Текст книги "Тенг-тенги билан бахтлидир"

Келинлик либосини кийгунингизга қадар уйингизда истаганингизча ўйнагансиз-кулгансиз. Тўйдан кейин бу истакларни жиловлашга тўғри келади. Қариндошлар ёки тўйдаги даврада ўртада ўйнашдан эҳтиёт бўлинг. Айниқса, даврада йигитлар бўлса, ўзингизни дарров четга олинг. Агар эрингиз рашкчи бўлса, ўртага умуман тушмаганингиз маъқул.

Кулгига келсак, келинлик ибоси кўп ва қаттиқ жарангда кулишга изн бермайди (Аслида эрларнинг ҳам қаттиқ қаҳқаҳа отиб кулишлари фазилат саналмайди). Қайнота ва қайнонангиз ҳузурида оғизни катта очиб кулишдан уялинг. Агар кулгидан ўзингизни тўхтата олмасангиз, оғзингизни кафтингиз билан тўсинг. Уйда ёки ётоқхонада эрингиз кулгили гап айтса, кулгингиз жаранги ташқарига чиқмасин, айниқса, қайнонангиз қулоғига етмасин. Келиннинг ичкари уйдаги жарангдор кулгиси ҳар қандай оқила ва инсофли қайнонанинг ҳам кўнглини хира қилади. Қайноналар одатда бундай кулгини жавобсиз қолдирмайдилар. Ҳеч бўлмаса, бир илгакли пичинг билан “чимчилаб” оладилар. Гап бунда ҳам эмас. Одобли оилаларда баланд овозда гапириш ва кулиш ҳусн саналмайди.

* * *

Эрингизнинг қариндошларидан поччалари (опасининг, холасининг, аммасининг эрлари), уларнинг ўғиллари меҳмон бўлиб келишганда очиқ чеҳра билан кутиб олинг, дастурхон тузаб, хизмат қилинг, аммо дастурхон атрофида бирга ўтирманг. Айниқса, уларнинг қаторида ўтириб овқатланманг. Чунки бу кишилар шариат нуқтаи назаридан қаралганда, номаҳрам ҳисобланади. Одоб юзасидан қаралганда, қиз-жувонларнинг эркаклар билан бир дастурхон атрофида ўтириши чиройли эмас. Баъзи оилаларда бу одобга риоя қилинади, демак, сиз ҳам бу тартибга итоат этасиз. Айрим оилаларда эса эътибор берилмайди, эркак-хотин аралаш ўтираверишади. Агар сизнинг қизлик уйингизда номаҳрамнинг фарқига борилган бўлса-ю, келинлик уйида ўзгача бўлса, янги тартибни кескин рад этманг. Даврада бир оз ўтирган бўлиб, сўнг ошхонадаги юмушларни баҳона қилибми, чиқинг. Ўзингиздаги одобни аста-секинлик билан тушунтиринг. Эрингизнинг хонадони сиз истаган одоб тартибига дарров ўта қолмайди. Сиз бу масалада қаттиқ турманг, “Сизлар хато қиляпсилар”, деб гапираверманг, арқонни узун ташланг. Сиз ўзингиз эгаллаган одоб доирасидан чиқиб, буларникига қўшилиб кетишдан сақланинг.

* * *

Келинпошша, ўзингиз гўзалсиз. Табиат берган гўзалликка қўшимча киритишга кўп уринманг. Энг муҳими – эрингизга гўзал кўринсангиз бас. Бетларингизга ҳар турли нарсалар сураверсангиз, терингизни тез қаритиб қўясиз ва ёшингиз ўттиздан ошмаёқ бу упа-кремларсиз юролмайдиган бўлиб қоласиз. Янги уйингизга ўз чиройингиз, ўз қора қош-кўзларингиз билан, ясама киприкларсиз кириб боринг. Эртага ясама кипригингизни олиб қўйсангиз, эрингиз ажабланиб қолмасин.

* * *

Эркакка ўхшамоқчи бўлган аёл худди аёлсифат эркак сингари тасқарадир (Лев Толстой).

* * *

Агар эр соз бўлса, чолғувчи аёл ҳисобланади. Эрдан нолимаслик керак. Чунки куй ёқимсиз тарзда таралаётган бўлса, соз эмас, чолғувчи айбдордир.

* * *

Баъзан “Бу йигит инсофсиз, бераҳм экан, хотинини эзиб ташлабди”, деган гапларни эшитиб турамиз. Наилож, шундай нодонлар ҳам бор. Буни билган айрим келинлар эр томондан бўладиган зулмдан қўрқиб яшайдилар. Эзилиш қўрқуви бор аёлларнинг баъзилари “Қўрққан олдин мушт кўтарар”, деган мақолга амал қилиб, “Эрим зулм ўтказмасин”, деган мақсадда кунларини эри билан курашиб ўтказади. Тўғри, эрнинг зулм ўтказишига йўл қўйилмаслиги шарт. Лекин бу эр билан теппа-тенг олишиш деган гап эмас. Бундай олишувда аёл бахтсизликка учрайди. “Эрим мени эзмасин”, деган мақсадда жанжал кўтарган хотиннинг эр томонидан эзилишига ҳожат қолмайди. Беодоблик йўлини танлаган хотин ўзини ўзи жуда чиройли тарзда эзаверади.

* * *

Уй ишларини бажаришда, айниқса бола боқишда руҳни сира-сира чўктирмаслик керак. Аксинча, бу юмушларни бажариш жараёнида кўнгил ҳузурлансин. Кўнгил равшанлиги, роҳати сизни ҳаловат роҳатига етказади.

