Текст книги "Вәгъдә – иман / Обещание – дело чести (на татарском языке)"

Зират – безнең тарихи хәтеребез

Узган 2011 елның февраль аенда без Комитет утырышында республикабыздагы зиратларга кагылышлы мәсьәләне караган идек. Зират ул адәм балаларын соңгы юлга озату урыны гына түгел, зират – безнең тарихи хәтеребез, мәдәни ядкяребез, үткән буыннарга булган мөнәсәбәтебез дә. Әмма, ни кызганыч, кайсы яктан гына килеп карасак та, авыл һәм шәһәрләрдәге изге урын саналырга тиешле зиратлар безнең мәртәбәле республикабызның бүгенге икътисади һәм матди дәрәҗәсенә тәңгәл килерлек хәлдә түгел. Соңгы елларда шактый гына авылларыбызда әкренләп мәктәпләр ремонтлана, клублар, ФАПлар төзелә, яңа асфальт юллар салына, ә шул авыл кешеләренең мәңгелек йорты – зират кына нигәдер игътибардан читтә, ярым ташландык хәлдә кала бирә. Зиратларны карап, тәртиптә тоту өчен, муниципаль бюджетлардан да, республика казнасыннан да бөтенләй диярлек акча бүлеп бирелми. Фани дөнья мәшәкатьләренә чумган кешеләр дә өмәгә чыгып, зиратларны тәртипкә салу йоласын әкренләп онытып баралар. Әйтерсең лә без бу җиргә мәңгегә килгән, әйтерсең лә безнең кайчандыр анда барырга исәбебез дә юк.

Соңгы елларда башкалабыз Казан да көннән-көн матурая, төзекләнә, архитектура һәйкәлләребез сафка бастырыла. Ә шул ук вакытта Казан зиратларының шактые һаман Самосырово чүплегенең филиалын хәтерләтә. Аларның да күбесендә инде дистә еллар элек үк кабер казырлык урыннар беткән, гади адәм баласын гына түгел, халкыбызның, республикабызның иң мәшһүр затларын соңгы юлга озатканда да, зиратта буш җир таба алмыйча иза чигәбез. Үз-үзләрен ихтирам иткән цивилизацияле халыкларның зиратлары гөлбакча эчендә утыручы музейларны хәтерләтә, бөек шәхесләрне җирләү өчен, аларда мәһабәт пантеоннар корыла. Ә безнең зиратларыбызга читтән килгән кунакларны алып барырга да уңайсыз, дөресрәге, оят. Казан зиратларында татар, урыс һәм башка халыкларның күпме данлыклы шәхесләре җирләнгән! Инде үзебезне хөрмәт итмәсәк, һич югында, килгән кунакларыбызны, меңләгән туристларыбызны хөрмәт итү йөзеннән булса да тәртипкә салырга тиеш без ул зиратларыбызны.

21 ноябрьдә узган Комитет утырышында без үткән ел кабул иткән карарыбызның үтәлеше хакында мәгълүмат тыңладык. Бераз гына кыймылдый башлау сизелсә дә, әлегә бу мәсьәләнең мөһимлеген аңлап, җиң сызганып эшкә тотынучы күренми. Монда Комитет карары гына җитми, республикабыз җитәкчеләренең һәм Дәүләт Советының да саллы сүзе кирәк.

Хөрмәтле Фәрит Хәйрулла улы! Әгәр бу мәсьәләне бүгенге көн тәртибенә кертү мөмкин булмый икән, бәлки, хөкүмәткә һәм муниципаль район, шәһәр җитәкчеләренә протокол рәвешендә бурыч йөкләп, бер ел чамасы вакыт узгач, аларның информациясен-мәгълүматын тыңлау кирәктер?

Мәсьәлә, әйткәнемчә, бик мөһим, ул республикадагы һәммә кешегә дә кагыла.

2012

Ислам дине нинди дин?

19 июльдә Казаныбызда булган фаҗигале хәлләр (Татарстан Диния нәзарәте рәисе, мөфти Илдус хәзрәт Фәиз утырган машинага һөҗүм һәм күренекле дин әһеле Вәлиулла Якуповны үтерү) барыбызны да тетрәндерде, республикабызда бу вакыйгага бер кеше дә битараф калмагандыр дип уйлыйм. Без, инде менә ике атна буе әлеге афәтнең объектив һәм субъектив сәбәпләрен ачыкларга тырышып, киләчәктә мондый фаҗигале хәлләрне булдырмау юлларын эзләп баш ватабыз. Һәм менә бүген дә шул максат белән парламентның чираттан тыш утырышына җыелдык.

