Текст книги "ЯХШИЛИК ҲАММАГА ЯРАШАДИ 4-жилд"

МАҲМУД ТОИР

ЯХШИЛИК ҲАММАГА

ЯРАШАДИ

4-жилд

Мақолалар

Очерклар

Эсселар

ТОШКЕНТ-2022

ПРЕЗИДЕНТГА МАКТУБ

Ҳурматли Шавкат Миромонович!

Яқинда халқ депутатлари Тошкент вилояти Кенгашининг навбатдан ташқари сессиясида Сиз билан бўлиб ўтган учрашувни мен меҳнаткаш юртдошларимнинг улкан ташаббуслар, ёруғ истиқбол билан учрашуви сифатида қабул қилдим.

Шу аснода қалбимда, юрагимда туғилган баъзи фикр-мулоҳазаларимни мактуб орқали ифода этишга жазм қилдим.

Аслида, Сизнинг ташрифингизни ҳар бир вилоят аҳли орзиқиб кутади. Сизнинг қадамингиз етган жойга қут-барака, файз кириб келади, халқнинг қанчадан-қанча муаммолари ечим топади.

Сизнинг кўп миллатли халқимиз, жонажон Ватанимиз, янги Ўзбекистон учун кўрсатаётган фидойилигингизни заҳматкаш, ҳалол, олиҳиммат халқимиз, дунёнинг манаман деган арбоблари ва сиёсатшунослари ҳам эътироф этиб турибди.

Бундан фахрланмай, куч-шиддат олмай бўладими?

Аммо, очиғини айтиш керак, бугун “Давлат раҳбаримиз қандай ишлаяпти-ю, биз қандай ишлаяпмиз?” деган савол кўпчилигимизни ўйлантириши лозим.

Тан олиш керак, биз Сизнинг азму шижоатингиз, тезкорлигингиз олдида ожиз қоляпмиз.

“Наҳотки, битта инсон шунча ишга улгуриши мумкин?” деган ҳайратли савол барчамизнинг кўнглимиздан кечмоқда, десам, янглишмаган бўламан.

Қани энди, барча вазир ва ҳокимлар, мутасадди раҳбарлар, ҳаммамиз Сиз каби жонкуярлик, қатъият ва талабчанлик кўрсатиб ишласак эди…

Учрашувда иштирок этар эканман, мана шундай ўй-фикрлар хаёлимда бўлди.

Хўш, вилоят раҳбарлари ва биз – фаолларга нима етишмаяпти?

Энг аввало, бирлик, жипслик етишмаяпти, ватанпарварлик, миллатпарварлик етишмаяпти. Шахсий намуна, шахсий фидойилик етишмаяпти.

Тошкент вилояти Худо берган унумдор заминга, оқар сувга эга. Деярли ҳар бир шаҳар ва тумани пойтахтга яқин. Қарийб марказга тенг имконият ва шароитларга эга жойда кутилган натижага эришолмай, доимо хижолат бўлиб юришдек мулзамликдан қачон қутуламиз? Қачон кўзимиз очилади?

Ўйлайманки, бугун мана шу саволлар барчамизни ўйлантириши, ҳеч биримизга тинчлик бермаслиги керак.

Вилоятимизга ташрифингиз мобайнида айтган сўзларингиз, айниқса, бир фикрингиз мени чуқур ўйга толдирди.

“Бугун бу ерга келишдан мақсадим, – дедингиз Сиз куюниб, – Тошкент вилоятида ҳам замонга муносиб шароит яратиш. Вилоятда салкам 3 миллион аҳоли бор, уларнинг 150 минг нафари ишсиз. Шунинг учун ҳар бир маҳалладаги “ўсиш нуқталари”ни топиб, шунга жавобгарларни белгилаб, керакли маблағларни топиб, одамларни иш билан таъминлашимиз керак. Ичимлик суви, электр энергияси, йўл ва бошқа шароитларни яхшилаш зарур. Соғлиқни сақлаш, таълим-тарбия, маданиятни кўтариш керак.

Бу мақсадларни амалга ошириш учун вилоятда йирик ва ўрта лойиҳалар ишлаб чиқилиб, уларнинг ижросига 119 триллион сўм йўналтирилади. Ҳали ҳеч бир ҳудудда марра бундай катта олинмаган”.

119 триллион сўм – айтишга ҳам осон эмас бу рақамлар!

Лекин биздан – Тошкент вилояти аҳлидан бунга нисбатан бўладиган жавоб, кўрсатиладиган амалий натижа, самара ҳам шунга яраша бўлса эди!

Сиз ўз нутқингизда вилоятда ерга муносабат энг оғриқли масалалардан бири эканини очиқ-ошкора айтдингиз:

“Тошкент вилоятида халқни нима қийнаяпти? Аввало, ерга бўлган муносабат. Чунки ернинг эгаси йўқ, талон-торож кўп. Ким кимга сотяпти – ҳеч кимнинг иши йўқ… Вилоятда ер масаласи ҳал этилмас экан, барака бўлмайди.

Шу боис кеча мен Қонунчилик палатаси Спикери, Бош прокурор, Олий суд раиси, адлия вазири ва вилоят раҳбари билан маслаҳатлашдим. Ер масаласида Тошкент вилояти бўйича алоҳида қонун қабул қиламиз. Бу қонун бошқа вилоятлар учун ҳам асос бўлади”.

