Текст книги "Бер көйрәтик, гомер = Давай поговорим, жизнь"

Тамыр көлләре

 
Бу төбәктә тайга шаулаганын
Кемнәр, ничек искә алырлар? –
Ул шаулардан инде җилләр искән,
Тау-тау булып яна тамырлар.
Яна тамырларда алтын дастан,
Дастаннарда – кавем тарихы,
Тарихларда яна Җир өмете,
Өметләрдә нәрсә? –
Барысы!
Тамырларда яна батырлыклар,
Батырлыкта – синең намусың,
Намусыңда яна горурлыгың,
Горурлыкта – олы язмышың.
Тамырларда мәхәббәтләр яна,
Мәхәббәттә яна җыр моңы,
Җыр моңында яна кеше дигән
Гали затның бөтен зурлыгы.
Яна тамыр! Тамыркайлар яна!
Күккә карап нәгърә орырлык –
Көлләр булып кала тамырлардан
Мең буынга җитәр бер хурлык.
Үзәк өзгеч бер хатирә булыр
Тайгаларның тере яңгыры...
...Язмышларга ургый-ургый дулый
Вәхшәт туе – Тамыр Яндыру.
Тарихларны Вакыт җилләрендә
Карарлар да беркөн җилгәреп –
Офыкларны каплар кара көлләр –
Хурлык көле – Тамыр көлләре...
 

Кара күбәләк

(Баллада)

 
Шәһәр читендәге борынгы Йорт.
Хәлсез, авыру йорт... Соңгы көннәр
Якынлашып килә инде аңа...
Рәхмәт белән искә алыр кемнәр?
 
 
Һәрбер хәсрәт аның хәтерендә,
Хәтерли ул һәрбер куанычны;
Йорт яныннан узган олы юлдан
Күпме чорның тузаннары очты!
 
 
Буын арты буын алмашынды...
Йортның авыр, калын ишекләре
Хәтерлиләр күпме җеназаны!
Күпме үксүне йорт ишетмәде!
 
 
Җил-яңгырлар түгел – кешеләрнең
Газаплары җиргә тартты аны...
Йорт тирәли күбәләкләр булып
Очып йөри кешеләрнең җаны...
 
 
Һәр яз саен бер күбәләк йөри
Чорма тәрәзенә бәргәләнеп –
Кара чәчле нәни кызның җаны –
Ятимәнең кара күбәләге.
 
 
Хәтерли Йорт аның карашларын:
Төнге ике чишмә сыман иде,
Төнге ике чишмә өсләрендә
Һич таралмас төнге томан иде.
 
 
Йорт яшь иде әле ул чагында.
Сул бүлмәнең тәрәзеннән һаман
Ятимә кыз кемнедер гел көтте
Ераклардан килгән тын юллардан.
 
 
Һәр көн ишетте йорт, сул бүлмәдә
Кара җанның шашып тузгыганын
Һәм үксүен нәни ятимәнең...
Йа, кешеләр, ни соң җитми тагын?!
 
 
...Һәм кояшлы, якты язгы көнне,
Утырганда шомырт сутка тулып,
Капкадан кыз очып кайтып керде,
Әле генә кош тоткандай булып!
 
 
Юк, кош түгел иде ул кулларда –
Кыз урамнан тапкан икән курчак! –
Күреп аның якты карашларын
Йорт гаҗәпкә калган иде шулчак:
 
 
«Бәхет дигәнең, һай, матур икән!
Сиңа да көн килер икән, сабый!
Әгәр менә хәзер... Мин Йорт түгел,
Әти дигән кеше булалсаммы! –
 
 
Кулларыма алып, өскә чөеп,
Күзләреннән үбәр идем аны!
Күкрәгемә кысып сөяр идем!..
Бу бәхетне җуя күрмә, җаным!..»
 
 
...Һәм бу көнне, узган-барган кеше
Йортка карап исе китеп торды:
«Боларда соң ни хәл булды икән? –
Йортларына кадәр йөзе нурлы!»
 
 
Тик озакка бармады шул шатлык,
Кара тавыш тагын дөнья тетә! –
Һәм бичара курчак очып төште
Урамдагы язгы күлләвеккә.
 
 
Ләкин сабый никтер еламады.
Тынды. Дәшмәс булды. Яшен йотты.
Тиңсез әрнү, олы газап басты
Шәһәр читендәге бу таш Йортны...
 
