Текст книги "Тенг-тенги билан бахтлидир"

КЕЛИНПОШША – СУЮКЛИ ҚИЗ

“Огоҳ бўлинглар. Барчангиз раҳбарсизлар ва ўз қўл остидагиларингиздан сўралурсизлар. Одамлар устида турган имом раҳбардир ва у ўз остидагидан сўралур. Эр киши ўз аҳли байтида раҳбардир ва у ўз қўл остидагидан сўралур. Аёл киши эри ва (эрининг) ўғли уйида раҳбардир ва у ўз қўл остидагидан сўралур” (Шарафли ҳадислардан).

Шарҳ:

Исломда оила бекалиги буюк шараф бўлиши билан бирга, улкан масъулият ҳамдир. Оиланинг бекаси бўлганидан кейин, унинг ички ишларининг ҳаммаси ўша беканинг қўлида, ихтиёрида бўлади. Оиланинг иқтисоди беканинг тежамкорлигига, ўзига ишониб топширилган тирикчилик воситаларига хиёнат қилмаслигига ва исроф қилмаслигига боғлиқ бўлади. Энг улкан масъулиятларидан бири эса, фарзандни туғиб, чиройли боқиш, етук инсон қилиб тарбиялашдир. Бу масъулиятни муслима аёллар доимо шараф билан адо этиб келганлар. Хулоса қилиб айтилганда, муслима аёлнинг оиладаги масъулияти беқиёсдир. Эрнинг ишлари муваффақиятли бўлишида аёлнинг тутадиган ўрнини ҳеч ким инкор қила олмайди. “Эрни эр қиладиган ҳам хотин, ер қиладиган ҳам хотин”, деб бежиз айтилмаган. Гап ҳар бир муслима аёл ўз масъулиятини тўла тушуниб етишида қолган, холос (шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф).

* * *

Аёлларнинг яхшиси – назар солсанг, қувонтирадиган, амр қилсанг, итоат этадиган ва ғойиб бўлсанг, ўз нафсида ва молингда сени муҳофаза қиладиганидир…

*

Эрининг рухсатисиз унинг молини ҳар кимга бериш хотин учун ҳалол эмас. Фақат бузилиб қолиши мумкин бўлган овқатни берухсат бериши мумкин. Агар эрининг рухсати билан бирон кимсага бирон нима едирса, у ҳам эри билан теппа-тенг ажр-мукофот олади. Агар эрининг ижозатисиз берса, гуноҳи унга, савоби эса эрига бўлади…

*

Эрдан рухсатсиз уйдан бирон нарса бермаслик, нафл рўза тутмаслик ҳам эрнинг хотиндаги ҳақлари жумласидандир. Агар эрига билдирмай, унинг мулкидан бировга бирор нарса берса, хотин гуноҳкор бўлади, берилган садақанинг савоби эса эрига ёзилади. Эридан ижозат олмай, (нафл) рўзаси тутса, рўзаси қабул бўлмайди. Оддий очлик ва чанқоқлик бўлади. Хотин рухсатсиз уйидан чиқса, уйига қайтиб келгунга ва тавба қилгунга қадар фаришталар унга лаънат айтадилар (Шарафли ҳадислардан).

* * *

Келинпошша, жондай азиз ва ардоқли қизим, умрингиз давомида кўп одамлардан кўп-кўп насиҳатлар эшитгансиз. Бу китобни қўлга олгач, “Яна насиҳат бошланди”, деб энсангиз қотмасин, китобни четга суриб ҳам қўйманг. Сабр қилингу менга суҳбатдош бўлинг. Ҳа, айнан шундай. Шу китоб баҳонасида ардоқли қайнотангиз, суюкли қайнонангиз билан ғойибона суҳбат қурдим, уларга ақлим етганча, айтадиган гапларимни айтдим. Энди навбат сизга ва кейин куёвтўрага. Мақсадим, бошингиз устидан насиҳатлар дўлини ёғдириш эмас, балки оиладаги бахт саройини қуриш маслаҳатини қилиш, агар лойиҳада камчилик бўлса – бартараф этиш, девор ғиштлари қийшиқроқ терилаётган бўлса – тузатишга ёрдамлашиш. Мен аҳли донишнинг бу соҳага доир китобларидан баҳраманд бўлганман, кўпгина оилаларда бахт саройи қурилишини кузатганман, тажрибаларини ўрганганман. Ўзимнинг ҳам бу ғиштларни теришга анча қўлим келиб қолган. Ишонаманки, сизга ёрдам бера оламан. Сиз ҳам ишонинг. Дарвоқе, суҳбатимиз жараёнида даврамизга дугоналарингизни жалб этсангиз, маъқул бўларди. Йигитларга тааллуқли гапларимиз ҳам бўлади, эрхотин биргалашиб ўқисангиз қандай яхши!

Сиз кичкина қизалоқ эканингиздаёқ келин бўлишни орзу қилгансиз. Дугоналарингиз билан “келин-келин” ўйинларингиз бўларди. Дастлабки “келинсалом”ингизни эслай ҳам олмайсиз. Бир, эҳтимол икки ёшингизда онангизнинг ҳарир рўмолини олиб “келинсалом” қилиб, катталарнинг олқишини эшитгансиз, бундан қувониб, қайта-қайта салом қилавергансиз. Ўшанда “бахтли келин бўлгин”, деб дуо қилишган. Болалик ўйини туфайли мингларча дуо олгансиз. Ота-онангизнинг дуоларини эса санаб адоғига етиш мушкул.

