Текст книги "ЯХШИЛИК ҲАММАГА ЯРАШАДИ 4-жилд"

Мени бениҳоя тўлқинлантирган яна бир таклиф Президентимизнинг ЮНЕСКО билан ҳамкорликда 2021 йилда қадимий Хива шаҳрида “Марказий Осиё жаҳон цивилизациялари чорраҳасида” мавзусида халқаро форум ўтказиш тўғрисидаги ташаббуси бўлди.

Барчамизга яхши аёнки, халқимиз азалдан меҳмондўстлиги, юксак инсонпарварлик фазилатлари билан ҳурмат-эътибор қозониб келади. Эл-юртимизнинг ана шундай олижаноб қадрият ва анъаналари, бизнинг қандай буюк тарихимиз ва маданиятимиз борлиги, эл-юртимизнинг миллий қиёфасини дунёга танитиш, шу асосда маданий дипломатияни, туризм соҳасини ривожлантиришдек эзгу мақсадларни рўёбга чиқаришда зикр этилган анжуман, ҳеч сўзсиз, муҳим аҳамиятга эга бўлади. Бундай форумларга биринчи навбатда илм-маърифат ва маданият намояндалари, олиму фузалолар, санъат аҳли, ижодкорлар келади. Табиийки, улар ўз юртларига бориб, анжуман давомида кўрганларини ўз юртдошлари ўртасида тарғиб қилади. Хивадек асрлар синовидан ўтиб келаётган мўъжиза шаҳарни кўриш, очиқ осмон остидаги инсон ақлу заковатининг ёрқин тимсоли бўлган, кўҳна тарихдан ҳикоя қилаётган турфа мажмуаларни, осори атиқаларни томоша қилиш, бу ерда қадимий Шарқ нафаси, тарихи ва фалсафасини ҳис этиш дунёдаги қанча-қанча одамлар учун ширин орзудир. Бундай халқаро форумларнинг юксак савияда ўтказилиши эса ана шундай орзумандлар сонининг янада ортишига сабаб бўлади.

Давлатимиз раҳбари томонидан билдирилган яна бир муҳим таклиф – “Барқарор тараққиёт мақсадларига эришиш ва инсон ҳуқуқларини таъминлашда парламентлар ролини ошириш тўғрисидаги Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг махсус резолюциясини’’ қабул қилиш ҳақидаги ташаббус ҳам бугунги замон ва тараққиёт талаблари руҳига мослиги билан алоҳида ажралиб туради.

Бир сўз билан айтганда, Ўзбекистон Президентининг БМТдаги бу галги нутқи ва унда кўтарилган масалалар ҳам ўта долзарблиги, халқимиз, Ватанимиз, ҳар биримизнинг ҳаётимиз ва келажагимизга дахлдорлиги билан бениҳоя улкан қимматга эгадир.

Албатта, қисқа вақт – йигирма дақиқага яқин вақт ичида минтақамиз ва дунё тақдирига дахлдор бундай улуғвор ғоя ва ташаббуслар, амалий фикр ва таклифларни илгари суриш учун юксак донишмандлик, узоқни кўзлаб фикр юритиш, интеллектуал тафаккур салоҳияти, жасорат, кенг ва саховатли қалб керак, энг муҳими, ўз халқи ва мамлакатининг равнақи, соғлиги-омонлиги ва саодатини ҳар қандай нарсадан устун қўйиб, шу йўлда бутун борлиғини бериб ҳаракат қилаётган том маънодаги миллий етакчи, юрт йўлбошчиси бўлиш лозим.

Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев сиймосида биз билан бирга бутун дунё аҳли яна бир бор ана шундай жонкуяр ва донишманд раҳбарни кўрди ва Ўзбекистон ўз етакчиси билан бирга улуғ мақсадларига албатта етишига ишонч ҳосил қилди.

(“Янги Ўзбекистон” газетасининг

186-сони, 2020 й.)

МУНАВВВАР РАНГИНГДА ВАТАН ЖАМОЛИ

Ўзбек тилининг изоҳли луғатида Рамз – бир ғоя, тушунча, ходиса кабиларни ифодаловчи, эслатувчи шартли белги, ишора дея таьрифланади.

Зеро, инсон азал-азалдан бу оламда ўзини борлигини, мавжудлигини исботлашга уринади. Бунинг учун тинимсиз ҳаракат, интилишдан тўхтамайди. Ўз номини танитиш, бирор аниқ белгиси, қирраси билан намоён бўлиш у учун муҳим. Ҳаттоки мана шу қиёфа у учун ор-номус тимсолига айланиб кетган. Табиийки, бу сифат улар тузган халқу давлатнинг қиёфасига, рангу рўйи, орзу-интилишлари, асрий армонлари ва нурли келажакка боққан нигоҳларига ҳам кўчади.

Давлат рамзлари ҳақида гап кетганда, илк дафъа кўз олдимизга турфа байроқлар келади. Улар юксакда мағрур ҳилпираб, бутун башариятга Ер шарида мамлакатлар ҳасби ҳоли бўлиб жилоланиб туради. Шукрки, уларнинг сафида биз учун алоҳида қадру қимматга эга, сарбаланд, кўрсак, кўзимиз яшнайдиган, кўнглимизда фахру ифтихор балқийдиган бир гўзал байроқ бор. Биз учун у энг чиройли, энг мукаммал ва ягона туғ, туғро! Чунки у бир халқнинг шаъну ғурури, ор-номуси рамзидир!