 
Ә төн кергәч, бер могҗиза булды:
Кыз урамга чыкты качып-посып –
Курчагын ул алды күлләвектән
Һәм ул аны куенына кысып,
 
 
Шыпырт кына тын чормага менде...
Әзерләде урын бер тартмага:
«Салкын тигәндер лә, мескен Нәнәм,
Ят та шушында син йоклап кара...
 
 
Иртәгә ай чыккач, мин тагын да
Йөгерермен синең янга, яме?..
Ял ит бераз йолдыз яктысында –
Ачып куям менә тәрәзәне...»
 
 
...Аһ, ул айлы төннәр! Хәтерли Йорт
Кызның шыпырт әйткән өметләрен:
«Сагындыңмы, Нәнә? Курыктыңмы?
Юк, беркая синнән мин китмәдем!
 
 
Беләсеңме, бераз үсим генә...
Икәүләшеп качарбыз без моннан! –
Белсәң иде минем күргәннәрне...
Бу – Йорт түгел! Бу бит кара зиндан!»
 
 
Белмәде шул сабый бу сүзләрнең
Рәнҗеткәнен Йортны! Карт Йорт түзде...
Ни аңласын сабый?.. И кешеләр,
Йортларыгыз күбрәк аңлый сезне!
 
 
«Беләсеңме, Нәнә?.. Мин үскәч тә
Ташламамын сине! һичкайчан да!
Кәләш булсам да үз шаһзадәмә,
Тәмам әби булып картайсам да...
 
 
Яшәсәм дә затлы пулатларда,
Син түремдә минем торачаксың!
Курчак кына түгел бит син, Нәнәм!
Мин бит сине үз бәхетемә таптым!..»
 
 
...Йорт бәхетле иде бу сүзләрдән;
Йорт белгәнне ләкин кыз белмәде:
Курчак тере иде! Әйтә генә
Алмый иде ләкин күңелдәген...
 
 
Күз йоммыйча тыңлап тик торды ул
Һәм, үкенеп курчак икәненә,
Изге сүзләр белән дога кылды
Кызга бәхет теләп эчтән генә.
 
 
Һәм уйлады үзе моңсуланып:
«Үскән кызлар бездән китәләр шул...
Күзләремә кара... Уйлап кара,
Нигә дисең алар бик ямансу?
 
 
Җаннан кадерлерәк дустым иде
Сиңа кадәр зәңгәр күзле бер кыз...
Үсеп җитте... һәм ул миннән китте.
Мин урамда калдым япа-ялгыз.
 
 
Шаһзадәсен табып алгач кызлар
Һәм ишеткәч шау-шулы туй җырын –
Урын калмый безгә күңелләрдә...
Чүплек башларында безнең урын.
 
 
Юанычка җиргә яралганбыз –
Курчакларның язмышы бу җирдә,
Бик сагышлы, әче безнең язмыш –
Үзең берүк курчак була күрмә!..
 
 
Ә хәзергә... Юаныч тап миннән,
Җылын һаман минем янга килеп...
Сезнең үсеп бездән киткән чакны –
Без атыйбыз аны үлем диеп...»
 
 
...Узды еллар... һәм Йорт шаһит булды
Яшь шаһзадәнең капка шакуына.
...Олы юлда озак тынмый торды
Туй атлары туздырган ак томан...
 
 
Чормадагы ялгыз әрҗәне дә
Калын томан басты... Еллар үтте...
Курчак һаман керфеген дә какмый
Кара күзле, моңлы дустын көтте:
 
 
«Затлы йорттан урын кирәк түгел –
Болай гына кайтып күрсен иде,
Күзләремә кунган тузаннарга
Җылы сулышын бер өрсен иде...
 
 
Юк, ышанмыйм кайтмый калуына! –
Мин булганга исән калды ла ул...
Һәлак итте мәллә чиста җанын
Тормыш дигән һәлакәтле давыл?
 
 
Юк, кайтыр ул... Хәтта һәлак булып,
Күзкәйләре йомылса да әгәр...
Курчак үлми. Ә мин үләр идем
Шатлыгымнан... аны күрсәм әгәр!..»
 
 
Һәм бер айсыз төндә борынгы Йорт
Нидер сизеп, кинәт куйды әрнеп –
Йөри иде кара бер күбәләк
Чорма тәрәзенә бәргәләнеп...
 
 
Аңлады Йорт... һәм курчак та сизде –
Таныды ул моңсу күзле дустын...
Кеше гомерен уйлап сызланды Йорт
Һәм күбәләк үрсәләнеп очты...
 
