Текст книги "Муҳаббат йўлида"

Маҳфуз – 1) сақланган, беркитилган; 2) хотирга олинган, ёдланган.

Мижа, мужа – киприк (кўплиги мижгон).

Минвол – усул, йўл, қоида, тартиб, равиш.

Мийно – май шишаси.

Миръот – ойна, кўзгу.

Мизроб – танбур чертадиган нохун, тирноқ.

Мо – 1) йўқ, эмас; 2) ҳозирча, қанчалик.

Мор – илон.

Мосиво – ундан бошқа, ундан ташқари, каби маъноларда келади.

Мофиҳо – унда бор нарса; дунёу мофиҳо – дунёда нимаики бор нарса.

Моҳ, маҳ – ой, моҳ; тобон – ёрқин ой; моҳ рў – ой юзли.

Моҳазар – бирор нарсанинг ҳозир бўлиши, тайёрланган овқат, нимадир бор, тайёр.

Мақарр – турар жой.

Мағлул – кишанланган, занжирланган.

Мағмум – ғамли, аламли, ғамгин бўлмоқ.

Моҳасал – натижа, ҳосил.

Моҳи – балиқ.

Муазз – шарафловчи, ҳурматловчи.

Муанбар – атирланган, анбарланган, хушбўй.

Муаххир – орқага сурувчи.

Мубаддал – алмашинган, ўзгартилган, айрибошланган.

Мубаййин – баён қилинган, изоҳ этилган, тушунтирилган, исботланган.

Мубин – очиқ, равшан.

Мубоҳот – 1) арзирлик, ҳалол, жоиз, содда, осон; 2) мағрур, фахрланиш.

Муддаий – даъвогар, шикоятчи.

Мудаққиқ – нозикликни сезгувчи, ингичка, нуқталарни англовчи.

Мужавҳар – безаш, безак, қиммат баҳо тошлар билан безалган.

Мужалло – жилоланган, ялтиратилган.

Мужда – яхши хабар, хушхабар.

Музтариб – ташвишда, изтиробда қолган.

Мукаддар – 1) қирланган; 2) ғамли, кўнгли олинган, табъи хира.

Мукаррам – ҳурматли, азиз.

Мулоқот – учрашиш, кўришиш, йўлиқиш.

Мумтоз – танланган, аъло, олий, энг яхши.

Мунташир – ёйилган, тарқалган, ҳаммага маълум бўлган.

Мунфаил – хижолатли, уялган таъсирли.

Мунқатиъ – кесилган, узилган, таъсирли.

Мураттиб – тартибга солувчи, тузувчи.

Мураххас – бўшатилган, озод қилинган.

Муртазо – танланган, сайланган.

Муртафиъ – 1) юксак, юқори; 2) четлатилган; тугатилган.

Мурур – ўтиш, юриш.

Мурғ – қуш, парранда, товуқ.

Мурғон – қушлар.

Мурғоби – ўрдак.

Мусаввар – суратланган, зеҳнида тасвирланган, тасвир.

Мусаллам – таслим этилган, қойил қилинган, барчанинг маъқул топгани.

Мусаллат – эгаллаб олиш, ҳукмрон бўлиш.

Мусалсал – бир-бирига занжир каби боғланган.

Мусаммам – бир ишга қатъий қарор бериш.

Мусаххар – тасхир қилинган, ўзига қаратилган, забт этилган.

Мусиқор – афсонавий бир қуш, бу қушнинг тумшуғида жуда кўп тешиклар бўлиб, у парвоз этганда, шу тешиклардан ёқимли садолар, куйлар чиқар эмиш.

Мусовий – тенг, баробар.

Мустазод – 1) мафтун бўлган; 2) орттирилган; шарқ адабиётида лирика жанрининг бир хили.

Мустаххар – тасхир қилинган, ўзига варатилган, забт этилган.

Мустафид – фойда олувчи, баҳрланувчи.

Мустағний – эҳтиёжсиз, тортинувчи.

Мустаҳсан – таҳсин этилган, мақташга сазовор, хуш кўрилган ёқтирилган.

Мусҳаф – 1) китоб, рисолалар тўплами; 2) Қуръон (диний китоб).

Мутарро – тоза, янги безалган, таралган, тиниқ, ялтироқ.

Мутобиқ – мувофиқ, уйғун, бирбирига тўғри келадиган.

Муътакиф – кишилардан чекинган, ибодат учун хилватга чекинган.

Муътақад – эътиқодли, ишончли, ишонувчи.

Мутриб – созанда, музикачи.

Мутталиъ – хабардор бўлиш.

Муфаххар – шон-шавкатли.

Муфт – текин.

Муфсид – бузуқ, нияти бузуқ, иғвогар.

Муфтатин – эҳтиросга берилувчи.

Мухайяр – ихтиёрли, бир ишни қилиш қилмаслик, ихтиёри ўзида бўлган.

Мушаббак – қафас, тўр, панжара.

Мушавваш – ташвишли, бесаранжом, кўнгли ташвишли.

Мушк – 1) қора тусли ва хуш исли нарса, ипор, маж. Сочнинг қоралиги ва ҳиди; кўзнинг гавҳари (қорачиғи).

Мушки тотор – тоза ва энг хушбўй мушк.

Мушки ноб – тоза, соф мушк ўта хушбўй, мушки Хўтан – Хўтан ипори.

Мушкин – хушбўй ҳидли.

Мушобиҳ – ўхшаш.