Бу жонажон Ватанимиз, мустақил Ўзбекистонимизнинг байроғи!

Самоланган кўнглимиз ифтихор нури бўлиб кўкда порлаган муқаддас туғимиз бундан 29 йил аввал – 1991 йил 18 ноябрда Ўзбекистон Республикасининг «Давлат байроғи тўғрисида»ги Қонуни билан тасдиқланган. Бу жафокаш ўзбек халқининг, яна унга елкадош, дўсту биродар бўлиб, бир оила бўлиб, шу ҳудудда аҳил-иноқ, тинч-тотув яшаётган 130 миллату элатларнинг улкан тарихий ғалабаси иниъкосидир!

Байроғимиз шаклан бир мато, байроқнинг бутун узунлиги бўйлаб ўтган тўқ мовий ранг, оқ ранг ва тўқ яшил рангли учта эндан таркиб топган, оқ рангли эннинг четларидан қизил ҳошиялар ўтказилган тўғри тўртбурчак шаклидаги мато. Аммо унинг шамойили, унинг маънавий-руҳий қиёфасини сўз билан таърифлаб бўлмайди. У кўзимизнинг нури, танимизнинг қуввати, мақсадларимизнинг порлоқ машъали бўлиб, юксак марраларга чорлаб туради. Унга қараб биз ўзимизнинг борлигимизни, шу каҳкашонли дунёда 200 га яқин мамлакатлар ичида ўз ўрнимизга эгалигимизни англаймиз!

Давлат байроғи – мамлакат давлат суверенитетининг рамзи ҳисобланади. Буюк аждодларимиз азал-азалдан озод ва ҳур яшашга интилган, бу йўлда молию жонини аямаган. Тарихда бунга истаганча исбот ва далиллар бор. Халқимиз минг йиллар мобайнида бошидан қанча-қанча босқину, қирғин баротларни, дилозорликларни ўтказди, бироқ уларнинг ҳеч бирига кўникмади, кўнмади. Аксинча, “ҳур туғилғон”ини (Чўлпон) англатиш учун курашиб келди. Бунинг энг яқин, энг ёрқин далили – ўтган аср аввалидаги жадиларимизнинг миллий озодлик учун қилган саъй-ҳаракатларидир.

Улар аслида бутун бир миллатнинг ички дунёсини, ички орзуларининг манзараси бўлиб майдонга чиққандилар. Гўё вужудан бир байроққа айланиб кетган юртнинг жасур ўғлонлари мисолида Ўзбекистон замини ҳеч қачон ёвга бўйсунмаслигини, ҳеч қачон тобе бўлмаслигини, аксинча мустақилликка интилаверишини, ҳурриятга бўлган ташналигини қондирмагунча тўхтамаслигини исбот этди.

Бугун Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг пештоғида кўпсонли суверен мамлакатлар қаторида озод Ўзбекистон байроғи ҳам бўйма-бўй, қадма-қад туриб ўзини намоён этяпти. Булар ҳақида ўйласам, ҳар гал жадид боболаримизнинг орзулари ижобат бўлганидан, тўккан қонлари оқланганидан, халқимиз тортган азобу уқубатлар беиз кетмаганидан кўнглим равшан тортади, кўзларимда севинч ва шукроналик ёшлари пайдо бўлади.

Бундан ўттиз йил аввал бир алп йигит ёки дилбар қизимизнинг жаҳон майдонида Ўзбекистон байроғи остида спорт мусобақаларида иштирок этишини тасаввур қилиш қийин эди. Истиқлол ато этган давру давронни қарангки, бугун бунинг аксини тасаввур қилиш мушкул. Спортчиларимиз дунёнинг энг нуфузли, энг улкан спорт анжуманларида манаман деган мамлакат вакилларидан қолишмаслигини, ғалаба учун ҳақдор эканини такрор-такрор исбот қиляпти. Бугун ўғил-қизларимиз орасида минглаб чемпионлар бор. Уларнинг ҳар бир ғалабаси учун байроғимиз кўкка бўйлаб, мадҳиямиз жаранг сочганини, сочаётганини ва сочажагини ўйласам, томирларим ғурурдан жимирлаб кетади.

Фақат спорт эмас, илм-фан, маданият ва адабиёт, ҳарбий соҳаларда эришаётган ютуқларимиз рамзи бўлиб ҳам байроғимиз сарбаланд кўтарилмоқда. Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлаганларидек, буни амалга ошираётган йигитларимиз, қизларимиз томирида қандай улуғ аждодларимиз қони оқаётганини ҳис қилсангиз, ишончингиз янада мустаҳкамланади.

Байроғимиз Ўзбекистон халқининг меҳмондўстлиги, меҳнатсеварлиги, серҳаракатлиги, бағрикенглиги, очиқкўнгил эканидан, энг муҳими, тинчликпарварлигидан дарак бериб туради. Байроққа нисбатан халқимизнинг муқаддас қадрият деб қараши, ниҳоятда юксак ҳурмат кўрсатиб, эҳтиёткорона муносабатда бўлиши ҳам таҳсинга сазовор ҳолатдир. Шу боис ҳам миллий байроғимиз давлат идора ва муассасалари, ўқув юртлари, Ўзбекистон аъзо бўлган халқаро ташкилотлар, чет эллардаги элчихона ва доимий ваколатхоналаримиз пештоқида ҳилпираб туради. Шунингдек, турли байрам ва тантаналарда, мамлакатимиз вакиллари қатнашаётган халқаро миқёсдаги сиёсий, маданий-маърифий тадбирларда, нуфузли спорт мусобақаларида Ўзбекистон аталмиш чаманзор шаъни, халқи ор-номусини акс эттиради.