Дарҳақиқат, вилоятимиз халқи меҳнаткаш, ернинг тилини ҳам, қадрини ҳам яхши тушунади.

Сиз куюниб айтганингиздек, ерга бўлган эгасизлик муносабатини тубдан ўзгартиришимиз, бу борадаги коррупцион ҳолатларга бутунлай барҳам беришимиз керак. Ернинг ҳар қаричида миллионлаб одамларимизнинг ризқу насибаси бор, хайру баракот бор.

Халқнинг овози – бу ҳақиқатнинг овози.

Сизнинг вужудингизда, қалбингизда ҳамиша мана шу овоз, ҳақиқат ва адолат овози жаранглаб туради.

Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг йиғилишида қатнашиб, бир гапингиздан жуда таъсирланган эдим.

Сиз халқ дардига дахлдор мавзуда сўз юрита туриб, “Бу — менинг ичимдаги кўз ёшларим”, деган эдингиз. Чунки миллат мардларининг кўз ёшини ҳеч ким кўрган эмас.

Сиз яна: “Қоғозсиз гапирсам, юрагимни очиб гапираман”, дедингиз. Мен бу сўзингизни шундай шарҳладим – Президент ўз қалб кўзгусида халқнинг қиёфасини кўради, одамлар кўнглидаги ҳақиқатларни, орзу-армонларни янада яқин ҳис қилади.

Бугун дунёнинг юксак тараққий топган давлатлари ҳам Ўзбекистон билан ҳамкорликка интиляпти. Нега деганда, янги Ўзбекистон Сизнинг раҳбарлигингизда тинчлик ва барқарорлик, давлатлар ўртасида ўзаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш, юртимиздаги диний бағрикенглик, миллатлараро ва динлараро тотувлик, гендер тенглиги, ёшлар сиёсати каби умуминсоний масалаларни ҳал этишда амалий ташаббуслар мамлакатига айланиб бормоқда.

Халқни уйғотиш, қалбларга ишонч бағишлаш, миллионлаб одамларни руҳлантириш, уларни ўз қадру ғурури учун курашга чорлаш ва бу борада шахсий ташаббус кўрсатиш буюк тарихий шахсларнинг иродаси билан амалга ошади.

Айнан шундай шахслар янги тарих саҳифаларининг муаллифлари бўлади.

Сизнинг тимсолингизда эл-юртимиз бугун ана шундай фидойи шахсни кўрмоқда.

Сиз ёшларимиз, фарзандларимизга Ватанни, халқ ва миллатни севишни ўргатмоқдасиз. Она юртга садоқати бўлса, ишни ўзим ўргатаман, деб ёшларга катта ишонч билдираётганингизни кўриб, ҳар сафар бир ижодкор сифатида тўлқинланиб кетаман.

Чунки бу болалар шу халқнинг фарзандлари, ўзимизнинг дилбандларимиз – уларга ишонмасак, кимга ишонамиз, уларга суянмасак, кимга суянамиз?

Ҳурматли Президент, бу сўзларим мақтов ёки муболаға эмас, куни кеча бутун дунёни забтига олган пандемия шароитида халқимизга энг катта умид ва таскинни Сиз бердингиз. Саломатликни, одамлар ҳаётини сақлаш, ваҳимага тушмаслик учун нимаики керак бўлса, бекаму кўст амалга оширдингиз. Кечаю кундуз уйқу нима, ҳаловат нима билмасдан, шундай ғоят оғир ва таҳликали вазиятда мардона ишлаганингизни ҳаммамиз яхши биламиз.

Касаллик республикамизга ҳам кириб келган биринчи кунлардаёқ Сиз халққа мурожаат қилиб, “Биз бу синовлардан кучли бўлиб, қудратли бўлиб чиқамиз”, деганингизда, бегоналарни қўя турайлик, афсуски, айрим сафимизда юрганлар орасида, ижтимоий тармоқларда ва бошқа маънан чиркин манбаларда “Кўрамиз ҳали”, дея истеҳзоли кулиб қўйганлар ҳам бўлгани сир эмас.

Яратганга беҳисоб шукрки, ҳаётнинг ўзи, давру замоннинг ўзи кимнинг кимлигини, ким нимага қодирлигини, Сиз халқимизга кўрсатаётган йўл энг тўғри йўл эканини исботлади.

Инсоннинг ҳаётда суянган одами бўлса, кимдандир меҳр кўрса, унинг бахту иқболи учун жон куйдираётганлар борлигига ишонч ҳосил қилса, бу дунёда яшагиси келади. Бугун Ўзбекистонда одамлар иштиёқ билан, орзу-ҳаваслар билан яшаяпти. Чунки Сизнинг раҳнамолигингизда давлатимиз, жамиятимиз ҳеч кимни унутаётгани йўқ. Ҳеч ким эътибор ва ғамхўрликдан четда қолаётгани йўқ.

Ота-боболаримиздан мерос бўлган қадим ҳикматларда: “Яратганга, аввало, бемору бечоранинг, муҳтожнинг, ёлғизликдан азоб чекаётган болаларнинг, кексаларнинг дуоси етиб боради”, дейилади.

Сизнинг Меҳрибонлик уйларида кўнгли ўксик етим болаларга, Саховат уйларида яшаётган кексаларга кўрсатаётган мадад, кўмак ва ёрдамингизни барчамиз кўриб турибмиз.