Дини оешмалар эчендә моңа кадәр дә төрле каршылыклар булган, һәм дин әһелләре, җәмәгатьчелек, дәүләт органнары бергәләп киңәш-табыш итеп, кирәкле кануннар һәм карарлар чыгарып, аларны тыныч юл белән хәл кылып килгәннәр.

Бөтен ислам дөньясында танылган мәшһүр дин әһеле һәм галим Ризаэддин Фәхретдин безне бүген хафага салган мәсьәләләр хакында инде моннан йөз ел элек үк уйланган, аны чишү юлларын эзләгән булган. Аның «Ислам дине нинди дин?» исемле хезмәтеннән берничә җөмләне генә мисал итеп китерәм: «Ислам дине даирәсендә, кешеләр арасында тәртип саклау һәм гаделлек йөртү өчен, рәтле һәм тәртипле бер оешма булу тиеш, чөнки җыелышып яшәүдән гыйбарәт булган тормыш мәйданында һәртөрле үпкәләр, хәтта низаглар һәм шәригать кушмаган эшләр булуы табигый. Шундый – таләп ителмәгән эшләр хакында чаралар күрү, әлбәттә, әлеге оешма – хакимият өстенә төшәдер. Ләкин хакимиятнең ничеклеге, нинди рәвешләр белән төзелүе һәр заман һәм һәр өлкә халкының үзләренә тапшырыла. Ислам дине үзе бу турыда чикләрне бәян итеп сызык сызмый. Чынлыкта бу – дин эше дә түгел, бәлки, җәмәгатьнең үз эше. Һәрхәлдә, хикмәт хакимиятнең рәвешендә түгел, бәлки халыкны ризаландыруда һәм кешеләрне тынычлыкта яшәтүдә, араларында тынычлык урнаштырудадыр».

Бөек галим һәм дин әһеле Ризаэддин Фәхретдиннең Коръән-Кәрим аятьләренә нигезләнгән бу фикерләре бүген аерата актуаль яңгырый. Һәммә кеше, һәммә дин әһеле, зыялылар һәм дәүләт оешмалары бер теләктә, бер максатта булып, кулга-кул тотынып эшләгәндә һәм яшәгәндә генә, без җәмгыятебезнең тынычлыгына, иминлегенә ирешә алачакбыз. Инде әйткәнемчә, без бүген монда шушы максат белән җыелдык һәм моның өчен кирәкле булган карарларыбызны кабул итеп, аларны тормышка ашыру чараларын күрербез дип ышанам.

Әмма без мәсьәләнең никадәр четерекле икәнен яхшы аңлап, бу эшне кеше хокукларын бозмыйча, бер гаепсез адәм балаларын рәнҗетмичә, динебезгә, җәмгыятебезгә, халкыбызга һәм республикабызга зыян китермичә, закон кысаларыннан чыкмыйча алып барырга тиешбез.

Берничә көн элек Дәүләт Советына Татарстан Республикасы Министрлар Кабинетыннан «Вөҗдан иреге һәм дини берләшмәләр турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында» закон проекты килде.

Бу закон проекты, әле генә санап үтелгән фикерләрне искә алып, гражданнарның хокукларын һәм ирекләрен яклау, дини экстремизмны кисәтү, конфессия эчендәге һәм конфессияара татулыкны ныгыту максаты белән эшләнгән.

Закон проекты дәүләтнең дини берләшмәләр эшчәнлегенә тыкшынмау принцибына нигезләнеп төзелгән. Мәсәлән, рухани вазифасына дәгъва кылучы кандидат өчен нинди шартлар кирәклеген, шул исәптән Россия Федерациясендәге һәм чит илләрдәге уку йортларында алынган махсус белеме булу зарурлыгын дини оешмалар үзләре билгеләргә тиеш.

Гамәлдәге «Вөҗдан иреге һәм дини берләшмәләр турында» Татарстан Республикасы Законының 27 нче статьясында хезмәткәр белән дини оешмалар арасында хезмәт шартнамәсе төзү хокукы булуы хакында әйтелгән. Бүген без карый торган закон проектында исә бу шартнамә хезмәткәрне эшкә алу өчен мәҗбүри шарт итеп куела.