Келинг, қисқача байроқдаги ранглар ва шакллар мазмунига тўхталсак. Мовий ранг – унинг остида барча миллатлар турли хил хавф-хатарлардан холи, эмин-эркин ҳолда аҳил-иноқ яшаб келаётган мусаффо осмонимиз ҳамда оби ҳаёт рамзидир. Оқ ранг – давлатимиз фуқароларининг ўзаро ҳамжиҳатликда, бир-бирини ҳурмат қилиб, диний бағрикенглик тамойиллари асосида тинч-тотув яшаётганига ишора бўрса, яшил ранг гўзал табиати ҳамда жаннатмонанд диёр бор давлат эканимиз рамзидир. Бу ранг аслида халқларнинг навқиронлик, умид ва бахтиёрлиги тимсоли ҳисобланади. Байроқдаги қизил чизиқлар эса давлатимиз фаровонлиги, жамият тараққиёти йўлида ўзаро бирлашиб, бир мушт бўлиб, бир тану бир жон бўлиб, мардонавор меҳнату ғайрат қилаётган юртдошларимиз томирларида оқаётган ҳаётий қудрат ирмоқларидир.

Тарихда ҳам байроқ билан боғлиқ кўплаб таъсирчан воқеотлар бор. Бу ҳақида гап кетганда, кўпинча Шайх Нажмиддин Кубронинг жасорати кўз олдимизга келади. Унинг буюк қаҳрамонлигидан ларзага келамиз! Кубронинг ватан байроғини маҳкам чангаллаб жон бергани замирида тафаккур ўзанларига сиғмас маънолар борлигини илғаб, титраб кетамиз. Ҳалигача бу воқеалар бизни жасоратга ундайди, қалқитади, қайнатади. Худди шундай манзараларни бошқа тарихий қаҳрамонларимиз ҳаёти ва фаолияти мисолида ҳам кўриш мумкин. Улар сафида Тўмарис, Спитамен, Муқанна, Жалолиддин Мангуберди, Темур Малик, Амир Темур, Собир Раҳимов каби ўнлаб саркардаларимиз қаҳрамонликлари бор. Бугун эса Ватан байроғини ўпиб, қасамёд қилаётган аскарларимиз тимсолида ана ўша ёвқур боболаримиз тажассумини кўргандек бўламиз! Бу йигитлар Ватан байроғини кўзига суртиш, уни тўтиё қилиш асносида Ватани учун талаб этилса, жонини фидо қилишга тайёр эканини англатади.

Мустақил давлатимиз байроғи тинч ва осойишта, озод ҳамда эркин ҳаётимиз, ёруғ келажагимизга тимсоли бўлиб, ҳамиша баланд-баландларда ҳилпираб турсин! Чунки биз унда захматкаш, меҳмондўст, жонажон хаоқимизни, истиқболи порлоқ янги Ўзбекистонимизни, бир сўз билан айтганда, Она Ватанни кўрамиз!

Дунё майдонида юртим тимсоли,

Мунаввр рангингда Ватан жамоли,

Миллатим ғурури, элим камоли,

Кўзимга кўрк берган, кўксимда тоғим,

Ази,з муқаддассан, менинг байроғим.

Мовий, мангу осмон, оби-ҳаётсан,

Сен тинчлик рангисан, оппоқ баётсан,

Ям-яшил навқирон умид, нажотсан,

Аждодлар қонидан оққан ирмоғим,

Азиз, муқаддассан, менинг байроғим.

Ярим ой ҳурлигим, бахтим дилномам,

Ўн икки юлдузим, қадим йилномам,

Навқирон ёшдаги ёруғ солномам,

Бошимда балқиган қадрим, қароғим,

Aзиз, муқаддассан, менинг байроғим.

Сен Кубро кўксидан чиқмаган жонсан,

Сен Темур туғисан, абадий шонсан,

Ўзбегим қўлида улуғ имконсан,

Боболардан мерос сабрим, сабоғим,

Азиз, муқаддассан, менинг байроғим.

Ўғлону қизларинг шоним деб тутгай,

Қандоқ яшай сени бошимда тутмай,

Нечун қувонмайин, нечун фахр этмай?

Эй ота маконим, она тупроғим,

Азиз, муқаддассан, менинг байроғим.

(“Янги Ўзбекистон” газетасининг

222-сони, 2020 й.)

МАЪНАВИЙ МЕРОС – МАНГУ ХАЗИНА

Қайси жамият, қайси тузум ва қандай давлат бўлишидан қатъи назар, у ерда, аввало, инсон қадр топса, ўзини эркин ҳис қилса, фаровон турмуш соҳибига айланса, ҳаётидан рози яшаса – табиийки, бундай жамиятда тинчлик барқарор, тараққиёт бардавом бўлади.

Тафаккур қилсак, Парвардигор ўз гўзаллиги эътирофи сифатида табиатни, ўз қудратининг тимсоли сифатида инсонни яратганини англаймиз. Одамга ато этилган неъматларнинг аввалида унинг азизу мукаррамлиги туради. Чунки инсонга насиб бўлган ақлу тафаккур, иймон-эътиқод, меҳру муҳаббат, илму ҳикмат, ҳаё-ибо ҳеч бир жонзотда йўқ. Шунинг учун ҳазрат Навоий инсонни шундай улуғлаган:

Тўрт унсур, етти кўк, олти жиҳот,

Нодиру олий асоси коинот.

