Текст книги "Օգուտ Բժշկութեան"

Է

Գիտացի՛ր, որ նշան առողջութեան այն է, որ անձն ուժով լինայ եւ զօրաւոր, ամէն բան որ իր սովորութիւն է եւ ամէն զօդվածոյ ուժն ի յիր տեղն լինի. եւ թէ այսպէս որ ասացի չի լինի, եւ իր հակառակն լինի՝ գիտացի՛ր, որ նշան է հիւանդութեան։ Բայց պիտի որ թպտրայ զառողջութեան թպտիրն, եւ զկերակուրն եւ զըմպելին՝ չափաւոր եւ որ ժմուն պատեհ է։ Եւ այլ իմացի՛ր զաւելվածն եւ զխառնուածն որ ժողովել է յանձն, եւ զամէնն դեղերով ի դուրս քաշէ զհիմն ցաւուն, որ պեղծն ելանէ յանձնէն։

Բագարատն ասէ, թէ հիմն զառողջութիւնն առողջ պահելոյ այն է, որ ի տարուն Դ եղանակն զանձն պատրաստ պահէ, արիւնն եւ սաֆրան եւ սաւտան եւ պալղամն մէկ մէկի հակառակ չի լինի, եւ չաւելնայ մէկն ի մէկէն, որ բնութեամբ եւ ոչ է բնութեամբ։ Եւ այլ ի յաշխատիլ եւ ի հանգիստ, ի յուտել եւ ի խմելն միջակ կու պիտի, եւ զպիտեւանն ընտրել եւ զսովորութեան գործն կտրել, լաւ է եթէ պեղծ եւ վնասակար գործ լինի, որ զինքն քիչ քիչ կտրես։ Եւ բայց զանձնին շարժելութիւն հանց արա, որ ի կերակրէն յառաջ լինայ, եւ այն այլ ի չափսն լինի, ոչ աւելի եւ ոչ պակաս լինի, եւ հանց որ կարենայ վերցնել զշարժումն եւ զհանգստութիւն։ Եւ աշխատութիւն այլ նոյնպէս է, եւ հանց արա, որ չյոգնի եւ անձինն վնաս չառնէ։ Եւ շարժելն քան զկերակուրն յառաջ՝ զբնական տաքութիւնն յաւելցնէ եւ զանձն զօրացնէ եւ զբնութիւնն տաքցնէ եւ զկերակուրն հալէ եւ զօդվածքն ուժովցնէ։ Եւ շարժիլն որ կերակուրն յետեւ լինի եւ շատ լինի՝ զանձն վատուժցնէ եւ աւաղցնէ եւ վնաս հիւանդութիւն բերէ. բայց շատ ժամ անցնի ի վերայ, եւ թէ կերակրին յետեւն շատ շարժմուն չանէ՝ զկերակուրն հալէ եւ մարսէ։ Բայց մարդն որ ի ժիր նստի եւ խաղաղ կենայ՝ զբնական տաքութիւնն վատուժցնէ, եւ որքան կերակուրն յառաջ շարժի՝ նա զստամոքն եւ զլերդն զօրացնէ եւ կերակուրն ի ստամոքէն ի վայր իջնու. եւ ով որ ուզէ որ զինչ որ կերել է շուտով հալի՝ ի կերակրէն յետեւ թող չաշխատի եւ խաղաղ նստի, որ իրենն զէն չգայ եւ հիւանդութեան պատրաստ լինի։

Բայց ուտելն եւ խմելն հանց կու պիտի, որ ի ժիր ստամոքն թեթեւ լինի. եւ թէ լինի որ մարդն աւելի կերակուր ուտէ՝ եւ իր թպտիրն այն է, որ քիչ մի ի շուրջ գայ որ կերակուրն կիսահալ լինայ, եւ յետոյ շատ չի պառկի, եւ մէկ օրն մինչեւ ի կէսօր իրք չուտէ մինչեւ քաղցենայ։

Գեղիանոս ասէ, թէ զառողջութիւն պահելն այն է, որ իր շարժիլն եւ հանգստութիւն ոչ աւելի լինայ եւ ոչ պակաս, միջակ լինայ, եւ կերակուր եւ ըմպելի՝ պիտեւանն եւ զպատեհն տաս ի տաք աւուրքն եւ ի ցուրտ աւուրքն. զանձն աղէկ մտիկ դնես, եւ ի բարկանալոյ եւ ի հոգսոց եւ վախոյ եւ շատ արթնութեանն եւ ի ցանկանալոյ եւ ի ոխ պահելու եւ որ նման է սոցին՝ պատրաստ կացիր յայս ամէնէն. զբնութիւն մարդուն կու փոխէ եւ կու տանի զէհտալն անձինն եւ զտաք բնութեան տէրն ի տաք ջերմեր եւ ի տաք հիւանդութիւն կու ածէ։

Բայց կերակուր ուտելոյ որ զանձն առողջ պահէ հանց կու պիտի, որ զկերակուրն յանժամ ուտէ, որ անձն թեթեւ լինայ, եւ զկերակուրն որ ուտէ՝ մարսէ եւ զշարժումն այլ նմանաւոր լինի. եւ սիրտն կերակուր ուզենայ՝ հապա ուտէ եւ մարսէ, եւ հանապազ անձն ուժով եւ առողջ լինի։ Եւ յորժամ սիրտն կերակուր ուզէ՝ իսկի մի համբերել, բայց յայն ժամն համբերես, որ կերակուր շատ լինիս կերել, կամ զայն իրքն լինիս կերել, որ պեղծ եւ անհալ է եւ յուշ հալի. բայց այս պատճառանօքն պատեհ է որ համբերեն կերակրոյ եւ ուշ ուտեն։ Եւ այս լաւ է, որ քան զկերակուրն յառաջ՝ ճուլապ եւ սրքնճուպին տուր, որ զստամոքն ուժովցնէ եւ կերակուր տայ ուտել։ Եւ զկերակուրն հանց ուտել կու պիտի, որ դեռ բարքն կերակուր ուզենայ՝ նա այլ չուտես։ Եւ կենդանութիւն անձինն ի պակաս ուտելն է, եւ կենդանութիւն հոգոյն ի պակաս մեղքն է։ Եւ ամէն մարդ պիտի որ զան կերակուրն ուտէ, որ ի սովորութեանն է. զինչ չափաւոր է՝ իսկի զէն չառնէ։ Բայց կերակուր լինի, որ բնութեանն հակառակ է եւ պեղծ է, եւ պատեհն այն է, որ քիչ քիչ ի զատ կենայ եւ քիչ քիչ ի զատէ զգործն ուսանիս։ Եւ աղէկ սովորութիւն առողջ մարդոյն այն է, որ ի յօրն եւ ի գիշերն Ա տարպայ կամ Բ տարպայ ուտէ. եւ թէ ի Բ օր եւ Բ գիշերն Գ կամ Դ տարպայ ուտէ՝ շատ օգտէ եւ շահ է, եւ անձն ի ժիր առողջ մնայ։ Եւ այն մարդն, որ ի Ա օրն եւ ի Ա գիշերն Գ տարպայ ուտէ՝ նա թանծր եւ գէր մարմնոյն զէն առնէ։ Եւ այնոք, որ զշարժումն եւ զաշխատիլն ուժով ունին, նոցա կերակուրն շատ պիտի եւ զօրաւոր, եւ այնոց որ անձն հանգիստ է՝ նոցա կերակուրն թեթեւ կու պիտի եւ պարկեշտ եւ՝ քիչիկ, եւ ի ժիր առողջ մնայ եւ իր բնութիւնն չի փոխի սովորութենէն։ Եւ խօսք այս է. այն կերակուրն, որ շահ ունի անձինն եւ համն գէշ, եւ այն կերակուրն, որ զէն ունի անձինն, նա համն անուշ է՝ զայն զէնով կերակուրն քիչ ուտելն լաւ է քան զշահով կերակուրն շատ ուտելուն։ Եւ կերակուր ուտելուն աղէկն այն է, որ անձն հանգիստ լինի, եւ կերակրէն յետեւ դժար բան չի գործէ եւ զինքն ի դժար գործ ձգէ, եւ հանգիստ եւ խաղաղութեամբ կենայ։