 
...Шәһәр читендәге иске Йортны
Җимерергә диеп килде карар.
Бульдозерчы учка төкерде дә
Газга басты: «Тәвәккәллик... ярар!»
 
 
Нык карышты карт Йорт – кемнәрендер
Сакламакчы булган сыман итеп,
Нәкъ кеше күк ыңгырашты озак...
Һәм җиңелде: «Хуш булыгыз... Киттем!..»
 
 
Тәрәз артындагы күбәләккә
Әйтте курчак: «Киттек... Сагындыңмы?..»
...Ай күмелде болыт асларына.
Мәңгелеккә курчак күзен йомды...
 
 
...Бульдозерның тимер табаныннан
Икенче кат курчак булды һәлак.
...Хәрабәнең кызыл тузанында
Бәргәләнде кара бер күбәләк...
 

Уңышлы ау сезгә!

 
Бөек Хаҗи-Тархан атаулары!
Лотос патшалыгы!..
Җилдер, көймә!
Алып кер син безне
     Табигатьнең
Йөрәгенә –
     очып барган көйгә!
 
 
Челән очышлары –
     сулыш сыман...
Иңли күкне казлар гаиләсе.
Астан
     мамонт күтәрелә сыман,
Чытырманда –
     кабан кабиләсе.
 
 
Кибә җирдә елан кабыклары.
Ә чоңгылда сер шәрехли җәен.
Ялт-йолт итә
Су яшене – чуртан!
Имин булсын, дельта, яшел җәең!
 
 
Яшәр өчен җиргә яралганнар!
Гүзәл сунар булсын
     җирдә яшәү!
Мин –
     Маугли бүген,
          оран салам:
– Уңышлы ау сезгә, кан кардәшләр!
 
 
Озын гомер – талның чукларына!
Лотос таҗларына – якты язмыш!
Азат ау канунын бозганнарны
Җирләр йотсын,
     суксын ачы каргыш!
 
 
Мең фатиха миннән,
Кыргый Дөнья!
Гел уңышлы булсын сунарларың!
Тере суның уйнак назларыннан
Изрәп ятсын, дельта,
Мул ярларың!
 
 
Җир һәм Кояш балалары бит без!
Барыбыз да бер анадан туган...
Мин –
Маугли!
Гомер телим сезгә
Һәм сәламләп каршыгызга чыгам:
– Уңышлы ау сезгә!
 

Тутык

 
Кем каргышы сукты бу нигезне?
Ниләр кырдык туган йортта без? –
Нитрат чәчеп,
     гарип урабыз да
Үле судан балык тотабыз.
 
 
Кыргыйланды тәмам безнең акыл –
Табигатькә тоташ ут ачты:
Сут тулышкан иген тамырлары
Һәлакәткә барып тоташты.
 
 
Тагын нинди сый кирәк бу җиргә?
Ниләр генә тагын өстисе? –
Хыял хәтле хыялларны хәтта
Мутант итте
     рухи пестицид!
 
 
Ярның якасында
Авыл моңы –
Китсенме ул
     дөнья туеннан
Текә ярдан аска томырылып,
Авыр бер таш бәйләп
Муенга?
Юк, авылның җаны
     тере җирдән,
Салаватлы күктән башланды –
Китсә дә ул китәр
Пакь салават
Күпереннән түбән ташланып.
 
 
Чын бәхетне көтеп яшәдек лә
Вакытында яуган яңгырдан! –
Сут
     тамырга төште,
Тук башакка
Ул сүз булып менде тамырдан.
 
 
Изге хисләр күтәрелә иде,
Таңгы яңгырларга төренеп –
Яшәешнең сере шунда, юкса
Яшәешнең бүтән сере юк...
 
 
...Бүген таңда үзем күреп тордым –
Кем каргады безнең нигезне?! –
Тутык болынлыкта
     тимер бия
Шалтыр калай колын имезде.
 
 
Кыр өстеннән узды заман кошы
Канат белән кыеп тирәкне –
Стронций күзле,
Уран сулышлы ул,
Корыч җанлы,
     бетон йөрәкле.
 

Буранның туганы

 
Җанга урын тапмас чаклар була...
Олагасы килә шул минутта,
Дөньяның бар низагларын ташлап,
Буран уртасына –
     ялгыз йортка!
 