Барчасидан ашраф ул инсон эрур,

То камолидан ҳирад ҳайрон эрур.

Бу дунёнинг бор нозу неъматларини Яратган инсон учун бунёд этган, айни пайтда улар она табиатнинг маҳсули бўлиб яралган. Тараққиёт, бунёдкорлик эса ўша ақлу заковатнинг бир маҳсули. Шунинг учун ҳам тафаккур эгаларига бешикдан қабргача “илм излаш” буюрилган.

Айни пайтда, инсон бўлиб яшашнинг ўз қонуниятлари бор. Табиат измига бўйсуниш, унга қарши бормаслик – бу қонунларнинг аввали. Биз ёзилган ва ёзилмаган қонунлар ҳақида фикр юритамиз-да, уларга гоҳ бевосита, гоҳ билвосита амал қиламиз.

Назаримда, ҳақиқат ва адолатга бўлган кучли интилиш, мазмунли ҳаёт орзуси, истаги тафаккур ривожланган жамиятларда биринчи бўлиб шаклланган. Ҳалол ва пок яшаш учун, айни пайтда ўзини ишончли ҳимояси учун қонун шаклидаги ҳуқуқий асослар ихтиро қилинган, одамлар, жамият давлат амал қиладиган, бўйсунадиган қоидалар ишлаб чиқилган. Шу маънода айтсак, қонун бу инсон қадрининг синмас, ёнмас қалқони.

Қонунчилик соҳасида катта тажриба тўплаган мамлакатлар эса фурсатлар келиб, давлат ва халқнинг ҳуқуқий паспорти, қонуний ташриф қоғози бўлмиш – конституцияни яратишга муваффақ бўлди. Бугун, ҳеч шубҳа йўқки, ҳар бир давлатнинг юксак юридик кучга эга бўлган Асосий қонуни, барча жорий қонунларнинг асосига айланиб улгурди.

Агар бир оз шоирона ҳаяжон билан ифода этсак, Конституциямиз – миллатимиз, халқимиз, давлатимиз қадри учун Қонун тимсолида қўйилаётган ҳайкал. Янги тамаддун истиқболига ёқилаётган чироқ. Бинобарин, доно халқимизда “замон сенга боқмаса, сен замонга боқ” деган пурмаъно нақл бор. Янги Ўзбекистонимизни янги имкониятлар оламига олиб чиқиш, ривожланган давлатлар сафида, тенглар ичра тенг бўлиб тараққий топиши учун Конституциямизга бир қатор ўзгартишлар киритишни даврнинг ўзи ҳам жиддий талаб этяпти. Бу муҳим жараённи Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг халқимиз бахт-саодати, фаровон ҳаётини ўйлаб, ҳамиша ўз вақтида киритаётган хайрли ташаббусларининг мантиқий давоми деб баҳоласак, ўйлайманки, тўғри бўлади.

Давлатимиз раҳбари Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ўзгартиш киритиш ва ташкилий чора-тадбирларни амалга ошириш юзасидан Конституциявий комиссия аъзолари билан 20 июнда бўлиб ўтган учрашувда таъкидлаганидек, “Халқимиз сиёсий-ҳуқуқий тафаккурининг ёрқин ифодаси бўладиган янгиланаётган Конституциямизга таяниб, янги Ўзбекистонни албатта биргаликда барпо этамиз”. Зеро, биз мана шундай ўзгаришларга тайёр ва асосийси, янада яхши шароитларда яшашга муносиб халқмиз.

Миллий урф-одатларимиз – миллий ўзлигимиз

Эркин фикр – хаёлига, оғзига келган сўзни демак эмас. Балки бу ақлий ва маънавий хуррам яшашга берилган имконият деб ўйлайман. Чинакам эркин фикрни ким айтади? Маънавий пок инсон айтади. Унинг Яратган олдида ҳам, элу юрт олдида ҳам ҳамиша юзи ёруғ. Биз миллат сифатида бир жиҳатимиз – яъни миллий урф-одатларимиз асоси, тамал тоши покликка қурилгани, ҳалол ниятдан яралгани билан ҳар қанча фахрлансак арзийди.

Шу боис, мен янгиланаётган Конституциямизда миллий урф-одатларимиз ва маънавий меросимизни сақлаш борасида олдимизда турган вазифаларга, миллат фарзанди сифатида бурчимизга ўз муносабатимни билдирсам.

Аввало, шуни айтиш жоизки, урф-одат деганда, кундалик турмуш тарзимизга сингиб кетган, кези келганда такрорланиб турадиган хатти-ҳаракат, аксарият аҳоли томонидан қабул қилинган хулқ-атвор қоидалари тушунилади.

Фақат бизнинг халқимизга, миллатимизгагина хос бўлган гўзал ва бетакрор қадриятлар – миллий урф-одатларимиз қадимдан таркиб топган миллий анъана, одат, расм-русум, таомил, маросимларимиз силсиласида яшаб келаётир. Буюк халқларнинг азалий анъанасига айланиб қолган ҳар бир маросим миллийлик қобиғидан чиқиб, умуминсоний қадрият сифатида баҳоланади. Аслида ҳам бир одам ёки олим эзгу ниятда яратган маънавий, маърифий, илмий бойлик ўз-ўзидан умумбашар бойлигига айланади. Тили, дили, турмуш тарзи бир-бирига яқин бўлган қўшни халқларни бирлаштиради. Умумбашарий одатлар қардош миллатлар орасида бир-бирини боғловчи кўприкларни вужудга келтиради.

