Текст книги "Бер көйрәтик, гомер = Давай поговорим, жизнь"

Чор сурәте

 
Балтасыз сап әнә йортсыз түбә ясый.
Балыкчысыз кармак. Күлсез шәрә балык.
Күксез болытларга тия мәчетсез ай,
Җирсез җиргә хуҗа кешелексез халык.
 
 
Җәйсез яңгыр коя җирсез җирне иңләп,
Кышсыз кышта ишә карсыз күкнең кары,
Юк инешнең капыл уртасына салган
Күпер көтә безнең юлсыз юлчыларны.
 
 
Без – күкертсез шырпы.
Без – кешесез учак.
Без – яшәми торган адәм балалары.
Без – сурәтсез сурәт.
Рәссам туган! Безнең натюрмортка
     нәрсә кирәк тагы!
 

Соңгы кәрван

 
Тибрәнделәр зирек алкалары,
Тонык күлдә
     күктән чагылып
Көзге торна гаиләсе узды –
Гомерләрем китте тагылып...
 
 
Татар иле торналары китә...
Саубуллашып, үксеп кычкыра,
Азатлыклар янда гына икән –
Шул торналар белән оч кына!
 
 
Татар иле торналары китә...
Канат түгел,
моңнар җилпенә.
Нинди бәхет! Торна сагышлары
Ак болытлар, җилләр иркендә.
 
 
Ял итегез минем янга төшеп,
Төнге бер учак мин –
     ярдагы,
Күрешүләр насыйп булмас, бәлкем,
Яшьлегемнең соңгы кәрваны!
 
 
Миннән башка кем юксыныр сезне,
Миннән башка кемнәр шәйләсен –
Төнге күлнең суларына сеңеп,
Тибрәп калган торна шәүләсен!
 

Йөрәк

 
Сайравына һушым китеп
Тыңлап тордым мин иртән –
Бу табигатьнең йөрәге
Сандугач түгел микән?
 
 
Күкләргә ашты күңелем,
Шул моңнарга сарылып,
Сайрап үлә сандугачлар,
Йөрәкләре ярылып.
 
 
Йөрәккә кунган шикелле
Сайрамачы, кит инде...
Шушы сайрауларың белән
Үтерәсең бит инде!
 
 
Каян килгән сиңа бу моң? –
Томшыгың көмеш бугай,
Томшыгың көмеш булмаса
Сайрамас идең болай.
 
 
Аңлар өчен ил шатлыгын,
Кайгыларын, язмышын –
Тик бер тапкыр тыңлау җитә
Шул сандугач тавышын.
 
 
Табигать сиңа сандугач
Язмышын бирсә әгәр,
Сайрамас идеңмени соң
Илең өчен,
     йөрәккәең
Ярылганчыга кадәр?!
 

Ялгызлык

 
Ил өстендә айкала җил,
Тыннарны буып.
Боз да боз тәрәзәләрдә –
Тукайга суык.
Нинди язмыш булды соң бу?
Юл кая бара?
Каралып ява карлары,
Бураннар кара...
Кечерәя шәмнең уты...
Кем тора артта?
Шәм өстендә кара шәүлә
Зурая, арта.
Әкрен генә төшә түшәм...
Дөнья нинди тар!
Кайда ул канат җилпенеп
Очкан минутлар?
Кайда ул ялтыр яшендәй
Чатнаган чаклар?
Кайда шөлдерләр чыңлатып
Чапкан пар атлар?..
...Куш йодрык өстәл өстендә.
Шул куш йодрыкка
Ияген куйган да Тукай
Текәлгән утка.
Ил өстендә айкала җил.
Суык. Төн кара.
Зурая шәүлә. Карала.
Шәм сүнеп бара...
Әкрен генә ишек ача
Мәңгелек салкын.
Мин сине күпме җылыттым! –
Кайда син, халкым?
 

IV

 
Мин бүтәнчә яши алмас идем,
Таный алмас идем дөньяны!
Мин бит әле яшәмәдем җирдә,
Тик яшәгән булып уйнадым...
 

Шагыйрьлек

 
Кара буран томалаган күкне,
Шау гарасат дулый тоташтан.
Тома күктән шәфкать сорый юлчы –
Ул юл сайлап бүген адашкан...
 