* * *

“Оила ҳаловатининг душманларидан бири – телевизор”, десам, ажабланманг. Телевизор томошалари келиннинг турмуш билан боғлиқ фикрларини ўзгартириб юбориш қудратига эга. Келин телевизорда кўрган сурурни, яъни эр-хотин ўртасидаги гўзал муносабатларни оиласида кўрмагач, кўнгли ўксий бошлайди. Ҳатто эридан кўнгли совий бошлайди. Уйнинг бир четида беозоргина турган телевизор оиладаги муҳаббат гулларини бўғиб туради. Ўйлаб кўринг, соф, покиза муҳаббатнинг энг катта душмани айни шу телевизор. Пок муҳаббатнинг телевизордаги томошаларда эмас, оилангизда бўлишига эришишингиз керак.

Сиз қизиқиб томоша қилаётган фильмдаги меҳрибон эр хотинига ажойиб совғалар тақдим этади. Тўйлари бўлган кунни ҳашаматли ресторанда нишонлашади… Буларни кўриб, юрагингиз бир энтикиб қўяди, қалбингизда бир армон уйғонади. Чунки тўйдан бери қанча вақт ўтган бўлса-да, эрингиз сизга ҳатто бир дона гул ҳам совға қилмаган. Тўй бўлиб ўтган кунни эса эсламайди, тил учида бўлса-да, табрикламайди. Бундай ҳолларда бирон совға тама қилмасдан тўй кунини ўзингиз эслатиб, табриклаб қўйганингиз дуруст. Уй ишларидан чарчаган пайтингизда телевизордаги томошада кўрсатилаётган бой хонадонга ҳавасингиз келадими? Данғиллама уй, хизматкорларнинг қўли-қўлига тегмайди: бири уй тозалаётган, бири таом тайёрлаётган, бири болага қараётган, бири тантиқ уй бекасининг кўйлагини дазмол қилаётган, бири қошу кўзларини, бири оёқ, бошқаси қўл тирноқларини бўяётган… Сиз бу томошани ҳавас билан кўрдингиз, аммо бундай ҳаётга маҳлиё бўла кўрманг. Бу шайтон васвасаси сизни чин бахт йўлидан чалғитади. Майли, ўша томошани охиригача фақат диққат билан томоша қилинг, таҳлил қилинг ва хулоса чиқаришга уриниб кўринг. Сизни маҳлиё этган ўша тантиқ бека ўзини бахтли ҳис қиладими? Тўкин-сочинлик чинакам бахтми?

Телевизордаги сериалларни томоша қилиб, энтикаётган пайтингизда бир нарсани фарқлаб олинг: кинода тасвирланаётган муҳит бошқа, ҳаёт ҳақиқати бошқа. Мексикаликлар ёки ҳиндларда, ёки турклардаги одат бизда йўқ. Масалан, тўй кунини эслаб, ресторанда нишонлаш бизда камдан-кам учрайдиган ҳодиса. Ҳатто хотинининг туғилган кунида гул совға қилувчи эрлар ҳам кам топилади. Булар фожиа эмас, балки хотинларга ёқадиган хориж одатларининг бизга секинлик билан сингиб кираётганидан тушкунликка тушмаслик керак.

Телевизордаги сериаллардан таъсирланадиган аёллар ҳақиқат билан хаёлни ажрата олмайдиган аҳволга тушишади. Инсон мияси таъсирланиши натижасида ҳақиқат билан хаёлни унчалик айира олишмайди. Ҳақиқатдан қандай таъсирлансалар, хаёлдан ундан-да баттар таъсирланишади. Оқибат шу бўладики, аёл кинода мафтун бўлган одамга ўхшаган эрни орзу қила бошлайди, ҳатто ўз эридан кўнгли совий бошлайди. Бахтсизлик жари томон бораётганини ўзи ҳам сезмайди. Ҳақиқий ҳаётда топа олмаган ёки топиб йўқотган бахтини телевизорда кўриш наҳот аёлни бахтиёр қилса? Менимча, бахтсиз қилади. Томоша берган ҳаловат инсонга етарли эмас. Ҳамма ҳаётида покиза севги-муҳаббат бўлишини истайди. Ҳаётдаги воқеаларни кузатишларимдан шундай хулосага келдимки, севги-муҳаббат ҳақидаги томошалар келинларга қандай таъсир қилса, қари қайноналарга ҳам шундай таъсир қилади. Фақат улар туйғуларини яширишга интиладилар. Ёши етмишга яқинлашган, бир этак набираларнинг бувиси бўлиш бахтига эришган аёлнинг: “Дунёга яна бир маротаба келсам, асло ва асло турмуш қурмаган бўлардим. Чунки бу ҳаётимда ўзим орзу қилган севги-муҳаббатни учратмадим. Яна бир имконият берилса, ўз севгимни топа олардим. Бировнинг ўйнаши бўлсам ҳам, топардим. Севги нималигини билмаган эр билан бахтсиз яшашдан кўра, кўнглингни хушнуд этувчи ўйнаш билан кун кўриш минг марта бахтлироқдир”, деган гапини эшитсангиз, сиз қандай хулосага келасиз? Бу бадбахт аёл қизини шу “ғояси” асосида тарбия қилган бўлса-чи? Қани, “Бундай хотинлар йўқ”, деб мени ишонтириб кўринг-чи?!

Яна бир оддий ҳақиқат – телевизор яратилгандан бери одамларнинг бебаҳо вақтларини ўғирлайди. Сиз шундан эҳтиёт бўлинг.