Сиз туғилган онда доя “Қиз муборак!” дейиши билан онангиз қувончдан Худога шукр айтганлар. Билмайсизки, дунёга келишингиз билан онангиз қалбида ширин бир орзу ҳам туғилган. Бу орзу сизга эгизак каби эди, у сиз билан улғайди. Сизни қандай авайласалар, бу орзуни ҳам авайладилар. Сизга биринчи совчи келгандаги онангизнинг қувонганини сезганмисиз? Сезмагандирсиз… Қалбига ўғринча мўралаган хавотирни-чи? Сиз келинлик сарпосини кийиб, жонажон уйингиз остонасидан ҳатлаб ўтганингизда дадангиз кўзда ёш билан дуо қилдилар. Бу айрилиқ ёшлари эмас, бу бахт илинжидаги муножотнинг покиза акси. Айни нафасда дадангиз ва онангиз юрагида иккинчи орзу ҳам туғилди.

Биринчи орзуни авайлаш-асраш дадангиз билан онангизнинг вазифаси эди. Иккинчи орзунинг ушалиши энди сизга боғлиқ. Келин бўлиб тушган хонадонингизда сиз ўзингизнинг чиройли хулқингиз, ғайратли хизматингиз, садоқатингиз ва муҳаббатингиз туфайли қадр пиёласидан бахт шарбатини ичсангиз, бу онда дадангиз ва онангиз бахт уммонида роҳатланиб сузаётган бўлишади. Аллоҳ кўрсатмасин, агар қадр топмасангиз, бахт ўрнига хорлик жари ёқасига келиб қолсангиз, дадангиз ва онангиз кўзларига дунё қоронғу бўлиб кўринади. Дўзах азоби бу дунёнинг ўзида бошланиб кетади.

* * *

Нотаниш хонадон сизни қувона-қувона қучоқ очиб кутиб олди. Покиза қадамингизга пойандоз тўшалди, бошингиз узра анвойи гуллар сочилди. Энг муҳими – йигирма икки йил киприкларида авайлаб боқиб, табиялаган ўғилни сизнинг севгингизга, меҳрингизга ишониб топширишди. “Ҳовлимизга келин келди, қут ва барака келди, шоду ҳуррамлик келди, қадами файзли ва қутлуғ бўлсин!” –деб Худодан сўрашди. Бугунги шодликнинг қанчалар узоқ давом этиши энди ўзингизга боғлиқ.

* * *

Сизникига совчилар кела бошлади. Сиз қайси йигитни танласам экан, деб ҳаяжонланасиз. “Адашмасам эди”, деб хавотирланасиз. Сизга далда бўлиш учун бир ҳикмат айтай: Имом Ғаззолий баёнларига кўра, хотин эрдан тўрт нарсада афзал бўлиши керак. Булар: гўзалликда қиз йигитдан устун бўлиши; назокат ва зарофатда аёл эркакдан нозикроқ ва маданиятлироқ бўлиши; аёлнинг феъли эрининг феълидан юмшоқроқ бўлиши; бўлажак эр қари бўлмаслиги лозим.

Ривоят қилурларким, ТАҚДИРнинг бениҳоя тенгсиз гўзал, оқила қизи бор экан. Қарангки, бир вақтнинг ўзида АҚЛ, ДАВЛАТ ва УМИД деган йигитлардан совчилар келишибди. ТАҚДИР қизини чақириб: «Куёв бўлмишни ўзинг танла, қайси бири сенга маъқул?» – деб сўрабди. Доно қиз ўйлаб туриб жавобини бошлабди:

– АҚЛ инсондаги энг олийжаноб фазилатдир. АҚЛ ёрдамида дўстни душмандан, ҳушёрни эса девонадан фарқлаш мумкин. Лекин АҚЛнинг бир айби борки, кишини чалғитиб, хатарли йўлларга солиб қўймоғи ҳам мумкин. «Ақллилик балоси» деб бекорга айтмаслар.

– ДАВЛАТ ҳақида нима дейсан?

– ДАВЛАТ – ишбилармон ва ҳукмдордир. Давлатнинг итоатида кўп нарсалар бор. Бироқ, унда вафо йўқ. Агар ихтиёрни ўзимга берсангиз мен УМИДни танлагум. Чунки УМИД ҳар қандай ҳолатда ҳам инсондан ажралмайди, ҳар қандай ҳолатда ҳам вафолигидан чекинмай, энг яқин дўст бўлиб қолади, – деган экан оқила қиз.

* * *

Қиз ақлли эр излайди, йигит чиройли хотин (Мақол).

* * *

“Севмаган одамингга турмушга чиқиш қабоҳатдир… Аёл киши ўзидан паст турган эркакни сева олмайди. Беҳузур, завқ-шавқсиз муҳаббат – бор-йўғи дўстликдан иборатдир”, дейдилар. Эр-хотин ёстиқдош бўлгунларига қадар бир-бирларининг одатлари, феъл-атворларини мукаммал ўрганмаган эканлар, уларнинг турмуши бахтли бўлмайди. Ўз эрини олға юргазмаган аёл уни, шубҳасиз, орқага тортади. Аёлнинг вазифаси – эркакнинг қалб шуурини, ундаги олийжаноб эҳтиросларни алангалатиш, бурч туйғуси ва юксаклик ҳамда буюкликка бўлган интилишини қўллаб-қувватлашдан иборатдир – аёлнинг қисмати шу ва бу қисмат буюк ва муқаддасдир. Ўз муҳаббати билан олишаётган аёлнинг қатъияти оламда мавжуд жами қатъиятларнинг энг олийжанобидир.

