Текст книги "Бер көйрәтик, гомер = Давай поговорим, жизнь"

«Халык дошманы» турында бер истәлек

 
Шәриф Камал авылында
Йөрергә чыктык кичен...
Барысы да гаҗәп икән
Бу Туфан агай өчен!
 
 
Ристан кәҗәне күрүгә,
Күңеле ташып китә:
– Әссәлам, кәҗә, әссәлам! –
Маңгаен кашып китә.
 
 
Кәҗәгә дә,
Кәҗә капкан
Чирәмгә дә туган ул –
Олы юлның тузаннарын
Туган иткән Туфан шул...
 
 
Коеларга исе китә,
Басмаларга, капкага...
– Яшибез икән бит әле! –
Дия-дия шатлана.
 
 
Исем китеп,
Яннарында
Карап торам мин аңа –
Туфан шаккатмаган тагын
Ни бар икән дөньяда?
 
 
Һәммәсе дә шигырь аңа,
Һәммәсе – галибанә:
Капка астыннан өргән эт,
Түмгәктәге бүдәнә...
 
 
Сабыр абзыйлар чыгалар:
– Күрче моны! Кит әле!
Туфан фәлән... – диделәр бит,
Исән икән бит әле!
 
 
...Шулкадәр шат кич иде бу,
Тик бер хата булмаса...
Ераккарак барып чыктык:
Рузаевка,
Станца.
 
 
Пересылочный.
Зэкларны
Күчерәләр гөр килеп.
Агарынды Хәсән ага,
Агарынды бүз кебек.
 
 
Алай ук булмас бәндәләр,
Зәһәрле елан чакса.
Кораллы конвой өере:
– Сесть! И не двигаться!
 
 
Тоткыннарны таш перронга
Утыртканнарын карап,
Ырлап торган ач этләрне
Котыртканнарын карап,
 
 
Хәсән аганың күзләре
Чыланганнар иде бит:
– Зөлфәт... мине дә шушында
Чыгарганнар иде бит...
 
 
Чыгарганнар иде алар,
Тезләндергәннәр иде...
Киче дә нәкъ шундый иде...
Күге дә зәңгәр иде...
 
 
Ул чорлар да түгел ләса –
Бәндәләргә ни җитми?
...Кычкырды конвой Туфанга:
– Посторонним отойти!
 
 
А ты, седой, куда попёр?!
Приклада захотел?!
...Аксакалның күзләрендә
Рәнҗешләре нихәтле!..
 
 
Берни әйтми китте Туфан –
Җаны төелгән иде.
Күпне күргән ак башкае
Түбән иелгән иде.
 
 
Кичен шигырь укыды ул
Клубта.
Башын иде.
Күзләрендә бик ерактан
Агылган болыт иде.
 
 
Агылды карашларында,
Керфекләренә кунып,
Күпме агылып та, һаман
Агылып бетмәс болыт.
 
 
Гаҗәпләнеп, күзгә карап,
Сәхнәдә басып тора...
Станцада –
     яңа поезд.
Шлагбаум ачык тора.
Кемнәрне ашыктыра?..
 

Канат җиле

Күтәрелде кошлар иле белән...

Наис Гамбәр

 
Безнең бәхет бары Мөслимдәдер...
Кайтыйк әле, Наис, Мөслимгә бер –
Өшәнгән бу бәгырь җылынсын...
Барыйк әле иртүк Ык ярына,
Тездән чумып салкын чыкларына,
Авыз итик каен сулышын!
 
 
Сукмакларга үлән үскәндер бит,
Тик учаклар әле исәндер бит –
Сагынгандыр безне сукмаклар...
Үзебезчә тик бер сөйләш кенә,
Чылтыр чишмәләргә эндәш кенә –
Телләреңә былбыл кунаклар!
 
 
Тынып ыгы-зыгы, алкышлардан,
Колак салыйк әле шул кошларга –
Моң тәменә алар өйрәтте...
Күтәрелсен кошлар иле белән –
Шул кошларның канат җиле белән
«Өф»ләп дәвалыйк бер йөрәкне.
 
 
Кайтыйк әле, Наис, Мөслимгә бер!
«Кыз сукмагы» синең исеңдәдер –
Безнең ярлар асыл яр иде!
Асылъярлар һаман шунда сыман...
Тәрәзәдән – гөлләр арасыннан
Караттырган чаклар бар иде!
 
 
Шул сукмактан тик бер үтик әле,
Таныш тәрәзләрне чиртик әле...
Ай калыккач, зәңгәр эңгердә
Зарыккандыр сөйгән ярлар көтеп!
...Тибрәнмәс шул инде пәрдә чите –
Кабатланмый сөю бу җирдә...
 