Шулай ук закон проекты «Вөҗдан иреге һәм дини берләшмәләр турында» Татарстан Республикасы Законын Федераль закон белән тәңгәлләштерүне дә күздә тотып эшләнгән. Мәсәлән, «Вөҗдан иреге һәм дини берләшмәләр турында» Федераль законның 9 нчы статьясы нигезендә җирле дини оешманы кимендә 10 Россия Федерациясе гражданы гамәлгә куярга мөмкин. Ә Республика законында 10 гражданның гамәлгә куючы булу ихтималы карала, димәк, әлеге маддә чит ил гражданнарына да Республикабызда дини оешма төзү мөмкинлеге бирә. Бу закон проектында әлеге хилафлык та төзәтелгән.

Хөкүмәт тарафыннан әзерләнгән закон проекты гамәлдәге норматив актларга үзгәрешләр кертүне һәм Татарстан Республикасы бюджетыннан өстәмә чыгымнар тотуны таләп итми.

Закон проекты Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитеты утырышында каралды һәм хупланды, Комитет аны беренче укылышта кабул итәргә мөмкин дип саный.

Хөрмәтле депутатлар! Әлеге закон проектына Дәүләт Советы Хокук идарәсенең, Татарстан Республикасы Президенты Аппаратының, Татарстан Республикасы Прокуратурасының, Татарстан Республикасы Иҗтимагый палатасының һәм лингвистик экспертизаның уңай бәяләмәләре бар. Шуларны искә алып һәм Дәүләт Советы Регламентындагы 96 нчы маддәнең 6 нчы пунктына нигезләнеп, сездән әлеге закон проектын тулаем кабул итүегезне сорыйм.

2012

Фани дөнья белән генә бетми

«Исәннәрнең кадерен бел, үлгәннәрнең каберен бел». Безнең халыкта шундый акыллы мәкаль бар. Дөрестән дә, кеше исән вакытында, аның җәмгыятьтә тоткан урынына, төрле дәрәҗәләренә карап, аны бәялиләр, аның турында сөйлиләр, аны еш кына хөрмәтләп искә алалар. Ләкин фани дөньядан киттеме, аның турында шунда ук оныталар, әйтерсең лә ул бу дөньяда бөтенләй яшәмәгән дә, эшләмәгән дә. Ә инде кеше турында истәлек онытылган икән, аның җирләнгән урыны да, кабер тирәләрен тазартып-карап тору да әкренләп юкка чыга. Бер караганда бу сәер кебек күренсә дә, безнең ыгы-зыгылы заманда әлеге күренеш сирәк түгел.

Шуңа күрә без сезнең белән бүген «Татарстан Республикасында тарихи һәм мәдәни һәйкәлләр буларак зиратларның хәзерге торышы: аларны саклау һәм карап тору мәсьәләләре» дигән үткәнгә, бүгенге көнгә һәм киләчәккә караган гаять әһәмиятле мәсьәлә турында киңәшербез. Әлеге мөһим мәсьәләне һәрьяклап яктырту максатыннан, безнең утырышта галимнәр, дин әһелләре, Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары һәм җирле үзидарә органнары вәкилләре катнаша.

«Всегда чти следы прошлого», –

говорили древние

В одном из своих стихотворений А. С. Пушкин писал, что без любви «к родному пепелищу» и «к отеческим гробам» «земля была б без них мертва», она была б пустыней «и как алтарь без божества». «Глубина человеческой души измеряется памятью её о прошлом… А беспамятные люди всё равно что бессовестные», – однажды отметил в своём дневнике Михаил Пришвин.

Намогильные памятники – самое естественное культурно-историческое наследие, доставшееся нам от предков. Их изучение стимулирует возрождение исторической памяти, укрепление духовной связи поколений. Сохранение памятников старины, кроме того, имеет большое научное значение: многие научные предположения и спорные вопросы могут быть решены только благодаря сохранившимся обломкам прошлого, а мәдәният некрополей – это древнейшая мәдәният, по которой, как по раскрытой книге, можно читать историю человечества.

Можно привести такой яркий пример непосредственно из нашей истории. При подготовке документов по празднику «Сабантуй» в 2004 году для включения его в Список мировых объектов нематериального наследия ЮНЕСКО нужно было чёткое научное подтверждение древности нашего праздника. Убедительным фактом древности этого праздника для Комиссии ЮНЕСКО стало наличие записи на могильном камне 1292 года, найденном на старом кладбище в деревне Иске Салман Алькеевского района Татарстана, где было указано, что покойный скончался в день праздника Сабантуй, а было это свыше 800 лет назад.