* * *

Ҳеч қачон талоқ сўзини тилга олманг. “Талоғимни беринг, уйимга кетаман”, деманг. Чунки Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Қайси хотин безарурат ва эҳтиёжсиз эридан талоқ талаб қилса, жаннат ва Аллоҳнинг раҳмати унга тегмайди”, деганлар. “Бўлди! Ҳаммаси жонимга тегди, уйимга бутунлай кетаман!” – деган аҳдни ҳам айтманг. Шайтон “Эрингдан талоқ сўра”, деб васваса қилган онда, “Меҳрибон Аллоҳим, ўзимга ҳам эримга ҳам, қайнонамга ҳам инсоф бер!” – деб дуо қилишга куч топинг.

* * *

Ўзингизга оро берганингиз яхши, аммо шунга яраша уйни саранжом-саришта тутмоғингиз, фарзандларингизни ҳам меҳр билан парвариш этмоғингиз шарт. “Сариштали уй – фариштали уй”, деганлар. Озода, батартиб уйни фаришталар макон тутадилар. Ивирсиқ уйда шайтон яйрайди.

* * *

Эрнинг қариндошларига ҳурмат кўрсатиш ақлли аёл учун энг тўғри йўлдир. Ота-боболаримиз “Гулни севган тиканини эъзозлайди”, дейдилар. Эрининг қариндошларига иззат ва ҳурмат кўрсатишни билмайдиган аёл ҳузур ичида яшаш йўлларини билмайдиган аёлдир. Гул севилиб, тикан севилмайдими? Тиканни иззат-ҳурмат қилмаган, гул исидан бебаҳра қолади. Эрининг қариндошлари, яқинларига ҳурмат кўрсатишни билмаган ақлсиз аёл хожасининг кўнглини ололмайди, хожасининг меҳрини қозона олмайди. У эрининг нафратига учрайди, муҳаббатини сўндиради. Бу оқила аёлнинг тутган йўли эмасдир. Хожасининг ақраболарига ҳурмат-иззат кўрсатмаган хотин ҳамма вақт унинг кўзига хунук кўринади. Бу то оиланинг бузилишигача давом этади.

Эрингизнинг авлодларини хуш кўринг. Эрингиз ўз қариндошларини хушламаслиги мумкин. Лекин сиз сир бой берманг, уларнинг ҳурматини жойига қўйинг. Агар эрингизга қўшилиб уларни менсимасангиз, вақтики келиб, эрингиз улар билан апоқ-чапоқ бўлиб кетиши мумкин. Ана ўшанда сиз айбдор бўлиб қоласиз.

Шу ўринда бугунги ҳаётий ҳикоялардан эмас, пайғамбарларимиз ҳаётидан бир ривоят айтай, диққат билан ўрганиб, сўнг оқила келиндан ибрат олинг.

Ҳазрати Иброҳим алайҳиссалом тўнғич ўғиллари Исмоил алайҳиссаломни кўриш учун Маккага келдилар-да, уйнинг эшигини тақиллатдилар. Эшикни бир хотин очди. Кутилмаган меҳмоннинг ташрифидан ғаши келганини яширмай:

– Кимсан, сенга ким керак? – деб сўради.

Ҳазрати Иброҳим алайҳиссалом ғоят ҳилмлик ила:

– Ўзингиз кимсиз? – деб сўрадилар.

– Мен Исмоилнинг хотиниман, шу уйнинг бекасиман! – деди хотин дағал овозда.

Ҳазрати Иброҳим алайҳиссалом: “Исмоил қаерда?” – деб сўрадилар. Хотин “Уйда йўқ, овга кетган”, деб гапни калта қилди. У қўпол ва совуқ юзли аёл эди. Ёмонлиги, ичи қоралиги, тарбияси яхши эмаслиги юзидан кўриниб турарди. Унинг юзида яхши аёллардагина бўладиган нур йўқ эди. Овозида яхши аёллардагина бўладиган майинлик ва ибо йўқ эди.

У юзидан нур ёғилиб турган қариядан кимлигини сўрамади, сўраш ақлига ҳам келмади. У ақли калтанинг қалби ҳам пок эмасди. Ҳазрати Иброҳим алайҳиссалом отларидан тушмадилар ва кимликларини ҳам айтмадилар. Оталик шафқати ила ўғилларининг турмушини, аҳволини билмоқчи бўлиб сўрадилар:

– Аҳволингиз, турмушингиз қандай?

– Жуда қийинчилик билан яшаяпмиз, – деди хотин ношукрчилик билан. У нонкўр эди, меҳмонни ёқтирмасди. Иброҳим алайҳиссалом ўғилларининг бу ахлоқсиз аёл билан турмуш қурганларидан афсусландилар ва: “Эринг келиши билан унга айтиб қўй, уйнинг остонасини алмаштирсин”, дедилар ва отларини буриб, изларига қайтдилар.

Кўп вақт ўтмай, ҳазрати Исмоил алайҳиссалом овдан қайтдилар. У вақтларда Маккада истиқомат қилувчилар ов гўштини еб тирикчилик қилишларди. Шу боис Исмоил алайҳиссалом ҳам тез-тез овга чиқардилар. Исмоил алайҳиссалом остона ҳатлаётганларида димоғларига ёқимли ҳид урилди.

– Бугун биров келдими? – деб сўрадилар.

– Ҳа келди, – деди хотин. – Бир чол сени сўраб келди. Отидан ҳам тушмай, “Ўғлим остонасини алмаштирсин”, деб қайтиб кетди.