Албатта, бу маданий ва маънавий меросни асраб-авайлаб, келажак авлодларга безавол етказиш ҳар биримизнинг ҳам инсоний, ҳам фарзандлик бурчимиз. Аммо шуни унутмаслик жоизки, замон шиддат билан илдамламоқда. Яъни кеча янгидек, долзарб бўлиб туюлган ихтиро ёки фикр бугун қарийб ўз аҳамиятини йўқотиб, янгиланишни, бутунлай такомиллашувни талаб қилмоқда. Биз давр билан ҳамнафас одимлашни истар эканмиз, бу омилни асло унутмаслигимиз лозим. Айнан шу жойда ҳаёт биздан боболар тили билан айтганда “етти ўлчаб бир кесишни” ҳам талаб қилади. Шошмашошарлик билан, енгил-елпи ўй-хаёлга бориб, қадимий урф-одатларимизни хаспўшлашимиз керак эмас. Аксинча, уни бугунги замон илму маърифати нурига йўғириб, барча давр ва умуминсоният учун заруратини англаб, келажак авлодларнинг қўлига ҳам, дилига ҳам, тилига ҳам тутмоғимиз зарур.

Зеро, миллий анъаналаримиз, қадрият ва урф-одатларимизга ҳурмат, Ватанга садоқат каби олижаноб туйғуларни шакллантириш, уларни “оммавий маданият” хуружларидан асраш, мамлакатимиз ижтимоий-иқтисодий, маънавий-маданий тараққиётига ўз ҳиссасини қўшаётган иқтидорли ва истеъдодли ижодкорлар, ижтимоий фаол навқирон авлод вакилларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларнинг маънавий баркамол шахс бўлиб вояга етишлари, жамиятда ўз ўринларини топишлари учун кўмаклашиш билан боғлиқ моддага зарурат бордек.

Бунинг амалдаги исботини яқинда Президентимиз Шавкат Мирзиёев Ёшлар куни муносабати билан сўзлаган нутқида ёрқин намоён этди. Янги Ўзбекистон ёшлари муҳтож бўлиб турган қайсики соҳа бор, бирортаси давлатимиз раҳбари назаридан четда қолмаган. Президентимиз томонидан ёш авлодга кўрсатилаётган ғамхўрликнинг кўлами шу даражада улуғвор.

Янги Ўзбекистон ёшларидан эса эвазига фақат бир нарса сўраляпти. Ватанга садоқат билан тинимсиз ўқиб-изланиб, замонавий билимларни эгаллашдан тўхтамай, қўлни-қўлга бериб, бир байроқ остида Янги Ўзбекистон қудратига – Учинчи Ренессанс бунёдкорларига айлансин! Академик шоиримиз Ғафур Ғулом айтганларидек:

Сиз ахир осмонни олмоқ бўлсангиз,

Не учун елкамни тутиб бермайин.

Жонкуяр Президентимиз бутун вужуди билан ушбу оташин сатрларнинг амалий ижрочисига айланганини нафақат тадбирда иштирок этган 220 минг нафар навқирон авлод вакиллари, балки 17 милллиондан зиёд Ўзбекистон ёшлари ҳамда уларнинг ота-оналари ҳам эътироф этмоқда.

Маънавий тараққиёт – маънавий маъмурлик

Юртбошимизнинг “Янги Ўзбекистон стратегияси” китобидаги маънавий тараққиёт бўлими мазкур фикрлар билан очилади: “Менинг назаримда, инсоният дунёсининг буюк бир ёритқичи – маънавият чироғи бор. Бу чироқнинг бошқалардан фарқи шуки, у инсоннинг онги ва тафаккурини ёритади, қалби, виждонини уйғотади, одамийлик ҳиссини кучайтиради.

Ўзбекистоннинг янги уйғониш даврини яратишга киришган эканмиз, ҳар бир юртдошимизнинг қалби ва онгида ана шундай маънавият шуъласи порлаши ва у бизни эзгу ишларга ундаб, юксак масъулият туйғуси билан яшашга даъват этиб туриши зарур”.

Дарҳақиқат, масъулият туйғуси билан яшаган инсон миллатнинг бойлиги, иймон-эътиқодда мустаҳкам, маънан етук инсон тимсолидир. Шу ўринда айтиш лозимки, маънавий мерос – маънавий тараққиёт маҳсули. Инсон ақл-заковати билан яралган тафаккур ёғдуси. Буюк аждодларимизнинг тафаккур ёғдуси бугун бутун оламга ва одамлар қалбига ўз нурини таратмоқда. Дилларни дилларга, элларни элларга маънавият риштаси ила боғлаяпти. Ҳушёрликка, бирдамликка чорлаяпти.