 
Ә шулай да кайтыйк Мөслимгә бер!
Моң чишмәсе бары Мөслимдәдер –
Кипкән иреннәргә моң тисен!
Күтәрелсен кошлар иле белән –
Шул кошларның канат җиле белән
Җиллиселәр килә, җиллисе!
 
 
Әйдә, киен! Калсын бу мәгыйшәт!
Гомер уздырабыз монда нишләп?! –
Тормыйк, табында, дип, аш кала...
Кайтыйк әле газиз Мөслимгә бер –
Беркая да качмас мескен дәвер,
Дәвам итәр бездән башка да...
 

Бул гына!

 
Күкнең тансык балкышлары сыман
Җемелдә гел гомер юлымда! –
Синнән бүтән һични үтенмимен...
Бул син бу дөньяда!
Бул гына!
 
 
Һич югында, ерак йолдыз нуры
Булып, миңа там син тын гына...
Сөю дәшкән былбыл булып сайра,
Аккоштай йөз дөнья таңында!
 
 
Сиңа гына бары багышланыр
Хәтта соңгы сулар тыным да...
Миңа бүтән берни кирәк түгел! –
Син бул гына... Бары бул гына!..
 

Язгы су

 
Хәтерлисең микән
     кар астында
Сулар чылтыраган ул кичне?
Җир җылынды йолдыз карашыннан,
Үзәннәргә язгы су төште...
 
 
Чылтырады сулар кар астында...
Бу – безнең яз иде!
Әле дә
Митинглы сырхау бу дөньядан
Колакларым тонган хәлемдә,
 
 
Элмәк эләр өчен җайлы урын
Эзли торган кыен чакларда,
Кар астыннан шул яз чылтыравы
Саркып чыга... Җанны актара.
 
 
Мин йотлыгып эчәм бу дөньяны!
Әллә соң бу үзе – язмышмы?
...Җем-җем килеп, кар астында ага
Мәхәббәтем минем – язгы су...
 

Диңгез күге

 
Нинди аяз, саф бу Балтыйк төне!
Күктә иксез-чиксез ут яна –
Тымык диңгез көзгесенә карап,
Үз-үзенә Галәм соклана...
 
 
Тынып калды кызым,
Иң зур сергә
Теләгәндәй төшеп җитәргә:
– Җиргә каратып
Кем гөл утырткан
Шулкадәр дә биек түтәлгә?
 
 
– Гөлләр түгел,
     учак алар, кызым...
Әнә кузлар ява диңгезгә!
Галәм буйлап күпме юлчы йөри! –
Шулар әнә учак тергезгән...
 
 
– Куз түгел лә... Йолдыз атыла бит!
...Ярар, кызым, тамсын учыңа
Күктә үскән гөлнең саф тамчысы! –
Мине исә
     биектәге учак
Яннарында көтә
Юлчылар.
 
 
Мин дә алар белән бергәләшеп
Юл чыгармын...
Учак кабыныр.
Шул учакка –
     биек күккә кара! –
Яна-яна әткәң сагыныр.
 
 
Ул учаклар югалсалар иртән,
Күмелсәләр куе томанга:
– Җир гөлләрен әти сагына! – диген, –
Безне уйлый, – диген, – ул анда...
 
 
...Тын диңгезгә карап, бу чиксезлек
Үз-үзенә һаман соклана.
Белмим,
     әллә күктә гөлләр балкый,
Әллә
Җаннар булып ут яна?
 

Яшер, язмыш!

 
Баласы яшәр куанып,
Кылмас явызлык,
Бозмаса әнкә каныннан
Күчкән ялгызлык.
 
 
Коткаргандай гарасаттан,
Давыл утлардан,
Яшер, язмыш, хатын-кызны
Ялгызлыклардан!
 
 
Ялгызга язмышның язы
Бик озак килер...
Озак гомер – тозак гомер –
Ялгызак гомер!
 

Коргылды

 
Яулар кичә алмас елгалар бар,
Инешләр бар – ташу кубарган.
Мәгърур гына ага данлы сулар
Дастаннарга кергән юллардан.
 
 
Дәүләтләргә исем биргән алар –
Тарихтан чал бөек агымнар...
Тик, Коргылдым, сине чакырам мин
Дөнья аңлашылмас чагымда!
 
 
...Иң зур көчең –
     яфрак агызырлык.
Саегасың,
     тиен су эчсә...
Тик ярыңа гөл орлыгы төшсә,
Ай үсәсен никтер көн үсә.
 