Исмоил алайҳиссалом бўлган воқеани дарҳол англадилар ва хотинни талоқ қилдилар. Сўнг бошқа иболи қизга уйландилар. Орадан вақт ўтиб, Иброҳим алайҳиссалом ўғилларини кўриш учун яна келдилар. Эшикни тақиллатдилар, бир жувон кўриниб, салом берди ва паст овозда: “Эрим уйда йўқ эдилар”, деди.

– Эрингиз қаерда? – деб сўрадилар Иброҳим алайҳиссалом.

– Овга кетганлар.

– Турмушларингиз қандай?

– Аллоҳга шукр, жуда яхши, ташвишимиз йўқ, – деди жувон ва меҳмонга илтифот қила бошлади: – Ҳазратим, узоқ йўл босиб келганга ўхшайсиз, сиз бир оз дам ола туринг, бир-икки луқма таом еб олинг.

Ҳазрати Иброҳим алайҳиссалом “Вақтим йўқ”, деб изларига қайтмоқчи бўлдилар. Аммо бўлғувси Пайғамбар ҳазрати Исмоил алайҳиссаломнинг хотини бўлмиш бу хушфеъл ва одобли аёл Пайғамбар Иброҳим алайҳиссаломни танимаса-да, юзидан нур ёғилиб турган қарияни меҳмон қилиш фикрида қаттиқ турди.

– Ҳазратим, уйга кирсангиз нима бўлади? Уст-бошингизни чанг босибди. Мен юз-қўлингизни ювишингизга ёрдам берайин, кийимларингизни тозалаб қўяйин.

Иброҳим алайҳиссалом отдан тушишни хоҳламасликларини, изларига қайтиш зарурлигини айтсалар ҳам, одоби гўзал келинлари кетишларини истамади. Югурганича ичкарига кириб, дам ўтмай, тос билан сув кўтариб қайтди:

– Майли, сиз от устида ўтиринг, оёғингизни шу тосга солинг, – деди меҳрибонлик билан.

Иброҳим алайҳиссалом бу илтифотни рад этолмай, бир оёқларини тосга солдилар. Келин сув қуйиб, оёқни ювди. Кейин иккинчи оёқларига тосни тутди. Иброҳим алайҳиссалом, эгилдилар-да, одобли, чиройли келинларининг бошини ўпдилар. Хуш ахлоқли келинларидан ниҳоятда мамнун бўлдилар. Тўнғич ўғиллари, кўзларининг нури Исмоилни бир вақтлар қурбон қилиш учун ерга ётқизиб, бўйнига пичоқ теккизганларини эсладилар ва суюкли фарзандлари одобли, хушфеъл қизга уйланганидан Жаноби Ҳаққа шукроналар айтдилар. Уйга кириб, кўзлари меҳр билан чақнаб, бетлари кулиб турган келинлари дастурхонга қўйган таомни еб, “Ё Раббий! Шу чўли-биёбонда фарзандим ва зурриётимни қолдирдим. Уларга яхши, тотли ризқлар бергин!”– деб дуо қилдилар. Одобли келинларига ташаккур айтиб, кетиш олдидан келинларига дедилар:

– Мендан хожангга кўпдан-кўп салом айт. Уйнинг остонасини яхшилаб муҳофаза қилсин, қўриқласин.

Ҳазрати Исмоил алайҳиссалом кўп ўтмай овдан қайтдилар. Уйдаги ёқимли ҳидни ҳис этдилар ва хонимларидан: “Биров келдими?” – деб сўрадилар.

– Ҳа, нуроний кекса бир отахон келдилар. Сизга кўпдан-кўп салом айтдилар. Қаранг, мана бу тосга аввал ўнг оёқларини қўйдилар. Зийракроқ боқинг: оёқларининг изи турибди. Қайтар маҳалларида: “Эрингиз уйнинг остонасини яхшилаб муҳофаза қилсин”, дедилар.

Бу хушхабарни эшитиб, Исмоил алайҳиссалом қувондилар. Фақат оталарининг нур ёғилиб турган юзларини кўролмай қолганларидан афсусландилар.

– Эй, менинг хушфеъл, меҳмондўст, яхшилик қилишни яхши кўрувчи хотиним! Келган нуроний юзли қария менинг меҳрибон отам Иброҳим пайғамбардир. Уйнинг остонаси эса – сенсан. Отам сендан жуда мамнун бўлганлари учун менга шундай вазифани юклаб кетибдилар.

Келинпошша, ишонаманки, мазкур ривоятдаги “Уйнинг остонасини алмаштирсин” ва “Остонасини қўриқласин”, деган ҳикматли амрдан тўғри хулоса чиқариб, унга амал қиласиз ва қайнота ҳамда қайнонангизнинг дуоларини оласиз. Бу шундай бир ҳақиқатдирки, ҳолига шукр этмаган, эрига ва унинг яқинларига ҳурмат кўрсатмаган хотин қанчалик гўзал бўлмасин, оилага ҳузурҳаловат ва бахт келтира олмайди. Бахтиёр этмоқ учун хотин фаросатли ва яхши тарбия кўрган бўлиши ҳамда ўз ақл-идроки ила эрини ва унинг қариндошларини қадр-қимматини эъзозлаши зарур.

Хушфеъллик инсонни Жаннатга олиб борадиган фазилат. Бу дунёда ҳам Жаннат ҳаётида яшашга имкон яратади. Чунки ҳаловатли оила гўшаси ҳам Жаннат ҳаётининг бир туридир. Жаннатдаги ҳаётни фақат ва фақат иноқ ва ҳаловатли оила гўшасида топиш мумкин.