Муштарий – 1) сотиб олувчи харидор; 2) Юпитер планетаси.

Муқаввас – ёй, камон шаклида, букилган.

Муқаллид – тақлид қилувчи, ўхшаш, ўхшатилган.

Муқарнас – устунлари қат-қат, ўймали, чўққиси, қуббали баланд бино.

Муқарраб, муқарриб – 1) дўст, ҳамсуҳбат; 2) қурбон қилувчи.

Муқаттаат – кесма нарсалар, қитъалар.

Муғтанам – ғанимат, қулай манфаатли пайт.

Муҳтасиб – бозор назоратчиси, халқ орасидаги тартиб-қоидаларни кузатиб юрувчи.

Мужиб – сабаб, туфайли.

Мавт – ўлим, тугаш.

Мўврус – мерос.

Мўйин, мўин – соч ёки юнгдан қилинган мато.

Н

Набз – қон томири.

Набий – авлиё, пайғамбар.

Набот, наботот – ўсимлик, майса, ўт.

Наво – 1) овоз, садо; 2) куй, мусиқа оҳанги; 3) махсус куйнинг номи; 4) бойлик, баҳра, лаззат.

Навоз – сўз бирикмасида келиб, лутф этувчи, тарбияловчи, хуш кўрувчи маъноларини билдиради: меҳмоннавоз, меҳмондўст, меҳмонпарвар.

Навозиш – яхшилик қилиш, сийлаш, марҳамат, эркалаш, меҳрибончилик.

Навола – совға, ҳадя, эҳсон, инъом.

Наврас, навраста – 1) янги ўсиб келаётган ёш; янги етишган ўспирин; 2) янги майса.

Навҳа – товуш чиқариб йиғлаш, улиш, мунгли йиғи, нола.

Нажжор – дурадгор, бинокор уста.

Нажод – 1) насл-насаб, келиб чиқиш; 2) зот, жинс.

Назъ – 1) олиш, суғуриб (юлиб) олиш; назъ ҳолат – ўлиш вақти; 2) танлаб олиш; ажратиш.

Назм – 1) тартиб, тузум; 2) шеър.

Найсон – баҳор чоғлари; абри найсон – баҳор булути.

Накҳат – хушбўй, яхши ис.

Наъл – 1) кавуш; 2) тақа шаклидаги тамға; нағал.

Наълайн – бир жуфт кавуш.

Нанг – ор, уят, номус.

Наргис – оқкўнгил, сирин, бўтакўз.

Нардбон – нарвон, шоти, зина.

Нарм – юмшоқ.

Насойим – ёқимли шабадалар, тонг шамоллари.

Настаран – хушбўй оқ гул.

Наът – тавсиф (кўплиги наут).

Нафир¹ – 1) най товуши; 2) карнай, овоз; 3) қичқириқ, нола, фарёд, йиғи; 4) жамоат, гуруҳ.

Нафир² – нафратланувчи.

Нафйи – рад этиш, йироқлатиш, кетказиш, бадарға.

Нафт – қорамой, нефтъ.

Нахл – 1) кўчат, ёш дарахт; 2) хурмо дарахти.

Нахлистон – хурмо дарахтлари, хурмозор.

Нахос – мис.

Нахсот – 1) биринчидан, дастлаб; 2) биринчи.

Нахостин – дастлаб, биринчи.

Нашимангоҳ – 1) ўтирадиган жой; 2) борадиган жой.

Нашот – хурсандлик, севинч, шодлик.

Наъш – тобут.

Нақз – бузиш.

Нақл – 1) ривоят, ҳикоя, оғизданоғизга кўчиб юрган жумла; 2) келтириш, ўзгартириш; 3) таржима; 4) варақлаш; 5) кўчириш.

Наҳж-наҳаж – 1) тўғри йўл, очиқ йўл, катта йўл; 2) тарз, йўсин.

Наҳиф – озғин.

Нек – яхши, гўзал.

Неку – яхши, гўзал.

Нигаҳдор – қараб турувчи, сақловчи.

Нигун – тубан, тўнкарилган.

Низ – яна, тағин.

Низомия – тартиб, система, қонун.

Нимбисмил – чала сўйиш, чала ўлдириш.

Нисор – сочиш, соқчи, ҳурматли кишиларнинг бошидан гул ёки танга сочиш; зар нисор – зар сочиш.

Ниш – тикон, заҳар, чақадиган ҳашарот найзаси.

Нашиб – пастлик, нишаб.

Нишиман – 1) қуш уяси, ин, турар жой; 2) мажлис, ўлтириш.

Нишин – сўз бирикмасида ўлтирувчи, яшовчи маъноларида келади: хилватнишин – хилватда ўтирувчи.

Ниҳод – 1) табиат, характер, хислат; 2) тузилиш; 3) вужуд, вазият, асос, қиёфат.

Ноб – соф, холис, тоза, тиниқ.

Новак – ўқ учи, қадимги замон ёйи (камон) билан отиладиган ўқ.

Ной – қамиш.

Нол – қамиш, Ҳиндистондан келтирилган қора қамиш; қалам ичидаги қилтириқ.

Нопадид – кўринмаган.

Носиҳ – насиҳатчи.

Нофа, ноф – киндик.

Нофиъ – фойдали.

Ноқис – нуқсонли, камчилиги бор.

Нузул қилмоқ – келмоқ, тушмоқ.

Нукта – нозик маъноли сўз.

Нуктарас – ақлли, нозик фикрларни еча олувчи донишманд, камолга эришган.