* * *

Севги-муҳаббат ҳақида ҳар куни ўнлаб қўшиқларни тинглайсиз. Балки шеърий китоблар, ишқий қиссалар ўқишни ёқтирарсиз. Ўқимаган тақдирингизда ҳам севги ҳақида кўп ўйлайсиз. Севги тўғрисидаги тўйдан олдинги тасаввурингиз билан тўйдан кейингиси орасида фарқ бўлса, демак, севги ҳақида кўп нарса билмас экансиз, бошқачароқ айтсам, “ҳавас”ни “севги” деб ўйлаб юрган экансиз. Донишмандлар: “Ишқ бошқа, ҳавас бошқа, бу йўлда хато қилма”, деб огоҳлантирганлар. Катталар севгидан гап очилса, ўтган улуғларнинг асарларидан мисоллар келтирадилар. Менинг одатим ҳам шундай. Китобнинг иккинчи бўлимида бадиий адабиётдаги гўзал сатрларни эътиборингизга ҳавола этаман. Севги-муҳаббат ҳамиша ёш бўлса-да, унга бўлган муносабатда катта авлод билан ёш авлод фикрлари орасида фарқ мавжуддир. Ҳозир бу ҳақда баҳс юритмай, тенгдошингизнинг севгига берган таърифу тавсифлари билан танишишга таклиф этаман.

Ишққа мубтало, севгига ошно қалб соҳиби ва соҳибалари. Бугун сиз билан бирга Муҳаббат аталмиш хаёлий диёрга сайр этамиз ва у ҳақдаги билмаганларимизни билиб оламиз. Қани, кетдик!

Географик жойлашуви:

Муҳаббат диёри нафақат Ер, балки Коинотдаги барча жонли мавжудотлар яшайдиган сайёраларни ҳам қамраб олади. Ахир, меҳр-муҳаббат туйғуси инсониятдан ташқари, Аллоҳнинг ўзга жонзотларига ҳам насиб этган-ку! Биз чегарани давлатлар, вилоятлар каби ҳудудлар чизиғи билан ўлчаймиз. Ҳолбуки, буларнинг барчаси ягона бир ҳудуд – Муҳаббатда жойлашган. Муҳаббатнинг чегараси эса… осмоннинг, хаёлнинг чегараси билан тенг.

Иқлими:

Бу диёрнинг иқлими ҳам ўзига хос, ғаройиб! Шундайки, бир вақтда тўрт фаслни кузатишингиз мумкин. Табиат ҳодисаларининг номланиши ҳам ажойиб – соғинч ёмғирлари, рашк тўфони, хиёнат гармсели, шодлик камалаги, бахт қуёши, айрилиқ булути, висол сабоси… Фаслларнинг ҳам номи бор: қиш – орзулар, баҳор – ишқ, ёз – жўшқинлик, куз – ҳижрон фаслларидир.

Аҳолиси:

Бу диёр аҳолиси сонининг ҳисобига етиш мушкул. Улар орасида чинакам фуқаролар ҳам, Садоқат қонуни посбонлари кўзидан “қуён” бўлиб, “пропискасиз” яшаб юрганлар ҳам бор. Аҳамиятлиси, бу ерда миллат тушунчаси йўқ. Яъни, байналмилал! Аҳоли, асосан, 17 ёшдан 30 ёшгача бўлган инсонлардан ташкил топган. Лекин уларнинг орасида она сути оғзидан кетмаган кичкинтойларни ва улуғ ёшли катталарни ҳам учратиш мумкин.

Рамзлари:

Муҳаббат рамзлари сифатида энг кўп мурожаат қилинган, қилинадиган “детал”лар – қизил атиргул, юрак, кабутар, нақш олма… Ҳатто фаришта тимсоли ҳам бор – қўлида камон тутган қўшқанотли болакай…

Тили:

Юқорида айтганимиздай, бу ерда миллат тушунчаси йўқ. Шундай экан, маълум бир тилни расмийлаштиришга эҳтиёж сезишмаган. Лекин Муҳаббат диёрида севишганларнинг ўзига хос тили бор. Ошиқ-маъшуқлар учрашганларида нутқдан кўра нигоҳни кўпроқ ишлатадилар. Чунки юрак сўзини таржима қилишда нигоҳга етадигани йўқ.

Касбингиз нима?

Бунда касбидан ва ёшидан қатъи назар, барча тенг. Агар сиз шоир, созанда ёки хонанда бўлсангиз, ишонаверинг, Муҳаббат диёрида сизни кафтларида кўтаришади! Чунки бу ернинг аҳолиси санъатга ошуфта. Шифокор бўлсангиз эса… ишингиз чатоқроқ. Чунки олдинроқ айтганимиз касб эгалари бу диёр аҳли учун манаман деган профессору академик шифокорларнинг ўрнини босаверишади. Нимаям дердик, бу ердагиларнинг дарди ҳам шунга яраша – танлари эмас, қалблари бемор.

Яна бир гап…

Муҳаббат диёри замонларни писанд қилмайди. Лекин бу унинг замондан орқада қолгани эмас. Унинг ташқи кўриниши замонга мос ўзгариб туради. Масалан, қадимда дил изҳорлари аввал гул, олма, куй-қўшиқ шаклида бўлган. Саводхонлик ҳаммага тарғиб қилинганидан кейин эса мактуб ва откриткалар кўринишини олган. Ҳозирги техника асрида буларга унча ҳожат йўқ, қалб ўғрисига гудок ёки SMS ташлаш оммалашиб кетган. Афсуски, булар олдингиларнинг ўрнини босолмайди, кўзингдаги самимиятни-ю, юзингиздаги алвонрангни кўрсатиб, юзма-юз изҳор қилишга нима етсин! Ҳар қандай восита ҳам ўзингизнинг ўрнингизни бо-сол-май-ди!

