блузку ад разамлелых цыцак і добразычліва паглядзела на гіганцкі торт, толькі што выстаўлены на стол. Святочны бісквіт у выглядзе ДОТу з «Лініі Сталіна» аздабляў каліграфічны крэмавы надпіс «Ніхто не забыты, нішто не забытае!» Загадчыца Дома Культуры пацэліла нажом у вафельны танк Т-34.

– Пятровіч, пайшлі торт есці! – Манда Іванаўна цягнула шыю, выглядаючы Качана.

– А як наконт на брудэршафт выпіць, за мілых дам? – імпэтна адрэагаваў старшыня райвыканкама.

Сонечны прамень праслізнуў у аблоках. Пляшкі на сталах успыхнулі шматабяцальнымі знічкамі. З сядзібы пад замчышчам данеслася інтымнае рохканне. – Іванаўна, чуеш? – сентыментальна пасміхнуўся старшыня выканкама. – Гэта мой Аўка… Сумуе, падшыванец!

– Дагэтуль кабанчыка гадуеш? – Манда Іванаўна засяроджана кроіла кулінарна-патрыятычны шэдэўр.

– А то! Ты ж пры сваім Доме Культуры калісь таксама свінчо трымала…

– А я вось думаю, неўзабаве павінна дырэктыва выйсці, якая ўсім дзяржслужачым прыватных кабанчыкаў забароніць… – на ілбе Манды Іванаўны прарэзалася трагічная зморшчына.

– А ты не думай. Я ўжо гадоў пятнаццаць, як не думаю. Рабі, што кажуць, і ўсё будзе добра. Бач, мерапрыемства ўдалося. Народу падабаецца. Усім, здаецца, дагадзілі.

– Ніхто не забыты, нішто не забытае! – па сітуацыі азвалася загадчыца Дома Культуры.

– Куды там розным еўропам! – натхняўся Качан. – У нас тут, як у лепшых дамах, сама ведаеш чаго… Ну, давай, за стабільнасць!

Знянацку ад фантана данесліся стрыманыя мацюгі. Галовы прысутных лянотна павярнуліся да недарэчнага замяшальніцтва. Натоўп хаатычна завіраваў; так здараецца, калі падпітыя дзядзькі ловяць жвавага парсючка.

Качан глянуў у бок помніка, сутаргова зглынуў торт і праліў гарэлку на гальштук.

На кафляны парапет помніка-фантана ўзбіўся нязграбны маладзён з экстрэмісцкім надпісам на футболцы. Яго анемічны твар выяўляў незадаволенасць жыццём і далікатнасць псіхікі. Гэта быў малады спецыяліст Скіргайла, летась размеркаваны з Мінску. У Таргачове яго ўспрымалі, як бяскрыўднага вар’ята: піша адраджэнскія вершыкі, з усімі гаворыць па-беларуску, але сацыяльна бяспечны, у стацыянар можна не выпраўляць. На дзяржаўным мерапрыемстве адраджэнец глядзеўся абсалютна недарэчна, як запаленая паходня ў бомбасховішчы. Двое разамлелых праваахоўнікаў нязлосна зганялі маладзёна наніз.

– Ніхто не мае права біць паэта! – імпэтна адбіваўся Скіргайла, і пырскі з аўтаматных руляў эсэсаўцаў ляцелі яму проста ў твар. – Спадары міліцыянты, вы з народам, ці як?

– Скіргайла, ну злазь, Хрыстом-Богам прашу! – амаль спачувальна папрасіў цыбаты сяржант. – Я ўсё разумею, сам беларускую школу канчаў. Толькі вось «спадаром» мяне абзываць не трэба… У нас у Таргачове за такое лыча чысцяць!

– Зноў гэты адраджэнец… – Качан са скрухай адставіў недапітую чарку. – І чаго яму яшчэ трэба? Не можа святкаваць, як нармальныя людзі?

– Напэўна, вершыкі хоча пачытаць… – здагадалася Манда Іванаўна і нечакана прапанавала: – А хай пачытае… Свята ж – яно для ўсіх!

Праваахоўнікі каля фантана паглядалі пытальна. Качан павагаўся, дапіў-такі чарку і няпэўна варухнуў пальцамі.

– Ну, хай чытае… Толькі, каб гэтага не было. Ну, самі ведаеце, чаго…

Адраджэнскі паэт выцягнуў з кішэні пакамечаную паперку, расправіў вузкай белай далонню.

– Шаноўнае спадарства, усе, каму неабыякавы лёс нашай Бацькаўшчыны і матчынай мовы, мусяць ведаць, што Мікалай Гастэла не толькі Герой Савецкага Саюза, але і нашчадак слыннага шляхецкага роду! Яго прапрадзед браў удзел у паўстанні Каліноўскага, а больш далёкія продкі служылі Бацькаўшчыне пры двары каралевы Боны са Сфорцаў і нават самому Папежу Кліменту VII… Карацей, Жыве Беларусь!

