Текст книги "Օգուտ Բժշկութեան"

ԻԲ

Պատճառ որ ի գիճութենէ լինի

Գեղիանոս ասէ, թէ այս ցաւս Բ ցեղ է. Ա այն է, որ գիճութիւն յաւելցնող կերակուրք ուտէ, եւ Բ այն է, որ ի բաղանիս շատ լվացվիլն տաք ջրով։

Նշան որ ի գիճութենէ լինի այն է, որ ի ժիր քուն գայ, եւ շատ պառկի, եւ գլուխն ծանրանայ եւ հանց նմանի, թէ շատ աշխատել է եւ յոգնել է. եւ մոռացկոտ լինայ։

Ստածումն որ ի գիճութենէ լինի։

Գեղիանոս ասէ, գլխացաւութիւն որ ի գիճութենէ լինի՝ հեշտ է քան զայն որ ի տաքութենէ լինի, եւ այն որ ի գիճութենէ՝ լաւ է քան զայն որ ի չորութենէ, այնոր համար որ գէճ ցաւելն խիստ չի ցաւիր, քաւել թէ գիճութիւն խիստ յաւելի լինի. եւ այնոր ստածումն այն է, որ կերակուրն տաք եւ չոր ուտէ, եւ ղալիանի տարչինով եւ պղպեղով, եւ ամէն տաք եւ չոր օգտէ։ Եւ թէ զպապունաճն եւ զշէհն եւ զաքլիլմէլիքն եփես եւ զերեսն ի շոգին բռնես, որ զգիճութիւնն յըղեղէն հանէ, եւ ի բաղանիսն շատ նստի՝ օգտէ խիստ աստուծով։

Մասուային որդին ասէ, թէ աքլիլմէլիք եւ դաղձ եւ մարզանկօշ զամէնն ջրով եփէ՛ եւ ի գլուխն դիր, եւ զջուրն լից ի վերայ, եւ մուշք եւ ղալիայ հոտան, եւ սազապ եւ կարօսի հունտ եւ պահրի ղուստ օծեն. եւ տո՛ւր սիսռան ջուր եւ ղալիեայ շուրվայ, տարչինով եւ պղպեղով եւ սունպուլով եւ ղարանֆուլով եւ տո՛ւր որ ուտէ, եւ ժիր մազտաքէ եւ խունկ ծամէ, քացախով եւ քամանով խաղաջ արա։

Սահակն ասէ, թէ ապքամայ կեր մսով, եւ կերակուր քիչ կեր, եւ ի բաղանիսն շատ նիստ եւ քրտնէ՛, եւ գինի մի՛ խմեր. եւ վարդ մուրապայ կեր զանճապիլով անօթեց. օգտէ. եւ զֆարֆիոնն ծեծէ՛ եւ խառնէ՛ յեսմէկին եւ խիրուն ձէթն, օծէ՛ ի գլուխն. օգտէ, եւ զոր ուտես՝ տաք եւ չոր կերակուր կեր. պուխարով իրվի մի՛ ուտեր, զէն չառնէ քեզ։

Պատճառ որ ի չորութենէ լինի

Զաքարիային որդին ասէ, թէ շատն ի յամռան աւուրքն լինայ եւ յարեւոյն եւ ի քամոյն որ տաք է, եւ ուտէ զտաք եւ զչոր կերակուրքն որպէս ապուխտն։

Նշան որ ի չորութենէ լինայ։ Այն որ ի տաք քամոյն է՝ ի բաղանիսն ցաւն խստէ, եւ այն որ ի չոր կերակրոց է՝ այն է որ քուն չի լինի, եւ յորժամ քաղցենայ՝ ցաւն սրանայ։

Ստածումն որ ի չորութենէ։

Զաքարիային որդին ասէ, թէ այն իրքն որ զգիճութիւն յաւելցնէ՝ ի գործ արկ, որպէս գարէջուրն եւ թան եւ նշի ձէթն եւ դդմին կուտն, եւ իր ձէթն որ ի քիթն կաթեցնէ, եւ տո՛ւր մանր ձուկն դալար եւ հաւձագ, եւ հաւկթի դեղնուց թերխորով, եւ բանճրնուն տո՛ւր զհազարն եւ զփրփրեմն։ Թէ ցաւն հին լինայ՝ տո՛ւր կարագ եւ գառին ըղեղ, յիրար խառնէ եւ տո՛ւր որ ի քիթն կաթեցնէ, որ զգիճութիւն յաւելցնէ, եւ հանապազ ի վերայ գլխուն եղկ ջուր լից։

Մասրճուէն ասէ, թէ չորութեան ստածումն գիճութենով է. եւ տո՛ւր կերակուր հաւկթի դեղնուց թերխորով, եւ հաւձագ գէր, եւ փաչայի եղ տուր որ ուտէ, եւ հաւու եղ կաթեցուր ի քիթն, եւ կարագ եղ կաթեցուր։

Հունան ասէ, թէ արա՛ զայս տիմէտս. – ա՛ռ գարէալուր եւ ցորենի ալուր միաչաք, եւ շաքար, եւ նշի ձէթ. զամէնն շաղվէ՛ եւ եփէ՛ ի կրակն եւ քիչ մի դդմի կուտ կտուած եւ ի ներս խառնէ եւ տիմէտ արա ի տեղին. օգտէ, եւ ի Դ ժամ փոխէ՛ եւ մէկ այլ դիր. զամենայն չորութիւն գլխուն ի դուրս քաշէ եւ շատ օգտէ. եւ ամենայն իրք որ զչորութիւն յաւելցնէ՝ պատրաստ կացիր, եւ գիճացնող իրվին ի բան տար, որ գլխուն ցաւն երթայ կամօքն աստուծոյ։