Особая тема – исторические захоронения. Иначе говоря, речь идёт о могилах людей, оставивших заметный след в истории не только Казани, но и всего нашего края в целом. Это – общественные и политические деятели, представители науки, искусства, культуры, образования, купцы и религиозные служители. В нахождении и восстановлении их могил и надгробий имеет место глубокий смысл: мы возвращаем этим людям свою признательность, мы возвращаем им свой морально-нравственный долг за годы беспамятства.

Такая непростая работа, безусловно, требует немалых дополнительных средств муниципальных органов и коммерческих организаций, оказывающих похоронные услуги населению. Надо подчеркнуть, что работа по изучению местонахождения могил известных личностей всегда велась и ведётся энтузиастами. Так, в результате кропотливых и многолетних полевых исследований на Арском кладбище доценту Казанского университета Валентину Королёву удалось вместе с МУП «Ритуал» систематизировать, составить и издать первый путеводитель по Арскому кладбищу, где указаны места захоронений многих видных педагогов и учёных Казанского университета, общественных и государственных деятелей. Многие утраченные на сегодня христианские некрополи были изучены и зафиксированы в своё время известным краеведом Анатолием Елдашевым. Изыскательская работа проводилась и по Ново-Татарскому кладбищу учёным-исследователем Иреком Хадиевым, по муниципальным древним кладбищам сотни мусульманских эпиграфических памятников изучено известным учёным Марселем Ахметзяновым. Это очень добрая инициатива. Надо её продолжать. Подобные издания, несомненно, должны появиться и по другим историческим кладбищам и не только в Казани, но и в других муниципальных районах республики, где располагаются такие древние исторические памятники. Необходимо соединить усилия учёных и власти, и, может, совместно с заинтересованными общественными организациями инициировать в республике молодёжную акцию под названием «Общая память» по очистке наших кладбищ.

В мире исторические кладбища – это места паломничества туристов. Например, в турах по Европе есть специальные программы для туристов по десяти знаменитым кладбищам, расположенным во Франции, Италии, Германии, Австрии и Чехии. Люди со всего мира приходят туда, как в музей под открытым небом. То же самое и в Стамбуле. Китайцы уже более двух тысяч лет сохраняют могилу Конфуция, куда нескончаемым потоком идут люди. Такие примеры заставляют нас задумываться о многом.

Готовясь к обсуждению этого вопроса, мы собрали подробные сведения о количестве и сохранности кладбищ, в т. ч. как мест исторической и культурной памяти, как в муниципальных районах республики, так и в городе Казани. Согласно полученным данным, всего в Республике Татарстан насчитывается 2978 кладбищ. Надо сказать, что ряд районов проигнорировали наш запрос и не предоставили информацию, это: Атнинский, Высокогорский, Заинский, Камско-Устьинский, Кукморский и город Набережные Челны.

В городской черте нашей столицы расположены 28 кладбищ. Все они – общественные. С точки зрения историко-культурной ценности наибольший интерес из них представляют Арское, Архангельское, Братское и Ново-Татарское кладбища.

В муниципальных районах республики также много захоронений, связанных с именами видных деятелей культуры, науки, знаменитых учёных как мусульманского, так и христианского вероисповедания.

Вопросы, связанные с погребением умерших, регулирует Федеральный закон № 8-ФЗ от 12 января 1996 года «О погребении и похоронном деле», содержание и сохранность кладбищ находятся в ведении органов местного самоуправления (Федеральный закон № 131-ФЗ от 6 октября 2003 года «Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации», Закон Республики Татарстан № 45-ЗРТ от 28 июля 2004 года «О местном самоуправлении в Республике Татарстан»). Сохранение, использование кладбищ как объектов, представляющих историко-культурную ценность, также осуществляется на основании Закона Республики Татарстан № 60-ЗРТ от 1 апреля 2005 года «Об объектах культурного наследия в Республике Татарстан».

Согласно справкам, полученным от муниципальных районов республики, намогильные памятники второй половины XIII – первой трети XX века расположены на многочисленных древних и современных кладбищах на территории Татарстана. Значительная коллекция эпитафий хранится в фондах республиканских и других областных историко-архитектурных музеев-заповедников.