 
Мин ярата идем көзнең юка
Бозын өскә япкан чакларың...
Төпләреңдә синең – сары яфрак.
Мин ишетәм синең акканың!
 
 
Гомрем буе
     урман төбендәге
Серләреңне синең тыңладым –
Шуңа упкыннарга егылмадым,
Бураннарда шуңа туңмадым.
 
 
Без төшәбез елга буйларына
Гармун тартып, җырлап уйнарга.
Гомрем буе
Синең ярга төшәм
Онтылырга... бары уйларга.
 
 
Исмең – гаярь! Әйтерсең лә анда
Кем каядыр ярсып ыргылды!
И Коргылды!
     Минем өчен бит син
Керсез яшәтердәй сер булдың.
 
 
Гаҗәп мәгәр... Синнән читтә ничек
Яшәлде дә, ничек торылды?
...Сиңа охшап булмады шул инде,
Бу балаңны кичер, Коргылды!
 
 
Әнкәемнең үзе идең бит син...
Син карыйсың һаман мөлдерәп.
Күкрәгемә кулым куям –
Бушлык!
Синдә калган бугай бу йөрәк...
 

Терелербез…

 
Нинди садә, чиста булганбыз ла!
Уйларыбыз нинди пакь булган!
– Без сәгадәт өчен яратылган,
Бәхет өчен! – дигән чак булган...
 
 
Тезләнеп без дога кыла идек,
Мәҗүсидәй карап бу таңга.
Без табына идек пар каенга,
Без ышана идек Ватанга.
 
 
Матурлыгын тоеп, моңсулыгын,
Шигърилеген тоеп дөньяның –
Адәм улы! –
Табигатькә сеңеп,
Гел яшәрмен диеп уйладың.
 
 
Әллә кеше акылыннан шашты,
Әллә инде дөнья тилерде? –
Кем уйлаган,
Кеше булган өчен
Оялырдай көннәр килерне!
 
 
Юктыр, булмас,
Дөрес түгелдер бу!
Андыймыни, кешем, үзәгең? –
Син бит
Сөя,
Тоя белгән өчен
Фани дөньялыкны бизәдең.
 
 
Терелербез, сагынырбыз әле...
Китми калмас, китәр бу халәт!
Савыктырып сынган канатларын,
Күңелләргә кайтыр мәхәббәт.
 
 
Тезләнешеп дога кылырбыз бер,
Мәҗүсидәй карап бу таңга...
Сокланырбыз тагын пар каенга,
Ышанырбыз тагын Ватанга.
 

Матур бабай

 
Чор куркыныч булган...
Шул чорда да
Булганбыз ла без –
     шук малайлар –
Шуклык өчен колак бора торган
Авылга бер Матур бабай бар.
 
 
Һай соклангыч иде яралары! –
Кылыч, камчы, богау эзләре...
Зарланганын һичкем ишетмәде,
Сызланганын беркем сизмәде.
 
 
Тиран чорымыни шул балачак? –
Без – кәлҗәмә буын – сизмәдек:
– Матур бабай гел Ысталин сыман,
Бигрәк чибәр! – диеп сөйләдек.
 
 
– Их, егетләр! – дияр иде бабай. –
Яратуны сезме беләсез?! –
Сез бит көлеп кенә үбәсез дә,
Үбеп туйгач, ятып көләсез...
 
 
Ә мин менә
Чапай белән чакта
Бозлы суны йөзеп чыктым да
Чибәркәйнең кочагына аудым –
Сикергәндәй булдым упкынга!
 
 
Ә сез?..
...Шаян бабай, Матур бабай!
Тәрәзәңнән карап торасың,
Шомыртларың аша карыйсың да
Серле итеп тамак кырасың.
 
 
Матур бабай! Йортың алдындагы
Ак шомыртлар һаман куерды –
Ил тутырып чәчәк атарга соң
Ходай Үзе мәллә боерды?
 
 
Ак шомыртлы синең йорт ышыгың,
Урам ягындагы читәнең
Аулак оя булды гашыйкларга,
Мин дә аны читләп үтмәдем...
 
 
Ләхетлеккә такталарың әзер...
Шаккатырдың кинәт авылны –
Хәтта ләхет такталарың, бабай,
Сөю нуры булып кабынды.
 
 
Көннәрдән бер гаҗәеп бер көндә,
Сискәндереп Сәрби апаны,
Алып чыкмасынмы Матур бабай
Ләхетенә дигән тактаны!
 
 
– Чөкердәшсен әле гашыйклар! – дип, –
Борчылма, – дип, – карчык, бул тыныч! –
Ясап куйды шомырт ышыгына
Гөл шикелле матур утыргыч.
 