 
Мондый халәт шагыйрь бичарага
Гадәти бер халәт ләбаса –
Сүзләр төнен буран томалаган...
Һәм шул даулы өермә аша
Бураннарда үз йолдызын эзләп,
Җан караңгы күктә адаша.
 
 
Бара ярып кара буранны ул,
Һәм тирән күк кинәт ачыла.
Баксаң, япа-ялгыз икән бит ул!
Һәм... кодрәтле җиһан каршыда...
 
 
Бу дөньяның күпме аңлатып та
Аңлап бетмәс сере бар микән?
Тәгаләбез ни өченгә әле
Дөньялыкны түгел,
Иң электән
Сүзне бар иткән?
 
 
Илаһның шул сүзен ишетердәй
Мәлләремне һаман эзләрмен.
...Шуңа күрә минем бу язмышым
Бер бураны
     төнге сүзләрнең...
 

Әби колонкага чират тора…

 
Әби колонкага чират тора.
Карамада карга кагына.
Югарочта бер исерек җырлый.
Буран килә котып ягыннан.
 
 
Ишегалдындагы сары салам...
Аны салкын сыкы сарыган.
Көрт каплаган ындыр артындагы
Буа бозы шартлап ярылган.
 
 
Гөлләре юк – тәрәзәләр сукыр.
Буш урамда туңган эт ята.
...Бу манзара бер саташу мәллә?
Хыялны ул нигә туктата?
 
 
Мондый салкын бушлык киләчәген
Әйтә алмас иде күрәзә...
«Ач тәрәзәң, күтәр пәрдәң»нәрне
Ишетте бит шушы тәрәзләр...
 
 
Гөлле тәрәзәдән кыз елмайды.
Ай-йолдызлы кышкы кич җитә.
Бүре улый урман түрендә үк,
Чаналы ат карлы киңлектә
 
 
Теркелдәвен белә... Каян? Кая?
Бәсле карда чана тавышы.
Шушыларны һаман терелтә дә
Күкрәгемә сыймый сагышым.
 
 
Песнәк килеп куна ак тирәккә.
Һич тавышсыз сыкы коела.
Төпсезлектә йөргән бу Җир шары
Адашкандыр сыман тоела...
 
 
Яңа Галактика табылган, ди...
Гаҗәп хәбәр йөри... Анда да
Безнең Җирдәй
Җирләр адашкандыр...
Юк, без ялгыз түгел дөньяда!..
 
 
Бездән дә бит юнәләдер хәбәр
Ерактагы йолдыз ягына?
...Әби колонкага чират тора –
Кайсы елын икән сагына?
 

Таң җилендә кипсен керфекләр…

 
Елмаерсың микән, еларсыңмы,
Бер борылып баксаң үткәнгә?
Затлы кунак булып, кул болгап тик
Уздың мәллә үтеп киткәндә?
 
 
Үткәннәрең синең өчен авыр
Әкиятме, шагыйрь әйтмешли?
Кемнәрне син юаттың да, кеше,
Кем юатты сине үтешли?
 
 
Кемнәр тиде, рәнҗеттеләр сине,
Гомереңне узып барганда?!
Кемнәрнең син бәгыренә тидең,
Үзең өчен сукмак ярганда?
 
 
...Бу сораулар бик еш туктатамы?
Туктатса да, безнең вакыт юк!
Меңне яшәр сыман пошынмадык,
Бер мәл яшәр сыман ашыктык...
 
 
Һәм гел шулай булды...
Бездән соң да
Һаман шулай булыр шикелле.
Нигә кирәк шаклар кату туктап?
Үтелдеме гомер? Үтелде –
Зур бер йомгак сүткән шикелле,
Безнең нәни гомер сүтелде...
 
 
Ә шулай да... елмаерга микән,
Еларгамы карап үткәнгә?
Хәер, моңа җавап эзләр күңел
Бары соңгы мәлләр җиткәндә...
 
 
Ә безнең бит яшиселәр алда!
Еллар ямьле, юллар күңелле! –
Еласак та, көлсәк-елмайсак та,
Ашыктырмыйк әле күңелне...
 
 
...Юк, узмадык гомер юлларын без,
Ак атларга менеп атланып...
Елап елмаердай чаклар булды!
Көләрлеге – елап капланып!
 