 
Ябырылып җиргә йолдызлардан,
Җирдән йолдызларга күтәрелеп,
Уйнакласын иде серле карлар,
Күк томалап, дулап, бөтерелеп...
 
 
Дөнья айкап искән буран җиле,
«Ни хәлдә син, туган?» дигән сыман,
Йөрәгеңнән хәл белешсен иде
Гарасатлы дөнья уртасында.
 
 
«Син – туганым! – дисен иде буран, –
Исмең генә синең Кеше бары,
Син бит
     безнең чиксез бушлыктагы
Ак буранның мәңге тере кары!»
 
 
Тагын шуны әйтсен иде буран:
«Гомерләрең янып беткәч утта,
Соңгы сәфәреңә кузгалырсың,
Мәңгелеккә бездә син калырсың –
Буран уртасында –
     ялгыз йортта...»
 
 
...Алып китәр, ахры, мине буран,
Томалап бер
     гомер офыкларын!
Чыннан да, мин Буран туганыдыр –
Күкрәгемдә –
Буран болытлары...
 

Тойгы бурлагы

 
– Анна Каренинаң кайда, абый?
– Ул, энекәш, һаман хыялда!..
...Үрәзмәткә
Хираҗ абыйга без
Кунак булып бардык ул ялда.
 
 
Алмагачлы бакча...
Төн алдыннан
Кием сала Сәет урманы.
Серен сөйли
Алып күкрәгендә
Былбыл йөрткән тойгы бурлагы.
 
 
– Нигә кирәк безгә
Толстойны
Аңламаган ялгыз, туң йөрәк?
Кеше булыйм дисәң,
Бу дөньяда
Йөрәгеңә сыймас моң кирәк!
 
 
Каренина
     түгел микән диеп,
Мин, энекәш, бер кыз урладым,
Лев Толстой әйткән изге сабак
Сүрәсенә карап тормадым!
 
 
Дөрес икән тәгълиматы аның –
Каренина
     мине ташлады,
Нишлим, энекәем,
     кояштай пакь
Хыялларым чынга ашмады...
 
 
...Әңгәмәгә безнең шаһит булды
Капылт ут кабынган таң гына –
Үрәзмәтнең
     ялгыз Толстое
Сагышларын түкте җаныма.
 
 
Таң кабынгач,
     тиз-тиз киенде дә
Көнне көтте Сәет урманы,
Һаман сөйли
     Алып күкрәгендә
Былбыл йөрткән тойгы бурлагы...
 

Чегем шарламалары

 
Биекләрдән су ыргыла аска –
Бәреп шәфкать белмәс гамьсез ташка,
Җанын һәлак итә ләбаса! –
Мәгърур тауга – утлы манзара бу,
Мәгърур күккә – шаулы тамаша.
Бәргәләнеп ташка, кайный-кайный
Юлын дәвам итә исән-сау.
Һәм сөйли күк агым:
«Вакыт – мин ул,
Мең яшәрсең, миңа охшасаң!»
Биекләрдә көнен иткәннәрне
Куган язмыш төрле якларга,
Тик тынмаган,
Буйсынмаган һаман
Җырындагы утлы шарлама.
Әнә шулай кичү кирәктер дә
Язмыш дигән төпсез үткелне –
Түбән ташланып та исән калган
Чегем шарламасы шикелле.
 

Кем?

 
Кеше, имеш, чучкалардан
Аерыла шуның белән –
Башын күтәреп ялгаштан
Йолдызга карый белә!
 
 
...Кем ышкынып ята җирдә
Суларның юлын бүлеп?
Кем тоташ ялган мыркылдый
Биек мөнбәргә менеп?
 
 
Кем, гөл багъларына кереп,
Җир сөрә танау белән? –
Елгалар юлын югалткан,
Диңгезләр инде үлгән...
 
 
Бер чикләвек эзлим җирдән,
Кердек урманга – эчкә –
Урманнарның –
          асты өскә!
Дөньялар –
     асты өскә!
 
 
Җир күчәренә ышкынып,
Рәхәт тапмак итәбез –
Йолдызларга карый белгән
Чучка түгел микән без?
 

Марш

(Баллада)

(Бөек Ватан сугышы ветераны Харис ага Һадиев сөйләгән вакыйга)

 
Көлгә ятты басудагы камыл.
Кереп алган дошман авылга.
Югалттык без күпме егетләрне! –
Һөҗүм иттек ярсып тагын да...
 