ԻԳ

Պատճառ որ յարենէ լինի

Սահակն ասէ, թէ այնկից լինի, որ միս եւ քաղցր կերակուր շատ ուտէ եւ գինի շատ խմէ, եւ այն իրվին որ զարիւն յաւելցնէ՝ ուտէ։

Նշան որ յարենէ լինի այն է, որ գլուխն եւ երեսն եւ աչվին կարմիր լինի, եւ անձն ծանրանայ. եւ քուն շատ լինի, եւ ցաւն խստէ, ի ցաւիլն երկնին կանգնի։

Ստածումն որ յարենէ լինայ։

Սահակն ասէ, թէ ի կիֆալէն երակ առ եւ ազոխով ապուր կեր եւ յունապ, եւ զփորն լուծէ՛ մրգանօք։

Ա՛ռ սեւ սալոր Ի հատ եւ յունապ Լ հատ, եւ չամիչ անկուտ, եւ թմրհնտի ԺԵ ԺԵ. զամէնն եփէ՛ Գ լիտր ջրով, որ մնայ Ա, եւ այնժամ ա՛ռ Ի դրամ թարանկուպին, խառնէ՛ եւ տո՛ւր ժամհրօքն որ խմէ. օգտէ եւ ջերման եւ հազի։

Այլ այս դեղս խիստ օգտէ։ Զքաղցր նուռն ծեծէ՛ կեղեւովն եւ քամէ՛, եւ յանկից կամ կէս լիտր եւ կամ այլ պակաս՝ կամ սպիտակ շաքար խառնէ կամ թարանկուպին, տո՛ւր յանօթեց խմէ. օգտէ աստուծով։

Ապուճարեհն ասէ, թէ կիֆալէն երակ առ ըստ ուժուն, եւ թէ խաղաղ լինի ցաւն՝ ապիկիս արկ եւ հով սպեղանի արա եւ դի՛ր եւ գէճ ի գլուխն. օգտէ. որպէս սանդալ եւ քաֆուր եւ վարդէջուր եւ ֆուֆէլ հնդի եւ շաֆ մամիսայ եւ մանուշակի ջուր. եւ շնխաղող եւ նօնօֆար եւ դդում եւ գորտնբուրդ եւ քացախ եւ որ սոցին նման է՝ օգտէ։ Եւ թէ ցաւն խիստ լինի՝ քիչ մի աֆիոն վարդի եղով տրորէ՛ եւ օծէ՛ ի գլուխն. եւ թէ դեղին հալիլայ եւ մանուշակ եւ թմրհնտի ջրով եփէ, շիրխեստն խառնէ՛ եւ քամէ՛ եւ առաւօտուն տուր. շատ օգտէ։ Եւ մաշի մուզաւարայ եւ սպանախ եւ գինծ եւ նշի մէջ ի վերայ խառնէ եւ տո՛ւր. շատ օգտէ։

Պատճառ որ ի պալղամէ լինի

Հունան ասէ, թէ այս ցաւս շատ կաթ եւ մածուն եւ հով կերակուր ուտելուն լինայ, որ զհովութիւն եւ զգիճութիւն յաւելցնէ։

Նշան որ ի պալղամէ լինի այն է՝ որ երեսն սպիտակ լինի եւ ցաւն հահանդ. եւ յորժամ կերակուր ուտէ՝ շուտով պառկի եւ գլուխն պաղ, եւ երակն կակուղ լինի։

Ստածումն որ ի պալղամէ լինի։

Հունան ասէ, թէ յառաջն զփորն լուծէ՛ հապի ղուղիայով եւ այարիճի ըռօֆօսով եւ տո՛ւր հոտալ զմարզանկօշն եւ զդաղձն եւ պղպեղ եւ կղբու ձու եւ քունտուզ, որ փռնքտայ Ա քանի հեղ, եւ սրքնճուպին մանեխի ջրով խաղաջ առնէ. եւ սուսանի եւ զայթի եւ պանի ձէթ օծէ. եւ դալար սազապ ի գլուխն դիր, եւ մատպուխ հալիլայի եւ անիսոն եւ նանխու օգտէ. եւ նուխու սապռին եւ տիզկանափայտին ձէթն օգտէ. եւ աղրղարհան եւ սպանդ եւ կապարի կեղեւ ծեծէ՛ եւ մեղրով շաղաղէ՛ եւ տրորէ՛ տաք ջրով եւ բան տար. օգտէ։

Մասէհն ասէ, թէ զկուկիան տուր, որ զպալղամն վար քաշէ եւ զգիճութիւնն, եւ ի հով քամոյ պատրաստէ՛. մուշք ղալիայ հոտայ. եւ զսիսռան ջուրն տուր եւ ղալիեայ, եւ խունկ ծամէ հանապազ, եւ խաղաջ արա. զպասալի յունսուլին քացախն եւ զապքաման, եւ յամէն Բ գիշեր Ա հապի շապիար կեր Ա մթխալ, եւ շատ կերակրէ պատրաստէ՛։

Մասուրճուէն ասէ, թէ սրքնճուպին խաղաջ արա եւ զայս սպեղանիս ի վերայ դիր. – ա՛ռ սապռ եւ մուռ եւ ֆարֆիոն Բ Բ դրամ, զաֆրան եւ զամխ Ա Ա մթխալ, եւ կղբու ձու Ա մթխալ, եւ աֆիոն կէս դրամ, ղուստ Ա դրամ, խունկ Գ դրամ, անծրութ Ա դրամ. ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ գինով շաղվէ՛ եւ օծէ՛ ի գլուխն եւ ի ճակատն. օգտէ աստուծով։