Манзил:

Муҳаббат диёрининг асл тобесига айланишни истайсизми? Унда, саёҳатга ошиқманг, муҳаббат – туристик мамлакат эмас! Унинг ҳар қандай замонавий техникани ҳам ортда қолдирадиган элчилари – туйғулар сизнинг истагингиздан воқиф бўлишгач, ўзингиз меҳмонга чорланасиз.

“Прописка” идораси манзили: Муҳаббат диёри, Ишонч кўчаси, Синов чорраҳаси, “Садоқат” – фуқароларни рўйхатга олиш идораси, 7-қават, Кўнгил бўлими, Юрак хонаси. Сиз бу манзилларни осонликча босиб ўтолмайсиз. Иродасизлар, ёлғончилар бу даргоҳга йўналтирилмайди, кириб олган тақдирларида ҳам ҳайдаб чиқариладилар. Худо ёрлақаб, Юраккача етиб борсангиз, Бахт муҳри босилган фуқаролик гувоҳномаси қўлингизда-да! Омад тилаймиз!

Муҳаббат диёрига хуш келибсиз! (Ирода Эргаш).

* * *

Бу таъриф фақат ёшларнинг эмас, катталарнинг ҳам кўнгилларига хуш ёқди, деб ўйлайман. Мазкур мавзунинг давоми билан куёвтўралар билан бўладиган суҳбат чоғи танишасиз.

* * *

Эр ва хотин муҳаббати – ихтиёрий келишувдир, буни уларнинг қай бири бузса, фақат хиёнатда айбланади, аммо аёл она бўлгач, унинг бурчи янада кучаяди, бинобарин табиат унга зурриёт масаласини ишониб топширган” (Г. Мопассан).

* * *

Эр-хотинлик оилавий ҳаётда бўлганидек, умуман, ҳаётда ҳам фақат муваққат ҳузур-ҳаловатдангина иборат эмас, у теппа-тенг мойиллик, ўзаро қизғин эҳтирос, феъл-атворлар ўхшашлигини ҳам тақозо қилади. Жамиятга зарур бўлган ақида ҳам айнан шудир. Ҳаётларини бир-бирига боғламоқчи бўлганлар (айниқса суюкли қизларимиз) никоҳга қадар ҳамма нарсага кўзларини катта очиб қарашлари, никоҳдан кейин эса баъзан кўриб-кўрмаганга олишлари керак. Никоҳ остонасидан ўтган жуфтлик гўё маънавий олами битта бўлган шахсга айлана олса, саодат саройини барпо этиши енгиллашади.

Никоҳ тўйини бошқаларга сездирмаганингиз ҳолда интиқ кутасиз. Тўй кунлари қувончдан кўнглингиз яйрайди. Бу қувончлар сизга муборак бўлсин. Аммо, ҳаёт тўй қувончларидангина иборат эмас. Бу қувончлар булутли осмонда қуёшнинг бир кўриниб, сўнг яширинишидай бир гап.

 
Ким кўрди экин жаҳонда, оё хушлуқ,
То бир киши айлагай таманно хушлуқ,
Юз йилда агар ўлса пайдо хушлуқ,
Омодадур ёнида юз нохушлуқ.
 

Ҳазрат Алишер Навоий айтганларидек, бирор киши жаҳонда хурсандчилик кўрганмики, то бошқалар уни орзу қилса? Юз йилда бир марта хурсандчилик агар муяссар бўлса, унинг ёнида юз нохушлик ҳам тайёр туради. Шундай экан, одам вақтинчалик қувончга маст бўлмай, алданмай, нохушликларга дуч келишини ҳам унутмасин. Токи, ташвишларга дуч келганда боши айланиб қолмасин. Сиз ҳам, суюкли келинпошша, саодатли оилангиз осмонида ташвиш булутлари пайдо бўлса, тушкунликка тушманг, умрингизни нолиш билан ўтказманг, балки ақлу фаросатингизни ишга солиб, бу булутларни ҳайдаш чорасини топинг. “Шу эрдан қутулсам” ёки “Шу хонадондан кетсам, ташвишим йўқолади”, деган фикр нотўғридир, алдамчидир. Бу фикр сизни ҳалокатга бошлайди. Бу янглиш фикр оилангиз осмонидаги оқ булутларни қора булутларга айлантиради, майин ёмғир томчиларини ҳамма ёқни пайҳон қилувчи дўлга айлантиради. Шунисидан эҳтиёт бўлинг.

* * *

Оқила рафиқам! Агар эринг ёнингда бўлишини истасанг, шунинг пайига тушгинки, токи у ҳеч ерда сенинг ҳузурингдаги каби роҳат-фароғат ва мулойимликка дуч келмасин (Пифагор).

* * *

Ҳар бир она қизининг бахтли бўлишини истайди. Тўйдан олдин билганича насиҳат қилади. Аслида бундай насиҳаталрни тўй арафасида эмас, анча илгари, ҳатто қизчанинг тили чиқиб, гапиришни ўргана бошлаганида бошлаш керак. Сизнинг онангиз қандай насиҳатларни қилганлар, сиз бу насиҳатларга амал қиласизми? Бир она қизига ғоят доно насиҳатлар қилган экан. Танишиб кўринг, ҳар ҳолда онангиз ҳам шу каби насиҳатларни айтгандирлар. Бундай насиҳатларни сира-сира унутманг, ёд олинг ва албатта амал қилинг:

“Жоним қизим! Энди туғилиб ўсган уйингдан чиқиб, аввал ҳеч танимаганинг йигитга умр йўлдоши бўляпсан.