Отдельно хотелось бы остановиться на недействующих кладбищах. Согласно полученным данным, такие кладбища расположены как в муниципальных районах республики, так и в городе Казани. Недействующие кладбища закрыты для захоронения. Их территория является также закрытой для всех видов строительства, и этот запрет не ограничен по времени. Связано это с тем, что территория кладбищ – святое место, место людской памяти.

Общие проблемы

Все кладбища в муниципальных районах республики и городах находятся на балансе соответствующих сельских и городских поселений. На содержание и сохранность кладбищ отдельного финансирования в бюджетах муниципальных районов не предусмотрено. Ремонт, установка, покраска ограждений в основном проводится на добровольные пожертвования населения, с помощью благотворителей. В связи с этим проблем по сохранности кладбищ множество.

Предлагаемые меры

Изучение и анализ всех поступивших к нам материалов показывает, что данная проблема требует более глубокого подхода и внимания со стороны государственных и муниципальных органов власти. Необходимы единые подходы, методика по разработке комплекса мер, направленных на решение этой важной социальной, исторической и нравственной проблемы. В связи с этим целесообразно было бы принятие республиканской целевой программы по сохранению нашего историко-культурного наследия, находящегося на территории кладбищ.

2013

Сабан туе партхозактив җыелышы түгел

Сезнең кайберәүләрегезгә, бәлки, бу мәсьәлә бераз гына сәер дә тоеладыр, кайберәүләр, бәлки, каян килеп чыкты бу тәкъдим дип уйлап та куйгандыр. Ә чынлыкта бу без бүген генә уйлап тапкан нәрсә түгел. Аны инде күптән – дистә еллар буена җәмәгать эшлеклеләребез дә, язучыларыбыз да, галимнәребез дә күтәреп киләләр.

Һәрбер халыкныкы булган шикелле, безнең дә милли уеннарыбыз, милли сәнгатебез бар һәм, ни кызганыч, аларның күбесе әкрен-әкрен онытыла бара. Менә без соңгы елларда заманында онытыла башлаган Сабантуйларын зурлап үткәрә башладык. Авылларда да үткәрәбез, шәһәрләрдә дә, чит илләрдә дә – бу бик яхшы. Әмма Сабантуйларының эчтәлеге безне һич кенә дә канәгатьләндерерлек дәрәҗәдә түгел.

Соңгы вакытта кайбер Сабантуйларыбыз партхозактив җыелышларына, гап-гади спорт уеннарына охшап кала башлады. Җыелалар, мәсәлән, район Сабан туена. Башта бер сәгать буена алдынгы эшчеләрне котлыйлар, аннан соң су буе сүзләр сөйлиләр, сөйләүчеләре, гадәттә, ел саен бер үк кешеләр була. Кызганычка каршы, безнең әле бик күп Сабантуйларыбыз формаль төстә оештырыла. Дөрес, бик матур, бик үзенчәлекле Сабантуйларыбыз да юк түгел. Бигрәк тә авыл Сабантуйлары шактый эчтәлекле үтә.

Сабан туе хәзер чит илләрдә дә үткәрелә башлады. Үткән елны мин Кытай татарлары Сабан туенда булдым. Әмма Кытайда үткән бу Сабантуйны мин һич тә без белгән традицион Сабан туе дип әйтмәс идем, дөресрәге, ул күбрәк үзешчән һәм профессиональ артистлар концертына охшаш иде. Шуңа да Сабантуйларын үткәрер алдыннан оештыручыларны җыеп, тәфсилләп аңлатып, аларга ниндидер кулланмалар, ярдәмлекләр чыгарып, бу эшне тәртипкә салырга иде.

Аннан игътибарыгызны тагын бер мәсьәләгә юнәлтәсем килә. Без, төрки халыклар, бер-беребезгә бик нык охшаган да һәм шактый үзенчәлекләребез дә бар. Моннан өч ел элек мин Таулы Алтайда аларның Ил-уен дигән милли бәйрәмнәрендә катнашкан идем. Ул безнең Сабан туебызга охшаганрак гаҗәеп кызыклы бәйрәмуен. Элегрәк безнең Сабантуйлары да шундыйрак булгандыр. Анда нинди генә милли спорт төрләре юк! Ә бездә инде аларның күбесе онытылып килә. Әгәр без, кардәш халыклар, бер-беребез белән аралашып, бер-беребездән өйрәнеп, уртак уеннар оештырсак, төрле халыкларның бу тарихи хәзинәләре, иш янына куш булып яңарыр, яңа үсеш алыр иде. Төрле милләтләрнең милли сәнгать һәм спорт уеннарындагы үзенчәлекләрне бергә туплап, бер-беребезнең үзенчәлекләрен өйрәнеп, киләчәктә Евразия күләмендә милли сәнгать һәм спорт бәйрәме оештырсак, минемчә, бу бик тә кызыклы бер чара булыр иде.