ԻԴ

Պատճառ որ ի սաֆրայէ

Էհանան ասէ, թէ ի տաք եւ ի չոր ուտելուն եւ շատ աշխատելուն եւ ի տքնութենէ եւ կամ շատ անօթի կենալուն լինի։

Նշան որ ի սաֆրայէ լինի այն է, որ մարդն ավաղ լինի եւ բարկնայ, եւ երակն սուր լինայ, եւ շատ ծարաւ ունենայ, եւ քիթն եւ բերանն չոր լինայ, եւ քուն քիչ գայ, եւ գունն դեղին լի՛նայ։

Ստածումն որ ի սաֆրայէ լինի։

Էհանան ասէ, թէ լուծումն արա սալորի ջրով եւ վարդի շարապով, եւ պաղ ջուր տուր, եւ զգլուխն օծէ՛ քացխով եւ վարդէջրով, եւ մանուշակի եւ վարդի եւ նշի ձէթ ի քիթն կաթեցու. եւ կերակուր հով եւ գէճ տուր, եւ ան շուրվայէն, որ ազոխով լինի եւ աղտորով եւ դդմով եւ որ նման է սոցա։ Եւ տո՛ւր զայս մատպուխս. – Ա՛ռ դեղին հալիլայ Ը դրամ եւ մանուշակ Ե դրամ եւ սալոր Ը հատ, թմրհնտի կէս լիտր. զամէնն եփէ՛ Բ լիտր ջրով, եւ երեքէն մէկ մնայ, եւ առաւօտուն տո՛ւր որ խմէ եղկ. օգտէ աստուծով։

Հունան ասէ, թէ աղջկմօր կաթն եւ դդմի ձէթն եւ վարդին եւ մանուշակին յիրար խառնէ եւ օծէ՛ ի գլուխն, եւ գարէջուր եւ ճուլապ տուր, եւ ի հով տեղ նստեցուր, եւ մանուշակ եւ նոնոֆար հոտայ, եւ հով եւ գէճ մրգեր ուտէ, եւ թէ պիտեւան լինի՝ քիչ մի հալիլայ դեղին եւ շիրխիստ խմէ, որ մէկ քանի ձեռ սաֆրայ լուծէ. եւ ի յաղիէ եւ ի տաքէ եւ ի քաղցրէ պատրաստէ՛. եւ հազար կեր. օգտէ։

Մասրուճէն ասէ, թէ սաֆրան յաւելի լինի՝ լուծէ այս մտպուխս։ Ա՛ռ դեղին հալիլայ Ե դրամ եւ շահթառայ Ե դրամ եւ մանուշակ եւ վարդ եւ օշինդր Գ Գ դրամ. զամէնն եփէ՛ Գ լիտր ջրով, որ չորսէն մէկ մնայ, եւ կէս մխթալ սապռ եւ Բ կուտ սակամոնի խառնէ՛ եւ տո՛ւր զոր ըռասմն է. շատ օգտէ աստուծով։

Պատճառ որ ի սավտայէ լինի

Սահակն ասէ, թէ շատն այս ցաւուս ի սավտայ յաւելցնող կերակրէ լինայ, որ է ոսպն եւ կաղամբն եւ պատնճանն եւ պախրու միսն եւ մերձաւորիլն եւ ճանապարհ երթալն եւ որ սոցին նման է։

Նշան որ ի սավտայէ լինի այն է, որ երեսին գունն ի սեւութիւն զայնէ եւ քիթն եւ բերանն չորնայ, եւ անձն չոր եւ գլուխն ծանր, եւ երակն հանապազ ի լարման լինայ։

Ստածումն որ ի սավտայէ լինի։

Սահակն ասէ, թէ լուծէ՛ զինքն հապի կուկիայով եւ եփած աֆթիմոնով, եւ պղպեղ եւ քունտուսայ եւ կղբու ձու հոտայ եւ փռնքտալ տուր. եւ սրքնճուպինով եւ մանեխով խաղաջ արա, եւ տաք օծէ՛ ի գլուխն հոռոմի եւ խրու եւ պանի եւ սուսանի ձէթ։ Եւ թէ զդալար սազապն եփես հոռոմի ձիթով եւ հանց որ ձէթն կանանչ լինայ՝ եւ այնժամ եղկ արա ի գլուխն օծէ, եւ տո՛ւր զայս շոգին. – Ա՛ռ մարզանկօշ եւ դաղձ եւ գինձ, եւ շոգի արա, եւ զայս հապն արա. – Ա՛ռ այարիճի ֆաղարա Ժ դրամ, շահմի հանտալ Ա դրամ, սակամոնի կէս դրամ, աստախօտօս եւ թրպութ Ե Ե դրամ. զամէնն ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ հապ արա, եւ ամէն Գ օր մէկ՝ Բ դրամ տուր. զսավտան ի գլխուն ի վար քաշէ։ Եւ թէ զկղբուն ձուն եւ զպղպեղն եւ զֆարֆիոնն եւ զմանեխն եւ զաֆիոնն գինով եռցնէ օծէ ի գլուխն՝ օգտէ։

