Текст книги "Тэорыя змовы"

12

– … нацыяналіст на ўсю галаву адмарожаны… – старшыня таргачоўскага райвыканкама задуменна чухаў за вухам сімпатычнага племяннога парсючка. – Прашмандоўка з кампутара… каўбойскі піндос з абрэзам…

Пад столлю ўтульнага свінарніка лянотна гулі тлустыя смарагдавыя мухі. Парсючок песціўся на каленях Качана і расчулена рохкаў. Загадчыца Дома Культуры стаяла каля загарадкі і пахмурна паглядала на мясцовага начальніка.

– Таго вершніка і Капейкін з Макрухам на ўласныя вочы бачылі, – Іванаўна ўпарта падціснула вусны і з нечаканай злоснасцю дадала: – гэта ж проста ірады нейкія! Дзіцятка задавіць хацелі!

Капрызлівы кабанчык вывернуўся пузам дагары, падціснуў ногі і патрабавальна віскнуў. Качан ласкава прымружыўся і далікатна зашкроб пазногцямі пяшчотна-ружовую скурку.

– Ды бачыўся я з нашымі славянскімі братамі, – неахвотна азваўся старшыня.

– Няўжо працверазелі? – сумелася загадчыца Дома Культуры.

– Ды, як табе сказаць… Спачатку таксама пра амерыканскі конны дэсант плялі. Потым пахмяліліся і вырашылі, што надта ўжо стаміліся на баявым дзяжурстве. Маўляў, прытрызнілася.

– А аўтапеленгатар?

– Згарэў у выніку самазапалення, – Качан адмахнуўся ад дакучлівай мухі, якая лезла яму проста ў твар. – Зацямь сабе, Іванаўна, і іншым скажы: ніякіх цудаў на нашай Сінявокай быць не можа. Тут усё стабільна. Пра гэта нават мой Аўка ведае.

Парсючок тыцнуў лычом у старшынёўскі твар і шчасліва прымружыўся.

– А як жа метэарыт? – не здавалася кабета. – Увесь горад пра яго гаворыць!

– Нашыя камунальшчыкі пасля свята Перамогі два самазвалы пляшак з замчышча выграблі. Некаторыя грамадзяне дагэтуль зялёных чорцікаў і белых коней ловяць.

– Ну, а дзеўка, якая нашага нацыяналіста ў кампутар зацягнула? – вочы загадчыцы ДК заззялі прагай здаровага сэнсу, – што, таксама прытрызнілася? Мы ж самі на ўласныя вочы…

– Ды не бачыў я ніякай дзеўкі, – надзіва роўным голасам засведчыў Качан. – А калі хто і бачыў, дык хай нервы сабе падлечыць… Іванаўна, ты сапраўды такая дурная, ці толькі прыкідваешся?

На твары кабеты праявілася шчырае непаразуменне. Іванаўна выцерла насоўкай спатнелы лоб, нервова паправіла шасцімесячны перманент і разгублена прашаптала:

– Пятровіч, ды што ж ты такое гаворыш…

Старшыня райвыканкама па-бацькоўску абярэжна паставіў кабанчыка ў загарадку і з салодкім хрубастам пацягнуўся – гузік кашулі адляцеў на падлогу.

– Бачыш? – Качан гаспадарскім рухам расчыніў дзверы прыватнаўласніцкага свінарніка.

У дзвярным праёме, нібыта ў раме, праменіўся ідылічны краявід. Выкладзеная наборнай пліткай сцежка вяла да Дняпра. Абапал яе цяжка гайдаліся ядвабныя цюльпаны, раскашавалі нарцысы, пад травеньскім ветрыкам танютка трымцелі іх пяшчотныя пялёсткі. Перспектыву замыкала грунтоўная лазня з металадахоўкай, шклопакетамі і спадарожнікавай антэнай. Магутныя калоны надавалі будыніне падабенства са шляхецкай сядзібай. І толькі вялізныя майткі, што сушыліся на вяроўцы перад самым уваходам, відавочна не ўпісваліся ў эстэтыку стабільнасці.

Местачковы начальнік дакорліва паглядзеў на субяседніцу.

– А цяпер, Іванаўна, чыста па-чалавечаскі. Уяві на хвілінку, што з намі ўсімі станецца, калі сюды якія кантралёры панаедуць… твае цуды расследваць. Зловяць яны таго каўбоя? Хрэн! І дзеўка назад з кампутара не вылезе. А без справаздачы павяртацца нельга. Значыцца, да нас, мясцовай эліты, неадкладна дакалупаюцца, – Качан скрывіўся, нібыта ад раптоўнага зубнога болю. – Так за якую скрыню цвікоў і з пасады зляцець можна. Калі не горш… Нам гэта трэба?