Уруш ўчоғига айланган давлатлардан олиб келинган адашган ҳамюртларимиз – аёлларнинг, болаларнинг севинч кўз ёшларига, афв этилганларнинг миннатдорлик изҳорларига ҳаммамиз гувоҳмиз.

Улуғ аждодларимиз таъкидлаганларидек, “Қўлдан қўлга ўтган бойликнинг эгаси тез-тез ўзгариб туради. Дилдан дилга ўтган бойлик эса мудом яшаб қолади”.

Дилдан дилга ўтган бойлик, шубҳасиз, бу – илм. “Ўзингдан кейингиларга ибрат бўлай десанг, ўзингдан аввалгилардан ўрнак ол”, дейишади.

Шунинг учун ҳам Сиз келажагимиз эгаси бўлган ёшларнинг таълим-тарбиясига чексиз меҳр ва куюнчаклик билан қараяпсиз.

Республика Маънавият ва маърифат кенгаши йиғилишида яна бир ҳақиқатни айтган эдингиз: “Сен маънан ухлаганингда душман уйғоқ бўлади”.

Бу ҳикмат нақадар тўғрилигини бугунги мафкуравий, ғоявий жараёнлар мисолида яққол кўриш мумкин.

Ёшларимиз, азиз фарзандларимизнинг онгу тафаккурини бузиш, бизнинг асрий қадриятларимизга, ўзбекона ахлоқ-одобга ёт ғоялар билан заҳарлаш учун интернет сайтлари, ижтимоий тармоқларда олиб борилаётган ғаразли тарғибот-ташвиқотлар, афсуски, кучайиб бормоқда.

Вилоятимиз ҳокимлиги биносида яқинда Сизнинг иштирокингизда ўтказилган навбатдан ташқари сессияда айтган бир фикрингиз ҳамон қалбимни саволларга кўмади.

“Томгача пахта экдик, лекин косамиз оқармади. Мактаб болаларини ҳам пахтага ҳайдардик. 100 йил эгилиб пахта тердик, лекин уч йилдан бери 6,5 миллион киши пахта теришдан қутулди. Бунга катта қийинчилик ва машаққат билан эришилди, бу кўпчилик ўйлагандай осон бўлгани йўқ. Биз кластерлар ёрдамида гектаридан пахта бўйича 50, ғалла бўйича 100 центнердан ҳосил олмасак, Тошкент вилоятида кутилган натижага эриша олмаймиз”, дедингиз.

Ҳа, буларнинг барчаси куни кеча ушалмас бўлиб туюладиган армонларимиз эмасмиди? Ортда қолган тўрт йил ичида халқимизнинг ана шу орзу-ниятлари ушалди-ку! Наҳотки, буларни сезмаётган, ҳис қилмаётган бўлсак?

Афсуски, айрим ижтимоий тармоқларда, очиқлик ва ошкоралик экан деб, фақат тирноқ остидан кир излаш, бетгачопарлик, андишасизлик, сохта шуҳратга интилиш, мухтасар айтганда, популизмга муккасидан кетиш ҳоллари барчамизни безовта қилиши, ташвишга солиши керак.

Мамлакатимизда юз бераётган ўзгаришларни холисона эътироф этиш, улардан қувониш, умуман, яхшиликни, ёруғликни кўра билиш, ислоҳотлар моҳиятини англаб етиш, уларнинг натижаларини тан олиш учун ҳам одамда виждон, мардлик ва инсоф бўлиши зарур.

Ўз юртини, ўз мамлакатини фақат қора бўёқларга чаплаш орқали ёлғон обрў орттириш на одамгарчилик, на ватанпарварлик, на диёнат мезонларига тўғри келади. Бу бошдан-оёқ маънавий таназзул белгисидир.

Албатта, ҳаёт бор экан, муаммо бор. Муаммо ва камчилик бор экан, уларни бартараф этиш учун доимо ислоҳотларга эҳтиёж ҳам бор. Бинобарин, жамият ҳаётида ҳақ сўзга, танқидий қарашга бўлган зарурат табиийдир.

Бу ғоят муҳим фикрни Сиз ўз чиқишларингизда доимо таъкидлаб келмоқдасиз, барча раҳбарларни мана шундай муҳитда яшаш ва ишлашга даъват этмоқдасиз.

Аммо холисона, дўстона танқид танқидбозликка, муаммони кўрсатиш шахсни таҳқирлашга, манфаатлар ўйинига айланиб кетмаслиги шарт.

Бугун негадир шароит ва имкониятлар кенгайгани сари баъзи одамларда боқимандалик кайфияти кучайиб бораётгандек, назаримда. Аксарият кишилар дунёқарашида эгоизм – худбинлик кучайиб, ижтимоий ялқовлик “синдром”и кўзга ташланмоқда.

Чиноз туманида бўлганингизда куюнчаклик билан айтганингиздек, нега одамларимиз ўз томорқаларига бепарво қарайди? Нега лоақал ўзи яшайдиган ҳовлисининг деворини оқлаб, кўчасини супуриб, чор-атрофини озода тутмайди?

Биз азалдан тозалик, озодаликка ор-номус даражасида қараган, “Поклик — иймондандир” деб биладиган халқмиз-ку, ахир?!

Одамлар онгини ўзгартириш, уларнинг дунёқараши, маданий савиясини кўтариш айни куннинг ҳақиқатан ҳам энг муҳим талабидир.

Биз – вилоят зиёлилари, фаоллар, нуронийлар, мутасадди ва кайвонилар, кенг жамоатчилик бу борада томошабин бўлиб турсак, ким бу эзгу ниятларимизни амалга оширади?