Դէվճանիսն ասէ, թէ լուծէ՛ զփորն այարիճով եւ թզի ջրով եւ չամչով եւ մեղրով, եւ փոքր տիրֆիլ կեր. եւ յայարիճն խառնէ եւ անօթեց տուր, եւ ծաթրին եւ ակրկարհայ եւ մանեխ խառնէ՛ ի խրուն ձէթն եւ օծէ՛ ի գլուխն, եւ զհապի շիպիեարն տուր, եւ հապի ըշտամահիկոն եւ ղուղիեայ մէկ մէկի յետեւ, սեւ հալիլայ եւ ըռզիան եւ նանխու յիրար խառնէ, եւ տո՛ւր աղէկ կերակուրք. օգտէ աստուծով. ամէն։

ԻԵ

Պատճառ ի տաք քամու լինի

Բագարատ ասէ, թէ ի սուր պուխարէ լինի արիւնին եւ սաֆրային, որ յաւելնայ, եւ կամ հին գինի խմէ շատ, եւ ուժով ցաւի գլուխն։

Նշան տաք քամու լինի եւ յարեան սրութենէն, եւ երեսն կարմրի եւ մթնգուն. եւ այն որ ի սաֆրայէ՝ երեսին գունն դեղին լինի եւ ցաւն խիստ. եւ գինուն այլ նոյնպէս։

Ստածումն որ ի տաք քամու լինի։

Բագարատ ասէ, թէ յառաջն վերաբերութիւն տուր այնել եղկ ջրով, եւ սրքնճուպին եւ պաղ ջուր լից ի գլուխն, եւ զոտվին աճռէ՛ եւ Բ նռան ջուր տուր եւ ազոխի ջուր, եւ սրքնճուպին տուր, եւ թուրինճ տուր որ ծծէ, եւ հանապազ օծէ՛ ի գլուխն վարդի ձէթ, եւ ջանա՛ որ քուն չի լինի. եւ մանուշակ եւ դալար նոնոֆար տուր հոտալ, եւ կերակուր՝ ազոխով եւ նռան հատով, եւ հանապազ հաւու ձագ կեր, եւ մանր դալար ձուկն քացխով եփէ, եւ տանծ եւ նուռն կեր եւ Բ ազգն, եւ սերկեւիլ կեր. եւ բնաւ գինի մի՛ խմել. օգտէ։

Սահակն ասէ, թէ պաղ ջուրն շատ մի՛ խմէ եւ քիչ գինի ջրախառ, որ զստամոքն ուժովցնէ. եւ հով տեղ նստի, եւ ամռան աւուրքն շատ ի շուրջ մի՛ գալ, զի զէն է։

Ապուճարէհն ասէ, թէ զպաղեցուցած վարդէջուրն ի վերայ գլխուն լից եւ խառնէ՛ վարդի ձէթ եւ քացախ։ Եւ թէ ցաւն յուժովնայ, երեսն մթնէ, եւ արիւն յաւելնալուն նշան է, եւ կարմրութիւն լինի եւ երակքն ուժով լինի՝ ի կիֆալէն երակ առ ի չաքուն, եւ վարդ եւ քաֆուր եւ վարդէջուր եւ սանտալ տուր հոտալ. օգտէ. եւ կերակուր տուր մուզավարայ ազոխի եւ նռան հատի. եւ թէ վատուժի՝ զհաւձագն հանապազ տուր, որ զօրացնէ զուժն եւ օգտէ գլխուն։

Պատճառ որ ի հով քամու լինի

Գեղիանոս ասէ, թէ այս ցաւս ի պեղծ կերակրէ լինի, որ է պախրէ միսն եւ կաղամբն եւ ըղտու միսն եւ սոցին նման լինի, եւ ստամոքին վատուժութենէն։

Նշան հով քամուն, որ կերակրէ լինի այն է, որ պեղծ կերակուր ուտէ՝ ցաւն խիստ է եւ գլուխն ի շուրջ գայ. եւ այն որ ստամոքին վատուժութենէ՝ եփ անօթի լինայ՝ խիստ ցաւի։

Ստածումն որ ի հով քամու լինի։

Գեղիանոս ասէ, թէ տո՛ւր այարիճի ֆայղարայ, որ գրած է ի ախրապատինն, Բ դրամ ժմուն, եւ Ժ դրամ մեղր ուտէ ի վերայ. եւ անօթեց ի բաղանիս մուտ, եւ զայս խոտերուն ջուրն ի վերայ գլխուդ լից, որ է մարզանկօշն եւ աքլիլմէլիքն եւ պապունաճն եւ որ նման է սոցա. զամէնն յիրար խառնէ եւ եփէ՛. շատ օգտէ։

Մասուային որդին ասէ, թէ այս հապս ի բան տար որ զպուխարն ի վար քաշէ գլխուն եւ զըղեղն ըստկէ եւ զստամոքսն զօրացնէ. – Ա՛ռ այարիճի ֆայղարա Ե դրամ կամ Զ դրամ, եւ թրպութ եւ դեղին հալիլայ Դ Դ դրամ, եւ հնտի աղ Բ դրամ եւ կէս. զամէնն ծեծէ՛. եւ հապ արա քարօսի ջրով եւ ի շուքն չորցո՛ւր եւ անօթեց տո՛ւր Բ դրամ. օգտէ։

Ըռուֆօսն ասէ, թէ տո՛ւր մատն արկանել, որ ցաւն ի հիմէն քակի. եւ թէ ստամոքն վատուժ լինի՝ վերաբերութիւնն խիստ օգտէ. եւ խառնէ՛ զտիզկանափայտին ձէթն եւ նուխուի սապռն, եւ տո՛ւր առաւօտուն որպէս ըռասմն է. եւ հանապազ տուր հոտայ մուշքի ղալիայ եւ մարզանկօշ եւ կղբու ձու, որ հոտայ եւ փռնքտայ, եւ արա՛ զայն ստածումն, որ զթանձր քամէստան հալէ, եւ զթեթեւ եւ զօգտակար կերակուրքն կեր, որ գլխուն ցաւն երթայ աստուծով. ամէն։