Нури басар – кўз нури.

Нўг, навг – бирор нарсанинг (чунончи қалам ва игнанинг) учи.

Нўш – 1) тотли, ширин таъм, чучуклик; 2) асал, бол.

Нўш – сўз бирикмасида келиб, ичувчи маъносини билдиради; боданўш – май ичувчи.

О

Обёр – сувдан фойдаланиш устидан назорат қилиб турувчи мироб.

Обиҳайвон – оби ҳаёт – тириклик суви.

Овар – сўз бирикмасида – келтирилган, келтирувчи маъноларини билдиради; нукта овар – чуқур маъноли, чиройли сўзловчи.

Овон – вақтлар, замонлар, пайтлар.

Озар – 1) ўт, олов; 2) қавс ойининг бошқа бир номи.

Озмо – синаш, имтиҳон.

Озурда – озор кўрган.

Ойин – одат, расм.

Ол – очиқ қизил ранг.

Олуд – сўз бирикмаларида келиб, аралаш, буланган маъноларини ифодалайди; заҳр олудзаҳар – аралашган, қўшилган.

Олуда – буланган, булғанч, ярамас.

Олудалик – ифлослик, беҳудалик.

Ом – омма, кўпчилик, умумий.

Осиб – зиён, зарар, мусибат, офат, кулфат, фалокат, бахтсизлик.

Осо – сўзга қўшилиб: тинчитувчи, роҳатлантирувчи каби ўхшаш маъноларида келади. Дил осо – кўнгилга роҳат берувчи.

Осор – асарлар.

Остин – енг, беостин – енгсиз.

Офият – соғлиқ, соғайиш, тинчлик.

Офоқ – осмон атрофлари, уфқ.

Ошуфта – боғланган, берилган.

Ошуб – ғавғо, тўполон, шовқин фитна.

Оғуш – қучоқ.

П

Падид – пайдо бўлган, кўзга кўринган.

Падидор – пайдо бўлган, ошкор кўринган.

Паём – хабар.

Пажмурда – сўлғин, сўлиган.

Пазир – сўз бирикмасида қабул қилувчи, ёқимли, ёқувчи маъноларини ифодалайди; дилпазир – кўнгилга ёқувчи, ёқимли.

Пайк – хабарчи, элчи, хат олиб келувчи.

Пайкар – гавда, қомат.

Пайкон – ўқ.

Паймона – пиёла, май идиши.

Паймоншикан – ваъдани бузувчи, аҳдида турмовчи.

Пайғом – хабар, элчилар, хабарчилар.

Паланг – қоплон.

Парвин – ҳулкар.

Паргола – 1) парча-парча, бўлак; 2) титилган, юмдаланган.

Паргор – чамбарак, паргар.

Партов – нур, ёруғлик, ярқираб кўриниш.

Пасру – айнимоқ, қайтмоқ.

Печтоб – ўралиш, қайтмоқ.

Пеша – ҳунар, касб, одат.

Пир – қари, кекса.

Пиро – безак, зийнат, безанган.

Пироҳан – кўйлак.

Пири муғон – май сотувчи.

Порсо – тақво қилувчи, сақланувчи.

Пўя – йўртиш, ўртача тезликда юриш.

Р

Рабт – 1) боғланиш, алоқа; 2) интизом.

Равза – 1) боғ; 2) жаннат; 3) маж. қабр.

Равзан – туйник, тешик, дарча.

Равған – ёғ, мой.

Раг – томир, қон томири.

Рагидаст – қўл томири.

Раият – аҳоли.

Рак – тўғри, очиқ.

Рамақ – умр охиридаги энг кейинги нафас.

Ранж – машаққат, қийналиш, оғриқ.

Ранжур – касал, хаста.

Рас – сўз бирикмасида қилувчи, етувчи, етишувчи маъноларида келади, фарёд рас – раҳм қилувчи, қулоқ солувчи.

Расон – сўз бирикмасида етказувчи маъносини ифодалайди: нафъ расон – фойда етказувчи.

Рафъ – 1) кўтарилиш, юксалтириш; 2) йўқ қилиш.

Рафиъ – юксак, баланд.

Рафоқат – 1) дўстлик, йўлдошлик; 2) ширкат, жамоат.

Рафоҳият – турмуш кенгчилиги, кун кечириш фаровонлиги, яхши аҳвол.

Рафтор – юриш, муносабат.

Рах – ёриқ, чок, чизиқ.

Рахна – йиқиқ, дарз, ёриқ.

Рахт – 1) уй асбоб-анжоми; 2) кийим-кечак; 3) йўл.

Рахш – от, олачипор от.

Рахшон – ялтироқ, порлоқ, тобланувчи.

Раҳ – 1) йўл; 2) шароб.

Раҳиқ – соф, шароб, май.

Рашҳа – томчи, бу ерда: учқунлар.

Ридо – дарвешлар бўйнига солиб юрадиган чодир.

Ризвон – 1) қаноатланиш, розилик; 2) жаннат дарвозасида қоровуллик қилувчи фаришта.

Рил – из, елкан.

Ринд – нозик табиат, олифта, бепарво, салт-сувой.

Рисмон – арқон, арғамчи, ип.

Рисолат – юборилган, элчилик, пайғамбарлик.

Ришта – ип, каноп.

Робита – алоқа, боғланиш, занжир, тартиб, қоида.

Ровий – ҳикоячи, тарихчи, ривоят қилувчи.