Буюк файласуф Абу Наср Форобий ўз асарларида тарбия таълимдан устун турадиган ва таълимга нисбатан эрта бошланадиган жараён эканини исботлаб берган.

Демак, таълим-тарбияга, маънавий озуқага ёшлар кўпроқ муҳтож бўлади. Аслида бу табиий жараён. Ота-она ўз фарзандининг бахтли ва фаровон ҳаёт кечиришини, оилавий анъаналар, миллий қадриятларимизнинг бардавом бўлишини таъминлаш учун боласига тарбия беришга Аллоҳ олдида ҳам, эл-юрт олдида ҳам бурчлидир. Биз мана шу олтин қоидаларни ҳеч қачон унутмаслигимиз керак.

Ҳурматли Президент, Сиз маданият ва маънавият, хусусан, адабиётимиз тараққиётига ҳам бемисл ғамхўрлик қилаётганингизни биз – қалам аҳли миннатдорлик билан эътироф этамиз.

Бу ҳақиқатни бутун мамлакатимизда маданий ва адабий жараёнларни кузатиб бораётган инсонлар мендан ҳам чиройлироқ қилиб ифодалаб беришларига ишончим комил.

Пойтахти азимда қурилган Адиблар хиёбони, у ерда қад ростлаган Ёзувчилар уюшмасининг янги биноси, Ижодкорлар уйи кечагина етиб бўлмас орзулар эди!

Сизнинг ташаббусингиз билан аввал Зомин туманида, мана энди Паркент туманида шоир-адиблар учун ажойиб маскан қуриб битказилди. Бундай гўзал ва замонавий ижод боғларида, насиб этса, ҳали кўплаб бадиий етук асарлар яратилади.

Мен ҳали турли вилоятларда барпо этилган, улуғ ёзувчиларимиз номи билан аталган ижод мактаблари, янги театр ва музейлар, маданият ва санъат масканлари, истироҳат боғлари, спорт иншоотлари ҳақида сўз юритмадим. Чунки буларнинг барчасини фақат санаб чиқиш учун ҳам жуда кўп вақт керак бўлади.

Бевосита Тошкент вилоятидаги адабий муҳит ҳам кундан-кунга ривожланиб бормоқда. Яқинда вилоятимиз ёш ижодкорларининг “Нурафшон илҳомлар” деб номланган альманахини чоп эттирдик. Сизнинг ташаббусингиз билан қайтадан чирой очган Бўка туманининг ёш қаламкашлари учун алоҳида альманах нашр этилди. Яна бир неча ёшларимизнинг “Биринчи китобим” туркуми остида илк тўпламларини тақдим этиш арафасида турибмиз.

Мухтасар айтганда, ёшларда китобга, ижодга уйғонган ҳавасни алангалатиш, шу орқали ўзбек адабиёти ривожига ҳисса қўшишдек олижаноб ҳаракатларимиз кучайиб бормоқда.

Муҳтарам Президент!

Сиз давлат раҳбари сифатида фаолиятингизни бошлаган дастлабки кунларда “Меҳнаткаш, оқкўнгил, бағрикенг халқимиз биздан рози бўлса, Яратган ҳам биздан рози бўлади”, деган ўта муҳим бир фикрни, аниқроғи, ҳаётий даъватни илгари сурган эдингиз.

Бугун мана шу эзгу интилишлар аста-секин рўёбга чиқмоқда.

Эл-юрт дардига дармон бўлишдек машаққатли ва шарафли вазифани адо этишда Сизга бир ижодкор сифатида мустаҳкам соғлиқ, куч-ғайрат ва доимий ютуқлар тилайман.

(«Халқ сўзи» газетасининг 61-сони, 2021 йил)

(«Янгиланаётган Ўзбекистон»

китобидан тукум мақолалар)

БОБУР ТУШЛАРИГА

НУР БЕРГАН ДИЁР

ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИНИНГ ИСТИҚБОЛИ —

ЎЗБЕКИСТОН ИСТИҚБОЛИ

Тарих қаъридаги улуғ ҳақиқатлар

Менимча, она юрт ҳақида сўз айтишга чоғланган ҳар қандай ижодкор борки шундай ҳис-туйғу, андиша таъсирида тараддудланиб, ўйланиб қолади: Ватан тўғрисида ёзиш, фикр юритиш осон эмас. Ватан ҳақида сўз айтмоқ, адолат, вафо ва садоқатнинг амалдаги намоёнига дуч келиш, умр хирмонидаги ҳосилни сарҳисоб қилиш каби беҳад ҳаяжонли ва масъулиятли ҳолат аслида. Нимасини айтасиз, чуқурроқ ўйлаб қарайдиган бўлсак, Она ҳақида, Ватан таърифида битилмаган сўз, қоғозга тушмаган ибора қолмагандек гўё. Айни вақтда, муҳаббат қадимий туйғу, лекин ҳар бир юрак уни ўз ҳиссиётлари билан янгилайди.

Ҳақиқатан инсон учун онадек азиз ва мукаррам бўлган, киндик қонимиз томган муқаддас тупроқни барчамиз Ватан дея шарафлаймиз, айни вақтда ҳар биримизнинг қалбимиз тўрида у билан боғлиқ бетакрор хотиралар, ҳиссиётлар бор. Инсонлар, тақдирлар бир-бирига ўхшамагани каби, Ватан ҳақидаги ўй-кечинмаларимиз ҳам алоҳида хусусиятлари билан ажралиб туради, зинҳор бир-бирига ўхшамайди.