* * *

Ўзбек тили ниҳоятда бой ва жозибали тил. Сўздаги бир ҳарф (бир товуш) алмаштирилса, маъно тескарисига ўзгаради. Бунга ўзингиз ҳам эътибор бергандирсиз: “Диёнат”даги биринчи “Д” ҳарфи ўрнига “Х” ҳарфини ёзсак – “Хиёнат”га айланади. “Ҳаловат”даги “В” ўрнига “К” ҳарфини ёзсак-чи? “Ҳалокат” деб ўқиймиз. Ёзувда битта ҳарфни алмаштириш осон. Ҳаётда эса диёнатдан хиёнатга, ҳаловатдан ҳалокатга ўтиш ҳам осон. Одам “Иймон”, “Виждон” ва иймонга бўйсунувчи “Ақл” қўриқчиларидан яширинча чакки қадам қўйдими, тамом, хиёнат жарига, ҳалокат жарига қулайди.

Оила ҳаловатида келиннинг хизмати нечоғли катта бўлса, оила ҳалокатида ҳам ҳиссаси шунчалик бор. Сўздаги битта ҳарф алмашинуви сизни бахтсиз қилиб қўймасин, эҳтиёт бўлинг.

* * *

“Албатта Аллоҳ муомаласи осон (хушмуомалали), очиқ юзли кишини севади”.

Мазкур шарафли ҳадиснинг “Арбаин”даги баёни:

 
Ҳақ сени севгай эл била қилсанг
Тилу кўнглунгни эл била якрўй,
Нукта сурсанг шукуфтау хандон,
Зист қилсанг кушандау хушрўй.
 

(Агар тилинг ва дилингни бир қилиб, халқ билан бирга бўлсанг, қувноқлик ва табассум билан гапириб, очиқ кўнгил ва хушхулқ бўлиб яшасанг, эл-юрт сабабли Ҳақ таоло сени севади.)

* * *

Ўз эрининг фикру хаёлини банд этган, орзу-ҳаваслардан бегона яшаган, уларни рўёбга чиқаришга интилмаган аёл, бор-йўғи эркакнинг ўйнаши, тежамкор бека, энагадир, лекин “хотин” деб аталган олийжаноб сўз замиридаги ҳақиқий аёл эмас (Александр Герцен, рус адиби).

* * *

Эрингиздан сир олишга ҳаракат қилманг. Ўзи айтмаган сирга қизиқманг. Айтган сирини атрофга ёйманг, ҳатто онангизга ҳам айтманг. Эрнинг сирини бошқаларга айтгандан кўра гўрга олиб кетган афзалроқдир.

* * *

 
Бас кимсаки меҳнат ичра солди ғам ани
Ким, яхши тафаъул айлади хуррам ани,
Фолеки ёмондурур айлагил мубҳам ани,
Ўз фолини яхшиким топарсен ҳам ани
 

(Алишер Навоий).

(Кимни ғам-ташвиш оғир аҳволга солса, яхши ўйлар уни ғамдан қутқаради. Ёмон фикр келса, уни мубҳам (ноаниқ) дегин, яхши ўйларга берилсанг, албатта яхшиликка эришасан.)

Фақат яхшиликни ният қилиб юринг. Айтадиларки, “Яхши гапга ҳам, ёмон гапга ҳам фаришталар “Омийн”, дейди”. Аллоҳ айтадики: “Эй Одам фарзанди, мен бандаларнинг гумонидаман, яхшиликни гумон қилса, яхшиликни бераман, ёмонликни гумон қилса – ёмонликни”. Қайнонангизнинг турткилашлари, заҳарли гаплари тинкангизни қуритди. Таъбир жоиз бўлса: пичоқ бориб суякка тақалди. Назарингизда сабр учун бошқа ўрин қолмагандай туюляпти. Кўнглингизга: “Бу хотин ҳеч қачон инсофга келмайди”, деган фикр келса, уни дарров қувинг-да: “Аллоҳ меҳрибон, бундан баттар золимларга инсоф берганда менинг қайнонамга ҳам инсоф беради”, деб ишонинг. Ишонинг-да, дуо қилаверинг. Қалбдан отилиб чиққан муножот бугун бўлмаса эртага ижобат бўлади, инша Аллоҳ!

* * *

Шарқ аёллари ўз эрларини юксак қадрлашлари билан ажралиб туришади. Эрни “Бегим”, “Хўжайин”, “Тўрам” каби чиройли сўзлар билан аташади. Бу кўр-кўрона мутеликдан эмас, балки эркаксиз хонадоннинг бахтдан йироқлигидандир. Аёллар тўқиган: “Эрсиз бошим – тузсиз ошим” нақли ошнинг тузсиз қолиши эмас, балки ҳаёт мазмунининг йўқолиши, турмушдан файз кетишидан далолатдир. Шундай экан, нечук у эр билан бўлар-бўлмасга ўчакишиб, юзига қора чаплаб, кўнгил шишасини чил-чил синдиришга йўл қўяди” (Ҳабиб Саъдулла).

* * *

Аёл – беназир хилқат. Унинг меҳри ва муҳаббати олдида тош ҳам эрийди. Агар у аёллик ўрнида турса, ҳатто тошбағир одамлар ҳам аёлларга шафқат кўрсатади. Агар у аёллик назокатини ва ҳурматини йўқотмаган бўлса, ҳар қандай беодоб эркак ҳам уни бошга кўтаргиси келади, хўрлатиб қўймайди.