 
– Былбыл моңыннан да дәртлерәк шул
Мәхәббәттән янып әйткән сүз...
Гомер буе юктан йомгак чорнап,
Юк йомгакны, карчык, сүткәнбез!
 
 
Килче, кая, бер кочаклыйм әле...
Шомырт исе килә бөркелеп!
– Яшьләр сүзен тыңлап котырасың! –
Сүт шул утыргычны, карт тиле!
 
 
...Кайттым. Күрдем.
Матур бабай салган
Йорт нигезе иңгән. Чүп баскан.
Безне кавыштырган утыргычның
Эзе дә юк хәтта, ичмасам...
 
 
Участковый миңа сөйләп бирде:
– И туганкай, ниләр әйтергә?
Күптән дөньяда юк Матур бабай,
Елмаюы гына хәтердә.
 
 
Сөя белми бугай яңа буын...
Бер дуңгызы әнә нишләде –
Гашыйкларга дигән утыргычта
Төнбоектай кызны көчләде!
 
 
Матур бабай үлгәч,
Утыргычта
Сүгенешеп һаман эчтеләр
Һәм, тән язар өчен,
Матур карттан
Калган йортны хәтта иштеләр.
 
 
Денсез буын килде бу дөньяга –
Итек салмый түргә менүче.
Бисмилласыз агач утыртканбыз –
Шуңа сөмсез аның җимеше!
 
 
...Матур бабайлы чор! Сөю чоры!
Җилләреңә кадәр исемдә! –
Төш күрмичә йокла, Матур бабай –
Безне күрүең бар төшеңдә...
 
 
Оҗмахта да шаяртасыңдыр син:
– Җәннәт бакчасымы чын бакча? –
Их, гашыйклар сайрашадыр анда –
Минем утыргычта таңгача!
 
 
Сөю сүзе сеңгән шомырт исе...
Менә кайда иде чын җәннәт! –
Кош сайратып үбешәләр анда –
Кайтып килик мәллә, җәмәгать?!
 
 
...Кемнәр булып үсәр
     бүген җиргә
Яланаяк баскан малайлар?
Яраттыра торган утыргыч юк...
Һәм күптән юк
Матур бабайлар.
 

Ялта тыкрыгында

 
Җил
     тузанлы юлга шыбырдатып
Койды
Платан яфрагыннан чыкны...
Яктыгарак менеп барыш иде –
Тар тыкрык
     тупыйк булып чыкты.
 
 
Платан төбендәге утыргычка
Чүмәште ул,
     алды сулыш кысып:
Ютәл белән уятмаска иде
Гөләпләрнең таңгы сак йокысын...
 
 
Ычкындырды яка сәдәфен ул,
Эшләпәсен салып куйды янга.
Әсәр өчен түгел,
     яшәр өчен
Сулыш җитми менә Галимҗанга...
 
 
«Хакмы икән кылган гамәлләрем?
Нишлим икән мин моннан соң?» – дигәч,
Гади генә итеп,
«Эшләгез!» дип,
Иптәш Ленин биргән иде киңәш.
 
 
Һәм Галимҗан йөкне ат күк тартты,
Җиңе һәрчак булды сызганулы,
Зарлануны белмәде ул буын,
Танымады сыктау-сызлануны.
 
 
Күргәне бар юкса бу тормышта
Үз күзләре белән Галимҗанның
Алмачуар чабыш атларның да
Ярты юлда янып егылганын.
 
 
Килми лә шул янып егыласы,
Җилле еллар ашкынганда таңга!
Тауга йөк тартканда туктау – үлем...
Икеләтә авыр Галимҗанга.
 
 
Тормыш төпләреннән күтәрелеп,
Талпынды ул биектәге утка –
Нишләп илтеп кертте әле язмыш,
Чыгар юлны бикләп, тар тыкрыкка?
 
 
Ишетелә ярдан диңгез шавы...
Шыбырдаша ташлар күбекләнеп...
Нинди дулкын ярга илтеп бәрде,
Чәрдәкләде олы өметләрне?
 
 
...Аһ, сулыш юк, сулыш...
Минме шулай
Гомер уртасында сыгылучы?
Чү!.. Улкае эндәшәме әллә:
– Әти! Әти... Сиңа ни булды соң?!
 
 
Юк-юк! Улын да бит югалтты ул...
Болай гына күренәдер күзгә...
Ләкин
Тагын кабатланды тавыш:
– Абый, димен! Нәрсә булды Сезгә?
 
 
...Үтеп керде сулыш үпкәләргә.
Тәмам киткән дөнья кайтты кабат...
– Рәхмәт, балам...
Коткардың син мине...
Ташламасын сине шушы савап...
 