 
Йөз чөерде җиңү...
     Комбат мескен
Бер чарасыз кулын күтәргән –
Эт ашасын, имеш, талатканчы
Үзебезнең
СМЕРШтан килгән этләрдән!
 
 
Яңа комбат килде. Бер карауга
Кем икәнен булмас әйтеп тә –
Нәкъ безнең күк... Бөтенебез гүя
Кыргый куак сыман
Бер төптә.
 
 
Ул
агроном булган тыныч чорда.
Әйтеп куйды:
– Төгәл биш наряд –
Икмәк үскән җиргә төшертсәгез
Тегеләрдән хет бер снаряд!
 
 
Дәште комбат:
– Кемнәр көйне тоя?
Музыкага кемнең куллар нык –
Сәйдәшевнең
«Совет Армиясе
Маршы»н оркестрда уйнарлык?
 
 
Өч адымга алга!
     Сезгә диеп,
Оркестрны махсус сораттым.
Музыкасыз булмый!
     Күрәсез бит,
Кызган чагы җитте уракның!
 
 
Гарык булдык –
     рәхәт чикте дошман,
Ничә көн ул безне тукмады!..
...Шул арада, оркестрны төяп,
«Полуторка» килеп туктады.
 
 
Бурыч куйды безгә яңа комбат:
– Теләсәгез нәрсә кылыгыз,
Әмма
     таң атканчы
          Сәйдәшевнең
Бөек маршын уйнар булыгыз!
 
 
...Беркайчан да мәгәр онытасым юк
Аяусыз һәм канлы ул таңны –
Сөремләнеп янды иген кыры,
Чыгар-чыкмас кояш тукталды.
 
 
Күтәрерлек түгел иде башны,
Үлем җирдә бәйрәм гүләтте.
Кинәт
     мәңгелектән бер моң килде,
Кош уянды җанда гүяки! –
 
 
Каеннарны сарды Сәйдәш маршы.
Юк,
     без ким түгел җирдә һичкемнән! –
Әйтерсең лә
          туган як казлары
Күтәрелде таулар өстеннән.
Таң капкасын ачып чыкты әнкәм.
Эзкәйләре – чыклы чирәмдә...
Талгын гына йөзде ак болытлар
Чишмә төпләрендә – тирәндә...
 
 
Тал чагылган суда дулкын кага
Каз мамыгын инеш ярына...
Алачыкта әти сабан кайрый –
Җидегәннәр оча чарыннан!
 
 
Чатнап кабыныр күк сулар һава
Һәр аваздан, һәрбер тавыштан...
Нишләп әле
     марш
          бар җанымны
Керендерде үлмәс сагышка?
Гүя
     барлык чорда
          газапларга
Дучар булган затлар исеменнән
Кыр казлары сыман аваз салып,
Җаннар очты дөнья өстеннән.
 
 
Тешен кысты комбат:
– Сәйдәшчеләр!
Без исән-сау чакта бу җирдә
Яңгырыйк
     бер якты аваз булып,
Үзебезгә насыйп гомердә!
 
 
Тезләнде дә җиргә безнең комбат,
Туфрак алып уды учына.
– Берүк кенә, – диде, – сынатмагыз!
Безнең бурыч, – диде, – шул гына!
 
 
Күтәрелдек...
Җитәкләде җанны,
Сәйдәш үзе безне күтәрде:
«И туганнар, бирмик килмешәккә
Тургай сайрап торган күкләрне!..»
Кузгалдык без... Ябырылды гүләп
Безнең өскә әҗәл бураны.
     ...Җирне кочып,
          канлы буразнага
Калды ятып комбат-агроном.
Икмәк исе килгән туфрак белән
Актарылды аның тирәсе.
Туфракны ул һаман исни сыман...
Туфрак булу шушы, күрәсең.
 
 
Күтәрде моң безне атакага,
Һәм горнизон кулын күтәрде.
Әйтте шулчак дошман коменданты:
– Буйсындырдык җирдә күпләрне...
 
 
Бер нәрсәне ләкин аңлатыгыз –
Штрауслы халык без җирдә...
Ләкин мондый...
     мондый музыканы
Ишетмәгән идем гомердә!
Кемне уйнадыгыз?
          Хыялымны,
Юк, яшермим хәзер һичкемнән:
Күргән кебек булдык –
          казлар очты
Без таптаган җирләр өстеннән.
 
 
Нинди музыка ул?
Авторы кем?
Кайлардан ул алган бу дәртне? –
Шашындырды минем солдатларны,
Мине хәтта
     ул
          кул күтәртте...
 