Машҳур қўшиқда айтилганидек, Ватан, она юртга муҳаббат нимадан бошланади? Агар дунёда ота-она, туғилган юрт, мунис болалигимиз кечган хонадон, биз еру кўкни чангитиб ўйнаган кўчалар, ёз чилласида чўмилган анҳорлар, от чоптирган қир-адирлар, оналаримиз билан бирга кетмон кўтариб борган далалар, талабалик йилларимиз завқи ва масъулияти билан тўлиқ уйқусиз кечалар, мусаффо осмон, суюкли фарзандларимиз, жажжи набираларимиз, севимли ёримиз, қўйинг-чи, умр деб аталмиш ҳаёт йўлимиздаги нарсаларнинг барча-барчаси бўлмаса эди, ўзингиз айтинг, бирорта мактаб, дорилфунун ёки академия қалбимизда Ватан туйғусини тарбиялай олармиди? Йўқ, асло йўқ, албатта. Бинобарин, Ватан – бу бизнинг бутун ҳаётимиз, умримиз, фаолиятимиз сарҳисоби. Шунинг учун Ватан деганда, кўнглимиз тубидан кутилмаган қайноқ ва сеҳрли туйғулар, мунаввар сўзлар отилиб чиқа бошлайди. Ватан ҳақида ёзганимизда оппоқ қоғоз узра сўз эмас, бамисоли нур ёғилгандек бўлади.

Мен туғилиб вояга етган, бир умр бебаҳо неъматларидан баҳраманд бўлиб келаётган Тошкент вилояти, бу қадимий ва гўзал воҳа, унинг Паркент деб аталмиш, Чотқол тоғ тизмаларининг шимоли-шарқий қисмида жойлашган мафтункор гўша мен учун муқаддас бешик бўлиб, туз-насиба бериб вояга етказган, қайғули кунларимда бошимни силаб, кўнглимга далда бўлган, қувончли кунларимда «баракалла, болам» дея ҳаммадан кўп хурсанд бўлган мўътабар маъводир. Ватан ичра табаррук ватан бўлган, мени камолга етказиб, элга қўшган, қўлимга қалам берган, дилимга илҳом солган бу юрт олдида, унинг мард ва меҳнаткаш, ориятли, тарихнинг не-не синов ва ташвишлари, мустақиллик даврининг саодатли дамларини бошидан ўтказган инсонлари олдида ҳамиша узиб бўлмас қарздорлик ҳисси билан яшайман.

Ҳаммамиз гувоҳи бўлиб турганимиздек, бугунги кунда вақт, замон суръати шу қадар шиддатли ва тиғизки, бу ҳаётга, жамиятимиздаги ўзгаришларга, одамларнинг орзу-интилишларига кечаги қараш ва мезонлар билан баҳо бериб бўлмайди. Айниқса, кейинги йилларда Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида шундай улкан қадамлар билан олдинга интилмоқдаки, бундай жасорат, азму шижоат, ўн йиллар давомида ечилмай келган муаммоларга ечим топиш салоҳияти нафақат халқимиз, балки жаҳон ҳамжамияти томонидан ҳам юксак эътироф этилмоқда. Эл-юртимиз ўртасида юриб, кўпни кўрган оқсоқоллар, турли соҳа вакиллари билан мулоқот қилганимизда, «Оллоҳ таоло бошимизга шундай халқпарвар, инсонпарвар, улуғ ва донишманд, сўзи билан иши бир, мард ва жўмард инсонни соябон қилиб, йўлбошчи қилиб юборгани учун ҳар қанча шукроналар айтсак, арзийди», деган дил изҳорларини эшитдик. Халқ баҳоси – ҳақ баҳо. Ундан ўтказиб бу борада бирор сўз айтишимиз қийин, албатта. Юртбошимизнинг жумладан, биз илм-фан, маданият, адабиёт ва санъат аҳлига кўрсатаётган юксак эътиборини ҳар қадамда сезиб, ҳис қилиб турибмиз. Бу ҳақда кўп гапирмасдан, фақат биргина мисол – Тошкент вилояти, Паркент туманининг Чотқол тизмалари бағридаги сўлим гўшаси бўлган Заркент қишлоғида 50 ўринли дам олиш маскани, ижод уйини барпо этилганини таъкидлаб ўтмоқчиман. Оддий халқ вакиллари биз ижодкорларни кўз ўнгимизда қад ростлаётган ана шу бино билан қутлаётгани кўксимизни тоғдек кўтармоқда.

***

Маълумки, Тошкент вилояти – Ўзбекистоннинг пойтахт мақомидаги марказий вилояти. У мамлакатимизнинг ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий тараққиётида катта нуфуз ва салоҳиятга эга. Вилоят табиий иқлим шароити, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш даражасига кўра, катта имкониятларга эга. Бу қутлуғ заминда тоғ ва тоғолди ҳудудлар, воҳа ва водийлар, дарёлар, улкан сув ҳавзалари, унумдор тупроқ, бепоён далалар, қир-адирлар, ривожланган коммуникация, саноат ва ижтимоий инфратузилмаларнинг борлиги турли соҳа ва тармоқларни мутаносиб ҳолда ривожлантириш имконини беради. Воҳани Аллоҳ таолонинг Ўзи бетакрор ва саховатли табиат билан сийлаган. Вилоят аҳли бу заминда уч фаслни – баҳор, ёз ва қишни бир вақтнинг ўзида кўриш мумкинлиги ҳақида доимо фахрланиб, ғурурланиб гапиради. Чиндан ҳам, вилоятнинг шимоли-шарқида жойлашган Бўстонлиқ тоғларидаги манзара билан унинг ғарб тарафидаги Чиноз тумани, жануб томонидаги Бекобод қир-адирларидаги ҳолат бир-биридан баъзан мутлақо фарқ қилади. Воҳанинг бир чеккасида салқин ҳаводан этингиз жунжикса, бошқа чеккасида жазирама офтоб нуридан тупроқдан ҳам аланга кўтарилади.