Роҳ¹ – 1) шодлик; 2) маж. роҳий райҳоний – кўкимтир ва ҳуш исли май.

Роҳ² – йўл.

Роҳиб – христиан динига тақводор, зоҳид, монах.

Руд – 1) торли чолғу асбоби; 2) ариқ, ирмоқ.

Рустохез – 1) ғавғо, тўполон; 2) қиёмат.

Русум – расмлар.

Рухом – мармар тош.

С

Сабт – 1) маҳкам туриш; 2) ёзиш, қайд этиш.

Сабу – кўза, хумча.

Сабукбор – юки енгил, чаққон.

Савмаа – христианлар ибодатхонаси, монастир, христиан дарвешларининг халқдан бекиниш жойи (кўплиги савомиъ).

Савт¹ – қамчи.

Савт² – товуш, овоз, шовқин, оҳанг, куй, мақом.

Сад – девор, тўсиқ, ғов, юз.

Саъд – бахт, толеъ, яхшилик, юлдузнинг яхшиликка қарата таъсири.

Садр, садра – нилуфар.

Саёдат – сайидлик, улуғлик.

Саид – саодатлик, бахтли, бахтиёр.

Саъй – тиришиш, ҳаракат, уриниш.

Сайд – ов, ов қилиш.

Сакон – 1) тинчлик; 2) тинч яшаш.

Сакани – турувчилар, жойлашиб яшовчилар.

Саканот – тинчлик, тинч ҳаракатсиз.

Салосил – занжир қатор, кетмакет (бирлиги силсила).

Салом, салавот – ибодат, намоз.

Сам – заҳар.

Саман – ёсмин – сўзининг қисқаргани: оқ, сариқ, рангли ҳуш исли гул (ҳозирги қўлланиши суман).

Саманд – от, саман от, юришли от.

Самандар – калтакесакка ўхшаган жонивор (афсонага кўра гўё ўтдан пайдо бўлиб, ўт ичида яшармиш).

Самар¹ – мева, фойда, натижа.

Самар² – машҳур, танилган.

Самиъ, сомиъ – эшитувчи, тингловчи, хабардор.

Симоъ – эшитиш.

Самт – сукут, жимлик.

Самум – ҳалокатли, заҳарли шамол.

Сановбар – 1) қарағайга ўхшаш хушқомат дарахт; 2) маж. келишган қомат.

Санам – 1) бут; 2) маж. севгили, гўзал (кўплиги асном).

Сандал – 1) қора-сариқ рангли хуш исли ёғоч; 2) стул, курси.

Санж – сўз бирикмасида ўлчовчи, тортувчи маъносини ифодалайди.

Санжида – ўйлаб иш қилувчи, жиддий; мулоҳазали.

Санжоб – кул ранг мўйна, кул, бўз рангли олмахон.

Сантур – бир чолғу асбобининг номи.

Сарбоз – аскар.

Сарв – қомати келишган, текис бир дарахт.

Сард – совуқ; оҳи сард – совуқ оҳ – нафас.

Саропо – бошдан-оёқ, бошидан охиригача.

Сарфароз – етишган, хурсанд, ҳурматланган.

Саргарм – 1) қизишган, қизғин киришган; 2) маст.

Сарир¹ – тахт.

Сарир² – ғижирлаш, шилдираш.

Саргарон – гангиган, довдираган, қалтираш.

Саросар – бошдан охиригача.

Сархора – олтин нақшлар.

Сафир – най овози, ёқимли, майин овоз, қушлар овози.

Сафо – 1) соф, тоза; 2) ёруғлик, равшанлик, порлоқлик, хурсандлик; сафо аҳли – соф-юрак, пок кўнгилли.

Саффок – 1) қон тўкувчи; 2) қон олувчи.

Сафҳа – саҳифа, бет.

Сахт – қаттиқ, қотиб қолган, мустаҳкам.

Саҳбо – қизил май.

Саҳи, сиҳи – тўғри, барваста (бу ҳар вақт сарв, қад сўзлар билан бирга келади).

Саҳл¹ – осон, енгил; арзимас.

Саҳл² – 1) текислик, водий; 2) осон, енгил, арзимас.

Себарга – бир хил чиройли ўт, ёввойи беда.

Сижин – зиндон, қамоқ.

Сиёдат – ҳукмрон, ҳукумат.

Сийрат – хулқ-атвор, хислат, равиш.

Силк – 1) ип (марварид каби тошлар ўтказилади); 2) қатор; тизим.

Сийм – кумуш, сиймтан – кумуш тан, нозик тан.

Синон – найзанинг учи.

Сир – 1) сир; 2) ҳис-сезгини йўқотиш, хушсизлик, сир вақти ҳушсизланган, сезгини йўқотган бир пайт.

Сиршк – кўз ёши.

Сифориш – буюриш, топшириқ.

Сиканжа – исканжа, пресс.

Соиб – яхши йўналтирилган, худди кўзланган жойга бориб тегувчи.

Сойир – бошқа (сойир асбоб – бошқа асбоблар).

Солик – бирор сўфийлик маслагига мансуб; сулук – сўфийлик йўлини тутувчи.

Сониъ – яратувчи, пайдо қилувчи.

Соний – иккинчи, иккинчидан.

Сос – 1) дўндуқча, жажжи; 2) зарпечак.

Соқиб – ўткир, кучли, тешиб ўтувчи.

Соғар – май қадаҳи, май пиёласи.

Сувор – отга минган.

Суд – фойда.

Сужуд – таъзим, букилиш.