Բայց դալար միրգ ուտելոյ։ Հունան ասէ, թէ պատեհ է, որ ի ժիր զմիրգքն քան զկերակուրն յառաջ ուտէ, մակար որ ի թթու մրգանց լինի եւ բռնող, որպէս զսերկեւիլ եւ կամ խնծոր եւ կամ նուռ եւ որ նման է սոցա. եւ թէ զինքն շատ ուտեն՝ պատեհ է որ ստածել, թէ յառաջ քան զկերակուրն. պահել զառողջութիւնն այն լաւ է, որ զդալար մրգերն չուտէ. եւ թէ ժամ լինայ, որ ստամոքն տաք լինի եւ մարդն շատ շարժել եւ աշխատել լինի՝ եւ յայն ժամն եւ խաղող եւ թէ թուզ եւ սալոր պաղեցուցած ուտէ եւ Ա ժամ հանգչի եւ յետեւ կերակուր ուտէ, լաւ է։ Բայց թէ լինի, որ կերակուր եւ միրգ շատ ուտեն եւ չմարսեն՝ եւ իր թպտիրն այն է, որ մէկ այլ օրն քիչ ուտէ, որ ստամոքն թեթեւնայ։ Եւ թէ մէկ քանի օր այսպէս լինայ՝ իր ստածումն այն է, որ զփորն կակղացնեն այն դեղերովն, որ զստամոքն եւ զաղիքն սրբէ եւ զաքռն ի վայր քաշէ, որպէս տրիֆիլն եւ հապի սապռն եւ ճուարիշ սերկեւիլին եւ շահրիեանն եւ որ նման է սոցա. օգտէ աստուծով։

Բայց ջուր խմելոյ Գեղիանոս ասէ, թէ զջուրն ի վերայ կերակրին այնչափ պիտի խմեն, որ զծարաւն խաղեցնէ եւ զկերակուրն ի վայր տանի, որ ստամոքն թեթեւ լինի. եւ թէ յետեւ այնոր շատ խմեն՝ հոգս չկայ եւ զէն չառնէ, այնոր համար որ ի վերայ կերակրին պատեհ է որ պաղ ջուր խմեն, որ զկերակուրն հալէ եւ զծարաւն կտրէ։ Եւ որոյ ստամոքն եւ լերդն հով լինի՝ որ այնոր զէն առնէ պաղ ջուր խմելն, եւ նոյնպէս է որ ի բաղնեցէն ելնեն եւ կամ ի մերձաւորութենէ յետեւն, եւ շատ քրտնելուն եւ աշխատելուն յետեւ, կամ ի բաղնիքն շատ նստելուն յետեւ, եւ պաղ ջուր խմելն շատ զէն առնէ եւ ի մահի մօտ է։ Եւ քիչ քիչ խմելն զէն չառնէ։ Եւ ի յանօթեց պաղ ջուր խմելն զսաֆրան խաղեցնէ, եւ պատեհն այն է որ քիչ քիչ խմէ, որ զէն չառնեն։ Եւ ի գիշերն գինի խմելն եւ պաղ ջուր խմելն օգտէ եւ զծարաւն կտրէ, եւ թէ շատ խմէ՝ զծարաւն չի կտրէ. եւ թէ Ա ժամ համբերէ ջրին՝ նա ի յայն պահն ծարաւն անցնի շուտով։

Վասն գինի խմելոյ թպտիր

Ասացած է, թէ կու պիտի, որ գինին ամիսն Ա տարպայ կամ Բ տարպայ խմէ եւ կամ ի վերայ աղի եւ կծու եւ ի պանրի վերայ խմէ, եւ շատ չխմէ։ Զաքարիային որդին ասէ, թէ որ զգինին չափով խմէ՝ եւ օգտութիւն այն է, որ յառաջն զանձն տաքցնէ եւ զկերակուրն հալէ եւ բնական տաքութիւնն զօրացնէ եւ զկերակուրն ուժն ի յանձն ցրուէ եւ զարունն պայծառ առնէ եւ զերեսին գունն պայծառ առնէ եւ զդեղնութիւն տանի։ Եւ թէ զինքն աղէկ կերակրի վերայ խմես՝ զանձն գիրացնէ. եւ թէ ջուր խառնես եւ խմես՝ զջրին գիճութիւնն յանձն ճապղի, եւ անուշ քուն առնէ եւ զսիրտն խնտացնէ։ Եւ այս ամէն այնժամ լինի, որ զինքն չափաւոր խմեն։ Յորժամ աւելի խմէ եւ չափու անցնի եւ հարբենայ՝ նա այսոր հակառակն լինի, եւ այս ամէն շահն ի զէն դառնայ եւ զօդվածքն վատուժցնէ եւ զխելքն կորուսանէ եւ պեղծ հիւանդութիւն բերէ, որ իսկի դեղ չի լինայ։

Գեղիանոս ասէ, թէ ի բնութեան գիրքն գինի խմելն շատ ազդի ցաւեր առ մարդն գայ, որպէս սքթայ եւ ֆալիճ եւ թաշանուճ, եւ որ գլուխն ի շուրջ գայ, եւ լակվայ եւ ըռահշայ եւ գլխացաւութիւն եւ շակիկայ եւ ուռեց որ ի լերդն լինի, եւ բշտեր եւ խոցեր մեծամեծ եւ կալուած ի յանդամն, եւ այն ցաւերն լինայ, որ ժամանակաւ չերթայ ի մարդուէն եւ յետոյ մեռանի այն ցաւուն։ Եւ չէ պատեհ, որ ամէն բնութիւն զինքն ի գործ ածէ, այնոր համար որ գինին մարդուն ստամոքն քացխի եւ աւիրէ եւ բարքն աւիրէ, եւ շատոց զսաֆրան յաւելցնէ եւ զլերդն տաքցնէ եւ վերաբերութիւն այնել տայ. եւ շատ մարդոց զանձն հալէ եւ աւաղ առնէ, եւ զշատ ոք գլխացաւութիւն ածէ եւ խումար առնէ. եւ այնոր համար է. որ բնութիւնն մարդկանցն հակառակ է մէկ մէկի. եւ թէ խելօքդ աղէկ մտիկ դնես՝ զէնն շատ է քան զշահն։ Եւ ամէն մարգարէքն եւ հայրապետքն զգինեխմութիւնն մեղք եւ մեղաց պատճառ են ասացեր, եւ մեծն իմաստասիրացն եւ բժշկական վարդապետացն ասացել են, թէ բնաւ գինի խմելու օգտութիւն չկայ, եւ ինքն բնաւ չէ խմելու։ Ասէ Արիստոտէլ մեծ իմաստունն, թէ ես զգինին չի խմեցի եւ չհաւանեցայ, եւ ես զայն իրքն չեմ խմել, որ զխելքս կորուսանէ. եւ ես զիմաստութիւնս խելօքս եմ գտել, եւ չէ պատեհ ինձ, որ խելքս կորուսանեմ։ Եւ այնոց որ ի բաղնեցեն ելանէ եւ կամ շատ դատի կամ շատ ուտէ, թէ գինի խմէ՝ նոցա զէն չառնէ։