Дәүләт Советына шундый мөрәҗәгать килгәннән соң, без аны Мәдәният министрлыгына һәм Яшьләр эшләре, спорт һәм туризм министрлыгына җибәрдек. Әмма алар аны бик хуплап, күтәреп алмадылар, чөнки бу – өстәмә, артык эш, спорт чаралары республикабызда болай да хәттин ашкан. Универсиаданы да, башкасын да үткәрәсе бар. Ләкин Универсиада булыр да үтәр, ә халык калачак. Халык милли йөзен саклап яшәсен өчен, безнең милли бәйрәмнәребез, милли уеннарыбыз сакланып калырга тиеш.

Казан каласында, Татарстан җирендә Евразия халыкларының милли спорт һәм сәнгать форумын үткәрү, һичшиксез, безнең халкыбызның рухи куәтен арттырыр, аның гомерен озайтыр иде.

2013

Универсиада кунаклары Казанның милли йөзен күрә алырлармы?

Быел башкалабыз Казанда елның иң зур вакыйгасы, һичшиксез, XXVII Җәйге Универсиада булачак. Менә тагын өч айдан шәһәребезгә дөньяның барча төбәкләреннән меңләгән спортчылар, йөз меңләгән кунаклар килеп төшәчәк. Ә без аларга нәрсә күрсәтергә, аларны нинди рухи һәм матди нигъмәтләр белән сыйларга җыенабыз соң?

Дөрес, Универсиада рәсми рәвештә Бөтенроссия чарасы санала, әмма ул бит Рязаньда түгел, ә Казанда – Татарстан дип аталган милли республика башкаласында узачак! Кунакларыбыз да Россиянең милли төбәгенә – Казанга – татар иленә барабыз дип уйлаячаклар. Теләсә кайсы илгә барганда, кеше беренче чиратта анда яшәүче халыкның милли мәдәнияте белән танышырга, милли ашларын татып карарга җыена. Ә безнең Казаныбызда чын милли бизәкләр белән бизәлгән, телне йотарлык милли ризыклар пешергән берәр чып-чын татар рестораны бар микән? Шулай ук музейларыбыз, китапханәләребез, күргәзмә залларыбыз ни хәлдә? Шәһәребезнең архитектура йөзендә бераз гына булса да милли төсмерләр чагыламы? Урамнарыбызның бизәлеше «бу – милли республика башкаласы» дип кычкырып торамы? Элмә такталар, географик атамалар бөтен җирдә дә ике дәүләт телендә язылганмы? Мин, Универсиада кунаклары утырып киләчәк «Мәскәү – Казан» поездына «Татарстан» исемен кайтаруны сорап, инде өч ел буе хөкүмәтебез әһелләре белән хат алышам. Күптән түгел алардан чираттагы алтынчы җавапны алдым: «Вагоннарга «Татарстан» исемен язар өчен, 200 мең сум акча кирәк, ә ул акча быелгы бюджетта каралмаган», – дип язганнар. Адәм көлкесе!

Универсиада безнең өчен халыкара спорт уеннары гына түгел, ә бөтен дөнья алдында республикабызны, күпмилләтле халкыбызны, милли мәдәниятебезне тәкъдир итү, үзенә күрә зур сынау тоту да. Мондый форсат безгә тарихта беренче мәртәбә бирелә, һәм ул соңгысы булмасын иде.

Мин, бүгенге сессиянең көн тәртибенә өстәмә мәсьәлә кертеп, Универсиада үткәрү буенча җаваплы җитәкчелекнең шушы сорауларга тәфсилле мәгълүмат бирүен, ачылу һәм ябылу тантанасында милли төсмерләр булу-булмавын, гомумән, Универсиада программасында Татарстанның ни дәрәҗәдә һәм ничек күрсәтеләчәген аңлатуны сорыйм.

Беләм, Универсиаданы оештыручылар: «Без әлегә серне ачмыйбыз, халыкка сюрприз ясарга җыенабыз», – диләр. Ләкин сюрпризның төрлесе була бит. Йөзләгән миллиард сумга төшкән бу грандиоз сюрприз күпмилләтле Татарстан халкын көендерерлек булмасын иде.

2013