Көзге

(Бу гаҗәеп көзгене, Иске Казан казылмаларын карарга баргач, олуг галимебез Равил Фәхретдин күрсәтте. Ул көзге хәзер мәшһүр инде. Тикшерүләр нәтиҗәсендә ачыкланганча, бу бронза көзге яңа эрага кадәр VI йөздә, ягъни моннан 2500 ел элек ясалган.)

 
Иске Казанда мин өнсез калдым,
Карадым да бронза көзгегә!
Үз-үземне күрдем... Зәңгәр күкне...
Күктә йомшак болытлар йөзә...
 
 
Бронза көзгедәге бу чагылыш
Күңелемне әллә нишләтте –
Мин күргәндәй булдым, билләһидер,
2500 яшьлек Зөлфәтне!
 
 
Әллә ничә эрабызга кадәр
Алтынчы йөз чоры түреннән
Кемдер миңа шулай карадымы?
Сәлам көтте мәллә ул миннән?
 
 
Бронза көзге күндәм чагылдыра
Казансулы яшел үзәнне,
Борынгыдан чатнамаган күктә
Ап-ак дельтопланнар йөзгәнне...
 
 
Үзең генә беләсеңдер, көзге,
Кемнәр, күпме чорлар бакканнар!
Бизәнгәннәр гасыр гүзәлләре,
Ирләр, кырынып, яу чапканнар!
 
 
Тау-диңгезләр урын алмаштырган,
Кыйтгалар боз сыман күченгән,
Йолдыз яралган һәм юкка чыккан,
Җиргә яңа яшәр көч иңгән...
 
 
Кулымдагы нәфис бронза көзге,
Син боларга шаһит лабаса!
Җирдә нинди чорлар качып кичәр
Идең, кеше табып алмаса?
 
 
Әкияттәге тылсым көзгеләре –
Гүзәл хыял, уйның уены.
Ә син бит бар! Менә! Күпме гасыр,
Синең аргы якка сыенып,
Сер яшереп качып тора сыман...
 
 
Тере синең бары бирге ягың...
Күпме карасам да мин аңа,
Карашларым үтеп керә алмас
2500 еллык дөньяга...
 
 
Юкса мөһим түгел сыман да бит...
Карап, яугир мыек кыркамы?
Инде юк милләтнең гүзәлкәе
Кыйгач кашның читен йолкамы?
 
 
Ләкин... ни булса да... тик бер генә
Күз саласы иде... тиз генә!..
...Без «мәңгелек» дибез, «Тәңре» дибез...
Шулар мәллә синдә – көзгедә?
 
 
Сабы матур... Үтә ачык көзге...
Меңьеллыклар аңа юк сыман!
...Уйнап куя көзге! Казан кызы
Нидер әйтә сыман шук кына!
 
 
Минем күңелемдә шаукым, нәфес...
Булсаң иде көзге остасы!
Һәм ясаган барлык көзгеләрнең
Берсе шушы булсын, кыскасы!
 
 
Мәгълүм түгел көзге осталары,
Алтын куллы скиф-тиссагет...
Җәннәттәме, тәмугтамы икән?
Йә, көзгегә кара эндәшеп!
 
 
...Ә сәнгатьнең горур көче шунда:
Бу могҗиза калсын! Кемлегең
Биниһая гасырларны кичсен
Ачык йөзе булып көзгенең...
 

Юхалык

 
Әкиятне кызык өчен генә
Чыгармаган бугай бу халык.
Җанына гел тигәндер шул аның
Илне әфсенләгән юхалык.
 
 
Кисәтергә кирәк киләчәккә
Китәр буыннарны шул хакта.
Кабат безне харап итмәсен дип,
Бу юхалык тарихта – чатта!
 
 
Халык шуңа күрә сискәндергеч
Бер әкият уйлап чыгарган.
Мәкер – бөек. Иң бөеге – юха!
Сак була күр, бәндә, шуңардан!
 
 
Якын дустың булып кул бирер ул,
Кочар сине сөйгән яр булып,
Акылыңа синең хуҗа булыр,
Уйларыңа синең сарылып...
 
 
Укып кара халкың кичкәннәрне,
Язмыш хәл ителгән көннәрдә,
Бар халыкны таң калдырып, кайчак
Юха менгән биек мөнбәргә!
 
 
Изге булып фатихасын биргән
Һәм хан булып әмер боерган.
Сизмәгәнбез, нәкъ менә шул чакта
Иблис орган безне, җен орган!
 