Биз – воҳа аҳли, мамлакатимизнинг барча ҳудудлари қатори Тошкент вилоятига ҳам алоҳида меҳр билан қараб, унинг ривожланиши учун доимо юксак эътибор қаратиб келаётган Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг қадрдон диёримиз ҳақида айтган фикрларини, жумладан, қуйидаги самимий сўзларини қалбимиз тубига жо этиб олганмиз: «Бу заминнинг унумдор тупроғи, қут-барака ёғиладиган дала ва боғлари, олтин, кумуш, мис, мармар, кўмир каби заҳираларга бой конлари, энг муҳими, меҳнаткаш, бағрикенг, кўп миллатли халқи Ватанимиз равнақига муносиб ҳисса қўшиб келмоқда».

Ўзининг эртанги куни, фарзандлари камолини ўйлайдиган авлод ўз аждодларининг руҳи покларини, уларнинг қўли билан яратилган тарих ва тараққиётни ҳеч қачон унутмайди. Чунки биз бугун нимага эришаётган бўлсак, барчаси аждодларимиз меҳнатининг мантиқий натижаси, улар яратган заминда унган дарахтлар мевасидир. Тошкент вилояти бўйлаб одимлаб, тарихий ёдгорликлари билан танишар эканмиз, буни ҳар қадамда ҳис этамиз.

Келинг, аввало вилоятнинг жуғрофий ўрнига назар ташлайлик. Тошкент вилояти шимолда ва шимоли-ғарбда Қозоғистон Республикаси, шимоли-шарқда Қирғизистон Республикаси, шарқда Наманган вилояти, жанубда Тожикистон Республикаси, жануби-ғарбда Сирдарё вилояти билан чегарадош. Воҳанинг азим Чирчиқ дарёси оқиб ўтадиган, Тяньшан тоғларининг ғарбий тармоқлари билан ўралган водийда, деҳқончилик ва чорвачилик, ҳунармандлик учун қулай маконда жойлашгани бу ерда қадим замонлардан бошлаб инсон манзилгоҳлари пайдо бўлишига сабаб бўлган. Тарихий китобларда қайд этилишича, ҳудуднинг кўҳна манзилгоҳлари тўғрисида милоддан олдинги V–II асрларга оид юнон, хитой манбаларида қимматли маълумотлар сақланиб қолган. Кўп йиллик тадқиқотлар натижасида вилоят ҳудудида 760 та қадимий манзилгоҳ, шаҳар ва қишлоқлар харобаси, кўҳна конлар, мудофаа ва ирригация иншоотлари борлиги аниқланган.

Тошкент воҳаси Шарқ маданияти, санъати ва адабиётининг қадимий марказларидан биридир. Шайх Аҳмад Тарозийнинг Мирзо Улуғбекка бағишлаб ёзилган асарида улуғ мумтоз шоиримиз, Алишер Навоий бобомиз маликул-калом, яъни, сўз мулкининг султони деб таърифлаган Мавлоно Лутфий Тошкент заминида туғилган, деган фикр илгари сурилган. Кўҳна Тошкент воҳасида камолга етган, нашъу намо топган, халқ ўртасида Занги ота номи билан машҳур буюк сўфий аллома Ойхўжа ибн Тошхўжа ҳазратлари, Хожа Аҳрор Валий, Шайх Умар Боғистоний, Абу Бакр Қаффол Шоший, Абу Сулаймон Банокатий, Ҳофиз Кўҳакий каби ўнлаб авлиё зотлар бу диёр шуҳратига шуҳрат қўшганлар. ХIV–ХV асрларда бу ўлкада машҳур шоир Бадриддин Чочий, ХVI асрда эса тарихчи ва адабиётчи Зайниддин Восифий яшаб ижод қилганлар. Яна бир буюк аждодимиз – Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг «Бобурнома» асарида баён қилинишича, бу темурий шаҳзода Тошкент вилоятининг Паркент туманидаги Самсарак қишлоғида тинимсиз сарсон-саргардонликлардан сўнг бир муддат тин олиб, лашкар тўплаб истиқомат қилиб турганларида тушларига Хожа Аҳрор Валий киради. Буюк сўфий аллома Тангри таоло иродаси билан Бобур Мирзога Самарқанд тахтини эгаллаш насиб этаётгани ва тезроқ уйқудан уйғониб, шу мақсад йўлида йўлга отланишни каромат қиладилар.