Павевам з Дняпра ветразем раздзьмуліся майткі на вяроўцы. Кабанчык у загародцы абурана рохкнуў і сцішыўся. Качан сеў на кукішкі, выглядаючы адляцелы гузік.

– Мо, Пятровіч, ты і маеш рацыю, – намыслілася загадчыца ДК. – Але ж я думаю…

– Ну, і што добрага ў тваім думанні? – раздражнёна перапыніў местачковы начальнік. – Ты на Аўку паглядзі. Вось ён дакладна не думае. І што, горш яму ад гэтага?

– А са Скіргайлам што? Ён жа пра таргачоўскія цуды па ўсім інтэрнэце растрындзіць!

– Ну, такім, як гэты, ніводная камісія веры не дасць, – адмахнуўся Качан. – А каб не трындзеў абы дзе і абы што – мы ў нашым Таргачове інтэрнэт сувора абмяжуем. Акурат паводле дзейснага заканадаўства. Дый увогуле, ты працай, працай яго нагрузі! Дзяржава гэтага нацыяналіста за свае грошы карміла-паіла, вучыла-выхоўвала, так што хай цяпер і адпрацоўвае. Яго б на праізвоцтва, як калісьці мяне… Дык якое ў цябе там у плане бліжэйшае культурнае мерапрыемства намячаецца?

Іванаўна паслухмяна зашамацела нататнікам і афіцыйна абвесціла:

– Батлейка.

– Што, зноў пра цара Ірада?

– Культурна-відовішчнае мерапрыемства на вайскова-патрыятычную тэму. Аніякай пагрозы маралі, грамадскаму парадку, правам і свабодам грамадзянаў, – драўляным голасам засведчыла загадчыца ДК. – У галоўнай ролі – малады спецыяліст Скіргайла.

– Правільна, трэба рэпертуар мяняць. Вось, хай наш паэт і нясе светач культуры. І ніякіх вершыкаў! – Качан шчоўкнуў наборнымі замочкамі начальніцкага партфеля і выцягнуў бярозавы венік. – Спадзяюся, мы з табой па ўсіх пунктах паразумеліся?

– То я ў ДК, на рэпетыцыю? – Іванаўна пасуворыла з твару і падалася да дзвярэй.

– А лазня? – з немудрагелістым падтэкстам нагадаў старшыня і шматзначна храбуснуў венікам. – Вось дзе сапраўдны цуд прыроды!

Загадчыца Дома Культуры паказальна праігнаравала падтэкст і кантэкст, афіцыйна замкнулася і пасунулася прэч.

Развітальна бразнула клямка сталёвых веснічак качановай сядзібы. Іванаўна з пагардай глянула на бліскучыя шклопакеты і прашаптала:

– Са сваім Аўкам у лазні культурную праграму арганізоўвай… Кабан раздзьмуты!

13

З шырокай каналізацыйнай трубы булькацела, цурболіла і чвякала. Паміж валамі адстойніка дробна дрыжэла загусцелая вадкасць. Ядучая пара па-над палямі фільтрацыі міжволі наводзіла на думкі пра газавыя атакі і пякельныя чаны.

Казёл сядзеў на іржавай трубе і засяроджана мацаў капытом рэшткі адстрэляных рогаў.

– А твой паэт-ідыёт абсалютна непрадказальны ў паводзінах! – скрушна рэзюмаваў ён.

– Затое нестандартны ў канчатковым выніку! – імпэтна падбадзёрыла Прашмандоўка. – Сітуацыя далёка не безнадзейная. Дзіда Лангіна трапіла ў сырую гліну. Яе запяклі ў адной з цаглінаў. З цэглы збудавалі касцёл. Рэшткі касцёла дагэтуль высяцца на замчышчы.

У казліных вачах ліхаманкава зашчоўкалі лічбы.

– Сто дваццаць сем тысяч трыста пяцьдзесят дзевяць цаглінаў, – беспамылкова падрахаваў парнакапытны.

– Без спецтэхнікі не абысціся. Дый галоўнае, нам, нячысцікам, да святыні не падступіцца, – далікатна нагадала красуня.

– Патрэбны антыкрызісны план, – падсумаваў Казёл. – І ён у мяне ёсць. Пакуль ты са сваім маладым спецыялістам цацкалася, я тут аднаго ўрода завербаваў.

– Ці задорага? – з прафесійнай цікаўнасцю запыталася інфернальная агентка.