Аммо аёл оила бекаси эканини унутса, кўз ёшлари ва қонунлар ҳимоясини рўкач қилиб, эрига итоатни эсдан чиқарса, эрига ҳаловат ва оилага фароғат бағишлайдиган хилқат эканини тан олмаса, бундай аёл бахт нималигини билмай ўтади, пушаймонлар дарёсида ғарқ бўлиб кетади (Аҳмад Муҳаммад).

* * *

Қайнонани енгиш мумкинми? Қайнонадан устун келишнинг иложи борми? Йўқ, минг марталаб йўқ. “Енгиш”, “устун келиш” ҳатто орзу доирасига ҳам сиғмайди. Шундай экан, келинпошша, сиз отилаётган тошларга эътибор бермай, чиройли хизматингизни қилиб юраверинг. Яхшилигингизни қайнонангиз ёки қайнотангиз ёки оиланинг бошқа аъзолари билмаса, биладиган Худо бор! Айтадилар-ку: “Яхшилик қилиб дарёга сол, балиқ билур, балиқ билмаса Холиқ билур”. Агар қайнонангиз ёмон бўлса, сиз яхши бўлаверинг. Йиллар бирбирларини қувалашиб, тез ўтади. Ҳадемай ўзингиз ҳам қайнона бўласиз. Ўз орзуингиздаги яхши қайнона бўласиз. Келинингиз ҳам ўз орзуингиздагидек иболи, андишали, одобли, чаққон келин бўлиб, унинг роҳатини кўрасиз. Худо одамнинг яхшилиги учун мукофотни эртасигаёқ бера қолмайди. Мукофотни кўпроқ, тугамайдиган қилиб бериши учун йиллар бўйи синовни давом эттиради. Унгача эса… муроса зарур.

 
Ҳар кимки, сени раво кўрар шиддатиға,
Сен кўпрак иштиғол эт анинг хизматиға,
Гар тутмас ул ҳариф ўз хислатиға,
Сен лек мадори қил анинг хижлатиға
 

(Алишер Навоий).

(Кимки сенга озор беришни раво кўрса, сен унинг хизматига машғул бўл. Агар у сенга қаршиликдан тўхтамаса, сен муроса йўли билан уни хижолатга қўй.)

* * *

Яширишнинг ҳожати йўқ, жамиятимизда одобли оилалар қаторида беодоблари ҳам бор. Ўзлари яхши тарбия кўрмаган оилада улғайган қиздан нима кутиш мумкин? Бир келинчак тўйдан кейинги “келинсалом”дан сўнг эрталаб ҳеч кимга салом бермас экан. Ажабланган қайнона бунинг сабабини сўраганида келин: “Нега салом беришим керак, ахир ҳаммамиз бир уйда яшаймиз-ку?”дебди. Маълум бўлишича, уларнинг оиласида ҳеч ким бир-бирига салом бермас экан. Уларнинг тушунчасига кўра, фақат бегоналарга, кўчадагиларга салом берилар экан. Одобли қайнонанинг ўз вақтидаги чиройли насиҳатидан кейин бу камчиликка ўша куниёқ барҳам берилган.

Тўйдан кейинги дастлабки кунлариёқ келиннинг қандай оилада тарбия топгани аён бўлади. Не афсуски, қизини яхшилик йўлида тарбия қилган оналар қаторида ёмон тарбия берувчилар ҳам бор. Бу нодон оналар ўзларини энг яхши одам деб ҳисоблайдилар, ўз нуқсонларини тан олмайдилар. Оқибатда қизларига жаннатга элтувчи фазилат эмас, дўзах йўлига бурувчи ўз нуқсонларини юқтирадилар. Одамийлик фазилатларидан узоқ бўлган бу оилаларда вояга етган қизнинг ахлоқи бузилади. Бу аҳволдаги бузуқ муҳитда она муносиб тарбия ва ўгит ўрнига терс бир ўгит ва насиҳат беради. Келинлик либосини кийган қиз янги уйига кетар экан тескари, номуносиб йўриқ билан боради. Натижада тез кунларда гангиб, гуноҳ юки остида қолиши мумкин.

Қизига бу “насиҳат”ларни берувчи нодон она топилмайди, деб ўйлайсизми?

*Эркакнинг айтгани эмас, хотиннинг айтгани бўлади (Чунки у ландавур эри билан шу қоида асосида турмуш кечирган);

*Эркак бир оғиз сўз айтса, сен беш оғиз сўз айт, сира бўш келма;

*Эр ким бўлибди? Ундан нега рухсат оласан?

*Эр нима қилса, хотин ҳам ўшандай қилади;

*Уйда хотиннинг эмас, эр хизмати тузукдир. Мана шу аҳмақона сўзлар қизни жаҳаннамга ўтин бўлишга тайёрламайдими? Бу беш қоида билан йўл тутган хотиннинг аввало ўзи ва бу насиҳатларга амал қилган қиз дўзах йўлининг йўлчилари ҳисобланадилар. Агар қиз зийрак бўлса, ақлли бўлса, янги тарбияли муҳитда ғафлатдан уйғониб, жаҳаннам йўлидан қайтади.

Хайрсиз онанинг ўргатган йўл-йўриғи янги уйга кириб келган келинни заволга бошлайди. Келинпошша, онангизми ё бошқа кимдир сизга нотўғри йўлйўриқ кўрсатган бўлса, янги оилангиздагиларнинг одобларига қараб, адашганингизни тушунасиз. Демак, тезлик билан ўзингизни ислоҳ қила бошлашингиз керак. Биламан, бу оғир жараён, лекин янги оилада ҳузур ва ҳаловат истасангиз, ўзгаришни пайсалга солмай, тезлик билан ўзингизни ўзингиз тарбия қилишингиз шарт.