 
Һәлакәтле һаман безнең тарих,
Нигә икән безнең татарга,
Ил язмышы упкын читләрендә,
Кыл өстендә калган чакларда,
 
 
Юхалар гел килеп сарылганнар...
Безнең тарих тулы хыянәт!
Шундый чорлары бар бу тарихның –
Һәрбер мәле хәтта кыямәт.
 
 
Юхалыкның ни икәнен юкса
Үз сыртында күпме татып та,
Үзенең бу яман язмышыннан
Сабак алмаган бу халыкка
Ни диярсең? Милли сыйфатмы бу
Гел мөкиббән китү юхага? –
Чәчәк аткан дәүләт җимерелә,
Җиңү ярты юлда туктала...
 
 
Куенына юха сыендырып
Һәм изгесе итеп юханы,
Яшәгәннәр гади бәндәләре,
Имамнары, морза һәм ханы.
 
 
Безне һаман үз һәм якын итә
Җиңелмәс көч – шул ук юхалык!
...Әкиятне кызык өчен генә
Чыгармаган юкса бу халык!..
 

Чоңгыл

 
Ник үлемнән куркасың син, кеше?
Качып калырмын дип белдеңме? –
Ходай сиңа яшәр гомер биргән
Һәм бирмичә калмас үлемне.
 
 
Ә шулай да миңа килгән үлем
Ул чын үлем булмас шикелле...
Бөтерер дә убар бу дөньяның
Бөтерчекле чоңгыл-төпкеле.
 
 
Чоңгыл бөтерчеге эзе булып
Вакыт елгасының өстендә
Су алкасы гүя бөтерелер,
Туктый, тына белмәс һич кенә...
 
 
Һәм, ниһаять, ул да тынып калыр.
Вакыт тонар. Дулкын сүрелер...
Вакыт елгасының көзгесендә
Ходай Тәгаләнең мең дәһшәтле,
Мең дәһшәтле килеш шәфәгатьле
Күз карашы гына күренер...
 
 
...Яшәр гомер биргән икән Ходай,
Юк, онытмас, бирер үлемне...
Табигатьтән без убылган идек...
Табигатькә кабат убылуны,
Йә, син үлем дияр идеңме?..
 

Талсиртмәдә талбишек

Кан туганнарыма

 
Юкә курысыннан тегелгән ул
Яки талчыбыктан үрелгән...
Безнең бишек!
     Без – туганнар бишке!
Бер сиртмәгә алар эленгән.
 
 
Бер үк йортның бер үк матчасында
Тибри-тибри сиртмә җырлаган,
Безнең йорттагы бу җылы бишек
Суынмаган, бушап тормаган.
 
 
...Беребез дә сизми калдык бугай
Ул бишекнең юкка чыкканын.
Ул йортыбыз хәзер – тере мәет...
Әйе, бишектәдер йорт җаны...
 
 
И туганнар... Төрле тарафта без...
Һәр язмышның бар үз сукмагы;
Галәм тукталуга тиң афәт бу! –
Сиртмә тынды... Бишек туктады...
 
 
Офык аръягында ташландык йорт.
Матча. Сиртмә. Һәм шул сиртмәдә
Безнең хәтер йоклый мәллә хәзер?
Шулайдыр шул... Йөрәк үртәлә.
 
 
Күз алдымда –
     җан эреткеч бер мәл –
Дәва булсын дипме йөрәккә,
Талсиртмәгә элгән талбишекне
Тын көй көйләп әнкәй тирбәтә.
 
 
И туганнар... Гомер таңыбызда
Тирбәлгәнбез бер үк бишектә.
Галәм аһәңнәрен
     безнең күңел
Шул бишектә чакта ишеткән.
 
 
Серле галәм, матчабызга иңеп,
Талсиртмәдән безгә ирешкән.
Яралганбыз икән,
     димәк,
          җаннар
Фатиханы алган гарештән.
 
 
...Шигырьләнә минем әйтер сүзләр,
Шагыйрьләнеп алам тагын да,
Сабый күңеледәй булса күңел
Җан галәмгә тоташ чагымда...
 
 
И туганым, син дә шагыйрьлән бер,
Шигырьләнгән сүзне бер ишет! –
Сыкрап елый ерак йортның җаны –
Талсиртмәгә элгән талбишек...
 