 
...Терел дә син, и җавап бир, комбат!
Тамагың кыр. Кипсен күздә яшь.
Сал да фуражкаңны, маңгаең сөрт
Һәм әйтеп куй аңа:
– Бу – Сәйдәш!..
 
 
Әгәр исән кала күрсәң,
Комбат,
Көтте сине салкын Себерләр...
 
 
Тик
     бер гомер биргән безгә язмыш! –
Синеке,
Ил,
Безнең гомерләр!
 
 
...Буразналы киң басуга күмдек.
Түшәк иттек язның туфрагын –
Бер моң булып сеңеп калды җиргә
Кемгә – комбат,
     кемгә – агроном.
 
 
Киң юлларны иңли Сәйдәш маршы.
Атларга да безгә атларга!
...Безнең күлгә төшеп кунарга дип,
Казлар оча туган якларга...
 
 
Казлар оча кыргый аваз салып,
Җаннар сыман
     дөнья өстеннән –
Кычкыралар алар
Дөньяларның
Газап ияләре исеменнән...
 

Комган сабы

 
Һаман күз алдымда ул алачык –
Киерелеп тимер сукканда,
Алыпларга куйган авыр сандал
Урыныннан хәтта купканда
 
 
Килеп керде
Берәү...
     Тышта – эссе.
Сөт чүлмәге чатный казыкта.
Күләгәдә
     ипләп тел чарларга,
Гәп сатарга кергән
Абзыкай!
 
 
Тимерчедән бер сүз ычкынмагач,
Абзый кеше үзе тотынды:
– Дага кадагын бик юка суктың!
Улың дөрес өрми утыңны!
 
 
Без нык кизәндек тә
          туры суктык,
Сүзле иттек күпме йөрәкне! –
Янып пешкән тимерчегә
Теге
Тимер бөгү серен өйрәтте.
Тимерче дә кинәт телгә килде:
– Ярдәм итче, Конвой, иренмә,
Гел җитешеп булмый,
Синең куллар
Көчле иде
Себер җирендә.
 
 
Менә –
     комган сабы.
          Шуны бөгеп,
Ычкындырмый гына тотып тор –
Тәгәрмәчкә кыршау тартасым бар,
Шуңа чаклы гына көтеп тор...
 
 
...Эшен тәмамлады тимерче кич.
Күн алъяпкыч
Чөйгә эленде.
Шабыр тиргә баткан
Тегеңә ул
Әйтте:
– Йә, көйрәтик челемне!
 
 
Комган сабын бөгеп тоткан килеш
Миңа башын какты ул агай:
– Без сөйләшкән чакта Күмер базы
Тирәсендә йөрсен бу малай!
 
 
– Ярлыкауны минем көтәсең син –
Барсына да түздем, күнектем:
Нишлисең бит? –
     төрмә тимере дә,
Малай гомере дә минеке,
Минеке!
– Бу тотканы ташлыйммы соң мин, зэк,
Тота-тота куллар оеды!..
– Иртәгесен,
     буш вакытың булса,
Тагын сугыл!
Ташла бу юлы –
 
 
Синдәй
     яраксыз ил тоткасы ул.
Син дә шулай –
          бөгеп торганы! –
Тоткаларны
Илнең саф суына
Маңка белән ябыштырганы...
 
 
...Тук былбыллар сайрый мөнбәрләрдә,
Ил атының
     йолкып нуктасын.
Җаен табып,
Ничек тоттырырга
Аңа
Теге... комган тоткасын?!
 
 
...Мин сөйләмәс идем бу хәлләрне,
Әгәр
Үзем күреп тормасам –
Тимерчесе – әткәм,
Теге абзый
Аңа конвой булган булмаса...
 

1937

 
«Кошлар да килеп сайрамый
Сезләр яшәгән яктан –
Шагыйрегез көне-төне
Алтын юа улакта...»
 
 
...Караңгы баракларда ул
Баш куеп салкын нарга,
Меңләгән сораулар белән
Эндәшә заманнарга.
 
 
Гомернең аен-елларын,
Көннәрен барлый-барлый,
Ерактан – Себер түреннән
Халкына дәшеп карый...
 
 
Халкына дәшеп карый да,
Җаваплар көтә-көтә,
Бүгенге төнне калдырып...
Киләсе төнгә үтә.
 