Վասն քնոյ եւ արթնութեան

Գիտացի՛ր, որ Բագարատն ասէ, թէ քուն լինալն հանց պիտի, որ ամէն զօդվածքն հանգիստ առնու, եւ յոգնելն երթայ, եւ զկերակուրն մարսել լինի. զանձն առողջ պահէ եւ զուժն յաւելցնէ, եւ զբոցն ստամոքին խաղեցնէ, եւ զանձն գիրացնէ։ Եւ թէ աւելի լինայ քուն՝ զմարդն վատուժ եւ յուլ առնէ եւ զպալղամն յաւելցնէ եւ զստամոքն պաղեցնէ, եւ բահրակ այնոց, որ գէր եւ թանծր մարմին լինի՝ շատ զէն առնէ։ Եւ այլ թէ արթնութիւն որ ի չափէն անցնի՝ զտաքութիւնն յաւելցնէ եւ զբնութիւնն կործանէ եւ զանձն աւաղցնէ եւ չորացնէ, եւ զսաֆրան սրացնէ։ Եւ բնաւ ամենեւին կու պիտի, որ քուն եւ արթնութիւնն չափաւոր լինի. եւ թէ շատ արթուն կենայ՝ շատ ցաւեր բերէ մարդուն։

Վասն բնութիւն կակղացնելն

Ասացած է, թէ այն լաւ է, որ ի յառողջութեան ժամն լինի. եւ աղէկ թպտիր եւ աղէկ ստածումն այն է, որ կերակրով լինի եւ չի լինի դեղով. եւ բնութիւնն ի տեղն կենայ, եւ ոչ խիստ կակուղ լինի եւ ոչ խիստ պինտ. նոյնպէս եւ գոզելն եւ ոչ աւելի լինի եւ ոչ պակաս, այն չափ որ ջուր խմէ՝ այնչափ գոզէ, եւ առողջութիւն իր տեղն լինայ մնացել։ Եւ թէ լինի որ փորն ամուր եւ պինտ լինայ՝ պիտի որ տաս զմրգաց ջուրն եւ զպանրին ջուրն. եւ թէ գոզն կապի եւ պակաս երթայ՝ տուր սրքնճուպին սեխի կտով եւ քարօսի հնդով եւ ըռազհանի. եւ յետ երթան ի բաղնիս եւ քրտնին շուտով. եւ մերձաւորութիւնն այս ատենս շատ օգտէ։ Եւ յորժամ որ գոզելուն ատենն գայ՝ չէ պատեհ որ արգիլեն. եւ թէ արգիլեն՝ մեծ ցաւեր բերէ ի բուշտն եւ երիկամունքն։ Նոյնպէս որ թէ բնութիւնն կակուղ լինի եւ ուզենայ որ ի յարտաքս ելանէ, եւ թէ արգիլես՝ նիգ եւ ղուլինճ առնէ, եւ չուզենայ կերակուր բնաւ, եւ սիրտն ի վեր գայ, եւ ործկայ. եւ թէ շատ նստի՝ նա սունկ լինայ եւ նստատեղն ցաւի. եւ հանց կու պիտի, որ չափաւոր լինի ամէն իրք, որ զէն չառնէ մարդոյն։

Վասն մերձաւորութեան

Մասրճուէն ասէ, թէ աղէկ մերձաւորութիւնն այն է, որ սիրտն խիստ ուզենայ եւ սերմն յաւելնայ, եւ այսպէս մերձաւորութիւնն զմարդն չվատուժցնէ եւ զանձն թեթեւ առնէ եւ ամէն զօդվածոցն օգտէ. ոչ կուշտ լինի եւ ոչ քաղցած, եւ օդն ոչ հով լինի եւ ոչ տաք։ Թէ այն ատենն առնէ մերձաւորութիւն, որ անձն տաք լինի՝ լաւ է քան զայն որ հով լինայ. եւ թէ կուշտ լինի՝ լաւ է քան զայն որ քաղցած լինի. եւ առաւօտուն լաւ է քան զիրիկունն։ Եւ օգտութիւն մերձաւորութեան այն է, որ զանձն թեթեւցնէ, եւ խնդացնէ զսիրտն, եւ զբարկութիւնն ի սրտէն տանի, զհոգսն եւ զցնորն ի սրտէն տանի եւ զմտոժութիւնն այլ տանի, եւ օգտէ մալախուլիային տիրոջն, եւ որ սիրոյ տէր լինայ եւ սաւտայի տէր լինայ՝ նմա այլ օգտէ մերձաւորութիւն. հետ սիրողին այլ չի լինի՝ նա այնոր այլ օգտէ. նա աչաց եւ գլխու ծանրութեան լաւ է, եւ զաճուկն եւ զերիկամն եւ զբուշտն յիստկէ ի պեղծ խառնվածոց։ Եւ մերձաւորութեան աղէկ ատենն գարունն է եւ ձմեռն է. եւ թէ յաւելի առնէ՝ շատ զէն այնէ, եւ շահն ի զէն փոխի, եւ զօդվածոց ուժն տանի եւ աչաց լուսուն զէն առնէ, եւ զմարդն շուտ ծերացնէ, եւ զմազն իսպիտակ առնէ, եւ զանձն աւաղցնէ, եւ զըղեղն եւ զգլուխն եւ զկուրծքն եւ զթոքն վնասէ, եւ զջղերն վատուժցնէ։ Եւ թէ աւաղ մարդն շատ մերձաւորութիւն առնէ՝ նա հալեւմաշ ջերմն բերէ։ Եւ մերձաւորութեան գէշ ատենն ամառն է եւ աշունն եւ յայն ժամ՝ որ վապայի ջերմեր լինայ, եւ յայնժամ պատեհ է որ պատրաստ կենան, զի մահ բերէ։

Վասն ի բաղանիսն աճռվելոյ

Սահակն ասէ, թէ շփվիլն եւ աճռվիլն ի բաղանիսն եւ կամ ի դուրսն զանձն ուժովցնէ եւ պնտէ եւ զօրաւոր առնէ։ Եւ աճռվիլն կակուղ կու պիտի եւ զօդվածքն բանայ. եւ թէ շատ աճռվին՝ զանձն վատուժցնէ։ Եւ յորժամ որ չափաւոր լինայ՝ զանձն գիրացնէ եւ զգուն երեսին աղվոր եւ պայծառ առնէ, զօդվածքն յիստկէ եւ զբնական տաքութիւնն յաւելցնէ եւ զամէն անձին ուժն յաւելցնէ, եւ զկալուածն բանայ եւ զթանծր քամին հալէ եւ զպեղծ գիճութիւնն այլ հալէ, եւ զջղերն եւ զերկնին ի տեղն պահէ եւ ուժովցնէ։ Եւ պատեհն այն է, որ ի շաբաթն հեղ մն լինայ, օգտէ։