 
Таныйм да күк... Ялта малаемы?
– Ялтаныкы... Ә мин Сезне беләм!
Әни әйтте: «Ул – Ибраһимов, – диде, –
Казаннан ук шифа эстәп килгән...»
 
 
Куркыттыгыз мине...
Әйдә, абый,
Алып төшәм Сезне мин диңгезгә!
Бер явызы адаштырдымы әллә?
Бу тыкрыкта нәрсә калган Сезгә?!
 
 
– Бар, диңгезгә ашык, балакаем...
Бар, күңел ач,
Йөгер, ашык ярга!
Адашмабыз...
Андыйлардан түгел...
Без калмабыз, балам, тыкрыкларда!
 
 
Йөгер, балам!
...Бакчы, күр син аны –
Нәкъ бит аның улы төсле икән...
Кузгалырга кирәк... Кояш чыккан,
Яфракларда инде чыклар кипкән.
 
 
– Юк! – дип,
Тешен кысты кинәт кенә. –
Куркытма син, язмыш,
     юк, куркытма!
Үзебезчә
Без дә кояш идек –
Кала алмый кояш
     тын тупыйкта!
 
 
Ул тамаша кылды, сабый сыман,
Ал гөләпне җилләр селкеткәнен.
...Белә иде,
Сизә иде йөрәк
Алда авыр, канлы юл көткәнен...
 

Җан

 
Иртәгәсен чәчәк атасы көн.
Шуңа күрә күз дә йоммады,
Төн йокысыз таңны көтте шомырт
Бар аклыгы белән
     җандагы...
 
 
Тамырлардан
     яшел ябалдашка
Төне буе аклык үрләде.
Барысын да күрде
     язгы шомырт...
Хәер,
     шомырт берни күрмәде!
 
 
Язгы шомыртка баш салган кызның
Күңелендә бер сүз талпынды.
Эндәшмәде, белмәде лә ул кыз –
Сүзме соң бу,
     әллә ялкынмы?
 
 
«Аңламадым... Кем син? – диеп, егет
Яз кызыннан гафу үтенде. –
Шомыртмы бу, кызмы? Әллә мине
Мәңге дөрләтәчәк ут инде?»
 
 
...Кабынырмы ул хис сүзләр булып? –
Борчылудан күз дә йоммады,
Төн йокламый
таңны көтте язмыш
Бар аклыгы белән җандагы...
 
 
– Ничә язлар кабатланды инде...
Яз кабынды –
     шомырт ак булды,
Исеңдәме, шомырт чәчәк көтте –
Безнең җаннар уртак чак булды.
 
 
Шушы көннән бирле
Тынгы белмәс
Ут һәм ялкын җанда дөрләде,
Барысын да күрде
     язгы шомырт,
Хәер,
Шомырт берни күрмәде!
 
 
...Юатулар безгә кирәк түгел,
Ихлас язга кирәк юату:
Чын мәхәббәт –
     җирдә юкны табу,
Чын мәхәббәт –
Барны югалту...
 

Шумер кызы

 
Шумерлардан бер кыз
     каш сикертте!
Чиксез чорлар үткән килеш тә
Синең елмаюның бөек сере
Безгә дә бит бераз тиеш лә!
 
 
Иллеме без, чокыр-чакырлымы,
Ком-балчыклы шәрә тугаймы? –
Андамыни хикмәт?! –
Төпкелләрдән
Шумер кызы миңа елмайды!
 
 
Авазларда, сүздәмени хикмәт?! –
...Ил бик явызланган көннәрдә
Дертләп куям...
     Шумер гүзәленең
Күз яшьләре минем мендәрдә...
 

Ык торналары

 
Ерак-еракларда, тере күлдә,
Тонык суда үтте чагылып
Шау яшьлегем! –
Торна кәрванына
Минем еллар китте тагылып...
 
 
Ык буеннан кузгалганнар бугай –
Канат җилпешләрен мин таныйм,
Мондый моңлы,
Уйчан талгынлыклар
Тик дулкында була – Ыктагы...
 
 
Кыйгач кашларына учны куеп,
Торна саный кызлар...
Көз яна!
Бетмәс тавыш килә һавалардан,
Өзгәләнә тавыш,
Сызлана...
 
 
Яратып кал җирдә! Яратып кал!
Бер генә ул
     сөю күпере...
Көзге тау битендә
Салкын күктән
Торна саный кызлар –
Күпмедер?
 
 
Мөмкин түгел микән бу тормышта
Вакытларны куып узарга?
...Торналарны озатасың, ярым...
Кайтмас хатирәдәй,
Көз яна!
 