Сулс – учдан бир.

Сулук – феъл-атвор, муносабат.

Сум – 1) таёқ; 2) маж. оёқ.

Суман – бир хил гул (жасмин).

Сунбул – 1) бир турли хушбўй қора рангли ўсимлик; 2) маж. севгилининг сочи.

Сура – Қуръоннинг айрим боб ва бўлими (кўплиги сувар).

Сурайё – ҳулкар, бир тўп юлдуз.

Суроҳий – май идиши.

Сурхоб – қизил рангли сув.

Сутур – от, улов.

Суханвар – сўзамол, билимдон, сўзга уста.

Сў, сўй – томон, тараф.

Сўз – куйдириш, ўрташ; 2) сўз бирикмасида куйдирувчи, ўртовчи маъносида келади.

Сўзиш – ғам, қайғу, аччиғланиш, куйиш.

Сўзон – 1) куйган, куйиб турган, ёниб турган; 2) аламли.

Т

Тааб – машаққат, қийинчилик.

Таарруз – 1) тегиш, тақилиш; 2) қаршилик кўрсатиш.

Таб – иситма, безгак.

Табъ – табиат, характер, истеъдод.

Табдил – ўзгартиш, алмаштириш, айлантириш.

Таъбия – 1) тартибга келтириш, жой– жойига қўйиш; 2) пистирма (чунончи, душмандан мудофааланиш учун аскарни ва уруш асбобларини шайлаб қарши қўйиш).

Табошир – шакар қамиш.

Табхол – иситма, лабга учуқ тошиши.

Таважжуҳ – юзланиш, юзни бир кишига ёки бир томонга буриш, қараш, қаратиш.

Таваққуф – тўхташ, тек туруш.

Таваққуъ – илтимос, умид.

Таъвиз – тумор.

Тавил – узун.

Таъвил – сўзни ўз маъносидан бошқа маънога буриш.

Тавобиъ, тобиъ – эргашувчи, бўйсунувчи.

Тавоф – бирор нарсанинг атрофини айланиш, зиёрат.

Тавсан – 1) шўх от; 2) қайсар, ўжар, хира.

Тавф – айланиб чиқиш, сайр этиш.

Тадриж – аста-секин.

Тажарруд – алоқасизлик, четланиш, ҳамма нарсадан кечиш, ёлғизлик.

Тажассус – излаш, қидириш.

Таъжил – ошиқиш, шошилиш, тезлатиш.

Тажнис – 1) сўз ўйини; 2) адабиётда – омонимларни (шакли бир, маъноси бошқа-бошқа сўзларни) келтириш; тажнис қилиш, ҳамшакл қилиш, туюқ.

Тазалзул – титраш, дириллаш, тўлқинланиш.

Тазаллум – зулмдан зорланиш.

Тазарв – қирғовул.

Тазвир – макр, ҳийла.

Таъзир – койиш, жазолаш.

Тай – юриш, кезиш.

Тайид – қувватлаш, мустаҳкамлаш, таъкидлаш.

Тайр – 1) учиш; 2) қуш; тайр қилмоқ – учмоқ.

Такаллум – сўзлаш, гапириш.

Такмил – камолга етказиш, комил қилиш, тўлдириш.

Тал – 1) тепа, баландлик; 2) шабнам, майда ёмғир.

Таллил – ёмғирнинг шивалаб ёғиши.

Талаф – нобуд, ҳалок, йўқ бўлиш.

Талотум – урилиш, тўлқинларнинг бир – бирига урилиши.

Талх – аччиқ.

Талхис – саралаш, хулосалаш.

Тилхком – қайғули, тириклиги қийналиб ўтадиган.

Талъат – қиёфа, юз чеҳра.

Тўъма – овқат.

Таманно – тилак, истак, орзу.

Таъмир – бузуқ жойни тузатиш, ремонт, иморат қилиш, бино қилиш, обод қилиш.

Тамкин – оғирлик, чидам, оғир табиатлик, сабр.

Тамма – тамом бўлди, сўнг бўлди.

Тамр – пишган хурмо.

Танаъум – кайф-сафо, неъматланиш, неъматга эга бўлиш.

Тар – янги, ҳўл.

Тараб – хурсандлик, шодлик келтирувчи.

Тарабнок – хурсанд, шод.

Тарашшух – 1) суюқликнинг сизиб оқиши; 2) бирор яширин нарсанинг билиниб қолиши.

Тараҳҳум – раҳм қилиш, ғамхўрлик.

Таржиъ – қайтариш, такрорлаш; таржиъбанд – шеърда бир байтнинг такрорланиши.

Таржиҳ – бир нарсани иккинчи нарсадан ортиқ кўриш.

Тарийқ – 1) йўл, из; 2) усул, йўсин, қоида, расм; 3) маслак; 4) восита, сабаб.

Тариқ – йўлдош, ҳамроҳ.

Тароват – янгилик, тозалик.

Тарсил – юборилган, хатти тарсил – юборилган хат.

Тарсо – христиан.

Тарҳ – 1) ташлаш, олиб ташлаш; 2) қурилган бино; 3) қурилиш, иморатнинг режаси, плани, проекти.

Тасалсул – занжир бандлари каби бир– бирига кетма-кет уланиб кетиш; бир-бирининг ортидан тизилиш.

Тасниф – ёзиш, тузиш (асарни).

Тасхир – қўлга олиш.

Тафарруж – сайр-томоша, кўнгил очиш.

Тафаххус – кавлаш, текшириш, суриштириш.