Վասն ի բաղանիսն լվացվելոյ

Գեղիանոս ասէ, թէ բաղանիսն զգիճութիւնն յաւելցնէ. եւ թէ շատ նստին՝ զսաֆրան սրացնէ եւ զանձն չորացնէ։ Եւ տաք ջուրն լվացվիլն զանձն տաքցնէ եւ զգիճութիւնն յաւելցնէ, եւ օգտութիւն անձինն, զգոզն յորդորէ եւ անուշ քուն բերէ, եւ զաշխատիլն եւ զյոգնիլն տանի, եւ զցաւերն տանի եւ զքամին վարէ, եւ զանձն վատուժցնէ եւ զգլուխն ի շուրջ ածէ, զսիրտն եւ զլերդն տաքցնէ, եւ զլազիճ պալքամն եւ թանծր քամին հալէ։ Եւ եղկ ջուրն լվացվիլն զգիճութիւնն յաւելցնէ եւ օգտէ այնոց, որ բնութիւնն չորութիւնն յաւելցել է, եւ օգտէ լուծման։ Եւ ի պաղ ջուրն լվացվիլն զմարդն աւաղ եւ վատուժ առնէ. եւ աւաղ մարդուն զէն է եւ զանձն հովցնէ. եւ գէր մարդու զէն պակաս առնէ։ Եւ թէ պաղ ջուրն նստին՝ նա տաքութիւնն ի դուրսէն ի ներս փախչի, եւ յորժամ ի դուրս ելանէ՝ տաքութիւնն քան զառաջին յաւելի լինի որ յառաջն էր եղել։

Փաւլօսն ասէ, թէ ջուրն զհիմն անդամոցն գիճացնէր, ո՛չ ի ներսէ եւ ոչ խմելով, եւ ոչ ի դուրսէն լվացվելով չի այնել գէճ զանձն։

Հունան ասէ, թէ բաղնեց լուացումն դարձնէր զիրք մն որ քոնքուշ է եւ ի կաշուն դին հանէ. եւ բայց զխառնուածն ի յայնժամ զօրացնէ եւ զէն առնէ եւ զանձն հովցնէ։ Եւ լուծումն այնելն եւ երակ առնելն եւ ապիկիս արկանելն եւ դեղ խմելն եւ վերաբերութիւն այնելն՝ ամէնն լուծումն է, թէ իմանաս։

Վասն ի բաղանիսն կիր օծելոյ

Մասուային որդին ասէ, թէ թպտիր է, որ զանձն արիւնն այրէ. եւ պիտի որ զայն տեղն յառաջն աղէկ լուանան եւ պաղ ջուր ի վրան լնուն եւ օծեն վարդի ձիթով։ Եւ հանց որ այրեցն չի կտրի եւ նստի, ա՛ռ կտուած ոսպ եւ ծեծէ՛ եւ վրան շփէ, եւ քացխով եւ վարդէջրով օծէ՛։ Եւ թէ բշտէ կամ թարխրի՝ ա՛ռ շաֆթալուի տերեւ եւ հինայ եւ սօտ եւ չոր վարդ, ծեծէ՛ եւ եփէ՛ եւ ի վրան շփէ։ Եւ թէ այս դեղերուն մէկն կամ Բ լինի՝ բաւ է. եւ կու պիտի որ ի կրէն յետեւ զտեղն վարդի եղով եւ քացխով օծեն, որ կրին չորութիւնն երթայ։

Վասն աշխատելու մարդոյն

Զաքարիային որդին ասէ, թէ աշխատիլն եւ շարժիլն զանձն եւ զօդվածքն ի տեղացն փոխէ. եւ ինքն Բ ցեղ օգտութիւն ունի. յառաջն այն է, որ զկալուածն բանայ, եւ այլ՝ որ զանձն պինտ եւ ամուր առնէ։ Եւ աշխատիլն ի կերակրէն յառջեւ պիտի, որ զստամոքն ուժովցնէ եւ զկերակուրն հալէ եւ զբնութիւնն կակղացնէ եւ զջղերն ամրացնէ, եւ օգտէ երղնիսային եւ ոսկրացաւութեան եւ փայծղանացաւութեան եւ զանձնին եւ զծանրութիւնն տանի։ Եւ կու պիտի որ չափաւոր լինայ եւ աւել չի լինի։ Եւ աշխատիլն կերակրէն յառաջ պիտի, զի լաւ է. աղէկ կերակուր եւ աղէկ դեղեր կու պիտի. եւ տաք դեղերն զօդվածքն կակղացնէ եւ զմիսն պակասեցնէ, եւ շարժումն զկալուածն բանայ եւ անձինն զէն առնէ եւ վատուժ զօդվածքն զօրացնէ եւ զպեղծ գիճութիւնն ի յանձնէն հալէ եւ պակսեցնէ։

Ասէ Բագարատ, թէ աշխատիլն այնոց որ գլխացաւ ունին խիստ՝ հանց կու պիտի, որ ի ժիր զջղերն եւ զկրունկ աճռեցնէ եւ կամաց շարժի մարդ։

Ասէ Գեղիանոս, թէ աշխատիլն տաք եւ չոր բնութեան զէն առնէ, եւ այնոց որ հանգիստ է՝ նոցա աղէկ է եւ յըղեղին գիճութիւնն յաւելցնէ, եւ քիչ մն ի վերայ կերակրին շուրջ գալ կու պիտի, եւ օգտէ պեղծ խառնվածոցն։ Եւ կերակուրն ուտելն ի յատենն դեղ առնել պիտոյ է. եւ թէ շատ ուտէ՝ մեծ հիւանդութիւն բերէ, եւ քիչ ուտելն լաւ է։

Մասրուճուէն ասէ, թէ պատեհն այն է, որ ի յամիսն Բ տարպայ վերաբերութիւն այն է, որ ստամոքն յիստակ լինայ եւ կերակուրն մարսի եւ զանձն գիրացնէ, եւ պալղամն ի մարդուն հանէ, բահրակ որ նիկրիս լինայ, եւ ոսկրացաւի եւ կռնակացաւի շատ օգտութիւն այնէ. եւ զգլուխն եւ զըղեղն յիստկէ ի պեղծ գիճութենէ, եւ զաչքն պայծառ առնէ։ Եւ թէ ամիսն Բ-էն աւելի փսխէ՝ զանձն աւաղ առնէ եւ զօդվածքն չորացնէ եւ վատուժցնէ, եւ աչիչ եւ գլխու եւ կրծոց զէն առնէ։ Եւ ամէն մարդու որ վիզն երկան լինայ, եւ մէջքն ի վեր, եւ կուրծքն ի դուրսն եւ անձն աւաղ եւ վատուժնայ՝ այնոց զէն առնէ, եւ որ անձն այսոր հակառակն է՝ շատ օգտէ։ Եւ վերաբերութիւնն այսպէս կու պիտի, որ վերաբերութեան ժամն Բ աչիչն ի վերայ Բ փոքր զէտ բարձ իրք մն դնեն եւ կապեն պինտ, որ վերաբերութեան ժամն չարձկի. եւ յետ այնոր հով ջուր ի յերեսն եւ գլուխն լնուն եւ զբերանն մեղրով եւ սրքնճուպինով լվանան. շատ օգտէ։

Վասն լուծման դեղ խմելոյ

Ասէ Գեղիանոս, թէ հանց կու պիտի, որ ի տարին Բ տարպայ դեղ առնէ, մէկն աշունն եւ մէկն գարունն, որ անձն վնաս չգայ, եւ այլ զօրաւոր դեղեր չի պիտենայ։ Եւ դեղ առնելն թպրտով կու պիտի, որ լման ստածումն լինի։ Առողջութեան թպտիրն կու պիտի, որ ի յատեն առնուն եւ պատրաստ լինի. եւ թէ պատճառն այն լինի, որ զսաֆրան հանես, եւ ի սաֆրային տեղն զպալղամն վարէ՝ այն օգուտ չէ, մի՛ այներ, եւ այն որ հանելուն է՝ զայն հանէ, եւ այն լաւ է։