Ялгыз сандугач

 
Безнең өскә гүя ниндидер көч
Авыр, кара йолдыз кабызды –
Өер-өер ач бүреләр улый,
Һәм сандугач сайрый – ялгызы...
 
 
Тәкъдирме бу?
Явыз ихтыярмы?
Безнең утны кемнәр сүндерде? –
Үз нәҗесе белән уйный Ватан.
Барып җиттек –
Ватан тилерде.
 
 
Үксүеме, сайравымы – белмим,
Әллә инде җанын юата –
Котырган ил сандугачы сайрый
Япа-ялгыз гына куакта.
 
 
Кара гарасатлар кайнаганда
Нинди зәгыйфь бу өн, нинди саф!
Җиһан үзе җимерелер сыман,
Шул сандугач тик бер ялгышса...
 
 
Тупландылар кыргый өерләргә
Адәм балалары юлларда.
Шулай уңайлырак ботарларга,
Шулай уңайлырак уларга.
 
 
Күзләр – куздай!
Сырт йоннары торган!
Тешне кычыттыра мең афәт –
Портретың шушы,
Яңа заман,
Шушы, бәндәм, безнең кыяфәт.
 
 
Шул булырмы соңгы сурәтебез
Безнең – сөя белгән халыкның?
Син кайлардан килдең, кара йолдыз?
Нигә безнең күктә калыктың?
 
 
Ач өерләр туеп ял итәрләр,
Ырылдашып җирдә җан кыйгач,
Һәм шуларны
     ярлыкауны сорап
Өзгәләнер ялгыз сандугач...
 

Дүрт җыр

 
Аргы ярда әле көмеш җырлар,
Елларның да аргы ярында,
Чыдар микән йөрәк ахыргача
Җырлаганчы шуның барын да?
Беренче җыр – илем турында ул,
Олы юлга дәшкән җырдыр ул,
Йөрәк кадәр чәчәк бөреләре
Тирбәлешеп торган кырдыр ул...
Икенче җыр... әни турында ул,
Ун мең еллык моңлы көйдер ул;
Бу җиһанда җанны җылытучы
Бердәнбер өй, изге өйдер ул.
Өченче җыр... Сөю турындадыр,
Мең яңарган иске моңдыр ул;
Яшәү өчен, чиксез дәвам өчен
Һавадыр ул, сихри тындыр ул.
Дүртенче җыр... Бусы җырланадыр
Елларның иң аргы ярында.
Ансын каен җырлар... каберемдә...
Калганнарын – үзем! Барын да!..
 

Сырынды

 
Бөтерелә бөдрә сырындылар
Якын килергә дә шомлы ярда –
Гасырларның кара бураннары
Дулый бугай безнең карашларда...
 
 
Тәңре Үзе җәзалыймы әллә
Сайлап җирнең кайбер кавемнәрен?
Ничә гасыр кайный кара буран! –
Ачыласы юктыр бу көннәрнең...
 
 
Ачыласы юктыр язмышларның!
Алгандыр ла Тәңре безне сайлап...
Юл катысын эзләп кар астыннан,
Изалана һаман күшеккән ат.
 
 
Иң гаҗәбе –
     без һаман да исән!
Саклап килә безне нинди өмет?
Чынлап та бит бер ачылыр еллар!
Безнең дә бит кояш чыгар көлеп!
 
 
Һаман юлдаш булган сырындылар
Эреп юкка чыгар ахыр чиктә.
Гел буранга күнеккән бу җаннар
Түзә алмас сыман ул бәхеткә.
 
 
Ә хәзергә... Безгә язган буран
Тынны буып, әйдә, дулап торсын –
Атла, аткай, юл булырга тиеш...
Эзлә генә, эзлә юл катысын!
 

Тимерче

 
Язмышын да чүкеп ясаган ул,
Сандалына салган ачуын.
Сандалында яньчемәкче булган
Бөлгенлекне, сугыш ачлыгын:
 
 
«Тимернең син зәгыйфьрәк җирен –
Йөрәк турын таба бел генә –
Кызган чакта кизәнеп бер суксаң,
Тимер түгел, чёрт та бөгелә!»
 
 
Дене дә шул тимер иде аның,
Чүкеч тавышы булды догасы.
Берлиннарга кадәр алып барды
Җирән кашкасының дагасын.
 
 
...Кызган тимер кебек яшәде ул,
Кызган килеш керде сугышка,
Кызган тимер сукты йөрәгенә,
Кызган килеш ауды камышка.
 
 
«Ә... синмени?! – диде тимергә ул. –
Син... сугарга... уйладыңмыни?
Врёшь, брат! Күпме генә сукма,
Кызган чакта ирләр бөгелми!»
 