Сен унга истироҳатгоҳ бўлгинки, у сенга тиргак – устун бўлсин.

Бир нарсани ҳадеб қистаб сўрайвермагин.

Ундан кўп узоқ қолмагинки, сени унутмасин.

Сенга яқинлашганда, сен ҳам унга интил.

Сендан узоқ қолганда сен ҳам маълум масофада тур.

Унинг бурни, қулоғи ва кўзини ёмон ҳид, овоз ва манзаралардан асра: эрингнинг бурни сендан фақат муаттар ҳидларни ҳидласин; қулоғи фақат ёқимли сўзларингни эшитсин; кўзи сенга тушганда фақат гўзалликларни кўрсин”.

* * *

Урғочи туя инграса, нортуя бўзлайди (Маҳмуд Қошғарий).

* * *

Суюкли келинпошша, сиз ва дугоналарингизга бир-икки насиҳат қилиш ниятида қўлимга қалам олган эдим. Ёзишни бошлаб, ўйланиб қолдим. Кўп асрлардан бери донишмандлар бу мавзуда насиҳатларини баён қилганлар. Мен улардан ўрганиб, билганларимни айтадиган шогирдман, холос. Шу туфайли юқоридаги насиҳатларни қувватлайдиган ўн ҳикматни баён қилгим келди. Баённи қоғозга тушириш мендан, ўқиш, тушуниш ва амал қилиш сиздан. Ақл билан англасангиз, амал қилишингизда Аллоҳнинг ўзи мадад беради.

Бу машҳур ҳикояни эҳтимол ота-онангиз билишар, сизга ҳам қайта-қайта айтишгандир. Шундай бўлса, бу баён сиз учун қўлланма, ҳикоядан бехабар дугоналарингиз учун эса бир ибрат дарси бўлади.

Ҳикояда тилга олинган қиз – Асмонинг отаси – Ҳорис қабила бошлиғи, аллома бир одам эди. Онаси Уммома эса ҳаётни тўғри англайдиган оқила эди. Уммома фарзандини қизалоқлик давридан бошлаб яхши тарбия берган эди. Тўй арафасида яна насиҳат қилди:

“Болажоним, мени яхшилаб тингла. Насиҳат ҳар кимга лозимдур, ўгит ҳаммага зарурдир. Насиҳат – билмаганга ўргатади, билганни эсига солади. Насиҳатни тинглаб, амал қилганлар ҳаётни яхши ўрганадилар ва дунёда бахтиёр бўладилар.

Севикли қизим, агар бир қиз она ва отасининг камбағаллиги учун эрга берилиши керак бўлсайди, сен ҳеч замон узатилмаган бўлардинг. Чунки отанг жуда бадавлат. Катта шуҳрат, мақом ва эътибор соҳибидир. Сен шундай одамнинг қизисан!..

Лекин ҳаёт бошқачадир. Аллоҳ бизларни яратган ва биз учун ҳаёт қонунлари берган. Ҳар бир ёшдаги инсон Аллоҳ берган қонунлар чегарасида ҳаётини ўтказади. Аллоҳ берган қонунга кўра, ҳаётга қадам қўядиган вақти келганда, ҳар бир қиз бир хожага, ҳар бир хожа бир аёлга муҳтож бўлади. Эркаклар хотинлар учун, хотинлар эса эркаклар учун яратилгандир. Яъни бир хотин бир эркак билан, бир эркак эса бир хотин билан дўст, маҳбуб ва маҳбуба бўлиб оила қурмоқликка муҳтож шаклда яратилгандир. Бу Аллоҳ қонунидир. Бу қонунни ҳеч ким буза олмайди. Бу Қиёматга қадар давом этади.

Шу сабабли сен, қизим, туғилиб ўсган ва вояга етган уйингдан, яйраб-яшнаб, ўйнаб юрган ерингдан чиқиб ўзинг билмайдиган, нотаниш бир уйга борасан. Шунга қадар ўзинг яхши билмаган инсон уйига, ўз уйинг бўладиган уйга борасан.

Эй менинг қалбим чечаги, суюкли қизим, кўзимнинг нури, болажоним! Сенга шуларни айтаман. Сен эрингга шундай хизмат қилки, ул сенга қалби тўридан жой берсин! Сен унга ер бўлки, у сенга осмон бўлсин! Сен хожанг – эрингга бир уй бўл, ул сенга устун бўлсин!

Севикли қизим! Энди сен мени диққат билан тингла! Сенга баъзи мезонларни айтиб ўтаман. Уларга яхши эътибор бергин. Улар сира-сира ёдингдан кўтарилмасин, улардан ўз вақтида фойдаланасан. Бу айтганларимга амал қилсанг эринг билан гўзал ҳаёт кечирасизлар, масъуд ва саодатли турмуш кўрасизлар. Бизлар ҳам (ҳар икки оила – бизнинг ҳам, эрингнинг оиласи ҳам) ҳузур-ҳаловатда бахтиёр бўламиз. Акс ҳолда (яъни айтганларимга амал қилмасанг) иккала оилада ҳам ҳузур-ҳаловат бўлмайди. Сен ўзинг бир жаҳаннамда яшагандай бўласан.