Եւ զօրութիւն լուծման դեղին այն է, որ ի թանծր մարմներն շատ օգտութիւն այնէ այն մարդոցն, որ միս շատ ուտէ եւ գինի շատ խմէ եւ քաղցր կերակուրն շատ ուտէ եւ ազգի-ազգի կերակրեր շատ ուտէ, նոցա լուծումն լաւ է. եւ այնոք որ աւաղ եւ վատուժ են, պաք շատ կու բռնեն եւ զկերակուրն քիչ կուտեն՝ եւ պատեհ է ի նոքա շատ լուծման դեղ չառնելն։ Եւ այլ պարտ է որ Գ օր յառաջ գէր շուրվայ ուտեն։ Եւ թէ զդեղն ի յամռան աւուրքն տաս՝ առաւօտուն տուր, եւ թէ ձմեռան աւուրքն տաս՝ յորժամ արեւն ցաթէ տուր։ Եւ այն մարդն, որ պալղամ եւ սավտայ ունենայ՝ այնոր հապն լաւ է. եւ սաֆրային տիրոջն մտպուխ եւ սֆուֆ եւ շարապն լաւ է որ խմէ։ Եւ թէ պալղամի ցաւն ի գլուխն լինի՝ եւ հապերն մեծ կու պիտի, եւ խոշոր կու պիտի դեղերն. եւ թէ ցաւն ի ստամոքն եւ ի կուրծքն լինի՝ հապերն բարակ եւ լատիֆ եւ մանր կու պիտի, որ զինքն հաւնին։ Եւ ամռան շողուն եւ ձմռան ցրտին դեղ առնելն վնաս է, մակար որ խիստ պէտք լինի. եւ դեղէն ետեւ պատրաստութիւն լաւ է, քան զդեղէն յառաջն. Գ օր ի բաղանիս մուտ, եւ ի թթվէ եւ ի յաղիէ եւ մրգացն եւ ամէն իրք որ ուշ հալի եւ երթայ ի ստամոքն ցաւցնէ՝ մի ուտել, շատ զէն առնէ։ Եւ յորժամ ի դեղ խմելուն խալիսի՝ քուն եղիր, հանգի՛ր. եւ թէ դեղն բան չի դնէ՝ քուն մի՛ լինիր, եւ ի բաղանիս մուտ եւ զջղերդ եւ զոտվիդ աճռել տուր. եւ շարպաթ արա եղկ եւ տո՛ւր որ խմէ։ Եւ թէ դեղն քիչ բան դնէ՝ շուրվայ տուր եղլի, եւ այն օրն կերակուր քիչ տուր եւ գինի մի՛ տար, որ շատ զէն առնէ։ Եւ թէ դեղն շատ լուծումն այնէ, որ կամենայ որ վնաս առնէ՝ եւ տուր զխնծորին եւ սերկեւիլին շարապն եւ տուր զամխ արապի եւ պզր ղաթունէ ղապզէ, շատ օգտէ աստուծով։

Ասէ Զաքարիային որդին, թէ զգործդեղն թեթեւցնել եւ համառօտ այնել կու պիտի, որ է հալիլաներն, եւ մանուշակն եւ վարդի շարապն եւ թրպութն եւ սապռն, աֆթիմոնն եւ պասվայիճն եւ շահմի հանդալն եւ ղարիղոնն եւ սինամաքին եւ խիարշամբան եւ թարանկուպինն եւ շիրխիստ եւ թմրհինտին եւ սակամունին։ Եւ որ ի յայսոց ի դուրս է՝ առնուլն վնասակար է։ Եւ թէ վերաբերութեան դեղ առնես՝ նա քիչ եւ համառօտ արա, որ է սրքնճուպին եւ բողկի ջուրն եւ սամիթին ջուրն եւ շողգամին ջուրն եւ կամ հունդն, եւ քանկարղատն. եւ որ ի այսոց ի դուրս է՝ վնասակար է, որպէս սեւ խարպախն եւ իսպիտակն եւ կանչխոտին հունդն եւ որ սոցին նման է։ Եւ թէ դեղն աւելի բան դնէ՝ զխնծորին եւ զիկտային կեղեւն պիտի որ ուտես, եւ զնռան հատին սֆուֆն արա, եւ որ սոցին նման են։ Եւ թէ այսոք որ ասացի թէ չօգտէ՝ նա դու յաւելցու ինքն քիչ մի պանճ եւ կամ քիչ մի աֆիոն. շատ օգտէ. եւ Ա օրն չէ պատեհ որ Բ գործդեղ խմեն, որ բնութիւն չի վատուժցնէ եւ զէն չառնէ. եւ թէ լուծումն չառնէ՛ դու առ շաքար Ճ դրամ եւ տրորէ՛ տաք ջրով եւ տուր որ խմէ. եւ յայն որ կամենաս որ գործդեղ առնուս՝ պիտի որ զքթիդ Բ ծակն բռնէ, որ դեղին հոտն ի յըղեղդ չերթայ եւ չի հասնի եւ զէն առնէ։ Թէ այն մարդն որ չի կարէ դեղ խմել եւ դարձուցանէ, եւ դեղ թէ պիտնայ՝ պիտի որ բժիշկն այնոր հանց դեղ տայ, որ կարենայ, եւ զդեղն այն իրաց մէջն դնէ, որ հոտն փոխի եւ կարենայ ուտել եւ վեր չի բերէ։ Եւ թէ դեղ տաս վասն սաֆրային եւ կամ տաքութեան՝ պիտի որ վարդի շարապ տաս սակամոնով, ծեծես եւ խառնես՝ որչափ որ պիտու է, եւ կամ ի ճուլապն խառնես եւ տաս, եւ թէ զսակամոնին ի լավի՝ նա հալվով տաս լաւ է։ Եւ թէ զդեղն վասն պալղամին եւ հովութեան համար տաս՝ նոր թրպութ եւ ղարիղոն ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ ամէն մէկէն միաչաք, եւ որ պատեհն է տո՛ւր ճուլապով. օգտէ։ Եւ թէ վասն սէվտայի համար տաս զդեղն՝ Բ բաժին աֆթիմոն եւ Ա բաժին հնդի աղ որ պատեհն է՝ ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ տո՛ւր. օգտէ ճուլապով։ Եւ թէ կամենաս որ զարիւնն խաղեցնէ՝ տո՛ւր զունապին շարապն. շատ օգտէ աստուծով։