“Жаҳолатга қарши – маърифат” деган эзгу ғоя Конституциямизнинг туб моҳиятида янада кенгроқ акс этмоғи керак. Давлатимиз раҳбари “Янги Ўзбекистон стратегияси” китобида “Мамлакатимизнинг кейинги даврга мўлжалланган тараққиёт стратегиясида албатта маънавий-маърифий ислоҳотларга алоҳида бўлим ажратилиши даркор, деб ҳисоблайман. Ўзбекистоннинг 2022-2032 йилларга мўлжалланган маънавий тараққиёт стратегиясини ишлаб чиқиши ва уни давлат сиёсатининг таркибий қисмига айлантиришни талаб қилмоқда”, дея бежиз айтмаган.

Шунинг учун ҳам бу йўналишда миллий урф-одат ва қадриятларимизни тиклаш, хусусан, буюк боболаримиз ва мутафаккирларимизнинг бой меросини теран ўрганиш, уларнинг қадамжоларини обод қилиш, тарихий обидаларини асраш, уларни келгуси авлодларга замонавий таъсирчан усулларда етказиш каби хайрли ишларни янада кенгроқ миқёсда амалга ошириш лозим. Буюк олимларимиз, ёзувчи ва шоирларимиз ҳаёти ҳамда илмий ва адабий меросларини ўрганишга, ўргатишга алоҳида эътибор қаратиш зарур.

Шуни унутмаслик жоизки, маънавий меросларимиз ёшлар таълим-тарбияси ёки миллат сифатидаги салоҳиятимизни эмас, балки халқимиз хавфсизлигини, тинчлигини мустаҳкамлаш ва одамларнинг ўзаро ҳурмат, инсон ҳуқуқлари ҳимояси, муроса ҳамда ўзаро англашув каби омиллар шаклланишига ҳам хизмат қилади.

Янгиланаётган Конституциямизда миллий урф-одатларимиз ва бой маънавий меросимизни сақлаш борасида модда борлигини инкор этмаган ҳолда, бир таклиф киритмоқчиман.

Зеро, маънавий мерослар типига буюк ёзувчи ва шоирларимизнинг дастлабки машқларидан то камолот касб этгунига қадар бўлган фаолиятига машъал тутган матбуот, яъни газета ва журналларни ҳамда бадиий ва илмий китобларни ҳам киритиш мумкин. Уларнинг ўрнини бутунлай электрон шакллар эгаллашига, келгуси авлод китоб ва матбуотни фақат тарихий кўрсатувлар ҳамда музейларда кўришдек аянчли ҳолатга тушиб қолишдан сақланиш лозим.

Бунинг учун янги Конституциямизга айнан матбуот ва китобларнинг тақдири, эртанги ва ундан кейинги кунлари билан боғлиқ муҳим ва аниқ модда киритиш жоиз.

Шу ўринда яна Президентимизнинг Ёшлар кунига бағишланган тантанали анжумандаги фикрлари ёдимга тушади. Уларнинг қанчалар узоқни кўзлаб айтилган даъват эканини эътироф қилмасак, адолатдан бўлмас: “Ёшларнинг таълим олишига эътибор қаратиш билан бирга китобхонликни янада кучайтиришимиз зарур. Шу мақсадда маҳаллалардаги ёшлар етакчилари ҳар бир кўча кесимида китобхонлик танлови, “Заковат” ва бошқа интеллектуал ўйинларни йўлга қўяди. Бундай танловлар ҳар ҳафтада – маҳалла кесимида, ҳар ойда – туман миқёсида ва ҳар чоракда вилоят даражасида ўтказиб борилиши керак. Бу орқали 2 миллионга яқин ёшлар қамраб олинади.

Шу билан бирга, вилоятлар, туман ва шаҳар ҳокимлари ҳар бир мактаб кутубхонасига камида мингтадан янги бадиий адабиётларни етказиб беради”.

Мамнуният билан шуни айтиш керакки, Конституциямиз умуминсоний ғоялар – тенглик, эркинлик, биродарлик, халқлар ва миллатлараро дўстлик, мамлакат ва дунё барқарорлиги каби қонуний асосларни ўзида мужассам этган ҳамда мавқеини бугун ҳам сақлаб келмоқда. Шунингдек, халқимиз фаровонлигини янада оширишнинг ҳуқуқий кафолати бўлиб қолмоқда.

Шу улуғ мақсадлардан келиб чиқиб, қуйидаги таклифларни ҳам бермоқчи эдим: Биринчиси – ўзбек тилига давлат тили мақоми берилган, аммо уни мустаҳкамлаш, янада таъсирчан аҳамиятини ҳосил қилиш учун имло билан боғлиқ модда ёки банд киритиш; иккинчиси – юртимизда Наврўз байрами, Рамазон ва Қурбон ҳайитлари умумхалқ байрами каби байрамлар сирасига Тил байрамини ҳам киритиб, ҳатто дам олиш куни сифатида белгилаш;      учинчиси – миллий урф-одатларимизнинг қайта тикланиши, муҳофаза қилинишида, шунингдек, маънавий меросимизни асраб-авайлаш, бойитиш ва халқимизга етказишда Бош қонунимизнинг ўрни беқиёс бўлмоғи зарур.