Караңгы төнге җилләр

 
Агач башларын идерә
Караңгы төнге җилләр, –
Урманнар төш күрә микән,
Уйлана микән илләр?
Караңгы төнге җилләр...
 
 
Учак янында морзалар
Кылыч кайрыйдыр сыман,
Борынгының былбыллары
Ярсып сайрыйдыр сыман!
 
 
Иртәгә кылыч чыңыннан,
Туплар гөрселдәвеннән
Тынсыз калыр тал-тирәкләр,
Куырылып килер үлән...
 
 
Шул борынгы төн сыман бу
Йокысыз авыр төнем, –
Теземдә гүяки кылыч,
Кулда янавыч минем!
 
 
Канда һаман яши бугай
Тарих гарасатлары,
Җиңүнең канлы ләззәте,
Җиңелү газаплары!
 
 
Ычкындырмый, эзәрлекли
Халкыңның кылганнары,
Дертләнә җаны
     булганы
Һәм дә булмаганнары.
 
 
Заманнар, бергә айкалып,
Җанны дертләтә кайчак, –
Без тарихлы халык диеп
Әйтүе генә ансат!
 
 
Күрәм, күрәм мин борынгы
Газиз туган илләрне,
Вәсвәсәли, ымлый, алдый
Караңгы төн җилләре.
 
 
Узып киткән яу кырының
Бүреләрен улата, –
Тарихлы халык баласын
Тарих йолкып уята!
 
 
Фән түгел ләбаса тарих,
Әгәр уйлап карасак,
Ул бит
     безнең канда тоташ
Сулкылдаган гарасат!
 
 
Буыннардан буыннарга
Сулкылдау күчә килә,
Заманнар кичә килә ул,
Дәверләр кичә килә...
 
 
Әллә соң бу үзенчә бер
Сихер-догалык микән? –
Саташтыргыч гомер кичкәч,
Без дөрес халык микән?
 
 
...Илләр төш күрә гүяки,
Саташа гүя илләр –
Кузгата төн агачларын
Караңгы төнге җилләр...
 

Шигырьдәш

Шагыйрь Кадыйр дусны сагынып

 
Исем белән җисем бер булсачы,
Синең исем-җисем шикелле! –
«Кадыйр!» дисәм,
«Шагыйрь!» дисәм дә мин,
«Әү!» дип елмаерсың шикелле.
 
 
Туган йортың олы су буенда...
Әллә инде шуңа күрәме,
Синең һаман дулкынчарак булды,
Уйның кызыктырды тирәне!
 
 
Сүзләрне син таный белә идең,
Бер-берсенә оста ипләдең...
Хәтта инде тузган-таушалганын
Син өр-яңа итеп сипләдең.
 
 
Син ипләгән, син сипләгән сүзләр, –
Аңлап, сизеп, тоеп карасаң, –
Якты гомер, утлы күмер икән,
Ныклы шигырь икән ләбаса!
 
 
Шау шигырьле чорлар
Язгы шомырт
Чәчәк койган сыман сүтелде...
Шәриктәш тә, шәрабташ та булдык,
Бер иптәш тә булдык шикелле...
 
 
Иң шәбе шул булды, шагыйрь Кадыйр,
Без – замандаш... Димәк, гомердәш!
Хәер, җитәрлек лә гомердәшләр...
Җитми генә әмма шигырьдәш!
 
 
Туган телкәй безне сүзләренең
Тәмлеләре белән сыйлады...
Дулкынлырак булды синең күңел,
Алкынлырак булды уйларың!
 
 
...Вакыт сине кабат дәшеп алгач,
Бозлы җилме җанга кагылды?
Әйтерсең лә,
бәйге кызгач кына,
Чабыштагы толпар абынды...
 
 
Юк, әйтмим мин, диңгез түгелде, дип,
Ишелде, дип, тауның кыясы –
Тузгытты җил күңел түренә үк
Былбыл үргән шигырь оясын...
 

Коллык

 
Бәйле, богаулы коллыклар
Чын коллык түгел әле...
Коллык – котсыз күндәмлек ул
Җандагы, күңелдәге!
 
 
Килдек тә киттек дөньядан,
Гел бөек эшләр кылдык.
Бөек эшне көек итте
Күңел хуҗасы – коллык...
 
 
Җиңәрсең, бәлки, әгәр дә
Синең акылың җитеп,
Бу дәһшәтне тәмамласаң
Шул коллыкны кол итеп!
 