 
Бөкте тимер, кызган тимер бөкте!
Тик бер мизгел калгач үлемгә,
Кызган тимергә ул әйтеп куйды:
«Йоклап алыйм әле мин менә...
 
 
Ә аннан соң... кайнар килеш торсаң,
Нәни кадак ясыйм үзеңнән...»
...Ул белмәде соңгы тамчы каны
Акканын шул тимер эзеннән...
 

Йөрәкләрдә үлмәс дастан
(Поэма)

Джанни Родари истәлегенә

 
– А-у, сылу Зөһрә! Айлы төндә Җиргә
Көмеш нурлар булып сагышларың төшсен,
Миһербанлы булсын язмыш – Үги ана –
Әфсен-төфсен!
 
 
Терел, Шаһрезадә! Әкиятең кирәк!
Кайда кичәләрнең мең дә икенчесе?
Оныттырсын сүзең кара максатларны –
Әфсен-төфсен!
 
 
Яшәрткеч су тибеп торсын чишмәләрдән,
Тик саф җаннар гына шушы суны эчсен,
Чынга аша күрсен бары якты хыял –
Әфсен-төфсен!
 
 
Югалмагыз череп, агач тамырлары!
Сезгә дә бу язмыш озын гомер бирсен!
Күрсен яңа Эрьзя һәм сын итсен сезне –
Әфсен-төфсен!
 
 
Җирдә патша булып гомер сөрүчеләр
Кигәвенле җәйдә көтү көтеп йөрсен...
Һәм хөкемдар булсын көтүчесе Җирнең –
Әфсен-төфсен!
 
 
«Туйда мин дә булдым...» Егет-кыз хакында
Һәрбер кыйсса шулай тәмамлана күрсен,
Тигез гомер бирсен гашыйкларга язмыш –
Әфсен-төфсен!
 
 
Гел җиңелә бирсен явыз кара көчләр,
Шулай була күрсен – гел дөреслек җиңсен!
Һәм җир йотсын чынлап җансыз-вөҗдансызны –
Әфсен-төфсен!
 
 
Чынлап Җиргә төшсен очкыч-тәлинкәләр,
Чиксезлектән килеп дуслар сәлам бирсен,
Һәм елмайсын алар кешелекне күреп –
Әфсен-төфсен!
 
 
Бөек мәңгелеккә тәрәз чиртсен кеше,
Гади генә әйтсен: «Ач ишекне, Сим-Сим!»
Яшә, тылсымлы сүз – шаян хыял кызы –
Әфсен-төфсен!
 
 
Әкияти хисең саумы, кешем, җанда?
Җуймадыңмы Җирдән күчкән тылсым көчең?
Әкиятне җую – кешелекне җую.
Әфсен-төфсен!
 
 
Җаннан җанга күчсен серле әкиятләр!
Яз җилләре булып, Җирне назлап иссен!
Котсыз яшәп Җирнең котын алучыга
Ачы каргыш төшсен! –
Әфсен-төфсен!
 

Шагыйрь һәм бөек әкиятче белән әңгәмәдән. Мәскәү, 1979

 
– Тотып кала агач тамырлары
Һәм туктата
     таулар ишелүен –
Ни коткарыр,
     иптәш Родари,
Бүген
     Кешелекнең кешелеген?
 
 
Карашлары уйчан Родариның:
– Җан җылысы – ышанычлы терәк;
Юк, бөекләр түгел, бүген Җиргә
Игелекле җаннар кирәклерәк...
 
 
Елмайган күк якты уйларының
Мәгънәсеннән,
Нәкъ кыл уртасыннан
Җавап бирә иптәш Родари.
Үсеш сыман катлаулы бу җавап
Һәм гади ул спагетти сыман:
 
 
– Әкиятне саклап калу кирәк,
Бөтен килеш саклыйк дисәк Җирне,
Һәркайда бер Җирнең сабыйлары,
Тик өлкәннәр генә төрле-төрле!
 
 
...Родари вариант тәкъдим итә,
Әле – вариант,
     бәлки,
          бер минуттан –
Гондольерлы шәһәр Неапольда,
Мәшһүр дан оясы Һолливудта,
 
 
Һичбер тапсыз зәңгәр Ык буенда,
Яшел Миссисипи ярларында,
Ялгыз каплан җаны күккә ашкан
Килиманджароның карларында,
 
 
Яңа Сәет дигән тын авылда,
Ерак-ерактагы Камерунда,
Дуслык лагеренда – Аю-Дагта,
Ак Чилиның кара лагеренда,
 
 
Алсу күкләрендә Һиндстанның,
Ниагараның ярсу ыргуында –
Планетада кеше төсе иңгән,
Кеше исе килгән һәр урында –
 
 
Котылырга сукмак эзләр кеше,
Булган барлык сукмакларны барлап! –
Чираттан тыш тикшерелер шулчак
Родари тәкъдим иткән вариант.
 