Қизим! Энди сенга айтадиган ўн ўгитимга қулоқ сол, буларни доимо ёдда тут:

1. Қаноат соҳибаси бўл. Ўз ҳолингга шукр қил. Яъни эринг уйингга нимаики олиб келса, у хоҳ ейдиган, хоҳ киядиган нарса бўлсин хушфеъллик билан, гўзал одоб билан қабул қилиб ол! Эрингга ташаккур айтиб, хушнудлик кўрсат. Зеро, бахтли ҳаёт кечирмоқнинг бир йўли ўз ҳолига шукр этмоқликдир. Ҳолига шукр этмаган, ўз нафсини тиймаган кишида кўнгил ҳузури, қалб роҳати бўлмайди!

2. Эрингга итоат қил, қил деган ишларини қил, қилма деганини қилма. Яъни эринг билан суҳбатлашганда, мулоқотда бўлганда итоатли бўлишингни, унинг сўзларини одоб билан тинглаб адо этишингни сенинг сўзлашиб, қулоқ солишингдан тушуниб оладиган бўлсин. Шунда Аллоҳ таоло сендан хушнуд ва уйингиз саодат нуридан порлоқ бўлади.

3. Эрингнинг кўзи тушадиган жойларга яхши эътибор бер! Яъни уйнинг ичини, ташқарисини ниҳоятда тоза тут. Шундай қилки, хожангнинг кўзига бир чиркин ер кўринмасин.

4. Уст-бошингни тоза тут. Эринг фақат хуш бўйни сезсин, димоғига ёмон ҳид келмасин. Чунки ёмон ҳидлар эринг кўз ўнгида сенинг обрўйингни туширади. Сендан ирганишга сабаб бўлади. Шуни яхши билгилки, тозалик ва зарифлик энг яхши нарсалардир, инсон кўзига хуш кўринишлик шулар биландир.

5. Овқатни вақтида тайёрла. Яъни овқатланиш вақтини ҳеч қачон кечиктирма. Эринг қачон овқатланишга ўрганган бўлса, ўша пайтга овқатини тайёрлагин. У келиши билан дарҳол дастурхон сол. Шуни яхши билгинки, очлик инсоннинг тез жаҳлини келтиради. Овқатланиш вақтини, уйқу вақтини яхши билиш зарур. Оталаримиз “Жон бўғиздан чиқади”, дейдилар. Режали оила ҳаёти жаннат ҳаётидир. Аёл эрига, унинг одат ва қизиқишларига боғлангандир. Унинг вақтини тежаши, фароғатини сақлаши керак.

6. Уйқу вақтини, уйғониш пайтини яхши билиб ол. Яъни, унинг қачон уйқуга ётиш пайти бўлса, ўрнини тайёрлаб қўй. Зеро, уйқусизлик инсонни хафахон этади. Асаблари бузуқ, хафахон одамларнинг эҳтироси, муҳаббатини аста-секин сўндиради.

7. Хожангнинг моли ва ашёсига жуда эътиборли бўл. Яъни, хожангнинг мол-дунёсини яхши сақла, ашёларини авайла, муҳофаза қилгин. Чунки унинг мол-дунёси сеникидир, фарзандларингникидир. Эрнинг мол-дунёсини исроф этмаслик иш билиш ва қадрига етиш демакдир. Уйда эр мулкини тежамайдиган, сақлашни билмайдиган хотин бул уйнинг бекаси бўлмоғи душвордир. Эрининг мулкини тежаш ва сақлашни ўрганиш ва бу йўлда тўғри, дуруст ҳаракатда бўлиш ҳар бир хотиннинг бахти учун зарурдир.

8. Эрингнинг қариндоши ва яқинларига ҳурмат кўрсат. Яъни, хожангнинг қариндошлари ва яқинларига ҳурмат, хожангнинг эътиборини қозонмоқ демакдир. Уларни ҳурмат қилиш хожани ҳурмат қилиш демакдир. Бу эса қадр ва эътибор қозонишдир.

9. Эрингнинг сирини бошқаларга айтма. Яъни, эрингнинг баъзи сирларини билган вақтингда эҳтиёт бўлиб уни сақла, бировларга айтиб юрма. Агар айтиб қўйсанг, унинг ғазабини келтириб қўясан, ишончини йўқотасан. Бунда тузаётган оилангиз бузилади. Эрининг баъзи сирларини билиб олиб, уларни сақлай олмаган хотин, тўғриси, хотин дейишга лойиқ эмасдир. Эр сирини қалбининг энг тубида тутишни билган ақлли хотинлар ўз оилаларида ҳузур ва роҳатда яшайдилар. Эрининг сирини ичида сақлай олмаган аёл ландавур, бадбахт хотиндир, у эр нафртига учраб, хунук кўринади, натижада оиладан барака кўтарилади. Эътимод йўқ оилада ахлоқ ҳам бўлмаслигини унутмагин, жон қизим.

10. Эрингнинг динга тўғри келадиган барча буйруқларини адо қил. Яъни хожангнинг динга уйғун бўлган буйруқларини бажаришда танбал бўлма. Ҳеч қачон унга нисбатан итоатсиз бир ҳаракат бўлмасин. Агар шундай бир ҳаракат бўлса, сенга кин сақлаб охири душман бўлади. У сенга душманлик йўлини тутса, сен кўп зарар кўрасан ва қўлингдан ҳеч нарса келмайди.

Шуни яхши билиб олгинки, хожанг хафа бўлганда сен нашъали, хурсанд бўлишдан, у хурсанд бўлганда сен хафа кўринишдан жуда эҳтиёт бўлгин. Чунки унинг хафа бўлган пайтида сенинг хурсанд кўринишинг, унинг қувончли бўлган пайтларида сенинг ғамгин бўлишинг унга ҳамдард бўлмаслик каби бир қусурни ўртага туширади. Бу эса фаҳмсиз ва тарбияси ёмон одамларга муносиб ишдир. Бу сен каби юксак бир тарбия кўрган ақлли ва оқила хотинларга муносиб эмас.