– Звычайная для падобнай публікі такса: мільён даляраў і скрыня гарэлкі.

– І гэта – за несмяротную душу? – тонкае брыво Прашмандоўкі недаверліва прыўзнялося.

– Ён яшчэ прапаноўваў мне маму-тату, аўтаматы-кулямёты, планы-шыфры і нават родную вёску ў Кастрамской вобласці, – нячысцік спрытна нашчоўкаў кнопкі мабільніка. – Зараз сама і пабачыш…

Не паспеў згаснуць экранчык, як з хмызоў данеслася прыдушанае:

– Зямеля? Іду ўжо! Іду!

З атрутнага туману прывідным ценем выбраўся капітан Капейкін. Расеец пазнавальна зірнуў на трубу і прыязна пасміхнуўся бязрогаму.

– Ты мяне паважаеш? – паролем прагучала прывітанне.

– Яшчэ як! – імпэтна запэўніў Казёл. – Таму што ты сапраўдны рускі віцязь і вельмі круты пацан!

– Тады налівай!

– Давай шклянку.

Афіцэр спрактыкавана расшпіліў кабуру і выцягнуў адтуль гранчак. У капытах нячысціка імгненна матэрыялізавалася паўлітруха гарэлкі. Алюмініевы корак ценькнуў аб трубу. Капітан Капейкін зачаравана назіраў, як празрыстая вадкасць выцякае з рыльца.

– Ну, за перамогу, бля, над гэтымі… рознымі нярускімі фраерамі! – афіцэр з вайсковай базы «Волга-Волга» урачыста прыўзняў сасуд, чаркнуўся з трубой і выпіў нагбом.

– За нашу перамогу! – важка ўдакладніў парнакапытны.

– Аднаво гуля-яем!.. – Капейкін зухавата ляснуў гранчак аб бетановы падмурак трубы – гострыя аскепкі шрапнеллю пырснулі ў бакі. – Расея – шчодрая душа!..

Казёл шматзначна глянуў на Прашмандоўку: маўляў, бачыш, з якой кліентурай даводзіцца працаваць? Агентка спачувальна ўздыхнула.

– Які бабе-ец! – вайсковец абсмактаў гламурную прыгажуню хцівым позіркам. – Трэба і за яе выпіць… Налівай, кентуха! Гусары п’юць стоячы!

Капітан паспрабаваў было прыабняць гламурную красуню, але тая неадкладна выцяла па афіцэрскай пысе хвастом. З Капейкіна вылецеў гук, нібыта балалайкай з усяе моцы храснулі ў сцяну. На шчацэ імгненна набрыняла чырвоная паска.

– Мы служым у іншых войсках, – спакойна нагадала чартоўка.

– Не будзем спрачацца, – Казёл міралюбна перадаў пляшку вайскоўцу. – Паводле маіх падлікаў, ты паспеў выжлукціць усю скрыню гарэлкі і прагуляць… м-м-м… трыста сорак шэсць даляраў сорак дзевяць цэнтаў. Пакуль не прасадзіў астатняе, маю зрабіць канкрэтную прапанову. Ці не зарганізаваць табе які-небудзь бізнес?

– Што спіздзіць трэба? – імгненна адрэагаваў расеец.

– Нічога. Трэба інвеставаць твае грошы ў адну справу вельмі карысную для сусветнага славянства. Не хвалюйся, навучу, – супакоіў парнакапытны. – Але, каб распачаць уласны бізнес, неабходна зруйнаваць рэшткі касцёла на замчышчы.

– Капішча ватыканскіх сатаністаў! – узрадаваўся Капейкін. – Ды я туды роту сваіх чучмекаў наганю, з ламамі і кавадламі! За гадзіну і расхерачым…

Казёл прыязна затрос барадой. У пукатых вачах закружлялі пякельныя агеньчыкі.

– Значыцца, недзе праз тыдзень мы і атрымаем Дзіду Лангіна, – мройліва мэкнуў нячысцік. – І тады ніхто і ніколі не зможа нас спыніць! Спярша канчаткова падпарадкуем тутэйшы край. Потым – сусветнае панаванне. Потым…

– А хто казаў пра двупалярную пабудову Сусвету? – нечакана абсекла Прашмандоўка. – Нават Пан Бог – і той не дапускае манаполіі на ўладу… Бо дазваляе і пекла, і нас з табой!

Парнакапытны нібыта не пачуў.

– Вершнік з лесу відавочна паспрабуе зноўку ўскладніць нам жыццё. А таму патрэбны жывы шчыт. Ім зможа стаць толькі…

– …пуцаценькі?