ԻԶ

Պատճառ որ ի տաքէ լինի

Հունան ասէ, թէ այս ցաւս ի տաք է լինի՝ նա ի յարենէ կամ սաֆրայէ, որ ի յըղեղան ի ծածկոցին ներքեւն յաւելցել է եւ զայս ցաւս ընծայէ։

Նշան որ ի տաքէ լինի այն է, որ յարեանն ի յաւելնալուն է՝ նա երկնին ակնջթոռացն եւ ճակտին կանգնման լինին, եւ այն որ ի սաֆրայէ է՝ նա քուն չի լինի, եւ երեսն դեղին լինայ մարդուն։

Ստածումն որ ի տաքէ լինի։

Զաքարիային որդին ասէ, թէ ի կիֆալէն երակ առ եւ ի ճակտէն այլ առ, եւ գարէջուր տուր, եւ փրփրեմի հունտ. եւ դալար մանուշակ եւ նոնոֆար հոտայ, եւ դդմի ջուր տուր, շնխաղողի ջուր եւ գառնալեզվի ջուր տուր օծել եւ խմել, որ զցաւն խաղեցնէ եւ գիճացնէ. եւ տո՛ւր զոսպան ջուրն կտուած եւ դդում եփած, որ ուտէ։

Ըռուֆօսն ասէ, թէ ի սաֆրայէ լինի՝ տո՛ւր թմրհնտի եւ խիարշամպայ, եւ սալորով լուծումն արա, եւ տո՛ւր գարէջուր, Բ նռան ջուր եւ դդմի ջուր, եւ սրքնճուպին փրփրեմի ջրով եւ մանուշակի շարապով. օգտէ։ Թէ իսպիտակ սանտալ եւ կարմիր քաֆուր տրորես եւ քիչ մն ի քիթն կաթեցնես՝ օգտէ։

Էհանան ասէ, թէ տո՛ւր դդմի ջուր որ խմէ, եւ հանապազ յաւելցո՛ւ զգիճութիւն գլխուն, եւ տո՛ւր որ ուտէ ճակնդեղ եւ շողգամբ եւ դդում եւ ոսպ, եւ մաշ կտուած եւ խուպազի, եւ զամէնն եփէ՛ եւ տո՛ւր. օգտէ. եւ տո՛ւր որ ուտէ թերխորով հաւկիթ եւ մանր ձուկն դալար. եւ թաթրուճի միս եւ տէհուճի միս եւ գառին միս եւ ուլի միս տուր. օգտէ շատ. եւ զպաղ ջուրն տուր որ խմէ. ի տաք իրաց պատրաստ կեցիր։

Պատճառ որ ի հովէ լինայ

Ըռօֆօսն ասէ, թէ այս ցաւս որ ի հովէ լինի՝ նա ի պալղամէ որ յաւելցել է եւ ըղեղան ծածկոցին ներքեւն է անցել եւ այս պատճառ ցաւուն։

Նշան որ ի հովէ լինի այն է, որ շատ ի քուն լինայ, եւ թէ ձեռքդ ի գլուխն դնես՝ նա պաղ լինայ. եւ այն որ ի սավտայէ է՝ նա գունն ի սեւութիւն զարնէ եւ զաչքն չի կարէ յիրար բանալ։

Ստածումն որ ի հովէ լինի։

Ըռուֆօսն ասէ, թէ այն ի պալղամէ՝ նա այս նուխուովս լուծումն արա։– Ա՛ռ օշինդր Ե դրամ, եւ ասարոն Բ դրամ եւ կէս. եւ զանգարիոն եւ մազտաքէ Բ Բ դրամ եւ կէս, եւ սապռ Գ դրամ. զամէնն ծեծէ՛, ապիկած աման դիր, եւ Ա կէս լիտր ջուր ի վերայ լից, եւ Գ օր արեւն դիր, ի փոշի եւ ի հովէ պահէ՛, եւ ի Դ-ում օրն քամէ՛ եւ յստկէ՛, եւ Դ նուկի առ յիրմէն, Ա դրամ նշի ձէթ խառնէ եւ տո՛ւր առաւօտուն որպէս ըռասմն է. օգտէ աստուծով։

Գեղիանոս ասէ, թէ տո՛ւր այարիճի ֆաղարայ, որ զստամոքսն սրբէ։ Եւ ա՛ռ պապունաճ եւ աքլիլմէլիք եւ սիսանպար եւ հուլպայ եւ սամիթ եւ կտաւատ, յամէն մէկէն Ա Ա բաժին. զամէնն եփէ՛ ջրով եւ օծէ՛ ի գլուխն։ Եւ այն որ ի սավտայէ լինի՝ այն է, որ տաս զմտպուխի աֆթիմոնին եւ լուծումն առնես, եւ եփես զպապունաճն եւ զաքլիմէլիքն եւ սիսանպարն եւ լնուս ի գլուխն օծես. զներկիսի ձէթն եւ սուսանի եթէ հոտայ՝ նա օգտէ. եւ զխիրուն ի քիթն կաթեցու, եւ թթվէ եւ ի ծանր կերակրէ պատրաստ. եւ տո՛ւր զսիսռան ջուրն եւ մութանճանայ եւ ղալիայ, եւ մանուշակի եւ դդմի ձէթ ի քիթն կաթեցու եւ գլուխն օծէ։ Թէ ցաւն ուժովնայ՝ ֆարֆիոն եւ կղբու ձու յեսմեկի ձիթով խառնէ՛ եւ եռցո՛ւ եւ օծէ՛ ի գլուխն. օգտէ։