Занги Ота – Ойхўжа Тошхўжа ўғлининг Тошкент вилояти ҳудудидаги зиёратгоҳи нафақат юртимизда, балки бутун мусулмон оламида маълуму машҳурдир. Мазкур зиёратгоҳдаги табаррук мақбара Соҳибқирон Амир Темур бобомиз томонидан бошланган ва кейинчалик Мирзо Улуғбек томонидан якунланган. Мустақиллик йилларида Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг раҳнамолигида бу ерда улкан қурилиш ва ободонлаштириш ишлари амалга оширилди. Бунинг натижасида бугунги кунда бу ерда ҳар томонлама обод ва кўркам ёдгорлик мажмуаси қад кўтариб турибди. Ўтган икки йил давомида ушбу муқаддас қадамжога келадиган зиёратчилар, жумладан, чет элликлар сони бир неча баробар ошди.

Тарихнинг турли даврларида Тошкент вилояти заминида шаклланган бадиий адабиёт анъаналари, ўзига хос ижодий муҳит ҳам эътиборга молик ҳодисадир. Бу замин ҳавосидан, бебаҳо неъматларидан баҳраманд бўлиб вояга етган ўзбек бадиий адабиётининг Дилкаш, Гулшан, Алмаий, Камий, Хислат, Мискин, Сидқий Хондайлиқий, Элбек каби етук намояндаларининг номлари, ижоди, мумтоз асарлари кўпчилик юртдошларимизга яхши маълум. Ана шундай устозлар бошлаган ижодий анъаналарнинг муносиб давомчилари бўлган, бугунги кунда адабиётимиз ривожига баракали ҳисса қўшиб келаётган Барот Исроил, Асад Асилов, Абдулла Шер, Абдусаттор Ҳотамов, Темур Убайдулло, Шарифа Салимова, Ашурали Боймуродов, Зарифа Эралиева сингари шоир ва ёзувчиларимизнинг ҳаёти, ижоди ва ижтимоий фаолиятининг асосий қисми Тошкент вилояти билан боғланган.

Воҳамиздан етишиб чиқиб, Ўзбекистон илм-фани, маданияти ва санъати равнақи йўлида фидокорона хизмат қилган кўплаб олимлар, санъаткорлар, рассомлар, жамоат арбоблари, боғдорчилик, деҳқончилик илмини пухта ўрганиб, янги-янги навлар яратиб, халқ академикари даражасига кўтарилган заҳматкаш инсонларнинг номларини бу ўринда чуқур ҳурмат билан тилга олиш мақсадга мувофиқ бўлади. Жумладан, том маънода мамлакатимиз соҳибкорларининг устози бўлган машҳур халқ селекционерлари Ризамат Мусамуҳаммедов, Зайниддин Фахриддинов, академиклар Маҳмуд Мирзаев, Шавкат Акмалхонов, Назрулла Маннопов, шулар қаторида илм-фан соҳасида ўзларининг илмий мактабларини яратган Алибек Рустамов, Жўра Мусаев, Тўхтамурод Жўраев, Тожибой Бўриев ва бошқа фидоий юртдошларимиз билан биз – вилоят аҳли ҳақли равишда фахрланамиз. Қувонарли жиҳати шундаки, ана шундай илм-фан ва инновациялар соҳасида танилган олиму фузалолар асос солган илмий мактаблар, эзгу анъаналар бугунги кунда тўхтаб қолгани йўқ. Улар ҳурматли академикларимиз Абдусаттор Абдукаримов, Рамизулла Мўминов, Темуржон Носиров, Акмал Саидов, таниқли профессорларимиз Маъбуд Шерматов, Ўктам Пратов, Турдиали Ортиқов, Абдуҳаким Ҳожибоев, Саъдулла Лутфуллаев, Илҳом Отабоев, Заҳро Аҳмедова томонидан давом эттирилмоқда. Улар ўзларининг илмий ихтиролари, илм-фан йўналишларидаги янгиликлари, фундаментал асарлари билан янгиланаётган Ўзбекистоннинг инновацион тараққиётига муносиб ҳисса қўшмоқда.

Табиийки, бугунги миллий санъатимиз ривожида ҳам вилоятимиздан етишиб чиққан ижодкор зиёлилар алоҳида ўрин тутади. Бу ҳақда сўз юритганда, Ўзбекистон халқ артистлари Дилбар Абдулазизова, Зуҳра Ашурова, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артистлар Маҳбуба Ҳасанова, Тошпўлат Маткаримов, Дилноза Исмияминова, Абдурашид Йўлдошев, Улуғбек Раҳматуллаев сингари санъаткорларимиз иштирокида яратилган саҳна асарлари, улар томонидан куйланган дилрабо куй-қўшиқларни катта мамнуният билан эсга оламиз, бу юртдошларимизнинг истеъдоди ва маҳорати янада юксалиб, эл-юртимизга манзур бўладиган янада кўпроқ ижод намуналарини яратишларига ишонамиз.

Бу дунёда ҳалол меҳнат билан элда обрў-эътибор топмоқ – энг буюк саодатдир. Тошкент вилоятида ўз касби, сидқидилдан қилган меҳнати туфайли эл-юрт назарига тушган заҳматкаш ва фидоий, камтарин инсонлар кўп. Ватанимизнинг «Ўзбекистон Қаҳрамони» деган олий ва шарафли унвонига сазовор бўлган, фидокорона меҳнати билан воҳамиз довруғини юксалтираётган Сайидали Раҳмонов, Тўлқин Ибрагимов, Алим Тўйчиев, Жонсаид Турдиев, Александр Фармонов каби ҳамюртларимиз ҳақида ҳар қанча ғурурланиб сўз юритсак, арзийди.