Վասն երակ առնելոյ

Բագարատն ասէ, թէ երակ առնելն վասն սովորութեան կու պիտի, որ զառողջութիւնն առողջ պահելու։ Երակ առնելն մեծ թպտիր է եւ այնոց, որ շտեր եւ մկատամներ շատ հանեն եւ խոցեր ունենայ. եւ կու պիտի որ վաղվնէ Բ ժամուն առնու կամ Գ ժամուն, որ աղէկ է։ Եւ թէ երակ առնելն պատեհ չլինի՝ նա չառնուս. ապա թէ առնես՝ մեծ ցաւեր ընծայէ, որպէս սարսամն եւ պարսամն եւ մուտպիղա ջերմն, եւ արիւն երթալն ի փորուն եւ ի քթէն, եւ յանկարծակի մահն եւ սաքթան, եւ փորացաւութիւն որ յարենէ լինի եւ որ նման է սոցա։ Եւ այլ իմացի՛ր, որ թէ արիւն թողուս որ շատ գայ՝ զէն առնէ, այնոր համար որ զբնութիւնն աւիրէ եւ արծուիք առնէ եւ զերեսն դեղնեցնէ եւ կերակուր չտայ ուտել, եւ զլերդն եւ զսիրտն վատուժցնէ, եւ ֆալիճ եւ լակուայ առնէ եւ խուլինճ առնէ, եւ դողայ անձն, եւ զանձին ուժն տանի, եւ զամէն զօդվածքն վատուժցնէ։ Եւ խիստ շողուն եւ խիստ ցրտուն շատ զէն առնէ, մի՛ առնուր զերակ. թէ խիստ պիտեւան լինի՝ ա՛ռ, եւ այն օրն որ առնուս՝ մերձաւորութիւն մի՛ այնել եւ շատ ի շուրջ մի՛ գալ եւ կերակուր շատ մի՛ ուտել. որ անձինդ զէն չի հասնի. բայց խորված միս եւ մասուս եւ զերպաճ կե՛ր, պատեհ է։ Եւ թէ սաֆրաոտ լինի՝ թող թթվնի ուտէ, օգտէ եւ զսաֆրան խաղեցնէ։ Եւ թէ այն մարդն որ սրտաժաժ ունենայ եւ կամ սքթայ եւ կամ խռչակն բռնվի՝ այսպիսոցն մի՛ համբերել, թէ գիշերն թէ ցորեկն է՝ երակ առ շուտով յայնժամն։ Եւ թէ երակ առնուլն երակն արձակի կամ ի քնոյ ժամն կամ արթնութեան ժամն, եւ արուն շատ երթայ՝ իր ստածումն այսպէս է, որ մսով ապուր ուտէ եւ անուշահոտ գինի խմէ եւ թերխորով հաւկիթ ուտէ։ Եւ թէ վատուժութենէն չկարեն խմել՝ նա խռչակն ի վար լնուն եւ անուշահոտեր տան հոտալ, եւ ի կուրծքն օծել, զղալիան ի քիթն օծէ, եւ քիչ քիչ մսի ջուր եւ գինի տուր որ խմէ, որ ուժն ի տեղն գայ. եւ յորժամ ուժն գայ՝ միս տուր եւ ապուր եւ թերխորով հաւկիթ. օգտէ աստուծով։

Վասն ապիկիս արկանելոյ

Սապիթ Կուռանն ասէ, թէ ինք օգտակար է քան զերակն, այնոր համար որ այնոց որ գլուխն ցաւ եւ ակռի ցաւ եւ գլուխն ծանր լինայ, եւ թէ վզէն Բ դիհէն ապիկիս արկանես՝ օգտէ. եւ թէ Բ բճին մէջէն ապիկիս առնէ՝ օգտէ վզին եւ սրտաժաժին։ Եւ թէ ի ջղերուն առնուս ապիկիս՝ նա հայզին կալուած բանայ եւ օգտէ այն փորացաւութեան որ ի տաքէ լինի. որ շտեր ունենայ՝ օգտէ. եւ թէ ի նստատեղն առնես ապիկիս՝ օգտէ ամէն ցաւոցն աստուծով։

Ասէ Սահակն, թէ ի ծոծրկէն ապիկիս առնելն օգտէ աչիչն եւ գլուխն, եւ զերեսին եւ ակռացաւուն տանի եւ ի տեղն մնայ։ Եւ թէ կզակին ներքեւն առնեն՝ օգտէ բերնին ցաւուն թէ եւ ակռատկերուն, եւ զկանանց արիւնն յորգորէ եւ զտաք ուռեցնին տանի. բայց զմարդն աւաղ առնէ։

Վասն տզրուկ դնելոյ ի յանձն

Մասրուճուէն ասէ, թէ ինքն օգտէ հերքունին եւ քանչալին եւ հին խոցերուն. որ դեղերով սրբած լինի աղէկ է։ Եւ թէ այն տեղն որ տզրուկն կու ծծէ եւ արիւնն չի դադարիլ՝ զնոր պտուկն ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ ի վերայ տեղուն ցանէ, եւ թէ տզրուկն չի թողու զբռնած տեղն՝ նա կաղնոյն մոխիր լից ի վրան, օգտէ, եւ բռնել չկարէ եւ թողու զմիսն կամօք աստուծոյ. ամէն։

Զկենդանութիւնն առողջ պահելոյ թպտիր այս է

Ասէ Էհանան, թէ պահել զառողջութիւնն այն է, որ զբնութեան շարժմունքն եւ զկերակուրն եւ զըմպելին չափաւոր պիտի այնել հանց որ ի յառաջն յիշեցի։ Եւ այն օրն որ դալար ձուկն ուտես՝ կաթն եւ հաւկիթն եւ ոսպ եւ ապուխտ եւ պախրու միս չէ պատեհ որ ուտեն. զամէնն ի մէկ տեղ ուտեն՝ յիրմէն ֆալիճ լինի, եւ այլ լինի յիրմէն սավտայի հիւանդութիւն։ Եւ ամառն պիտի որ հով իրվի տան ուտէ, եւ ի հով տեղ նիստ, եւ սահմանքն ի հով տեղ լինի. եւ կամ խիստ քաղցած կամ կուշտ ի բաղանիս չմտէ, որ զէն չառնէ։ Եւ ի բաղանիսն հով ջուր չի խմէ եւ ձմերուկ չուտէ եւ դալար մրգեր չուտէ, որ վնասէ եւ արծուիք առնէ։ Եւ ի բաղանիսն քուն չի լինայ եւ մերձաւորութիւն չայնէ, որ յանկարծամահ կու բերէ եւ խաֆաղան եւ նիկրիս եւ յերղնիսայ եւ ոսկրացաւութիւն եւ աչացաւութիւն. եւ ի բաղանիսն ի քուն լինալն ֆալիճ եւ լակվա առնէ։ Եւ ի մերձաւորութենէն յետեւ մինչեւ Բ ժամ ի բաղանիս մտել, եւ ի բաղանիս մտնուլն այլ ի լուծմանէն է, եւ Բ լուծումն այլ մարդուն քան զԻԴ ժամն պակաս չի պիտի, որ չի վատուժի։ Եւ լուծումն, ի բաղանիս մտելն, եւ երակ առնելն, եւ ապիկիս արկանելն, եւ քթին կաթնիլն, եւ վերաբերութիւնն, եւ փորուն գնալն, եւ գոզին յորդորիլն, եւ քրտնիլն, եւ վազվզելն – եւ այս ամէնն լուծումն է անձինն աստուծով։

Մասէհն ասէ, թէ յորժամ զմէկ ուտելուն որ շատ ուտես՝ մէկ մն ալ ի վրան այլ կերակուր մի՛ ուտել որ զստամոքն շրջէ եւ վատուժցնէ։ Եւ ի յայսպէս կերակրոյ պատրաստ կացիր, որ շատ զէն առնէ անձինն, Եւ զանձն հանգիստ պահէ, եւ զմիսն հանց եփէ, որ զհամն առնուս. եւ յորժամ որ զկերակուրն ուտես՝ կու պիտի որ համբերես, որ կերակուրն կիսահալ լինի, եւ ապա կերակուր կեր։ Եւ կու պիտի, որ զազոխ ապուրն եւ զնռան հատով ապուրն եւ զբրինձն, զձուկն չուտեն ի մէկ տեղ, զի շատ վնաս է, եւ ֆալճ առնէ եւ սգունք այնէ, որ ղուլինճ առնէ. իսկի մի՛ ուտեր. զխիստ թթուն եւ զխիստ լեղին եւ զխիստ աղին մի՛ ուտեր. ամէն։