 
Шушы вәхшәт тәмамланса,
Куелса соңгы нокта,
Коллык үзе бер кол булыр
Иреккә – азатлыкка!
 
 
Хәер, ничек тәмамланыр
Азатлыкның язмышы,
Әгәр коллык үзе булса
Азатлыкның ялчысы!
 
 
...Коллык белән азатлык ник
Бер-берсенә чыдады? –
Алар арасындагы чик
Керәле дә чыгалы...
 
 
Гел шул килеш кабатланыр
Йөзьеллык һәм меңьеллык,
Коллыктан туса азатлык,
Һәм азатлыктан – коллык!
 
 
Дөньяны һушсыз итәрлек
Даһи эшләр без кылдык! –
Һаман коллыктан читкәрәк,
Ераккарак талпындык.
 
 
Чынлап тәмамланса вәхшәт,
Куелса соңгы нокта –
Коллык үзе кол булып бер
Тезләнер Азатлыкка.
 
 
Бөек күренеш булыр бу
Һәм мәңгелек тантана.
Ниндидер бер киләчәктә,
Галиҗәнап ал таңда...
 

Язылмаган дастан

 
Булдымы ул –
     безнең язмыш?
Бетте. Сүнде. Тынды. –
Гүяки яза башланган
Дастан онытылды...
 
 
Астыртын сулар тауларны
Җимердеме астан?
Бисмилласыз гына әллә
Башландымы дастан?
 
 
Булыр сыман иде алда
Нинди борылышлар!
Үлеп кабат терелүләр,
Яуда кырылышлар!
 
 
Булыр сыман иде алда
Җиңүләрнең даны,
Нәфрәтләрнең кара төне,
Мәхәббәтнең таңы!
 
 
Яши хәтер җимерелгән
Чорлар арасында,
Янган авыл урынында
Үскән әрем сыман...
 
 
Булмый калган язмыш кинәт
Сискәндергән чакта,
Хәрабәләр арасында
Шомырт чәчәк ата.
 
 
Җиһани гаделлек түгел,
Бу – җиһани ялгыш –
Кабатланмас мәхәббәткә
Язылмады язмыш!
 
 
Безнең өчен купкан давыл
Бетте. Сүнде. Тынды.
Башланган да ташланган бер
Дастан онытылды...
 
 
Дастан язучы
     каләмен
Сындырдымы ялгыш? –
Онытылган дастан булды
Язылмаган язмыш.
 
 
Астыртын сулар шикелле
Каезлый гел астан,
Булмый калган гомрен даулый
Язылмаган дастан...
 

Чирәмлек кырмыскасы

 
Мондый чирәмлекләр булмас инде…
Чирәм төпләрендә – кырмыска...
Өй кормакчы... Әллә инде миңа
Нидер ымларга ул тырыша?
Әгәр дә ки мин ишетсәм аны,
Аның бераз ымын аңласам...
Бу чирәмлек минем галәм булыр!
Яшәр дөньям булыр лабаса!
Уянамы кайчак сездә теләк –
Чирәм арасында адашырга;
Куе, биек чирәм төпләреннән
Ерак йолдыз белән карашырга?
...Син – чирәмдә. Чалкан.
          Син – йокыда...
Дөнья гүзәл якка авышкан!
...Егылудан куркып,
Кешечә сүз
Әйтер сыман
Синең керфектәге кырмыска!..
Дөньялыкның изге мәле шушы...
Калды күңелемдә, ул исән.
...Мин үлсәм... Юк, беркөн кырмыскадай
Тирән чирәмнәргә күмелсәм –
Җаным минем калкыр чирәмлеккә,
Чирәм сабагына үрмәләр,
Минем өчен кабат терелерләр
Тын сукмаклы якын-тирәләр...
Кырмысканы таптап китмәгезче,
Ялгыш кына чыгып сукмактан.
Мин кырмыска булырмындыр бары
Керфектәге... Тешләп уятмам!..
 

Айлы төн

 
Илаһ тарафына якынаю
Үзедер бу, бәлки... кем белә? –
Тулган айлы төннән тынлык иңде
Үзе дә гел тулы күңелгә...
 
 
Бу күңелдә минем ай тулган төн...
Ай нурына дөньям керенә!
Шигырь иңә миңа... Якынаям
Илаһының серләр серенә...
 