 
Үкенечтән сыкрап куяр җаннар,
Һәм кысылып куяр һәрбер йөрәк:
Бөтен килеш саклыйк дисәк Җирне,
Әкиятне саклап калу кирәк!
 
 
Исән калса җанда шушы якты,
Сугышлар да кирәк булмас, бәлкем,
Саклау өчен җирдә балачакны,
Балачакны, димәк, киләчәкне –
Галәмнең иң серле әкиятен.
 
 
Яклаучы һәм Саклаучы дип бары
Яд итсеннәр, Кеше, исемеңне...
Сөйләп туймас әкият бу дөнья. –
Әкият соң начар бетсенмени?
 
 
...Йокла, имеш, матур төшләр күреп,
Кочакла да лазер, радарыңны! –
Зур, галактик борчу сеңгән иде
Күзләренә иптәш Родариның...
 

XXI гасырның Кыргый елына оештырылган экспедиция җитәкчесенең Вакыт машинасындагы борт журналы язмаларыннан

 
Зур һәм мәгърур кала. Үзәк мәйдан.
Биекләргә ургый кара төтен.
Без юлыктык бүген зур шау-шуга:
Әкияткә булды бүген хөкем.
 
 
Мәйдан уртасында – гигант учак.
Ташыганнар төне буе утын. –
Ашык, Әкият кызы! Тезлән! Җыла!
Бисмиллаң әйт, йә булмаса, чукын!
 
 
...Соң сәгатең сукты! Ялган белән
Аздырганың өчен балачакны,
Син, битеңә каплап уйдырмаңны,
Уйдырмасыз утта яначаксың!
 
 
Ышандырдың, һәрбер хыянәтне
Җиңеп чыга диеп изге сафлык.
Муеныңа ура ул сафлыкны –
Ургый-ургый бүген яначаксың!
 
 
«Борын заманнарда...» дигән булып,
Бүгенгене сөйләп юләр саттың,
«Әйдәгез, – дип, – Тылсым илләренә!» –
Балаларны дәшеп син чаң кактың!
 
 
«Канатлы ат!» дидең. Ышандырмый –
Хет маңгаең булсын ындыр чаклы,
Ат канатлы булмый – атлар була
Йә иярле, яки ыңгырчаклы!
 
 
Әкият кызы! Нигә кирәк булды
Аздырулар сиңа шуның чаклы?
Агач атка атландырмакчымы? –
Бетте! Җитте сиңа – яначаксың!
 
 
Гражданнар! Учак әкрен яна...
Кымшаныгыз инде шундый чакта! –
Әкиятнең калдык-постыкларын –
Һәммәсен дә – һоп-па! – шул учакка!
 
 
Уенчыклар белән кызыктырып,
Коткы салдың һаман балачакка,
Уйнап түгел, уйлап үссен сабый –
Уенчыкны – һоп-па! – сал учакка!
 
 
Җитештерүчәнлек бик нык кимер
Шул гап-гади хыял аркасында –
Арт битенә аның – кызган тимер! –
Һоп-па! – Шул учакның уртасына!
 
 
Күптән баш тарттык без хыяллардан,
Ни пычакка ЭВМ бар чакта?! –
Тот ботыннан фантазияләрен –
Болгап томыр – һоп-па! – сал учакка!
 
 
...Янып бетте учак. Кисәүләрен
Факел итеп тотып, гражданнар,
Җиргә хуҗа булу өчен, яуга –
Зур сугышка бүген кузгалдылар.
 
 
Уйга калдык: һәр сугышның башы
Һәр дәвердә бер үк төрле икән –
Әкият кызы тарих дәвамында
Күпме кыргый учак аша үткән!
 
 
Тетрәндерде: бик охшарга теләп
Утлы факел тоткан абыйларга,
Кыргый сафта
җанда әкиятнең
Көле генә калган сабый бара!
 
 
...Әкият яндырганда, вәхшиләргә
Нинди рәхәт иде, җылы иде! –
Киләчәкнең шушы Кыргый елы
Чын мәгънәдә вәхшәт елы иде...
 
 
Шомлы кара иде бу килер көн...
Сез... Сез аннан ниләр көтәсездер? –
 
 
Юлга чыктык... Безне каршылагыз,
Тизрәк кисәтергә ашыгабыз
Бүгенгене!
     Әкиятне!
          Сезне!