– Менавіта. Агентка Прашмандоўка, слухай чарговае заданне. Першае: выправіцца да Талаша з Талашыхай. Другое: пасадзіць немаўля ў мех. Трэцяе: прыцягнуць да мяне вось сюды! – нячысцік важка гупнуў капытом у трубу, і яна забулькацела з падвоенай энэргіяй.

– А калі я адмоўлюся выконваць такое заданне? – незалежна прымружылася панначка.

Казёл адсунуўся на які крок, недаверліва лыпнуў вачыма і прашаптаў:

– Прашмандовачка, да што ты такое гаворыш… Як гэта «адмоўлюся»?..

Лёгкі ветрык варушыў гламурную фрызуру чартоўкі. Сінія вочы ззялі недарэчным гуманізмам.

– Я пякельная агентка, але ўсё ж такі жанчына, – патлумачыла Прашмандоўка. – І шкодзіць дзіцёнку не буду.

– Думаеш, мне надта ўжо падабаецца быць казлом? – маркотна запытаўся Казёл. – Але…

– Кожны адказвае за сябе сам!

Красуня крутанулася на тонкіх абцасах і, нават не развітваючыся, рушыла прэч. Яе вытанчаная постаць паволі распускалася ў малочнай пары, што слалася па-над палямі фільтрацыі.

– Ды ў цябе зваротнай дарогі няма! – разгублена выгукнуў нячысцік. – Куды табе, хвастатай, падацца? На неба? А каму ты там патрэбная?!

Прашмандоўка годна падабрала хвост пад спадніцу і не адказала. Неўзабаве размыты сілуэт канчаткова знік у тумане.

Ад трубы даляцеў голас падзабытага капітана Капейкіна:

– Ні хера сабе… Па гаўне, як па сухому! Алё, бабе-е-ец, спыніся, бля, спыніся!.. Тэлефончык хоць пакінь!..

Афіцэр размяў нягнуткія ногі і гіпнатычна падаўся следам, але імгненна вухнуў у фекаліі. Стрыжаная галава раз-пораз паказвалася і знікала ў загусцелай вадкасці. Рукі бездапаможна хапалі паветра.

– Ратуйце! – злякана выгукнуў капітан.

Парнакапытны павагаўся, але ўсё ж працягнуў яму доўгі кій.

– Яна, хоць і нячысцік, але ўсё ж такі нізрынуты анёл, – Казёл рэзануў Капейкіна такім позіркам, ад якога апошняму захацелася неадкладна скараціцца ў аскарыду. – А ты… ты проста гаўно на палачцы!

Ветрык паволі зносіў атрутную пару да Дняпра. Вайсковец скакаў па траве, абтрасаючы бруд, мацюгаўся і прыгадваў танкі, якія гразі не баяцца. А Казёл засяроджана глядзеў перад сабой і паўтараў пранікнёна:

– Якая жэншчына… якая жэнчшына…

14

Пахмурная чарга талерантна абмінала газон і ўпіналася ў металёвую будку з надпісам «Прыём шклатары». Пад сарамлівае ценьканне торбаў, мяхоў і скрыняў людства паволі рухалася да акенца, у якім шныпарылі ўвішныя рукі прыёмшчыцы.

Скіргайла меланхалійна пасоўваў грувасткую валізу з піўнымі пляшкамі і думаў. Адно паўшар’е адраджэнскага мозга ў каторы раз аналізавала словы загадкавага вершніка пра падсрачнікі і самапавагу. Другое энэргічна пярэчыла: Дзіда Лангіна страчаная, а таму перамагчы ворагаў беларушчыны не выпадае. Ці то паэт адшукае суперзброю саматуж, ці да скону жыцця будзе сядзець у сваім пакойчыку і пад маркотнае цурчэнне сапсаванага крана цешыцца гульнямі ў ВКЛ…

Так, пад развагі пра гаротны лёс Бацькаўшчыны і змарнаваныя магчымасці, адраджэнец паціху наблізіўся да акенца. Ён ужо было ўзяўся выстаўляць парожнія пляшкі з валізы, як перад ім недарэчна ўкруціўся лядашчы стары з бляклымі медалямі на старамодным ветэранскім пінжаку.

– Прыміце, – пакручаная палеартрытам рука сунула ў акенца дзве пляшкі з-пад гарэлкі.

Чуйныя, як у сляпога, пальцы прыёмшчыцы прайшліся па рыльцах.