Սահակ ասէ, թէ ամէն քաղցր իրվտանքն լերդին զէն առնէ, եւ ամէն լեղի իրվիք զստամոքն վատուժցնէ, եւ ամէն աղի իրվին զաղիքն տաշէ, եւ ամէն թթու իրվին զկուրծքն խոշորցնէ եւ զստամոքն աւերէ. բայց զչափաւորն աշել կու պիտի, որ զշահն ի զէն չփոխի։ Ըղուղ որ հին լինայ, եւ եղ որ հին լինայ՝ մի՛ ուտել, վնաս է. եւ խորվու, որ տաք լինի եւ ծածկեն որ պաղի՝ վնասակար է. եւ տաք հացն որ ի թունտրէն հանեն՝ մի՛ ուտեր. եւ զդալար ձուկն որ հոտի՝ մի՛ ուտեր. եւ կաթն որ հին լինի՝ մի՛ ուտեր. եւ ամէն կերակուր որ բնութիւնն փոխի՝ մի՛ ուտել, զի զէն կանէ ան հինն։ Եւ ի ժիր զակնջին աղտն սրբէ, եւ զակռանիդ սրբէ, եւ զականջվիդ օծէ վարդի ձիթով կամ մանուշակի ձիթով. եւ յորժամ ի ծոմ կենաս եւ ուզես որ ի կերակուր ուտես՝ քիչ քիչ կեր, որ ստամոքն զկերակուրն ընդունի, եւ ի ժիր զթպտիրն պահէ այս ձեւովս. օգտէ։

Վասն ճանապարհ գնալու

Ասէ Զաքարիային որդին, թէ ով որ ուզէ որ հեռու ճանապարհ երթայ՝ կու պիտի որ յառաջն զանձն յստկէ ի յաւելվածոց խառնուածէ՝ երակ առնելով եւ դեղ խմելով. եւ զան թպտիրնին որ բանելու է այնել. եւ զինքն քիչ քիչ ի յետ քաշել եւ ուտելու եւ պառկելու եւ զանձն հանգիստ պահելու եւ զինչ սոցին նման է, որ ի ճանապարհն ցաւ չքաշէ։ Եւ թէ ամռան աւուրքն լինի ի ճանապարհ երթալ՝ կերակուր շատ մի՛ ուտիլ, եւ ի քաղցր եւ յեղլի կերակրէ պատրաստ կացիր, եւ թթվի եւ հով կերակուրք կեր, եւ ի ժիր զգլուխդ օծէ դդմի ձիթով եւ պզր ղատունի լուապով, եւ հաւկիթի սպիտակուցով ի կուրծքն օծէ՛. շատ օգտէ. եւ մի՛ ուտել զան իրվիքն, որ չի ծարվեցնէ։ Եւ յորժամ որ օթիս ի ճանապարհն՝ լվա՛ զերեսդ հով ջրով. մինչեւ չի հանգչիս՝ կերակուր մի՛ ուտել, եւ որ ուտես՝ թթվով կեր, որ զսաֆրան խաղեցնէ. եւ մէկ պահ հով տեղ քուն եղիր. եւ յորժամ զարթիս՝ կերակուր կեր. եւ ի մրգանց խնծոր եւ նուռ եւ սալոր եւ տանծ եւ խիար կեր, եւ այս ամէնն զծարաւն կտրէ, եւ սրքնճուպին խմէ պաղ ջրով, շատ օգտէ. եւ այս օթեւանին ջուրն ի մէկալ օթեւանն խառնէ, որ բնութիւնդ ի յամէն ցեղ ջուրն ուսնի. եւ թէ ի յանձն տաքութիւն եւ ծանրութիւն եւ վատուժութիւն՝ շուտով երակ առ։ Եւ խառնուած օդն կերակուրն շուտ բորբսի եւ զարիւնն աւիրէ. եւ զանձն սրբել կու պիտի որ ի հիւանդութենէն խալսի։

Եւ թէ ձմեռն երթաս ի ճանապարհս՝ պիտի որ տաք կերակուրք ուտես, եւ կակուղ կերակուր պիտի որ լինի, սոխ եւ սխտոր, եւ տաք դեղեր խառնեն, որ ի ժիր անձն տաք լինի. եւ պիտի որ զանձն տաք հագուստով ծածկեն, բահրակ զկուրծքդ ծածկես, որ ցուրտն սրտին զէն չառնէ։ Եւ յորժամ որ օթեւանն իջնուս, եւ թէ ի բաղանիս մտես՝ պատեհ է. եւ թէ չի լինի բաղանիս՝ դու անձդ աղէկ ծածկես, եւ ի տաք տեղ պահ մն քուն եղիր, եւ յորժամ զարթիս՝ կերակուր կեր։ Եւ ի ժիր զայս թպտիրն արա, որ ի յայս ամէն չարէ անվնաս լինիս։ Եւ թէ ձուն լինի՝ նա ձունին իսպիտակութիւնն աչիչն զէն առնէ. կու պիտի որ սեւ իրք մն ի ճակատէն ի վար կախ անեն, որ օգտէ աչացն։ Եւ թէ աչք ի ցրտուն պաղենայ, ցաւ ընծայի՝ իր ստածումն այն է, որ զմեղրն տաքցնեն եւ ի յաչսն քաշեն եւ ի բաղանիս մտէ. շատ օգտէ զօրութեամբն աստուծոյ. ամէն։

Վասն ի նաւ նստելու համար

Ասէ Մասրճուէն, թէ ուզես որ ի նաւ մտանես եւ ի ծովու ճանապարհ երթաս՝ թպտիրն այն է, որ մէկ քանի օր յառաջ սերկեւիլի շարապ խմես, եւ խնծորի եւ գաբծիլի եւ նռան եւ ազոխի եւ զոր ի յափ մտէ՝ խմէ որ ստամոքդ զօրանայ եւ ուժովնայ, որ վերաբերութիւն չայնէ. եւ քաղցր եւ աղի կերակրէ պատրաստ կացիր, եւ կե՛ր զթարֆինան եւ զմասուսն եւ զաֆսարտն եւ որ նման է սոցա եւ բան տար, որ վերաբերութիւն չտայ այնել եւ զսիրտն չի պղտորէ եւ զգլուխդ ի շուրջ ածէ։ Եւ այն օրն որ ի նաւ մտես՝ ի ծովն մի՛ նայիր, որ բնութիւնդ ուսնի զծովուն հոտն, եւ ստամոքդ ամրանայ եւ չի փսխես. եւ թէ յետ այնոր ի ծովն նայիս՝ պատեհ է եւ զէն չառնէ։

Եւ զխօսքն կարճաբանեցաք, վասն ի յառողջութեան թպտիրն որ մարդուն պիտեւան է՝ պատմեցի կամօքն աստուծոյ։