Сайёҳлар, зиёратчиларни ўзига чорлаётган масканлар

Дунёдаги ҳар бир шаҳар ва мамлакатда одамлар, айниқса сайёҳларни ўзига чорлайдиган эътиборга молик жойлар, дилтортар масканлар бўлади. Тошкент вилоятида бундай гўшаларнинг кўплиги унинг туристик салоҳиятининг нақадар юқори эканини кўрсатади. Кейинги пайтда Президентимиз Шавкат Мирзиёев томонидан туризм, жумладан, ички сайёҳлик ривожига катта аҳамият берилаётгани воҳамизнинг бу борадаги имкониятларини янада оширмоқда. Айниқса, давлатимиз раҳбари ташаббуси билан вилоятимиз ҳудудида туристик иқтисодий зоналар ташкил этилгани бу борада муҳим амалий қадам бўлди.

Ҳақиқатан ҳам, Тошкент вилояти заминида дунё туристлари, зиёратчилар эътиборини тортадиган ажойиб масканлар кўп. Масалан, воҳадаги қоятошларга туширилган суратлар, сеҳрли-мифологик сюжетлари, шакл ва композициясига кўра, Марказий Осиёдаги петроглифлар орасида ноёб ва бетакрор ҳисобланади. Олимлар ва мутахассислар вилоят ҳудудида бундай сурат ва ёзувларнинг бой манбаларини аниқлашган. Хўжакент, Қорақиясой, Бошқизилсой, Чотқол, Парокандасой, Оҳангарон ва бошқа жойларда топилган петроглифлар шулар жумласидандир. Уларда асосан архар, тоғ эчкилари, буғулар, итлар, йиртқич ҳайвонлар, отлар, ов манзаралари акс эттирилган.

Ўтган асрнинг олтмишинчи йилларида Тошкент воҳасидаги археологик ёдгорликларни ўрганиш мақсадида тузилган экспедиция томонидан Писком, Кўксув, Чотқол, Чимён дарёлари ҳавзасида, шунингдек, Қоразов, Кунгара тоғларида, Оҳангарон, Арашансой водийси ҳамда вилоятнинг бошқа ҳудудларида кўплаб қоятош расмлар ишланган жойлар аниқланган.

Янгийўл шаҳрида эса ёғоч маданиятига мансуб қадимий манзилгоҳлар ўрганилган. Археологлар одамлар металлдан ясалган буюмлар, найза ва пайконлар, болта, пичоқ, сочтўғноғич, қуйма металл буюмларни ясаш ва улардан фойдаланишни ўша даврда ўрганишган, деган хулосага келишмоқда. Буларнинг барчаси Тошкент воҳаси Андроново даврининг жанубдаги таянч манзилларидан бири бўлганини кўрсатади.

Археологик изланишлар натижасида Тошкент шаҳридан 70 километр жануби-ғарбда, Сирдарёнинг ўнг томонида эллинизм даврига мансуб шаҳар қолдиқлари топилган. Маҳаллий халқ орасида у Қанқа деб аталиб келган. Бу ғаройиб номни эшитар эканмиз, буюк солномачи шоир Абулқосим Фирдавсийнинг «Шоҳнома» асарида тасвирланган лавҳалар эсга тушади. Унда Яксарт водийсида жойлашган Туроннинг афсонавий ҳукмдори Алп Эртўнға – Афросиёб билан боғлиқ кўҳна деворлар, шаҳзода Сиёвуш, Қанғдизнинг бир неча ҳимоя деворлари билан ўралган маҳобатли саройи тилга олинади.

Олимларнинг уч ҳалқа ҳимоя деворлари билан ўралган Қанқа шаҳар харобаларини ўрганиши жараёнида топилган барча осори атиқалар қадимий Чоч аҳолисининг юксак маданияти, эътиқоди ва қадриятларидан далолат беради. Хитой солномаларида нафақат иқтисодиёт ва товарлар, балки воҳадаги зардуштийлар ибодатхоналари ҳақида ҳам ғоят қимматли маълумотлар берилади.

Мамлакатимизнинг барча ҳудудлари қатори Тошкент вилоятида ҳам буюк азиз-авлиёлар, аллома зотларнинг муборак қадамжолари кўп. Улардан энг машҳури Зангиота зиёратгоҳи ҳақида юқорида қисқача тўхталиб ўтдик. Шундай муқаддас гўшалардан бири Оҳангарон туманида, шундоққина Тошкент-Қўқон йўли бўйида, Болғали қишлоғи яқинида жойлашган Абдумалик ота (уни Шоди Малик ота ҳам дейдилар) мақбарасидир. Бу улуғ зот машҳур авлиё – Арслонбобнинг невараси, Мансур шайхнинг ўғли бўлмиш Тожиддин шайхнинг отаси Занги отанинг бобоси экани манбаларда битиб қолдирилган экан.

Айтишларича, Туркистон аҳлининг пири комили Аҳмад Яссавийнинг акаси Садирхўжанинг Зоҳид шайх, Шайх Муҳаммад Донишманд Ўрунг Қўйлиқий (мақбараси Қўйлиқ даҳасида), Абдумалик шайх, Абдол Али шайх исмли ўғиллари бўлган экан. Арслонбоб авлодларидан бўлган Абдумалик ота ва Садриддинхўжа ўғли Абдумалик ота бошқа-бошқа инсонлар бўлиб, фақат исмлари бир хил бўлган экан.