 
Төнге йолдызлар биектән
Йөрәккә нурын коя,
Шуңа йөрәге җылынып,
Шагыйрь көрсенеп куя:
 
 
«Болытлар – минем сеңелләр,
Төнге җил – минем туган.
Чор, салып мине улакка,
Җанымнан алтын юа.
 
 
Безнең язмышларны әгәр
Янган утка атсалар,
Бездән калган көл эченнән
Самородок тапсалар –
 
 
Танырлар микән соң мине
Уллары килер көннең? –
Шулар өчен саклап калган
Җаным булыр ул минем...»
 

Сөембикәнең хушлашу догасы

 
Алар җиңде... Безнең
     кулдан кылыч төште.
Миңа – әсирәгә әзерләнде бөят.
Алып китә алар мине түгел, халкым,
Китә алар синең шөһрәтеңне төяп.
Хуш, бәхетсез халкым!
Мин калдырам сине
Алларыңда торган мең афәтле килеш,
Киләчәксез килеш мин калдырам сине,
Йөзең канлы килеш, җәрәхәтле килеш...
 
 
Утлы күзләр атып яна мәгърур кала.
Елантауда кешни яралы яу аты.
Безнең язмышларны әрдәнәләп өеп,
Безнең данны
     алар
          шул учакка атты.
Соңгы өметләр дә беттемени янып?
Кайнап бетте Казан... Җиңүчегә – табын!
Ташланмадым текә, биек манарадан –
Очты манарадан, халкым, синең даның.
 
 
Калаң нигезенә эт күмелгән шәһәр!
Көмеш җырым, Болак! Алтын җырым, Идел!
Инде мәңгелеккә саубуллашкан чакта
Ханың түгел – кызың гафу сорый, Идел!
 
 
Гафу сорый кызың – зәңгәр дулкыныңа
Гөрләп аккан канны бик күп куштым, Идел!
Яу китердең миңа, кан дошманым, Идел!
Күп яуларга йөрттең, тугры дустым, Идел!
 
 
Кичерә күр, халкым! Сау гына бул, халкым!
Тәхетең дә китте, бәхетең дә бетте –
Хагын-нахакларын чорлар үзе әйтер –
Күк гөмбәзен тишеп безнең уклар үтте.
 
 
Чорлар үткәч,
     күккә
          карап искә төшер –
Ук эзләре анда җем-җем җемелдәшер...
 

Күңел сагы

 
«Чын кеше бер генә!» диеп
Саналганлыктан,
Күпме
Халыклар юкка чыктылар,
Башлары Себер китте...
 
 
Киләчәк күрә күрмәсен
Нәкъ шуның ишеләрне –
«Чын кеше бер генә!» – диеп
Санаган кешеләрне.
 
 
Ту җиргә,
     Адәм баласы,
Әнкәбез Һава кызы –
Сез бит җиһанның бердәнбер
Сулкылдаган йолдызы!
 
 
Бөекләр булып туыгыз,
Биекләр булып кына! –
Сезне көтеп,
          Сөю кошы
Тамырларда талпына...
 
 
Иярмәсен тик вәхшилек
Туар даннарыгызга –
Исән ту,
     Адәм баласы,
Сезнең каннарыгызда
 
 
Кайнап торсын бөек акыл! –
Бәби тапкан чагында,
Җир вәхшиен тудырам дип,
Көтәме сөйгән ана?
 
 
Сөюсез тапма, и Ана,
Кара бер алмагачка! –
Сөю кошы,
     канат җилпеп,
Сәлам бирмәс
Палачка!
 
 
– Читләп үтмәсен безләрне
Сөюнең канатлары –
Сөюсез туганнар гына
Кеше үтерә бары...
 
 
Халкым – әнкәм!
     Сөю кошы
Очына бит, талпына –
Боек түгел,
     бөек бала
Табып бир бу халкыма!
 
 
Моңарчы тапканнарың бит
Солдат та
     тоткын гына...
Барабыз юкса язмышның
Иң соңгы упкынына.
 
 
Тукайларың,
     каска киеп,
Әфганнарга керделәр,
Мәрҗаниләрең конвойлы
Салкын Себер төпләрендә
Урман кисеп йөрделәр...
 
 
...Имансыз калдың, и халкым,
Ни саклар күңелеңне? –
Уйнаштан туган буынга
Калдыра күрмә Илне!..
 

Офыкларда төн канаты яна

 
Таныш сагыш камыш тавышында,
Таныш тавыш камыш сагышында,
Дулкын-дулкын булып ага җәйләр,
Бар гомерем – сулар агышында.
 