ԻԷ

Պատճառ որ ի տաքէ լինայ

Զաքարիային որդին ասէ, թէ այս ցաւուս պարսկերէն խուտայ ասեն, կամ յարենէ կամ ի սաֆրային յաւելնալուն լինի, եւ կամ ուռեց լինի ըղեղան ի ծածկոցն ի Բ խլտէն։

Նշան որ ի տաքէ լինի այն է, որ գլուխն ամէնն ցաւի, եւ երեսն կարմրի յարենէ. եւ թէ գունն դեղին եւ ցաւն խիստ լինի՝ սաֆրային յաւելվածուն է այս ցաւս։

Ստածումն որ ի տաքութենէ լինի։

Զաքարիայի որդին ասէ, թէ յառաջն ի կիֆալէն երակ առ, եւ ի Բ սրունացն ապիկիս արկ եւ լուծումն արա մրգաջրով. – Ա՛ռ դամոնի եւ յունապ Ի Ի հատ, եւ շէկ չամիչ ԺԳ դրամ, եւ թմրհնտի Ի դրամ, եւ զամէնն եփէ՛ Գ լիտր ջրով, որ մնայ Ա լիտր, եւ քամէ՛, եւ Ի դրամ թարանկուպին խառնէ եւ տո՛ւր ժամհրօքն։

Գեղիանոս ասէ, թէ այս ցաւուս ջանա՛, որ գլխուն ցաւն ի վար քաշես, եւ սկսնուս լուծումն առնես, թէ պապունաճ եւ աքլիլմէլիք եւ օդխօրի ծլեր եւ դաղձ եւ սիսանպար Ա Ա բաժին եփէ ջրով եւ ի վերայ գլխուն լից, որ զայն խառնվածն, որ ի վերայ գլխուն ժողովել է՝ զամէնն ի դուս քաշէ։

Էհանան ասէ, թէ յորժամ պատճառն ի սաֆրայէ լինի՝ դու ա՛ռ վարդի եղ եւ քացախ եւ յիրար խառնէ, եռցո՛ւ եւ օծէ՛ ի գլուխն. եւ յորժամ որ իմացար որ ցաւն գնաց՝ ա՛ռ պապունաճ եւ աքլիլմէլիք եւ խառնէ ի յայս դեղս եւ օծէ՛ ի գլուխն. եւ յորժամ հիւանդն ողջացաւ՝ դու տո՛ւր հաւու ձագով շորվայ, ազոխի ջրով եւ նռան հատով տուր. եւ տաքերուն պատրաստ պահէ, եւ հով եւ անուշ կերակուր տուր. օգտէ աստուծով. ամէն։

Պատճառ որ ի հովէ լինայ

Սահակն ասէ, թէ յաւելվածու պալղամէ եւ ի սէվտային սրութենէն եւ ի թանձր պուխարէ, որ ի յըղեղն է ժողովել, եւ ուռեց լինի ի փարտան ըղեղին։

Նշան որ ի հովէ լինի այն է, որ գլուխն ծանրանայ, եւ երեսին գունն իսպիտակ լինի, եւ ցաւն աւելի եւ զօրաւոր լինի, եւ երեսին գունն մթնայ։

Ստածումն որ ի հովէ լինի։

Սահակն ասէ, թէ յառաջն զփորն լուծէ՛ հապի սապռով, եւ քիչ մի քաֆուր եւ մանուշակ յիրար խառնէ եւ ի քիթն կաթեցուր. եւ զայս դեղս ի գլուխն Բ հետ օծէ. – Ա՛ռ մուռ եւ զաֆրան եւ աղբրաց արիւն եւ սամխ արապի Ա Ա բաժին, եւ քիչ մի քաֆուր խառնէ. ամէնն ծեծէ՛ եւ սպիտակ եասամինի ձիթով շաղվէ՛ եւ օծէ՛ ի գլուխն. օգտէ։

Մասրճուէն ասէ, թէ այն որ սէվտայէ լինի՝ ա՛ռ դաղձ եւ կասլայի տերեւ եւ ղասապ ըլ զարիրայ, յամէն մէկէն Ա Ա բաժին. զամէնն՝ եփէ՛ ջրով եւ զջուրն ի գլուխն լից. օգտէ. եւ մէկ քանի տարպայ այսպէս արա, եւ զսավտան ի գլխուն ի վար քաշէ. եւ տո՛ւր զԲ նուռն եւ խնծոր եւ սերկեւիլ։

Մատային ասէ, թէ տաք եղեր ի գլուխն օծէ եւ ի քիթն կաթեցու, որ է խիրուն եւ եասամին եւ ներկիսին ձէթն, եւ մուշք եւ անպար հոտայ. ի թթուէ եւ ի ծանր կերակրէ պատրաստ կեցիր, եւ տո՛ւր վարդ մուրապայ անօթեց տաք ջրով, որ ստամոքն եւ ըղեղն ամրացնէ եւ ուժովցնէ եւ զթանծր խառնուածն հալէ, եւ տո՛ւր զմեղրին շարապն, որ լինի ի մէջն տաք դեղեր – սնպուլ եւ ղարանֆուլ եւ տարչին, եւ աքլիլմէլիքն եւ պապունաճն եփէ՛ ջրով, ի վերայ գլխուն լից, եւ օծէ՛ տաք ձիթեր որ յառաջն ասացաք. օգտէ աստուծով։