 
...Буйсындырса дөнья фәлсәфәсе,
Колы итсә әгәр күңелне...
Димәк,
     минем күңел күгендәге
Ай тотылды! Кара төн җиңде!
 
 
Булганыма, булырыма барып,
Барлыгыма кабат кайтылды...
Чынлап та мин
     шагыйрь микән әллә? –
Төнге күңелемдә ай тулды...
Төнге күңелемдә ай тулды...
 

Аң җитмәслек бер төпсезлек

 
Мең дәһшәтле, мең афәтле татар иле! –
Чынлапмы ул мифлардагы Тартар иле?
 
 
Ахыргача үзен үзе мактар инде,
Ахыргача үзен үзе ватар инде,
Ахыргача үзен үзе сатар инде –
Чынлап мәллә син мифтагы Тартар иле?
 
 
Җан атының аңга сыймас төпсезлеге...
Барлык яман язмышларның үксезлеге!
Син үзең бит юкса чикле, чиксез илем?
Син түгелме илле килеш илсез илем?
...Үз юлына гел аркылы ятар һаман...
Син һаман шул тартар углы татар һаман!
Өметсезлек сине салып таптар инде,
Аң җитмәслек бер төпсезлек –
          Тартар иле!..
 

Сандугач йөрәге

 
Мөслим күгендә йолдызлар
Сер сөйләп җемелдәшә...
Кайларда гына булсам да,
Мөслимгә күңел дәшә,
Күкләрең йолдызлы килеш
Күңелдә, Мөслим, яшә!
Гөлләр тирбәлгән тугайда
Былбылларың серләшә,
Былбыллы таңнарың белән
Күңелдә, Мөслим, яшә!
Күкрәп яңгыр килгән чакта,
Яшеннәрең айкала,
Кагылып ал болытларга,
Ак каеның чайкала,
Каеннарың шаулы Мөслим,
Йөрәгем синдә кала!
Тургайлы булсын кырларың,
Шауласын агымсулар,
Мөслим офыкларын уйлап,
Күңелем ямансулар...
Урап дөнья юлларыннан
Кайтсам Мөслимнәремә,
Әверелә бу йөрәгем
Сандугач йөрәгенә –
Сайрыйсым килә талпынып
Моңнарның тирәгендә!
 

Яфрак ярдың, и сүзем!

 
Борынгыдан килгән язмаларга
Гомер багышлаган чын галим
Бер сөйләгән иде
     язмаларның
Ничек кара җиргә чумганын.
 
 
Күмелгәннәр күпме кулъязмалар
Кеше белән бергә –
     кабергә!
Бу –
     язылган сүз өчен һәлакәт тә
Һәм... җан тетрәткеч олы кадер дә...
 
 
Элеккедән яшәп килгән йола –
Һәр язганны туфрак итәргә!
Туфрак һәм Күк! – шушы икәү аша
Тәңрегә үк барып җитәргә...
 
 
Ышанганнар: сүз – җан...
Язылган сүз –
Җанның тапшырганы кәгазьгә.
Кәгазьләрдә – бөек дастаннар да,
Мөнәҗәт тә, дога-вәгазь дә...
 
 
Җан барлыкка дәлил түгелме бу?
Һәр җан-дога... ул – тән җылысы...
Әллә каян серләр эзлисе юк –
Хикмәт шунда, асыл сер шушы!
 
 
Җан хакында сөйләү җан сорый дип,
«Җан» дияргә хәтта куркабыз.
Яктыртсын җан тома караңгыны,
Кара төндә, кардәш, ут кабыз!
 
 
Бөек фәлсәфәләр кора-кора,
Кешем, һаман читкә талпынма!
Кан, дан хакында без күп сөйләштек...
Сөйләшикче бер җан хакында...
 
 
Яралткыч көч алсу офыкларда
Ярсу-саксыз җанны кабызды.
Җан ул – бер үзебез! –
     Туфрак һәм Күк!
Туфрак һәм Күк – Бөек Ялгызлык!
 
 
...Кулъязмалар күмелгәннәр элек
Кеше белән бергә кабергә...
Язылган сүз өчен кабер дә бу,
Язылган сүз өчен кадер дә бу,
Җан белән сүз гел бер... гел бергә!
 
 
Тентү арты тентү керә торган
Караңгы һәм шомлы дәвердә
Табылмас дип кабер тентүчеләр,
Яшергәннәр һаман кабергә.
 