Мухтасар айтганда, нафақат буюк аждодларимиз, балки яқин ўтмишдаги ватандошларимизнинг ҳам етти ухлаб тушига кирмаган дориломон замонда яшаш бахти бизга насиб этиб турибди. Ҳур фикрли инсон учун нимаики зарур бўлса – ижтимоий-иқтисодий, ҳуқуқий-сиёсий, маънавий-маърифий соҳада кундан-кунга яхши имкониятларга эга бўлиб боряпмиз. Биздан фақат шу кунларнинг қадрига етиш, шунингдек, барқарор тинчлигимизни янада мустаҳкам тутиш, аҳиллик, бирдамлик, эртанги фаровон ҳаётимизни таъминлашда ўз ўрнимиз, ўз қадримиз билан яшаш, янгиланаётган Конституциямиздаги инсонпарвар ғояларга содиқ қолиш сўраляпти. Шунчаки сўралаётгани йўқ, балки бу жараёнда фаол иштирок этишимиз, ўз келажагимиз учун дахлдор илғор таклифларни илгари суришимиз, ҳамиша уйғоқ ва сергак бўлмоғимиз илтимос қилинмоқда. Бу жиҳатдан давлатимиз позицияси бугунги демократик тамойилларга ҳам, умуминсоний тамойилларга ҳам тўла жавоб беришини айтиш жоиз. Дунё тарихида неча бор тамаддунларга доя бўлган маърифатпарвар миллатимиз бу залворли вазифани ҳам юксак даражада адо этишига шубҳамиз йўқ.

(“Янги Ўзбекистон” газетасининг

133-сони, 2022 й.)

ИСМИНГДА ИФОР БОР, ОЗОДЛИК!

Озодлик исмидаги ифорни туюш учун қишлоқда яшаб кўриш керак. Эрта тонгда бири биридан кеч қолмаслик илинжида эшиклари олдига сув сепаётган келинчакларни кузатганмисиз? Улар эшиклари олдига сув эмас, тонгдек тиниқ чеҳраларидан нур сепаётганига ўхшайди. Бу сулувлар сочиб-сочиб сепаётган сувнинг овози шодликнинг, қувончнинг овози, тўғрироғи, озод қалбнинг овози.

Сув сепилган, супурилган ҳовлилардаги гўзалликни кўриш, ифордан маст бўлиш учун қишлоқда яшаб кўриш, жилла қурса меҳмонга келиб тунаб қолиш керак. Бир бўйрагина ерга ҳам турфа райҳонлар-у, анвои гулларни сиғдирган, уларга атиргулни қўриқчи қилиб тонг елларига ифор улашиб, жаннат насими эсаётган ҳовлиларда тўйиб-тўйиб нафас олишнинг ўзи бир бахт. Бу бахт туққан еринг, туғилган заминингдаги катта ҳарфларга сиғмайдиган БАХТ!

Жимжимадор сиёсий сўзларсиз ҳам киндик қони тўкилган Момо Ерни ўз жони қадар севгувчи, асрагувчи одамларни қишлоқнинг ҳар бир хонадонидан топсангиз бўлади. Яшнаб турган райҳонларининг бир шохи бевақт сўлиса, ўз жонини юз марта чимчилаб оладиган 84 ёшли Онамга Ватанни севишни ўргатиб бўларканми? Кўзларига нур ато этувчи гулу райҳонларидаги гўзаллик, келинлари супуриб-сидириб, файзу таровати дилини балқитиб юборадиган ўз ҳовлисидаги чирой онажонимни ёшартириб турган бўлса не ажаб? Озод юртнинг обод остонасига ҳар киши ҳавас билан қадам қўяди. Озод юртнинг обод хонадонидаги бахт ҳуррият берган бахтдир.

Бизлар бўлмасак ҳам Яратган ўзи сепиб қўйган гуллар ҳар баҳор оламга чирой бахш этиши бор гап. Аммо ёзнинг чилласида гулзорнинг, экинзорнинг гуркираб туриши учун қўлингдан кетмон тушмаслиги, дилингда меҳр булоғи қайнаб туриши керак. Гул кўнгилга сиғмоғи, қўлларга ярашмоғи учун хонадонингда, элу юртда тинчлик барқарор бўлмоғи лозим. Агар қўшнинг азадор бўлса сен унинг ёнидан бир қучоқ гул кўтариб ўтишга ийманасан. Демак, гулнинг чиройи, гулзорнинг чиройи бу Озодлик ато этган ободликнинг, тинчликнинг, хотиржамликнинг чиройидир!

Паркентга ташриф буюрганлар яхши билишади, шу тоғли туманнинг ҳудудига киришингиз биланоқ катта йўлнинг икки ёқасидаги гулларнинг ифори димоғингизга уради. Паркент шаҳрини оралаб ўтиб йўлингиз Заркент қишлоғига тушса сиз ҳайрат осмонида учасиз. Наҳотки, Ўзбекистонимизда шундай поёнсиз узумзорлар борлигидан бехабармиз, деган ўй кечади дилингиздан. Сувсиз, лалми қирларда бунёд этилган токзорлардаги гўзаллик кўзни қамаштиради. Беихтиёр инсон қудратига тасанно дейсиз. «Бўларкан-ку!» деган хитоб бўғзингизни куйдириб садо беради. Дабдурустдан ёдингизга ҳассос шоиримиз Эркин Воҳидовнинг «Узум» ғазалидаги ушбу мисралар келса ажабмас.

Офтоб машшотаси

Ток сочини нурдек тараб,

Зангининг бўйнига осмиш

Шодаи маржон узум.

Тоқи ишком мисли осмон

Ҳар тараф юлдуз сочур,

Воҳ ажаб, бу не синоат,

Ер узум, омон узум.