Болажоним! Эрингга қанчалик кўп севги ва ҳурмат кўрсатсанг, ўзинг шунчалик муҳаббат ва ҳурматга эришасан. Айтганларини қандай бажарсанг, сўзларини тингласанг, шу даражада муҳаббат ва ҳурматга сазовор бўласан.

Фарзандим! Шуни яхши билгинки, бу ўгитларимни ўрнига қўйиб бажариб, керагичалик амал қилиб, ўзингнинг шахсий истак ва орзуларингга эришишинг учун эринг ҳам ўз истакларига эришиши керакдир. Эринг – хожангнинг истакларини ўзингнинг истакларинг деб билсанг, у ҳолда бу ўгитларимга амал қилган бўласан!”

* * *

Келин бўлиб тушган уйини Жаннат боғчаси каби бўлишини орзу қилган сингилларимиз бу насиҳатларга амал қилишда ортиқча заҳмат чекмасликларига ишонаман. Насиҳатлар содда ва тушунарли тилда баён этилган, уни тезда англаб олиш ҳам қийин эмас. Шунга қарамай, гарчи изоҳларга ҳожат йўқдай туюлса-да, суҳбатни давом эттирсак. Насиҳат қилаётган солиҳа она бу ўгитларни ўзича тўқиб чиқармаган, балки ҳаёти давомида тажрибадан ўтказган ва оила уясини ушбу қоидалар билан Жаннатмакон бўлишини қизига тушунтирган. Оила, ширин турмуш қуриш ва уни чиройли идора этиш учун ҳар бир оқила хонимга ва турмушга чиқаётган ақлли қизга бу ўгитлар сув ила ҳаводек зарурлигини ўзингиз ҳам фаҳмлагандирсиз.

Ширин турмуш қурмоқчи бўлганларга биринчи галда сабр-қаноат зарурлиги уқтирилади. Мазкур ўгитларнинг аввалида қаноат фазилати тилга олингани бежиз эмас.

Келинпошша, оила саодати сиздаги сабр-қаноатга боғлиқ. Оиланинг ёзилмаган қонунига кўра, сабр биринчи галда келиндан талаб этилади. Ҳамиша шундай бўлиб келган ва бундан кейин ҳам шундай бўлиб қолади. Бу одат унчалик тўғри бўлмаса-да, итоат этишга мажбурмиз. Лекин сабр қилишни, итоатни чўрилик даражасига тушириб англамаслик керак. Сабр – мутлақ итоатгўйлик эмас. Туҳмат тоши отилса ҳам, фитна қилинса ҳам сабр қилиб ўтириш керак, дегувчиларга мен қаршилик билдираман. Ҳар қандай сабрнинг ҳам чегараси бўлади. Хўп, давомли ғийбатларга чидаш мумкиндир. Лекин ғийбат туҳматга айланса, оилани бузишга қаратилган туҳмат қуроли ишга солинса индамай ўтириш керакми? Йўқ! “Бахт учун курашмоқ даркор” деб бежиз айтилмаган. Сабр бундай курашда тўғаноқ бўлмаслиги лозим. Лекин сабр чегарасидан чиқилган тақдирда ҳам, одоб чегарасидан чиқмаслик талаб этилади.

Донишмандлар сабр ҳақида кўп ҳикматларни бизларга мерос ўлароқ қолдирганлар. Сабрга берилган гўзал таърифни ҳазрат Навоий асарларида ўқиймиз: «…Сабр – аччиқ, аммо фойда берувчи; у – қаттиқ, аммо зиён-заҳматни даф этувчи. Қайси бахтсиз сабр этагини тутган бўлса, у охири муродига етади; қайси бир гирифтор кўнгил сабр тугунини бўшатмаган бўлса, унинг бахт тугуни очилади. Сабр – шодликлар калитидир, бандларни ечувчидир. Сабр – ўртоқдир, суҳбати зериктирарли, аммо мақсадга олиб борувчи; сабр – улфатдир, узоқни кўзлаган, аммо охирда истакка етказувчи. Сабр – уловдир, секин юрадиган, аммо манзилга элтувчидир. Сабр – туядир, оғир қадам, лекин бекатга олиб борувчидир. Сабр – насиҳатгўй, ачитиб гапирадиган, киши табиати ундан озор чекади, лекин амал қилган охирда муродига етади. Сабр – табиб, бадхўр дори, бемор ундан азоб тортади, аммо сўнггида соғликка эришади.

Ишққа мубтало бўлган ошиқлар бу сўзни эшитганда чўчийдилар ва лекин сабр натижасида ёр васлига етишадилар. Ҳажр азобини тортаётган кишилар сабр сўзини эслашдан жирканадилар, лекин охирда сабр туфайли дийдор кўришадилар. Сабрнинг умидкорлик қафасида жон булбулига на хомушлик фойда берар, на куй ва на нола; сабр мажлисида руҳ тўтисига на сукут наф еткурар, на фарёд ва на фиғон.

Сабр саҳросида роҳат қилиш изтироб чекиш билан баравар; сабр даштида дам олиш – югуриш билан баравар. Сабр бор ерда, айрилиқ ўтида куйганларга ўлишдан ғам йўқ; иштиёқ эгаларига ҳажр ўтида куйишдан алам йўқ.

Сабр – ҳажр шомидек қоронғи ва узун, аммо унинг охири висол тонги; сабр– ҳаж йўлидек қийин ва йироқ, аммо ниҳояти – иқбол каъбаси.