* * *

Биласиз, атрофингизда яхшилар ҳам бор, ёмонлар ҳам бор. Яхшилар даврасига интилганингиз аъло фазилат. Аммо ёмонлардан қочиб қутулиш жуда қийин. Улар бало сояси каби ёпишиб олса, уни даф этишга кучингиз етармикин? Айниқса сизнинг аҳил оилангизни кўролмай фитна тўрини тўқийдиганлардан эҳтиёт бўлишингиз керак. Эрингизнинг қўшнилари ёки қариндошлари орасида ғаразгўйлар бўлиши мумкин. “Бу уйда қачон жанжал бошланаркин, қачон келин уйига кетиб қоларкин?” деб кутадиган қоракўнгиллилар ҳам бор. Қўшнисининг ёки амакисининг келини уйига кетиб қолса қувонадиган нодонлар бор. Энг ёмони – фариштали аҳил оилани бузишга интилувчилар учрайди. Аҳмад Дониш айтган эканларким: «Агар келин-куёв бировларнинг гапларига, фисқу фасодларига кирар эканлар, уларнинг ширин турмушлари бузилади, ораларига совуқлик тушади».

Сизга ибрат бўлиши учун бир ҳикоятни баён қилай:

Ёши ўттиздан ошган бир кишининг хотини вафот этгач, ўзидан ўн ёш кичик қизга уйланди. Бу одам ўзининг чиройли хулқи, одоби туфайли барчанинг ҳурматига сазовор бўлган эди. Келинчак ҳам унинг шу фазилатларидан мамнун бўлди. Ёш оила ҳавас қиладиган даражада аҳил эди. Келинчак эрининг насиҳатига амал қилиб, қўшнилар билан яхши муносабат ўрнатди. Лекин ҳар маҳаллада бўлганидай, уларнинг қўшнилари орасида ҳам ҳасадгўй, фитначи хотин бор эди. Бировларнинг ширин турмушини кўролмайдиган бу хотин келинчакни ҳар кўрганида уни йўлдан уришга интиларди:

– Сингилжоним, сиз жуда ёшсиз, жуда гўзалсиз. Ўттиздан ошиб ўтин бўлиб қолаётган одамга тегиб адашгансиз. Сиз ўзингиз каби ёш, ўктам йигитга тегишингиз керак эди. Сиз қаримсиқ эрнинг чўриси бўлмай, шаҳзода йигитнинг маликаси бўлиб, дунё кезиб, энг зўр курортларда мазза қилиб дам олиб юришга арзийдиган лобарсиз…

Келинчак аввалига бу гаплардан қўрқди. Хотинни ҳайдаб чиқаришга журъат этмаса-да, “Мен хўжайинимдан жуда мамнунман, феълларини, ахлоқларини севаман”, деб эътироз билдирди. Лекин ғаразчи бўш келмади. Унинг фитналари аста-секин таъсир эта бошлади. Ёш хотинининг хатти-ҳаракатида ўзгариш бошланганини сезган эр, уни буровга олмади, балки насиҳат билан йўлга солмоқчи бўлди. Фитначи эса “Уйдаги қимматли ашёларни бир-бир сотсанг, хўжайинингга ёмон кўриниб қоласан, ундан ажралишинг осон бўлади”, деб ўргатди. Келинчак эрининг эмас, ғаразчининг насиҳатларини қулоғига олди. Эр уйдан қимматли нарсалар йўқолаётганини билса ҳам, “Жонинг соғ бўлсин, янгисини олармиз”, дейиш билан чекланди.

Бир куни келинчак ошхонада турувчи сопол кўзани ахлатга отди. Буни билган эр “Аттанг, аттанг!” деб кўзига ёш олди. Келинчак бундан ажабланиб:

“Қимматбаҳо нарсалар йўқолганида парво ҳам қилмадингиз, эски кўзага нима учун ачиняпсиз?” – деб сўради. “Бу кўза бобом билан бувимдан мерос эди. Қийинчилик йилларида шу кўзада ун сақлашган экан. Сиз кўзани эмас, хотирани ахлатга отибсиз”, деганида келинчакнинг ақли ёришиб, қилган гуноҳларидан афсусланибди.

Жаннатдай оилаларни жаҳаннамга айлантириб, ҳузурсиз ҳолатга келтирувчи фитначилар учрар экан, сиз ҳамиша сергак бўлишингиз зарур. Кимки оилангизни ёмонлай бошладими, билингки у сизга дўст эмас.

* * *

 
Даҳр элики келди аҳли номус бори,
Қардошлар эрур макр ила маҳбус бори,
Олингда неча қилса заминбўс бори,
Лекин бордур айбинга жосус бори
 

(Алишер Навоий).

(Замон одамлари гўёки номус аҳли, биродарлар эса макрга маҳбусдирлар. Гарчи олдингда ер ўпсалар ҳам, лекин айбингни ахтарувчи жосусдирлар.)

* * *

Келинпошша, биламан, отангизнинг уйини соғиниб яшайсиз. Телефонда ҳар куни 2-3 марталаб гаплашсангиз ҳам онангизнинг бағрига талпинаверасиз. Бундан қайнонангиз ранжийди, эрингизнинг ҳам ғаши келади. Тошкентда келинларнинг ҳар икки ҳафтада бир ота уйига бормоғи одат тусига кирган. Бошқа жойларнинг ўз одати бор.