ԻԸ

Պատճառ որ ի զախմէ լինի

Մասրճուէն ասէ, թէ զարկուց լինի, կամ ի բարձր տեղաց ընկնի, եւ կամ իրք մն յանկարծակի ի գլուխն դիպնայ, եւ լինայ այս պատճառներուս գլխացաւութիւն։

Նշանք որ ի զախմէ այն է, որ գլուխն ծանր լինայ, եւ ցաւն պինտ պինտ, եւ յորժամ ցաւն խստէ՝ լինի որ ջերմն բռնէ, եւ այս նշաննիս ցաւուն զախմին չքօքն լինի։

Ստածումն որ զախմէն եւ զարկուց։

Մասրճուէն ասէ, թէ յառաջն կիֆալէն երակ առ եւ վարդէջուր օծէ, եւ մրտի տերեւ եւ ակակիայ եւ ըռամաք եւ շաղվէ՛ տաք ջրով եւ օծէ՛ ի գլուխն. եւ ուլի եւ գառին ըղեղ որ ուտէ, եւ այն իրվին տաք, որ գլխացաւութիւն յաւելցնէ՝ պատրաստէ՛. եւ սապոն վերցնել տուր, որ լուծումն այնէ, ճակնդեղի եւ ապքամայով հոկնա դիր, եւ օծէ՛ ի գլուխն մանուշակի եղ. եւ թէ ուռու ջուր եւ հայկաւ եւ վարդի ձէթ օծէ ի գլուխն՝ օգտէ։ Եւ թէ ձրի խօսվի զրուցէ՝ ա՛ռ տուղտ եւ գարէ ալուր եւ մանուշակ եւ վարդի ձէթ, օծէ՛ գլուխն քացխով, եւ ա՛ռ մուրտ եւ վարդ եւ հայկաւ, շաղվէ՛ վարդի ջրով եւ օծէ՛ ի գլուխն. օգտէ։

Սահակն ասէ, թէ պատճառն ի տաք հոտէ լինի՝ պաղ ջուր լից ի գլուխն, եւ մանուշակի եւ դդմի եղ օծէ ի գլուխն եւ տուր որ հոտայ։ Թէ պեղծ հոտերու լինի՝ նա զհով հոտերն տաս հոտալ, որպէս քաֆուրն եւ վարդէջուրն եւ սանտալն եւ մանուշակն եւ նինուֆարն, եւ զիրենց եղերն ի քիթն կաթեցու. եւ թէ աղջկան մօր կաթն եւ դդմին եղն խառնես եւ օծես ի քիթն եւ կաթեցնես՝ օգտէ. եւ անուշ հոտերով լուա զգլուխն. շատ օգտէ։

Պատճառ որ ի լուծմանէ

Ապուճարէհն ասէ, թէ կամ շատ արիւն գնալուն, կամ քթէն կամ յանձնէն կամ փորուն, կամ ի լուծման, որ շատ լուծի փորն, կամ ի մերձաւորութենէ։

Նշան որ ի լուծմանէ լինի այն է, որ անձն եւ գլուխն ծանրանայ, եւ չորութիւնն յանձն յաւելնայ, եւ երեսին գունն դեղնութիւն զարնէ, եւ ձրի եւ անպէտ խօսվի զրուցէ՝ որ չէ ժմուն պիտեւան։

Ստածումն որ լուծմանէ լինի։

Ապուճարէհն ասէ, թէ տո՛ւր զայն կերակուրն, որ զարիւնն եւ զուժն յաւելցնէ, որ է ոչխարի միս Ա տարեկան եւ թէ գէր հաւն եւ թերխորով հաւկիթն, եւ զաղջիկմօր կաթն եւ զմանուշակին եւ զդդմին եւ զնինիֆարին ձէթն ի քիթն կաթեցու. եւ փալութայ ուտէ նշու ձիթով եւ ղալիանի եւ գառնի միս. եւ թէ ջերմն լինայ՝ տո՛ւր զսալորով մուզաւարան եւ դդմով, եւ յայն ժամն տուր որ ջերմն թողու։

Մասուվային որդին ասէ, թէ ի մերձաւորութենէ լինայ՝ զանձն զօրացրո՛ւ, եւ թէ յարեան յաւելվածուն լինայ՝ երակ առ, եւ թէ յաւելի խլտէ՝ լուծումն արա եւ վարդի եղով եւ քացխով խաղաջ արա եւ օծէ՛ ի գլուխն. օգտէ։ Զվարդն եւ զնոնոֆարն եւ զմուրտն եփէ՛ ջրով եւ օծէ՛ ի գլուխն եւ լվա՛, որ զըղեղն զօրացնէ. ի կշտու եւ ի յանօրեց մերձաւորութիւն չառնէ, եւ զանձդ հանապազ հանգիստ պահէ, որ գլուխն չի ցաւի։

Մասեհն ասէ, թէ ի մերձաւորութենէ լինայ՝ յայնժամ մի՛ թողուր որ մերձաւորութիւն առնէ, եւ թէ առնէ՝ ի կերակրէն յառաջ այնէ. եւ տո՛ւր սերկեւիլ եւ տանծ եւ խնծոր, եւ հանապազ լվացվէ՛ պաղ ջրով եւ օծէ՝ մանուշակի ձիթով, եւ օծէ՛ ի քիթն եւ արա՛ զայն հոկնան, որ զերիկամն տաքցնէ։