Балога гирифтор бўлиб, нобуд бўлиш хавфи остида қолган одамнинг ҳаёти сабр туфайли озод; ҳар бир ноумид шахснинг тушкун руҳи сабр туфайли тетик, обод…”

Ҳикоят:

Нақл қилишларича, бир бечора-нотавоннинг кўнглига бир гулюзнинг ишқи тушди. У туҳмат туфайли зиндонга гирифтор бўлди. Туҳматни бўйнига қўйиш учун унга берилмаган азоб қолмади, аммо у махфий сирини тилига олмади. Оқибат – бир куни миршаблар бориб, уни зиндондан тортиб чиқардилар ва бош-оёғидан тортиб, бир қучоқ ёғочни унинг баданига уриб, ушатдилар. Калтак зарбидан унинг бутун вужуди жароҳат бўлди; ҳамма аъзосининг териси шилинди. Унинг аъзойи бадани шундай дабдала қилинган эдики, оққан қон у майдонни лолазор қилди. Шунда ҳам, у бечора мутлақо дам урмади ва иқрор сўзини тилига келтирмади. Ниҳоят, золимлар уни азоблашдан чарчадилар ва ўртадан судраб чиқариб, ноиложликлари туфайли қўйиб юбордиларки, инсофан тўғри иш қилдилар.

Азоб берувчилар йироқлашишгач, жафокаш одам оғзидан майдаланган танга парчаларини чиқарди. Тўпланган одамлар бу ҳол сабабини сўрадилар

Жавобидан маълум бўлдики, золимлар калтаклаётган пайтида севгилиси келган ва бир бурчакда унинг аянчли ҳолига боқиб турган экан. Унга жабр-зулм қилинаётганида, тангани оғзига солиб, ҳар зарбда икки тиши орасига олиб, қаттиқ тишлар ва тишининг зарби билан у пулни майда-майда қилиб ушатар экан. Ошиқ ўз маъшуқаси қаршисида сабр-чидам кўрсатиб, унинг кузатиб турганини сезар экан.

Бу манзарани ўз кўзлари билан кўрган маъшуқаси меҳр-шафқат билан қошига келиб, юмшоқ сўзлар билан яраларига малҳам қўйди ва ширин тил билан мажруҳ танига жон бағишлади. Бу ошиқ йигит тасаввур қилиб бўлмас давлатга муяссар бўлди ва хаёл қилиб етмас саодатга эришди. Бу бахт – барча қийинчиликларни сабр-чидам билан енгиш намунасидир. Бунга азоб-уқубатга бардош кўрсатиш орқали эришилади.

Кимки бир шиддат аро сабру таҳаммул айлади,

Бахт анинг нишини нўшу хорини гул айлади.

Хулосада дейилмоқчики, ким бирор қийинчиликда сабру чидам кўрсатса, бахт унинг заҳарини асалга, тиканини эса нафис гулга айлантиради.

* * *

Биламан, қайнонангизнинг ёки бошқа бирор кишининг бемаъни гапларига ёки фитналарига ёки қитмирликларига чидашингиз қийин бўлади. Шундай ҳолда ҳам чекинманг, чунки, Низомий Ганжавий ҳазратлари айтганларидай:

 
Ҳар кеча сўнгида нури зиё бор,
Ҳар бардош сўнгида завқи сафо бор.
 

Келинпошша, «Дунёда энг яхши лаззат нима?» деган саволга «Қаноат лаззатидир», деб жавоб берадиганлар янглишмайдилар. Чинакамига қаноатли бўлиш худбинликни инкор этади, киши ўзи роҳатда яшаш билан бирга, бошқаларнинг ҳам шод яшамоғини истайди ва бу йўлда жон фидо қилмоққа ҳам тайёр бўлади.

* * *

Эрнинг хотин зиммасидаги ҳақлари кўп. Шулардан бири – эридан зарур бўлмаган нарсани талаб қилмаслиги, эрнинг ҳаром топиш-тутишига сабаб бўлмаслигидир. Қадимдан солиҳа, муслима хонимлар шундай бўлганлар. Эр тижорат мақсадида йўлга чиққанида хотини бундай дерди: “Отаси, ҳаром топиштутишдан сақланинг! Биз очликка ҳам, бошқа етишмовчиликка ҳам чидаймиз. Лекин Қиёмат куни жаҳаннам оташига чидай олмаймиз”. Қизлари ҳам оналарига қўшилиб шу сўзларни айтишарди (Абу Ҳомид Ғаззолий).

* * *

Эрнинг кўзи тушиши мумкин бўлган ерларга яхши эътибор бериш, эрни ўзига меҳр риштаси билан ила боғлаш демакдир, уйга боғлаш демакдир. Бадбўй жойларни тозалаш эрнинг қалбини ўзига ром этмоқ демакдир. Хушбўй ҳид келмайдиган аёл қанча гўзал бўлса ҳам, одамни жиркантиради. Оқшомлари эрини доғ дастурхонлар, ёғли либослар билан кутиб олиш, ақлли хотинларга тўғри келмайди. Шу боис ошхонага кирганингизда, айниқса ёғ қиздириб, таом пишираётганингизда бошқа кийим кийиб, бошингизга рўмол ўраб олинг, токи сизга ошхона ҳиди ўрнашиб олмасин. Ҳозир кўп қизлар, келинлар махсус юпқа қўлқоп кийиб оляптилар. Бундан айрим қайноналар ғашланишлари мумкин, лекин мен буни озодалик одобидан деб баҳолаб, маъқуллайман.