Узнікла пачуцце ненатуральнасці, нібы ўсе разам апынуліся на вулічных кіназдымках. «Амерыканцы пасылаюць фінанцы!» – позіркам пракаментаваў Качан загадчыцы Дома Культуры. «Вядома ж, любіць іхнюю «Жыве Беларусь!» можна адно за грошы!» – спрактыкавана адказаў позірк.

Адраджэнскі паэт храбуснуў пальцам і кропнуў потам на аркуш.

 
Дзе ж ты падзеўся, крылаты анёл?
У краі пануе рагаты казёл…
 

Паветра наэлектрызавалася імгненна. Твары таграчоўцаў зліліся ў адну дрыготкую пляму. У несвядомым натоўпе нехта піскнуў і захлынуўся, прыкрыўшы далонькай рот.

Качан наліўся жоўцю, дробныя тупыя вушкі пачырванелі. Сітуацыя вымагала неадкладнага адлупу. Старшыня райвыканкама рашуча падняўся і браненосна паплыў праз натоўп, пракладаючы дарогу локцямі і жыватом. Манда Іванаўна сунулася следам і выбачалася:

– Вы ж самі ўсё бачыце… Прадаўся і адпрацоўвае!..

Народ індэферэнтна саступаў дарогу начальству, дэманструючы паказальную недатычнасць да скандалу.

Але дабрацца да злоснага адраджэнца не атрымалася…

Асляпляльны зігзаг маланкі прымусіў усіх на імгненне заплюшчыць вочы. З ясных нябёсаў пагрозліва грымнула, зямля пад нагамі мякка і важка здрыганулася. Гарачае паветра ляснула па спатнелых тварах цяжкой аплявухай. Дробна закалацілася недапітая гарэлка на сталах. Са шчарбатых муроў каралеўскага замка зашаргацелі каменьчыкі.

Агаломшаныя таргачоўцы сінхронна залупілі бельмы ўгару. Па небасхіле распаленым ядром каціўся вялізны агністы шар у доўгім дымным шлейфе. Ён на секунду быў затрымаўся па-над маштамі ЛЭП, пырснуў жарынкамі і паволі скаціўся за Дняпро, ва ўсходнюю дрыгву.

Адбылося маўчанне…

Першай апрытомнела малалетка Лаліта.

– Упс! Бэтмэн! – пляснула ў далоні капітанская дачка.

Манда Іванаўна разгублена паправіла заколку ў шасцімесячным перманенце. – А можа, які Тунгускі метэарыт? – няпэўна дапусціла яна. – Ці НЛА з зялёнымі чалавечкамі… Браты па розуме!

– Гэта быў Гастэла! Ён вярнуўся, каб нарэшце парадак навесці! – запэўніў лядашчы ветэран з вертухайскімі медалямі, закаціў вочы пад лоб і пранікнёна зацягнуў: – «А на левай грудзі профіль Ста-аліна…»

– А мне здаецца, гэта натаўскі спадарожнік-шпегун, – Качан прыўзняўся на дыбачкі, выглядаючы ў натоўпе зніклага адраджэнца Скіргайлу. – Вось і па цілявізары неяк перадавалі, што ў іх у Пентагоне выведка надта добра пастаўлена. Зараз сігналізую, куды трэба, – старшыня выканкама выцягнуў мабільнік.

Да грамады падцягнуся моцна паддаты капітан Капейкін. Яго бляклыя вочкі ззялі пераможнай сувораўскай шызафрэнічнасцю.

– Ты што, Пятровіч, недапіў ці перапрацаваў? – расейскі вайсковец узяўся круціць гузік на пінжаку местачковага начальніка. – Наша агульная радзіма нас тут і паставіла, каб вас, браткоў-беларусцаў, ад Еўропы ратаваць. Куля дура, штых маладзец, і ўсім цэ-рэ-вушнікам… самі ведаеце што! Бля буду, слова рускага афіцэра даю!..

Кабанчык у сядзібе спалохана сцішыўся. Распараная Манда Іванаўна абмахнулася газеткай. Малалетка Лаліта храбуснула чыпсамі і зацікаўлена паглядзела на піва. Старшыня выканкама пахмурна маўчаў. Дымны след у сініх нябёсах спараджаў у яго розныя думкі, і галоўнай была такая: зрыў вайскова-патрыятычнага мерапрыемства не мог стацца выпадковым.

Адраджэнская футболка ўжо лунала паміж аблушчаных калонаў Дома Культуры. Аўтар экстрэмісцкіх вершыкаў відавочна спадзяваўся пазбегнуць адказнасці.

– Сёння ён нацыяналістычныя вершы чытае, заўтра ў фантан насерыць, а паслязаўтра сюды заакіянскіх каўбояў па рацыі навядзе! – Качан рашуча пакіраваў да ДК. – Зараз ён нам за ўсё адкажа!..

– Усё ж такі малады спецыяліст, – талерантна запярэчыла загадчыца Дома Культуры. – Несвядомы яшчэ. Трэба правесці з ім ідэйна-выхаваўчую працу… Мо, перавыхаваем?