Тафсир – шарҳ, изоҳ.

Тахаллус – 1) халос бўлиш, қутулиш; 2) ўзининг асли отидан бошқа бир от (масалан, шеърда) қўйиш.

Тахфиф – енгиллашиш.

Ташбиҳ – ўхшаш, каби.

Ташриф – марҳамат қилиб келиш.

Ташхис – таний олиш, ажрата билиш, аниқлаш, касалликни аниқлаш; ички аъзоларни текшириб билиш.

Тақвият – 1) куч бериш; 2) қувватлаш.

Тақрир – қарор бериш, мақсадни оғзаки англатиш.

Тағйир – ўзгартириш.

Тағийри ҳаво – ҳавони ўзгартириш.

Тағофул – билиб билмасликка солиш, ғафлатда қолиш.

Таҳайюр – ҳайратланиш, ҳайрон бўлиш, ҳайронлик, шошиб қолиш.

Таҳаммул – тоқат, сабр, чидам.

Таҳаррук – қимирлаш, ҳаракатланиш, ҳаракатга келтириш, қўзғатиш.

Таҳолуф – зидлик.

Таҳур – покиза, тоза.

Тегру – …гача, га, қадар; тонгға тегру – тонггача.

Тийр – ўқ.

Тийра – қоронғу, қора, булғонч, ғам-ғуссали.

Тифл – гўдак, ёш бола.

Тиҳи – бўш, ичи бўш.

Тоб¹ – тоқат, куч, қувват, қудрат.

Тоб² – эшилма, тўлғаниш, букилиш.

Тоб³ – нур, товланиш.

Тоз¹ – тохтан – югуриш, тоз – югур.

Тоз² – интилувчи.

Тозий – 1) арабча; 2) арабий от, чопқир от.

Тозиёна – қамчи, хипчин, новда.

Тор – қора, қорамтир ип, соч.

Тош тулак – бир қушнинг номи.

Туби – афсонавий бир дарахт.

Тужжор – савдогарлар.

Тул – узун, узунлик, давоми, узун бўй.

Тулуъ – чиқиш, кўриниш, боқиш.

Тулак – туллаш, пўст ташлаш.

Тунд – 1) аччиқ, ғазаб, ғазабли; 2) асов, бош бермайдиган, саркаш, шўх.

Турбат – 1) тупроқ, ер; 2) маж. қабр.

Турра – кокил, ўрилган соч.

Туғро – герб, давлат нишонаси, подшоҳнинг ёрлиқ, фармон ва қарорлари ёзилган қоғознинг тепасига туширилган махсус белги.

Тўтиё – кўзни равшан қилувчи дори.

Тўша – озиқ-овқат, йўл озиғи.

У

Уд – 1) оловга солганда хуш ис берадиган ёғоч; 2) бир турли чолғу асбоби.

Узлат – чекиниш, кишилардан четлашиш.

Узор – юз, башара, ёноқ.

Улув – 1) баландлик, юксак; 2) улуғворлик.

Улум – илмлар.

Уммон – дарё, бир дарёнинг номи.

Умур – ишлар, воқиалар (бирлиги амр).

Унноб – жийда, мажозий маъноси – гўзалларнинг юз олмаси, лабнинг қизиллиги.

Урён – яланғоч.

Устурлоб – қуёш ва юлдузларнинг юксаклигини ўлчайдиган асбоб (русча: астролябия).

Уқбо, уқби – нариги дунё.

Ф

Фавойид – фойдалар, нафълар.

Фавр – тез; билфавр – тездан.

Фавран – тездан.

Фавт – йўқолиш, йўқотиш; ўтиб кетиш, ўлим.

Фазл – 1) афзал, ортиқлик, камолотга эришганлик, устунлик, етуклик; 2) илм, фан, ҳунар.

Фазла – қолдиқ, ортиқча зиёда, кераксиз.

Фазо – очиқ ер, майдон, кенглик.

Фано – 1) йўқ бўлиш, тугалиш; 2) ўлим.

Фар – порлоқлик, ҳашамат, савлат, шукуҳ, безак.

Фард – якка, ёлғиз, ягона.

Фардо – 1) эрта; 2) эртаги кун.

Фароз – 1) юқори, улуғ, баланд; 2) яқин; 3) очиш.

Фарох – 1) кенг; 2) кўп.

Фарш – 1) гилам; 2) жиҳозлаш; 3) ёйиш: масалан, гилам ёйиш.

Фароғ, фароғат – 1) тинчлик, хотиржамлик, 2) роҳат истироҳат; бўшаш, озодлик.

Фархунда – қутлуғ, саодатли, бахтли, қувончли.

Фасоҳат – сўзнинг очиқ, равшан, равон, ёқимли, қоидага мувофиқ бўлиши; услубнинг чиройлилиги.

Фатонат – ўткир зеҳн, зийраклик, ақлий қобилият, хушфаҳмлик.

Фаттон – фитна қилувчи, мафтун этувчи.

Фатҳ – 1) очиш, очилиш, ечилиш, кушойиш; 2) забт этиш, қўлга киритиш, ғалаба.

Фағфур – 1) хитой императори; 2) чинни идиш.

Фигор – жароҳатли, ярали.

Физо – қ. афзо.

Фикан, фиган – сўз бирикмасида солувчи, отувчи, ташловчи маъноларини ифодалайди; нола фикан – нола қилувчи.

Филмасал – масалан, ўхшаш.

Фирдавс – боғ, жаннат боғи.