– Бітыя не бярэм, – азвалася яна. – Бачыце – абадкі шчарбатыя…

– Я – ветэран вайны і «органаў»! – вертухайскія медалі на пінжаку пагрозліва блямкнулі. – Я Беларусію пасля Вялікай Айчынай ад нацыяналістычных недабіткаў вызваляў! Вось заяўлю на цябе куды трэба…

Прыёмшчыца ўздыхнула, павагалася, але ж дала вызваліцелю колькі купюраў. Малады спецыяліст непрыязна зірнуў на старога чакіста і бомкнуў пляшкамі аб прылавак.

– Гэтую не вазьму, – цётка вярнула паэту пляшку з-пад «Аліварыі». – Бруд усярэдзіне. І сапраўды: праз цёмна-зялёнае шкло няпэўна прамалёўвалася нешта скураное і засохлае. Маладзён перакуліў пляшку і паляпаў па донцы: на далонь выслізнуў ладны пергаментны скрутак.

Скіргайла недаверліва разгарнуў пергамент і захаўкаў. Між паўшар’яў мозга імгненным зігзагам прабег сіні электрычны сполах. Ён трымаў булу яго Свяцейшаства Клімента VII да таргачоўскай кузіны каралевы Боны…

Радкі рукапіснай лаціны беглі змейкамі і расплываліся ў вачах. Паэт прытуліўся плячом да сцяны і паспрабаваў было асэнсаваць.

– Інструкцыя ад заакіянскіх гаспадароў? – выкрывальна прагучала над вухам. – А ну дай сюды! – пільны дзядок працягнуў да адраджэнскага манускрыпта вузлаватыя пальцы.

Скіргайла паспешліва сунуў булу ў кішэню і заняў незалежную позу.

– Гэта наша гісторыя, – патлумачыў ён памяркоўна.

– Якая яшчэ «наша гісторыя»? – абурыўся стары, і яго зубны пратэз клацнуў, нібы аўтаматны затвор на лагернай вышцы. – Там жа ўсё не па-руску напісана!

Спрэчка мелася стацца бесперспектыўнай. Адраджэнец асцярожна адступіў назад і, пазабыўшыся пра валізу, пасунуўся праз натоўп.

– Алё, грошы за пляшкі забяры! – пачулася з акенца. – Не, вы толькі гляньце на яго… Лячыцца трэба!..

– Я б яго ў доктара-шкодніка лячыў! – стрэліў у скіргайлаву патыліцу ветэранскі каментар… …Ноч залівала адраджэнскі пакойчык густым фіялетавым атрамантам. Вялікія князі, асветнікі, святыя і інсургенты спачувальна мружыліся са зманлівай паўцемры. Змоўніцкі свяціўся кампутарны манітор, шчоўкалі клавішы, шаргацеў лацінскі слоўнік, і паэт радок за радком прасякаўся змярцвелай мовай цэзараў, інквізітараў і фармацэўтаў. Змест папскага ліста падаўся яму цьмяным, як у цэнтурыях Настрадамуса, і пафасным, бы ў мадрыгалах Петраркі.

Але ж апошні абзац не вымагаў каментараў.

– «Рагатыя сканаюць, і Нябёсы пашлюць Дзіду Лангіна таму, хто здзейсніць праўдзівы подзвіг. Змагар возьме Святыню ў рукі, спасцігне лічбу звера, распачне з гэтым зверам двубой і заб’е яго!» – ўражана дэкламаваў Скіргайла і праз выразную паўзу запытаўся нясмела: – і няўжо ж гэтым змагаром стануся я?..

15

Малінавы золак цнатліва зіхацеў на даляглядзе. Бляклы месяц акварэльна размываўся бяздоннымі дняпроўскімі водамі. Залатая зорачка сарамліва здрыганулася на ядвабных нябёсах, крыху павагалася і з крышталёвым дзвонам скацілася на гонтавы дах Талашовай хаты.

Рыпнулі дзверы, віскнула прыступка. Разношаныя кеды разгублена прачвякалі да гародчыка. Талашыха недаверліва агледзелася, пляснула ў ладкі і ледзь чутна прашаптала:

– Ой, Божухна… Ды што гэта такое на нашай зямельцы робіцца? Тала-аш, ідзі глянь!

На градах буяў праўдзівы цуд. Сакаўныя стрэлы цыбулі стромка цягнуліся вышэй за плот. Паміж цёмна-зялёнымі шыхтамі часныку бухмаціліся карункавыя хвалі кропу, залаціліся пругкія перцы. Панская раскоша памідораў цешыла вока барвовым атласам. Пупырчатыя гуркі сарамліва выторкваліся з-пад шырокіх лістоў. Залацістыя дыскі сланечнікаў годна віталі памаранчавае сонейка.