Վասն սննդեան մանկանն

Ասէ Գեղիանոս, թէ յորժամ տղան ի մօրն ի փորուն ելանէ՝ պիտի որ բամպկէ պատրոյգ այնեն, եւ զակնջին եւ զքթին մէջն սրբեն, քիչ մն մեղր ի խռչակն օծեն. եւ Ա քանի օր չի թողուն որ ի լոյսն նայի, եւ սեւ կտաւ ի յաչիչն ի յառջեւն կապեն, եւ ամէն երկօր եղկ ջրով լվանաս եւ օծես մանուշկի ձիթով. եւ հանապազ զոտքն եւ զձեռքն կապած պահես։ Եւ դայեկն կու պիտի որ ի յայս արվեստս վարպետ լինայ եւ զթպտիրն աճռելուն եւ կապելուն աղէկ գիտենայ, այնոր համար որ տղան զէտ մոմ է. եւ մայրն կու պիտի որ զկաթն քիչ քիչ տայ եւ կամաց կամաց օրրէ. եւ անուշ անուշ խօսվի կամկար խօսի՝ յորժամ կաթն ծծէ կամ ժաժցնէ։ Եւ հանց որ մեծ մարդն ուտէ եւ ըմպէ՝ չէ պատեհ որ շարժեն, զէն առնէ։ Եւ սեւ հլուն ի յօրօցքն ի վայր կախեն եւ ի յաչիչն դիմացն, որ տղան հանապազ ի յինքն հայի, որ զաչիչ սեւն սեւցնէ։ Եւ թէ տղան կապուտաչվի լինի՝ քիչ մն շնխաղողի ջուր ի յաչքն կաթեցուր եւ ամէն օր աչքն ծարուր քաշէ. եւ օծէ՛ զականջն վարդի ձիթով, որ շատ օգտէ։ Եւ թէ տղան գէր լինի՝ ի սղմելու ժամն քիչ մն աղ խառնէ ի յայն տեղն, քիչ մի մանուշկի եւ քիչ մն շիրիկ ձիթով զանձն օծէ՛ մինչեւ յանձն յիստակ լինայ եւ չի հալէ. եւ շատ կու լինայ, որ կայնէ զաղիքն խոց եւ նստատեղն ի դուրս գայ. հանց պիտի որ չի լինի այսպէս։ Եւ կու պիտի, որ դու սնցնողին ասես, թէ հետ երկան չի պառկիս եւ գէշ կերակուր չուտես, եւ քնքուշ մսեր ուտէ եւ անուշ եւ գէր հաւու միս եւ ուլի միս եւ շուրվանի եւ զերպայ։ Եւ սնցնողին թէ կաթն աղի լինայ՝ պատեհ է, որ տաս խիարին կտին կաթն եւ զխաշխշին կաթն. եւ թէ սնցնողին կաթն անհամ լինի՝ տո՛ւր զեղլի եւ զքաղցր կերակուրն որ ուտէ, եւ փոքր տիրֆիլ, եւ հալիլա սնուցած տուր որ ուտէ. շատ օգտէ աստուծով։ Եւ կաթն կու պիտի որ համովն եւ հոտովն աղէկ լինի եւ գունն իսպիտակ լինայ եւ պայծառ, եւ ի թանծրութեան եւ ի նօսրութեան միջակ։ Եւ թէ կաթն քիչ լինայ՝ սամիթի հունդ եւ ըռազիանայի եւ սեխի կտի կաթն տուր ճուլապով, որ ի ժիր խմէ, եւ պախրու կաթն եւ ըղտու կաթն տուր որ խմէ, եւ կերակուր տուր սիսեռով եւ սոխով եփած լինի, տուր որ ուտէ, եւ սամթի ջուր եւ ըռազիանի ջուր տուր որ խմէ։ Եւ զտղան ի բաղանիսն շատ մի՛ նստեցներ, եւ ի յարեւն մի՛ թողուր որ նստի։ Եւ թէ տղան շատ լայ՝ համբերէ, եւ թէ լալն նորա ի յանօթութենէն կամ փորն ցաւ կայ՝ եւ յայնժամ կու պիտի որ մարն խունկ ծամէ եւ զջուրն ի տղին բերանն կաթեցնէ, որ զան քամին կտրէ։ Եւ թէ լինի որ ի յականջն ցաւ լինայ՝ եւ քիչ մի յեսմէկի ձէթ եւ մանուշակի ձէթ եւ քիչ մի շիրիկ ձէթ յականջն կաթեցուր։ Եւ թէ յաճուկն ցաւ լինայ՝ քիչ մի յեսմէկի ձէթ եւ քիչ մի խիրու ձէթ յայն տեղն օծէ։ Եւ թէ յուզենան, որ վեր հանեն եւ ամուր կապեն, եւ սնցնողն ժամ ժամ վարդ մուրապայ եւ տիրֆիլ ուտէ, եւ ճուարիշ յօտ եւ ճուարիշի քամոնի տուր. օգտէ աստուծով եւ զկաթն սուրբ առնէ։ Եւ քանի որ տղան մեծանայ՝ դու զկերակուրն յաւելցո՛ւր ի կաթն, եւ այլ քանի մեծնայ՝ կերակուրն յաւելի տուր. եւ ամէն ամիս Բ տարպայ ի քիթն ղալիայ օծէ որ ի յըխտաւորութենէ անհոգ լինաս. եւ յաճուկն այլ օծէ, որ քար չի ընծայի։

Էհանան ասէ, թէ այն տղան որ կսկսնու զրուցել կամ «ըռայե ասէ կամ «լուե՝ գիտացիր որ ի մնջութենէ անհոգ է։ Եւ յորժամ ի խօսք ելանէ՝ քիչ մի անդարանի աղ ծեծէ եւ ի յեղն խառնէ եւ ի լեզուն օծէ, որ շուտ զրուցէ։ Եւ յորժամ որ կսկսնու որ ակռան բուսնի՝ զհաւուն եղն ի զմանուշակին եղն յակռատկերն օծէ, որ շուտ բուսնի. եւ յայնժամ որ ակռան ի դուրս ելանէ՝ նա ակռատկերուն աղի ջուր ելանէ եւ փորն լուծի եւ պորտն ոլրէ տղին. նա յայնժամ կու պիտի որ տապաշիր եւ սերկեւիլին քամուքսն յիրար խառնես եւ տաս. եւ զչոր վարդն ծեծես եւ ջրով շաղես եւ ի վերայ ակռին դնես եւ ի վերայ փորուն. աղէկ է։ Եւ սնցնողն կու պիտի որ ի ժիր կաքվու միս ուտէ եւ տէհուճի միս, ամէնն խորված, եւ խաշխշով իրվի շատ ուտէ։ Եւ թէ լինի, որ տղին փորն լուծիլ չկարէ եւ կապի՝ պատրոյգ արա մկան ծրտով եւ շաքրով եւ տուր. օգտէ եւ լուծումն այնէ։ Եւ թէ նստատեղն ի դուրս ելանէ՝ աւազան արա, ճուլինար եւ մուրտ եւ վարդ եւ սիսանպար եւ ուռի տերեւ, զամէնն եռցուր եւ ի մէջն նստեցուր զտղան. շատ օգտակար է։ Եւ յորժամ տղան մեծանայ՝ դու քիչ քիչ զկաթն կտրէ. եւ յորժամ ակռայ բուսանի՝ դու քիչ քիչ հաց ե՛ւ բակլա տուր ի ձեռքն եւ ուսո՛ւր զկերակուրն ուտել. եւ յայնժամ շուրվան հաց դրջէ եւ տուր. քիչ քիչ ի կաթէն քաղցեցո՛ւ եւ կտրէ՛։ Եւ յամռան ի մէջն եւ ձմռան ի մէջն զտղան ի կաթնէն մի՛ կտրեր, զի խիստ վնաս է. եւ աղէկ ատենն զտղան ի կաթնէն կտրելուն՝ աշունն է եւ գարունն է կամօքն աստուծոյ։