Фитрак – қанжирға юк боғлаш учун эгарнинг кетига, икки томонига уланган тасма.

Фирифта – 1) алданган; 2) мафтун, берилган.

Фом – барқ, чақмоқ, ранг, сочилиб кетмоқ.

Фойиқ – афзал, бошқалардан юқори.

Фоил – ишловчи, бажарувчи.

Фужжор – гуноҳкор, ёмонлик қилувчи.

Фузун – кўп, зиёда, ортиқ.

Фунун – илм-фанлар.

Фўта – ўрама, белбоғ.

Х

Хад – юзнинг қизариб турган жойи.

Хайл – гуруҳ, тўда, қўшин, аскар ҳам от.

Хам – эгри, букилган, эгилган.

Хамул – эгилиш, қоронғу, хира.

Хатм – 1) тугалиш, тамомланиш, охирга етказиш; 2) муҳр босиш; 3) хос, махсус.

Хафо – яширинлик, махфийлик.

Хашхош – кўкнори, кўкнори уру ғи.

Хез – сўз бирикмасида берувчи, қўзғатувчи, каби маъноларда келади.

Хайл – пода, моллар йилқи.

Хайлул баҳр – қуруқлик подаси.

Хилъат – яхши кийим, сарпо.

Хилқат – яратилиш.

Хира – 1) ҳайрон, ҳаяжонли, паришон, ўзини йўқотган; 2) қоронғу; 3) жуда ботир; 4) жасоратли.

Хирад – ақл, хуш.

Хиргоҳ – 1) чодир, ўтов; 2) маж. қўрғонланган ой.

Хиром – чиройли юриш, текис, ноз билан юриш.

Хирс – айиқ.

Хирқа – жанда, қуроқ тўн.

Хоб – уйқу.

Ховар – шарқ, кун чиқиш; меҳр ховар – шарқ қуёши, қуёш.

Хок – тупроқ.

Хома – қалам.

Хон – ясоқлик.

Хуноб – қонли ёш, аччиқ йиғи.

Хунхор – қон тўкувчи.

Хурус – хўроз.

Хуруш – қичқириш, ҳайқириш, фарёд, фиғон, шовқин, ғавғо.

Хуршид – қуёш.

Хутур – кўнгилга келиш, хотирда пайдо бўлиб қолиши.

Хутут – хатлар.

Хушк – қуруқ.

Ч

Чавгон – от миниб ўйналадиган тўп (копток) ўйини.

Чакас – лочин, қирғий каби овчи қушлар қўниб турадиган айри ёғоч.

Чалипо – плюсь аломатига ўхшаган бир белги, бут, крест.

Чарб – 1) ёғ, чарви; 2) фаровон.

Чарб забон – нотиқ, сўзамол, алдаб сўзлаш.

Чашмаи иксир – гўё ҳар бир нарсани олтинга айлантириш хусусияти бўлган афсонавий кимё булоғи.

Чин – жингалак, бурама, ажин.

Чиндовул, чингдовил – қўшин орқасидан юрадиган соқчи отряд.

Чин нофаси – нофа (мушк) кийикнинг киндигида бўлиб, жуда хушбўй нарса, эски замонда буни Тибетдан келтирилар эди. Тибетни Хитойнинг бир бўлаги деб билганлари учун уни «чин нофаси – нофаи чин» деб атардилар.

Чира – 1) ғолиб; 2) жасоратли, чаққон.

Чира дашт – чаққон уста.

Чобук – чаққон, тез, илдам, чавандоз, ўйноқи, шўх.

Чобуксувор – чавандоз, отни усталик билан бошқарувчи.

Чоҳи Бобил – эски Вавилион халқларининг тушунчасича: афсонавий қудуқ, гўё одамлар ундан сеҳргарликни ўрганар эмишлар.

Чоҳи зақан – кулганда юзда ҳосил бўладиган чуқурча.

Ш

Шаб – кеча, тун.

Шаби ялдо – қиш туни.

Шабиҳ – ўхшаш, каби.

Шабоб – ёшлик.

Шабранг – тимқора.

Шаввол – ҳижрий йили ҳисобининг ўнинчи ойи.

Шажар – дарахт.

Шакар омиз – хурсандлик сўзи.

Шакархо – шакар чайновчи; маж. ширин сўз.

Шамим – хуш ис, яхши ҳид.

Шаммаи – гардтак, андак.

Шамс – қуёш, офтоб.

Шарор, шарора – тобланиш, ярқираш аланга.

Шафиъ – мудофаа қилувчи, ўртада туриб иш битирувчи.

Шаҳбоз – лочин.

Шаҳпар – қаноат.

Шахсувор – чавандоз.

Шева – одат, равиш, йўсин.

Шеван – нола, зори, фиғон, мунг.

Шикан – 1) синиқлик, букилиш, бирилиш; 2) сўз бирикмасида синдирувчи.

Шиканж – 1) букилиш, буралиш; 2) қийноқ; 3) соч учининг қўнғироқ бўлиб туриши.

Шикиб – чидам, чидамлилик, сабр, тўзим.

Шино – сузиш, юзиш.

Шиновар – юзувчи, сузувчи.

Шинос – сўз бирикмасида танувчи, билувчи маъноларини ифодалайди.

Шиноса – танитиш, билиш.

Шиносолиғ – таниқлик, билишлик, билимдонлик.

Шитоб – суръат, тезлик.

Шоб – ёш йигит, йигитча, навқирон.