Қирқ йилдан зиёд хўжаликка раҳбарлик қилиб тоғлар бағрида юзлаб гектарларда кўрки кўзларга сиғмас узумзорлар бунёд этишга бош-қош бўлган, Худо раҳмат қилгур Тоживай ота Ризаев кўксига юртбошимиз бекорга олтин юлдуз қадаб қўймаганлигига иймон келтирасиз. Қаҳрамон ота руҳи покига дуо қилиб, қўш қўллаб юзларингизни сийпайсиз. Шу қишлоққа кириб келаётиб ҳам катта йўл ёқасига арчалар, ноклар орасига экилган атиргулларга кўзингиз тушади. Кўксингизни куйдириб, дилингиз тубидан шукрона ҳайқириқ келади. Ери гул, осмони гул, ерида узум, осмонида узум бу юрт кимнинг Ватани? У сизники, у бизники, азиз Ватандош! Келинг, унинг тинчлигига, меҳру-муҳаббатимизни, қадру-садоқатимизни тумор қилиб тақайлик, токи битта гули, бир чимдим майсаси, бирон ниҳоли бевақт сўлмасин. Ободлик озодликнинг меваси. демак, озод юрт остонаси гулзор бўлади, елларининг этагини жаннат ифорлари тутган бўлади.

Шу йилнинг июнь ойи охирларида Фарғонанинг Чимёнида дам олаётган бир улфатимизни зиёрат қилиш мақсадида 8-9 қадрдонлар учта енгил машинада Водий сафарига чиқдик. Ёшлари олтмишдан ошган, аммо ўзи йигитлардек хушбичим, ғайрати танасига сиғмайдиган Паркентда «Топил дўхтир» номи билан шуҳрат қозонган акамиз сафар аввалидаёқ бир гапни таъкидлади:

– Водийни ниҳоятда гўзаллашиб кетгани ҳақида кўп эшитяпман. Келинглар, бир кеча дўстларимиз уйида бош қўяйлик. Гуллар шаҳри Наманганни шошмасдан бир айланайлик.

Хоразмча қилиб айтганда биз ёшуллимизнинг гапига кўндик. Тонгда Қўқон бозорига етиб бордик. Жаннат меваларининг ҳаммаси шу боғзорда. Иссиқ ноннинг исидан сармаст бўлиб нонушта қилдик. Қўқонда, Марғилонда, Тошлоқда ҳам бир нарсага иймон келтирдик. Водий-яшиллик олами, гўзаллик олами! Бу ўлкада бир туп терак кессалар ўрнига ўн туп экадилар. Раҳматли Муҳаммад Юсуф «Оқ терак ўлкам» деганда хўп топиб айтган экан.

Тошлоқда тунадик, Ёзёвон оша Наманган сари йўл олдик. Наманган шаҳрини бамайлихотир кўриш учун шофёрларимизга ҳазил аралаш бир таклиф айтдим. «Тўқсон ёшли нуроний машинада шошмасдан юрганда қанча тезлик билан юрса шундай ҳайдайсизлар. Токи нигоҳимиздан ҳеч нарса қолиб кетмасин, томоша томошадай бўлсин!» Шундай бўлди ҳам.

Наманган шаҳридаги ободлик кўзларга сиғиши душвор эди. Наманганликлар чеҳрасидаги мамнуниятдан масрур бўлганимиз шубҳасиз. Намангандаги озодалик уйида бахти бор одамларнинг этакларидан кўчаларга тўкилган гўзалликка ўхшарди. Улуғвор иморатлар дунёга бўйлаётган мустақил Ўзбекистоннинг бўйини кўрсатарди. Наманганнинг катта боғида хушсухан, хуш тавоъзе мезбонларнинг азиз меҳмони бўлдик. Йўлда келар эканмиз, дилдан ўтгани шу бўлди.

Бугун она Ўзбекистонимизнинг қайси бурчига борманг, оламшумул бунёдкорликларининг шоҳиди бўласиз. Яшнаётган гўшаларни, уни яшнатаётган фидойи инсонларни кўрасиз. Улар ўз Ватанига, халқига бўлган муҳаббатини жарангдор сўзларда эмас, балки пешона терида деб биладилар. Кам гапириб, кўп ишлайдилар, ОЗОД ўлкани ОБОД кўришни истайдилар. Уларнинг қўллари гул, тилаклари гул…

Ўзбек деҳқонининг бошидаги дўпписига ҳам, белидаги белбоғига ҳам миллатнинг орияти қўшиб чатилган. У бу дунёга нолиш учунмас, оламни яшнатгани, гуллатгани келган. Зеро, эл-юрт хирмонига унинг қадоқ кафтларидан тўкилган олти миллион тоннадан зиёд дон шу Ватанда истиқомат қилаётган халқнинг ризқу-насибаси, қут-баракаси ахир.

Черта билсанг кўнгилнинг торига нима етсин,

Аҳдига вафолининг орига нима етсин,

Майли оқ нон, қора нон, борига нима етсин,

Ғурур ҳатто қушнинг ҳам саратонда силласи,

Деҳқонига дармондир, Ўзбекистон ғалласи.

«Мустақиллик нима берди», деганлар ўн беш йил бурун дунё пештоқига қўйилган ўзбек нарвонининг биринчи поғонасидан туриб кузатсалар, ҳеч шубҳасиз ўн бешинчисига етганларида Яратганга беадад шукур қилиб юборадилар. Аксинча бўлиши мумкин ҳам эмас. Чунки озод одам, хонадони, юрти ободонлиги ҳақида ўйлайди. Остонасига гул экади, райҳон экади.