– А гэта ж яшчэ травень не скончыўся! – Талаш уражана аглядаў дзялку. – Во цуд, дык цуд… І за што нам такое шчасце?

Да старых ціхенька падышоў пуцаценькі. Прахалодны дняпроўскі ветрык пяшчоціў ягоную белую кашулю да пятаў. Хлопчык агледзеў дзялку яснымі блакітнымі вачыма і добразычліва пасміхнуўся.

– Вясна стаіць цёплая, лета будзе вясёлым, а восень – крывавай! – вельмі выразна прамовіў ён.

Частка другая. Змагар

1

Сімпатычны рагаты слімачок няспешна сунуўся вышчарбленым касцельным мурам. На барвовых цаглінах пункцірна блішчэў слюдзяны след. Скіргайла зацікаўлена прасачыў за істотай, адступіў на які крок і агледзеўся.

Рэшткі касцёла ўрачыста камянелі па-над шатамі замчышча. Са шчарбатых контрфорсаў сарамліва прабіваліся чэзлыя дрэўцы. У пустых вокнах маляўніча выгіналіся старажытныя скляпенні. Ад руін патыхала куродымам, цвіллю і стараліцвінскімі таямніцамі.

Раптам над вухам крышталёва ценькнула, ледзь чутна порхнулі крылы. Імклівая птушка здзяўбла слімачка, села на гзымсу і з цікаўнасцю глянула на Скіргайлу.

– Святыню шукаць – гэта табе не казюрку дзяўбсці! – адраджэнец выцягнуў з валізы самаробны металашукальнік. Вочы маладзёна блішчэлі прагай рэальнага дзеяння. Ён прыставіў да сцяны доўгія драбіны і надзеў навушнікі. Пальцы сціснулі штатыў металашукальніка, бы рыцарскі меч.

Пошукі ішлі марудна; Скіргайла сунуўся па аблушчаным муры, бы той слімачок. Маладзёну даводзілася раз-пораз злазіць з драбінаў, каб пераставіць іх да недаследванага ўчастка сцяны. Зжоўклая трава, што тырчэла між цэглай-пальчаткай, суха шкрабала металёвую рамку. Мох высцілаў фрызы дзіўнай смарагдавай мазаікай, і на дотык крыху нагадваў плюшавую заслону ў актавай зале ДК.

Сонца пераваліла зеніт і ўпэўненай дугой пакацілася на захад. Светлавыя плямы на сценах паволі ссоўваліся і бляклі. Ад Дняпра пацягнула холадам. У глянцавых шатах сцішыліся птушкі, затое ў вільготнай нізіне млява заквахталі жабы.

Знянацку ў навушніках выразна запішчэла. Адраджэнец здрыгануўся, збляднеў, таргануў кадыком і сцяўся. Рамка металашукальніка недаверліва прайшлася па той самай цагліне, што азвалася піскам.

Гук паўтарыўся.

Маладзён зняў навушнікі, выцер імгненна спатнелы лоб і няпэўна заазіраўся. Усярэдзіне відавочна месцілася нешта доўгое, металёвае і, магчыма, сакральнае. Скіргайла агледзеўся, дастаў з кішэні цюбік з фарбай і выцягнуў руку, каб пазначыць цагліну. І тут за спінай стошана заскрыгатала – малады спецыяліст інстынктыўна павярнуў голаў…

Проста на яго імкліва ляцеў гіганцкі металёвы шар. Скіргайла рэфлекторна ўцягнуў голаў у плечы і ўчарэпіўся ў мур. Шар з усяе моцы вухнуў у касцельную сцяну. Храбуснулі хісткія драбіны, металашукальнік паляцеў долу, і паэта адкінула ў непраходныя зарасці крапівы.

Адраджэнец на якую секунду страціў прытомнасць, а калі ачуняў, то жахнуўся…

Старажытная сцяна нібы набрыняла шэрай пухлінай. Пыл парадзеў, і з каламутнага воблака спакваля праявіўся абрыс металёвай будаўнічай стралы. На раскудлачаным тросе пагрозліва гойдалася вялізнае ядро.

У хуткім часе з-за дрэваў выкаціла і сама разбуральная спаруда – дужы экскаватар на гусенічнай хадзе. Скрыгатала жалеза, хрумсцела цэгла пад тракамі, і на гэтыя гукі, бы на шампур, нанізаўся хрыпаты голас капітана Капейкіна:

– Макруха, спыніся, бля, спыніся! Не трэба ў друз! У мяне ж на цэглу пакупнік ёсць!