Шодоб – 1) сероб, қонган, янги, ҳўл, тар; 2) майнинг бир хили.

Шойист, шойиста – мувофиқ, муносиб, лойиқ, мақбул.

Шол – 1) юнгдан тўқилган кийим; 2) рўмол.

Шона – тароқ.

Шотир – жиловдор, подшоҳ ёнида юрадиган чаққон хизматкор.

Шоҳид – 1) гувоҳ; 2) маҳбуб.

Шуъбада – сиҳрбозлик, алдаш.

Шукуфа – мевали дарахт гулининг очилиши.

Шуоъ – шуълалар.

Шўр – ғавғо, тўполон.

Шўрангиз – ғавғо солувчи, тўполон кўтарувчи.

Шўриш – ғавғо, ғалва.

Шўрида – паришон, ганграган.

Шўх – шанг – шўх ва гўзал, ўйноқи.

Э

Эъжоз – мўъжиза кўрсатиш.

Эрам – афсонавий боғ.

Эътидол – ўртача ҳолат.

Эътисом – ўзини мудофаа қилиш, бирор нарсага қаттиқ ёпишиб олиш.

Ю

Юсуф – Яъқуб пайғамбарнинг ўғли, «Юсуф ва Зулайҳо» достонининг бош қаҳрамони.

Я

Явм – кундуз.

Яд – қўл яди байзо – оппоқ қўл.

Яздон – худо, тангри.

Ялдо – қишнинг энг қоронғу, энг узун кечаси.

Яман – Арабистон шаҳарларидан бирининг номи.

Яғмо – талон-торож, бузғунлик.

Ў

Ўрду – қароргоҳ, қўшин аскар.

Ўром – кўча, қўра, ҳовлининг иҳотаси.

Ўтру – қарши, муқобил, рўпара.

Қ

Қабо – узун устки кийим.

Қабол – қарши, юзма юз.

Қабойил – қабилалар.

Қавий – қаттиқ, мустаҳкам

Қавл – сўз гап.

Қавоид – қоидалар.

Қавс – ёй, камон камалак.

Қазо – қозилик.

Қалби – қалай.

Қаламрав – бир подшоҳнинг қўл остидаги мамлакат, ҳудуд.

Қамар – ой.

Қаср – қисқа, калта, (қусурнинг бирлик формаси).

Қатл – ўлдириш.

Қафоқ – қовоқ.

Қиём – тик туриш, турадиган жой.

Қийл – қол – гап, сўз.

Қирон – яқинлаштирувчи, икки нарсанинг қўшилиши.

Қосид – 1) хабарчи; 2) қасд қилувчи.

Қосир – камчиликли, қисқа, калта.

Қуё – қаттиқ, мустаҳкам.

Қудс – поклик, тозалик; муқаддас.

Қуллоб – 1) қармоқ, чангак, илмоқ; 2) эгма.

Қурб – яқин, қўшни.

Қуср – қаттиқ, ўткир.

Ғ

Ғабғаб – бағбақа.

Ғаддор – ярамас, алдамчи, золим.

Ғал – 1) кек, душманлик; 2) алдаш, хоинлик.

Ғалтон – айланувчи, юмалоқ ғалтак.

Ғамбода – ғамли.

Ғамгусор – ғамхўр, меҳрибон.

Ғамзудо – қайғуни кетказувчи.

Ғаммоз – сир очувчи, чақимчи.

Ғаш¹ – алдаш, мунофиқлик.

Ғаш² – ҳушсизлик, ҳисдан маҳрум бўлиш.

Ғизо – овқат.

Ғизола – ғизол, кийик, оҳу, жайрон.

Ғоза – қизил рангли упа.

Ғул – бўйинга солинадиган кишан, занжир.

Ҳ

Ҳавл – қўрқиш.

Ҳадиқа – боғ, гулзор.

Ҳаз – ҳаловат, лаззат, шодлик, ҳаз топмоқ, лаззатланмоқ.

Ҳал – аралаштириш, эзиш, туйиш, эритиш.

Ҳамвор – текис, теп-текис.

Ҳамд – мақташ.

Ҳамъинон – жиловлаш, ёндаш.

Ҳамл – 1) кўтариш, кўтариб туриш, чидаб туриш; 2) қориндаги юк.

Ҳамнишин – бирга ўлтирувчи, улфат.

Ҳамойил – бўйинга осадиган нарса, тумор.

Ҳампо, ҳампой – ҳамроҳ.

Ҳамул¹ – ҳам ул, худди ўша.

Ҳамул² – чидамли, бардошли

Ҳамчу – ўхшаш, каби, гўё.

Ҳарам – хос жой.

Ҳарим – ўз аҳли бўлмаган кишилар киритилмайдиган жой, ичкари ҳовли; 2) хотин; 3) каъба.

Ҳарба – найза.

Ҳарза – 1) беҳуда, бемаъни сўз, бекорчи сўз; 2) бекорчи, бефойда.

Ҳарос – қўрқув.

Ҳар сў – ҳар тараф.

Ҳақ – 1) тўғри, рост; 2) лаёқат; 3) баҳо.

Ҳаққо – ҳақиқатда.

Ҳижоб – 1) парда, орқалиқни тўсиб турадиган тўсиқ; 2) маж. уят, уялиш рафъ ҳижоб – пардани очиш.

Ҳилм – юмшоқлик.

Ҳойил – тўсиқ, ғов, пардани тушириш.

Ҳола – ой ёки қуёшнинг гардиш боғлаши.