Қизларимни куёвга узатганимда тўйдан кейин ўзим ҳам икки ҳафта ўтишини орзиқиб кутганман. Ҳолбуки, иккинчи қудам қадрдон дўстим эди, уйларига тез-тез бориб турардим. Тўйдан бир ҳафта ўтказиб борсам, биров мени уят қилмасди. Лекин қизим янги жойга тезроқ кўниксин, деган мақсадда икки ҳафта ўтишини чидаб кутган эдим. Демоқчиманки, қиз узатган оналарнинг, айниқса оталарнинг соғинч ҳислари менга бегона эмас. Ўғлимни уйлантиргач, икки ҳафтадан кейин келиним: “Уйимизга бориб келсам майлими?” – деб сўрадилар. Уйларига боришлари аниқ эди, кеча аёллар керакли тайёргарликларини кўриб қўйган эдилар. Шундай бўлса-да, келиним одоб юзасидан сўрагандилар. Ўғлимнинг ҳазил қилгиси келиб, “Ада, рухсат берманг”, деди қувлик билан. Мен нодон ҳам ҳазилни давом эттирмоқчи бўлиб, кулимсираган ҳолимда “Йўқ”, дедим. Соғинч денгизи тўлиб-тошиб турган экан, келинимнинг кўзларидан ўша заҳотиёқ шашқатор ёш оқа бошлади. “Ҳазиллашдим”, десам ҳам, узр сўрасам ҳам овунишлари жуда қийин бўлди. Ана ўшанда мен барча келинларнинг юракларидаги соғинчнинг нақадар кучли бўлишини ҳис қилганман. Шунинг учун қайнота-қайнона ва эрларга “Келин ҳар қачон уйга боришни истаса, монелик қилманглар”, дейман ва бу насиҳатимга аввало ўзим амал қиламан.

Лекин ҳар нарсанинг чегараси бўлганидек, бу одобнинг ҳам чегараси бор. Маҳалла, қишлоқ ва оилада белгиланган тартибга амал қилиниши керак. Ҳаддан ошмаслик лозим. Соғинч ҳисларини бошқаришни ўрганиш лозим. Она қизини ҳар куни кўришни истайди, лекин “Тез-тез келавермагин”, дейишга куч топсин. Ўзи ҳам қудаларникига камроқ боришга уринсин. Гап қудаларнинг малол олишида эмас, гап қизнинг бу янги уйга тезроқ кўникиб кетишида. Баъзи куёвлар (ёки қайноналар) “Ота-онанг келмасин”, деб очиқ айтишар экан. Мен буни инсофсизлик деб биламан. Келиннинг ота-онаси ёки опа-синглиси келса дастурхон устидагиларни еб-қуритиб кетмайди. Улар қорин ғамида эмас, қизларининг дийдорига тўйиш учун келадилар. Уларга бу бахтни бериш хайрли амалдир.

Баъзи қўйди-чиқдига бағишланган йиғинларда “Келиннинг оёғи ҳали ҳам ота уйидан узилмаган”, деган маломатларни эшитиб қоламиз. Бир қайнона ҳасрат қилиб шундай деганлари эсимда: “Ишдан нари отасиникига боради, уйга кеч келади, худди турмуш қурмаган қизга ўхшайди. Онаси пиширган таомни яхши кўрармиш, бизники оғзига ёқмаётган эмиш. Бир куни сингиллари, жиянларини бошлаб келди, дераза ойнакларини ювишга кучи етмасмиш. Эртасига опаси келиб кечки овқатни пишириб кетди…” Мен бу ўринда қайнонанинг даъвоси ўринли, келиннинг эркаликлари эса ҳаддан ошган, деб ўйлайман. Келиннинг эрка-тантиқлиги жиддий касаллик, бу касалликка албатта, қайнона-қайнота ва эр даво топишга уринишади. Лекин давонинг асоси қизнинг уйида, ўз отаси ва ўз онаси қўлида. Агар улар фаол уринишмаса, оила бузилиши ҳеч гапмас. Бундай ҳолларга тез-тез дуч келаётганим учун ҳам куйиниб ёзяпман.

Аниқ гапки, қизлар турмушга чиқмай туриб, она қадрига унчалик етишмайди. Тўйдан кейин эса аҳвол бошқача. Хотин ота уйига бориб келишда меъёрни билмаса, эрига ҳадеб ўз оиласини мақтаб гапираверса, ҳар бир ишда, масалан, “Отам ундай қиларди”, “Онам бундай дерди”, деб мисол келтираверса, эрнинг ғаши кела бошлайди, мақталаётган қайнота ва қайнонасини кўргиси келмай қолиши баробарида, хотинини юбормаслик учун баҳоналар излайди. Оқибатда ҳар икки ҳафтада бир жанжал чиқадиган бўлиб қолади. Бу ўринда яна бир масала бор: хотин ота уйига эри билан боришни истайди. Эрда эса бундай хоҳиш йўқ. Уйга қизи билан куёвининг бирга кириб келишини кўриш она учун энг катта бахт. Уларни бирга кўргач, қизининг ҳаловатли оилада яшаётганига, бахтли эканига ишонади. Шунинг учун, азиз куёвтўралар, қайнонангизга баъзи-баъзида бахт улашиб турсангиз, савоб бўлади. Ҳар ҳолда мен шундай эдим. Бу одатим билан ҳозиргача фахрланаман. Лекин бу одобда ҳам меъёр бор. “Қайнота-қайнонам мени яхши кўради, борсам қувонади”, деб ҳадеб боравермаслик керак. Қариндошлар, айниқса қўшнилар бу борада зийрак бўлишади, оқибатда “Фалончи аканинг куёви” эмас, “Фалончи опанинг келини”, деб киноя қила бошлашади.