 
Кире кайтмый сулар, кабатланмый.
Сиңа салкын бугай.
     Сыен миңа.
Бер карасаң, дөнья – тоташ сугыш,
Бер карасаң – гади уен гына.
 
 
Иңнәремә салып кулларыңны
Тынып калдың. Сулар ага, ага...
Сулар акмый –
     без китәбез гүя
Күз күрмәгән төбәкләргә таба.
 
 
Сүзсез генә сөйлик. Сүз кирәкми.
Газап – сөю каны, ә бит бу кан
Хасил булган тып-тын гөрелтедән
Һәм гөрелдәп торган зур тынлыктан.
 
 
Офыкларда төн канаты яна,
Пәйгамбәрләр йоклый тарихларда.
Сүзсез генә сөйлик.
     Ага еллар
Сүзсез генә бәргәләнеп ярга.
 
 
Мизгел саен тәмамлана җанда
Үткәннәрем,
     янә
          мизгел саен
Киләчәгем шуннан юлын ала,
Шуңа елыйсыңдыр син, мөгаен...
 
 
Елыйсыңдыр,
     шушы мизгел аша
Атлап чыгып, килер көннәремә
Китмәсеңне белеп,
     каласыңны
Үткәнемдә...
     Ятып иңнәремә
Елыйсыңдыр...
     Күзләреңнән үбәм.
Бу – хыялдыр, бәлки, әйт, яшермә!
Тик хыялый иреннәрем яна
Йолдыз сыман кайнар күз яшеңнән...
 
 
Бер карасаң, дөнья – тоташ сугыш,
Бер карасаң – гади уен гына...
Үткәнемдә сиңа салкын булыр.
Сүзсез генә сөйлик.
     Сыен миңа.
 
 
Көзләр булып ян да җылыт мине –
Үткәнеңдә калам берьялгызым.
Бик куркыныч булыр берүземә.
Гомер нинди кыска!
Нинди озын!
 

Кыямәт кичәсе

 
– Һаман болай яши торсаң,
Утырасың бит, энем...
– Куркыттың, абый! –
Утыру –
     изге хыялым минем!
 
 
– Каян акча юнәтәсең
Бу яшеңдә... эчәргә?
– Акча өчен син эшлә!
Мин
Тумаганмын эшләргә...
 
 
Сезнең булдыксыз дәүләтне
Туйдырып кара – ай-яй!
Сездәй
сыртны тунатырга
Без ишәк түгел, агай!
 
 
Без күп бит...
Алабыз чорнап,
Бирми генә карасын! –
Менә син үзең, абзыкай,
Бирми кая барасың?!
 
 
– Синең кебек улларым бар...
– Ник әйтмәдең баштан ук? –
Безнеке булачак алар,
Без дә юктан башладык!
 
 
...Сүзләренә
Шигырь сөймәс
«Телбизәкләр» өстәде
«Казан феномены»ның бер
Туза белмәс көпчәге.
 
 
«Сабыйлар бара сабакка...» –
Туфан кисәткән иде –
Яңаларның кем буласын
Әйтеп күрсәткән иде...
 
 
Инде шулар килде бугай!
Ә мин
     кыямәтне
Җирдән
Көтмичә, күктән көтәм –
Төрмәләр хәтта аларга
Сабаклы мәктәп икән!
 
 
Хәер,
     нигә уфтанырга?
Ул уй күктән килмәде –
Юлбашчылар үзләре үк
«Мәктәп» диде төрмәне...
 
 
Менә ул безнең казаныш! –
Күземә карап тора:
– Тартырга бир, падло! – диеп,
Нык итеп тамак кыра.
 
 
«Энем» димме сиңа, егет,
Әллә «улым» диимме? –
Утыртулар белән илне
Утырттылар бит инде!
 
 
Утырттылар төп башына,
Карама көлләренә.
Ач авылларны кармалап
Исте ач җилләр генә...
 
 
Почмактан чыгып сугучы
Чит-ят түгел –
     улың бу! –
«Казан феномены» түгел,
Зинһар, аңла, кеше, җаным –
Азак феноменың бу!
 
 
...Күзләрендә Соңгы көннең
Соң яктысы талпына –
Кыямәтнең соң илчесе
Күземә карап тора...
 
 
Әгәр әйләнсә кирегә:
– Утыртасың бит, энем! –
– Май кап, абзый,
Утыртулар –
Изге шөгылем минем...