Скіргайла лыпнуў, хаўкнуў і перажыў галавакружэнне. Карціна выглядала занадта брутальнай, каб паверыць у яе адразу.

З кабіны экскаватара няспешна вылез Макруха. Прапаршчык з вайсковай базы «Волга-Волга» падышоў да магутнага касцельнага мура і здзіўлена сплюнуў.

– Гля, стаіць! – валасаты палец Макрухі недаверліва пакалупаў ацалелую сцяну. – Можа, трацілам?..

– Зараз нашы чучмекі пад’едуць, з усім, чым мае быць, – дзелавіта паведаміў Капейкін. – Нашаму салдату ўсё па плячы! А два салдаты са страйбату замяняюць экскаватар…

У вільготнай нізіне злякана сцішыліся жабкі. Жалобна ценькнула птушачка на касцельнай званіцы. Адраджэнец паспрабаваў было прыўзняцца, але толькі прыдушана войкнуў; ён моцна пабіў калена. І тут з-за руінаў данёсся голас, інтанаваны ледзь стрыманым абурэннем:

– Хто загадаў ламіць гісторыка-культурную спадчыну? Пісьмовы дазвол ёсць?

Загадчыца Дома Культуры з’явілася на замчышчы вельмі дарэчы – нібы выпадковы мінак у цёмным завулку, дзе замыслілі забойства. Яна сувора агледзела касцельную сцяну са следам разбуральнага ядра, падабралася і зірнула на вайскоўцаў з непрыхаванай агідай.

– Ды ўсё ў нас ёсць, Манда, – капітан Капейкін зашархацеў паперчынай з філялетавай пячаткай райвыканкама. – Валі лепш адсюль на хрэн… А то і табе што-небудзь зломім.

– У сваёй Кастрамской вобласці ламі, ірад! – прапанавала Іванаўна з нечаканай злоснасцю. – А тут усё ж такі – цэнтр Еўропы!

– Да нас фашысты не дайшлі, а ў вас тут – былі! – імпэтна засведчыў маскоўскі афіцэр. – Вось яны вам любоў да розных выраджэнскіх еўропаў і прынеслі!

Макруха прымірэнча пасміхнуўся.

– Мы ж для вас, беларусцаў, стараемся, – патлумачыў ён з інтанацыямі паблажлівага каланізатара, які даводзіць недасведчаным афрыканцам свае культурніцкія перавагі. – У гэтым так званым храме польска-літоўскія феадалы труцілі вашу славянскую свядомасць так званымі агульначалавечымі каштоўнасцямі. І, пэўна, не за проста так, а па канкрэтнай жыдоўскай замове.

– Ісус Хрыстос таксама быў з яўрэяў! – паспрабавала было заступіцца Іванаўна. – І ўсе ягоныя вучні. Ды нават сама Божая Маці!..

– Заакіянскія прыдумкі! – агрэсіўна ашчэрыўся прапаршчык. – Нашымі яны былі: рускімі і праваслаўнымі!

Скіргайла бездапаможна сціснуў кулакі і зноў пашкадаваў пра страчаную ім Дзіду Лангіна. Ворагі беларушчыны ў каторы раз нішчылі тое, што яшчэ можна было адрадзіць.

А на замчышчы ўжо хіжа гырчэў цёмна-зялёны «КамАЗ» з двухгаловым арлом на дзвёрках і шыльдачкай «ЛЮДИ» на тэнтаваным кодабе. З-пад брызенту пасыпаліся скуластыя вузкавокія вайскоўцы ў аднолькавых кімірсэнаўскіх камуфляжах. Бляшаны рэпрадуктар на кабіне грузавіка бухнуў барабанам, зароў геліконам, і над аплылымі брыламі замчышча раскацілася «Прощание славянки». На ўрачыстыя акорды раз-пораз накладаліся азіяцкія рэплікі і вайсковыя мацюгі.

Вакол касцёла імгненна пашнуравалася ачапленне. Загадчыца Дома Культуры паспрабавала было пратэставаць, але яе неадкладна адсунулі з месца падзеяў.

Капітан Капейкін правёў кароткі інструктаж:

– Касцёл – расхерачыць. Падмурак – пакінуць. Цагліны не біць, а складаць у штабель. Тут адзін казёл усё гуртам купляе, яму і завязем!