ԻԹ

Պատճառ որ ի խումարէ

Սահակն ասէ, թէ ինքն յաւել ուտելուն լինայ եւ խմելուն, որ մնայ յըստամոքն եւ աղիքն, եւ երակքն լցվի, եւ սուր քամին ըղեղն ելանէ եւ գինուն ուժն ցաւցնէ զգլուխն։

Նշան որ ի գինոյ խումարէ. յում որ ըղեղն ուժով լինի՝ բնաւ խումար չի լինի, եւ յում որ վատուժ է՝ յայնժամն հարբենայ եւ խումար լինի, եւ ըղեղին ուժէն է, որ գլուխն ցաւի եւ չի ցաւի։

Ստածումն որ ի գինու խումարէ։

Սահակն ասէ, թէ ստածումն այն է, որ շատ պառկի եւ ի քուն լինայ, եւ զձեռքն եւ զոտքն շփեն եւ աճռեն, եւ ի բաղնիս մտէ, եւ լվացվի եղկ ջրով, եւ սէքպինաճ ուտէ հաւձագով եւ ազոխով, եւ քիչ մի ջրախառն գինի խմէ, եւ թթու մրգեր ուտէ. եւ զինչ որ յիշեր է տաք գլխացաւութիւն՝ զայն արա։

Սապիթ Կուռանն ասէ, թէ շատ քուն եղիր եւ զոր կերել էիր մարսես. եւ թէ քուն չկարես լինիլ՝ պառկէ՛, եւ աճռեն զձեռքդ եւ զոտքդ մինչեւ ստամոքն եւ անձն թեթեւնայ. եւ յայնժամ առ սրքնճուպին շարապի եւ խմէ՛, եւ քիչ մն շարժէ՛, եւ եղկ ջուր լից ի գլուխդ, եւ թեթեւ եւ անուշ կերակուր կեր։

Գեղիանոս ասէ, թէ վարդի ձէթ եւ վարդէջուր ի գլուխդ օծէ, եւ թէ ստամոքն գինի է մնացել՝ տո՛ւր որ վերաբերութիւն այնէ եղկ ջրով եւ կամ սրքնճուպինով, եւ պապունաճ եւ մանուշակ եփէ ջրով եւ գիշերն զգլուխն լուա. օգտէ. եւ տո՛ւր Բ նռան ջուրն, որ է քաղցրն եւ թթուն, եւ ազոխի ջուր. յիրար խառնէ եւ տո՛ւր որ խմէ, եւ մրգերուն տո՛ւր որ ուտէ զտանծն եւ զխնծորն, եւ ի մսանց տո՛ւր որ ուտէ գառին միս եւ յուլի եւ հաւձագու միս. օգտէ։

Պատճառ պօհրանուն

Ապուճարեհն ասէ, թէ բնութիւն հիւանդին կուզէ, որ զսաֆրան եւ զպալղամն եւ զարիւն եւ զսավտան ի յանձնէն ի պօհրան առնելով դուրս հանէ։

Նշան պօհրանուն այն է, որ եթէ հիւանդին ցաւն ի յարենէ կամ ի սաֆրայէ լինի՝ ցաւն խիստ լինի, եւ թէ ի պալղամէ եւ ի սավտայէ՝ ցաւն քիչ լինի եւ թեթեւ լինի եւ վատուժ։

Ստածումն պօհրանուն հիւընդին։

Ապուճարեհն ասէ, թէ բժիշկն պիտի որ համբերէ եւ քննէ զհիւանդն, եւ զնշանն հարցանէ. եւ թէ հիւընդին պռկներն խաղայ եւ գլուխն ծանրանայ՝ եւ գիտացի՛ր որ վերաբերութիւն պիտի այնէ, եւ գիտացի՛ր որ նշան է, որ բնութիւնն զպեղծ խլտն որ հիւանդութեան պատճառն է՝ կուզէ որ վերաբերութեամբ ի դուրս հանէ. եւ պիտի որ բնութեան ընկերեն եւ տան զտաք սրքնճուպինն եւ զան իրվին, որ վերաբերէ. եւ սամիթ եւ տաք ճուլապ. օգտէ աստուծով։ Եւ թէ տեսնուս, որ ի փորն քամի լինի եւ գռգռայ՝ եւ գիտացի՛ր, որ բնութիւնն կուզէ որ ի վարէն լուծէ. եւ պիտի որ զբնութիւնն յուժովցնես այն իրօքն որ լուծէ զփորն. եւ մանուշկի եւ սալորի շարապ եւ թմրհնտոյ շարապ եւ շէրխիշտ։ Եւ թէ տեսնուս, որ հիւանդին կողին ներքեւն ծանրութիւն կայ՝ գիտացի՛ր որ բնութիւնն կուզէ որ գոզէն հանէ զխլտն. եւ ընկերէ՛ եւ տո՛ւր սրքնճուպին եւ Բ դրամ սեխի կուտ եւ Ա դրամ խիարի կուտ, խառնէ՛ եւ տո՛ւր։ Եւ թէ յաչիչն յառջեւն կարմիր կամ դեղին իրվի յերեւնայ՝ նշան է որ քիթն կաթնի, եւ տո՛ւր որ փռնքտայ քացխով։ Եւ թէ երակն հիւանդին զէտ ծովու ալիս գայ եւ հիւանդին կաշին կակուղ լինայ՝ եւ տո՛ւր զան իրվին, որ քրտինք բերէ եւ զխլտն ի յանձնէն հանէ, եւ հիւանդն ողջանայ եւ գլխացաւութիւնն երթայ աստուծով. ամէն։