 
Изге сүзләр язган кулъязманы,
Яшергәннәр сүзнең газизен...
Асыллары сүзнең туфрак булган...
Җанда яфрак ярдың, и сүзем!
 
 
Тере бул син...
     Һаман җанда бул син.
Һаман янда, һаман ерак бул!
...Минем белән бергә күктән иңдең,
Минем белән бергә туфрак бул!..
 

Шатун

Әдип Гарәфи Хәсәнов истәлегенә

I

 
Яшь гомерен гел кол булып кичкән,
Исән калган карт бу каторжан
Иелә гел мичнең җылысына! –
Чор туңдырган аны, катырган...
Тыңлавы да авыр хәтта моны,
Ә яшәве... кеше чыдаган!
Ничек кенә тере чыккан болар
Үтерүдән шашкан еллардан?
Ядкярләрен ипләп-ипләп кенә,
Җайлап сөйләп килгән чагында
Әйләнә дә кайта Гарәфи карт
Һаман шул бер шатун аюга.
Сөйләгәне аның һаман шул ук:
Бимазалап тома тайганы
Агач аударганнар ава-түнә
Безнең совет каторжаннары.
Каторганың законнары хәтәр –
Ач яңаклы явыз бер бәндә
Бригадир булып, кул озайтып,
Колбиләүче сыман йөргәндә,
Перекурга тукталганнар берчак.
Көтмәгәндә ешлык түреннән,
Бу дөньяда мин дә бар дигәндәй,
Ялгыз шатун аю күренгән.
Һәм зэкларның берсе –
     күп күргәне –
Иптәшләрен куйган кисәтеп:
– Ул ишетә! Исмен атамагыз!
Сөйләмәгез аңа күрсәтеп!
Ә Ачъяңак, тәмәкесен ташлап,
Карга батырган да төпчекне
Сүгенгән бер:
– Тиле аю! Шатун аю бит бу!
Ул миңгерәү ничек ишетсен?!
 

II

 
Өндә йокысыннан кем уяткан?
Сукыр тычкан мәллә җирдәге?
Тайга хуҗасымы шушы тиле?
Коры сөяк! Тайга өрәге!
Күпне күргән зэк туктатмак булган:
– Тукта, димен! Тайга хуҗасы ул!
Мондый мыскыл өчен үч тота!
Һәм ул – безнең хәлдә...
     йокысыз да,
Өнсез дә ул... Салкын ачлыктан
Шашынып бер егылганчы йөрер.
Белә мескен тынгы тапмасын!
Кем калдырган аны мондый хәлгә?
Үчле чагы... Ходай сакласын!
...Көннәр узган... Онытылган бу хәл.
Перекурга тагын чүмәшеп
Утыралар икән каторжаннар,
Теләр-теләмәстән сөйләшеп.
Һәм шул чакта
     тайга дер селкенгән!
Көрт сарыган ешлык түреннән
Барлык каһәрләрдән хәтәррәк
Яман шатун аю күренгән.
Аяусыз бер куәт сыман килгән,
Килгән тайга көртен ул ярып!
Һичкемгә дә кагылмаган, әмма
Арадан ул сайлап Ачъяңакны,
Баш түбәсен алган кубарып...
Күпне күргән тайга сискәнмәгән.
Битараф кыш сабыр, тын калган.
Табигатьнең каһәрләнгән җаны
Ешлыгына кереп югалган...
...Ул элекке карт каторжан иде...
Әдип булды... Барлык язганы
Гел сабыйлар өчен! Беркайчан да
Күңел бозарлыкны язмады.
Үсемлекләр,
     кош-корт һәм бөҗәкләр... –
Ул шуларны туган итте бит!
Гомер беткәч, шулар тарафына,
Шулар янына ул китте бит!..
...Искә төшерәм дә уйга калам.
Уйлыйм каторжаннар буынын.
Ул елларда адәм баласының
Җаны ялгыз шатун булдымы?
Ул буынның алынмаган үче,
Курыкмый бер уйлап карасаң,
Кышын оясыннан кубып чыгып
Адашкан бер шатун лабаса!
Уйладым да шуны...
Кансыз илне
Тайга ешлыгына охшаттым...
Үч тулган ил ничек шашынмасын?!
Саташкан бу илнең ешлыгында
Кубарылып йөри бер шатун...