Камуфляваныя постаці недарэчна засноўдалі пад бажніцай. Лом – класічны расейскі спосаб вырашэння ўсіх праблемаў, – спрацаваў і цяпер. Бліскучыя металёвыя стрыжні хаатычна мігацелі на тле старажытных муроў. Знаёмы абрыс спакваля аплываў, нібы кавалак рафінаду ў шклянцы з гарбатай. Перад вачыма Скіргайлы міжволі праплылі і зніклі кадры з «Animals planet»: зграя хіжых мурашоў бязлітасна шматуе прыгожага жывога жука…

Незапатрабаваны экскаватар з металёвым шарам крыва высіўся за «КамАЗам». Макруха паглядаў на яго са шкадобай; разбуральніцкія інстынкты відавочна віравалі ў вайскоўцу. Знянацку прапаршчык неадэкватна хаўкнуў пашчэнкай і сутаргова выхапіў цагліну з сярэдзіны штабеля.

– А я раней у спецназе служыў! – шчасліва выгукнуў ён і з усяе моцы гахнуў цаглінай аб уласны голаў.

Цагліна неадкладна хрумснула і пераламілася. Расеец блазнавата рагатнуў, сплюнуў, выцер скрываўлены лоб і ганарліва прадэманстраваў уломкі. У запёклай гліне цьмяна бліснула старажытным металам.

– Арматура, напэўна, – намысліўся Капейкін. – Дай глянуць…

За ачапленнем збіўся невялічкі натоўп: пенсіянеркі з клункамі, пацаны з півам, рабацягі ў спецоўках. Пад абарончым мурам засяроджана смактаў «чарнілы» самотны калдыр, і ягоны сюрэалістычны твар па-мастацку разнастаіў вечаровы ландшафт. Таргачоўцы назіралі за карцінай разбурэння з лянотнай абыякавасцю. Адсутнасць адэкватнай рэакцыі выразна дэманстравала адзінства тутэйшага народа з нетутэйшым войскам.

Скіргайла, трымаючыся за пабітае калена, нарэшце выбраўся з зарасцяў.

– Што ж вы глядзіце! – адраджэнец трагічна скрывіў рот. – Гэта ж вашыя дзяды-прадзеды будавалі! Як самі сябе не паважаеце, ды хоць пра іх узгадайце! Потым жа будуць гаварыць: маўляў, у беларусаў ніколі сваёй гісторыі не было… Ды я ж за ўсё гэта… душу запрадаў!..

– Гэтым нацыяналістам паўсюдна нейкая гісторыя мроіцца, – раздражнёна азвалася бабка ў зашмальцаванай хустцы. – Мне што – пенсію ад тваёй гісторыі падвысяць?..

– Кажуць, нашыя славянскія братаны тут нафту знайшлі, – мройліва дапусціў мужчына ў ватоўцы. – Ці газ… Зажывем нарэшце, як у Маскве!

– Да што ты, свядомы, са сваёй палітыкай усюды лезеш! – хлопец у дэрмацінавай марынарцы зрабіў выгляд, што хоча кінуць у Скіргайлу піўной пляшкай. – Нам у «бурсе» расказвалі, хто і за што вам, прадацелям, плоціць!..

Адраджэнец хацеў было запярэчыць, але толькі сплюнуў, знясілена махнуў рукой і закульгаў прэч.

Шарая гадзіна апанавала замчышчам. Попельныя нябёсы пракалолі дрыготкія зорачкі. У абеліска-фантана запаліліся бляклыя ліхтары. Пачварныя цені Ганса і Фрыца ўпэўнена наклаліся на бомбу з аблушчаным надпісам «За Беларусь!» У аблоках сарамліва праслізнуў месяц. Пад замчышчам дробна замігцелі першыя электрычныя агеньчыкі. З вокнаў панэльных пяціпавярховікаў палілося мярцвянае тэлевізійнае святло.

Таргачоў асцярожна вечарэў…

Скіргайла шморгнуў носам, хліпнуў горлам і пагразіў краявіду кулаком.

– Паганае быдла! – надрыўна прашаптаў ён. – Подлы, закамплексаваны, тупарылы народзішка са страўнікам замест мазгоў! Вас трахаюць ва ўсе адтуліны, а вы яшчэ і дзякуеце за гэта! Я не хачу больш пісаць для вас вершы!.. Я не хачу больш шукаць для вас Дзіду!..

Думкі ліліся, нібы цітры на незразумелай мове, і паэт ніяк не мог іх перакласці. Вочы зачапіліся адно за апошні радок: «Рагатыя сканаюць, і Нябёсы пашлюць Дзіду Лангіна таму, хто здзейсніць праўдзівы подзвіг.»

Маладзён сеў на парапет і прымружыўся на помнік Гастэлу…