Текст книги "Дарё"

Отанинг тилини кўриб, юрак уришини эшитгач, шифокор ҳамширага ишора қилди:

– Гўзал, укол.

Ҳамшира отага укол қилаётган маҳал Дониёр журнални тўлдирди, сўнг қоғозчага бир нималарни ёзиб, отага узатди:

– Мана йўлланма, эртага касалхонамизга бориб, учтўрт кун ётиб даволанасиз энди, отахон.

– Умрим бино бўлиб касалхонада ётмаганман, ўғлим.

– Аввал ётмаган бўлсангиз, мана энди ётасиз, отахон. Ахир қачондир бошлаш ҳам керак-ку.

Хонага Турғунбой отанинг тенгдош дўстлари: шляпасини бошидан қўймайдиган, кўса Ўктабр ота билан қовоқ кади қучоқлаб олган, оппоқ соқоли кўкрагига тушган Серсенбой ота оёқ учида кириб келишди. Шифокорнинг сўнгги сўзларини эшитиб қолган Ўктабр ота бирдан тутақиб кетди:

– Ким экан у соппа-соғ одамни касалхонага жўнатиб касал қиладиган?

Дониёр келганларга ҳайрон бўлиб қаради:

– Ассалому алайкум.

– Ваалайкум.

– Салематмисан, балам.

Ўктабр ота Серсенбой отага дийдиё қилди:

– Тилимизам қизиқ-да. Нима эмиш, «касалхона» эмиш. Ахир соппа-соғ одам буни эшитсаям касал бўлади-қўяди-да. Тўғрими, Саке?

– Туври. Ўсини эсабга алиб… им-м, оврувхана дейув керек.

Жаҳли тез Ўктабр отанинг фиғони фалакка чиқди:

– Э, сенам бопладинг, Саке. «Оврувхона» эмиш! «Шифохона» дейиш керак, «ши-фо-хо-на».

Серсенбой отанинг дарров ён бергиси келмади:

– Ўлай айтса-да бўлади, булай айтса-да.

Ўктабр ота энди шифокорга ўгирилди:

– Қисқаси, ука, жўрамизни бурга тепса тепгандир. Шунга шунча ваҳиманинг нима кераги бор?

– Лекин…

– Лекин-пекинингниям қўй, ука. – Ўктабр ота Серсенбойга ишора қилди: – Саке, ўзимизнинг универсал доридан ол.

Серсенбой ота хонтахта устидаги пиёлани қўлига олди-ю, норози бўлиб атрофга аланглади, афтини буриштириб Маърифат холага қаради:

– Келин, каса-паса берсей.

Буларнинг алламбало қилиқларига ўрганиб қолган Маърифат хола индамасдан жавондан каттагина коса олиб берди, Серсенбой унга кадисидан қимиз қуя бошлади.

– Нима бу? – ҳайрон бўлиб сўради Дониёр.

– Қимиз бу, ука, қимиз. Тоғда ўйноқлаб юрган бия сутидан.

– Тап-таза, – дўстининг гапини маъқуллади Серсенбой ота.

– Лекин отахоннинг қон босими…

Ўктабр ота уни гапиргани қўймади:

– Яна «лекин» дейсан-а. Буни бизам биламиз, ука. Шунинг учун тозасидан опкелдик-да, спирт қўшилмаганидан. Бунақаси давленияни туширади, ука, туширади. Унақаси оширади.

Халқ табобатининг бунақа нозик томонларидан бехабар Дониёр кулиб юборди:

– Унда майли.

Мамнун бўлган Ўктабр ота кўз қисиб қўйди:

– Унақасиданам бор, ука. Кўнгил тортса озгинагина, а?

– Раҳмат, ака. Хизматдаман.

Ўктабр ота ташвиқотга зўр берди:

– Бунинг бир косаси турган-битгани витамин. Анави нима дерди… нима дерди, Саке?

– Женшенба?

– Э, унданам зўр. Қисқаси одамўт-да. Бизга ўхшаб захда юрганларга кони фойда бу. Балки озгинагина, а?

– Раҳмат, ака. Бошқа сафар.

– Аммо, айтиб қўяй, жўрамизни барибир ўша… оти совуқ касалхонангга юбормаймиз. Касалхона эмиш-а! Топган гапингни!

Дониёр ўзини кулгидан тўхтатолмади:

– Шифохона бўлса юборасизларми?

– А, уни ўйлаб кўрамиз, – бўш келмади Ўктабр ота. – Икки коса қимиздан кейинам давленияси ёш йигитчаникидай юз йигирмага-саксон бўлмаса, ана унда ўйлаб кўрамиз.

– Майли. – Врач қоғозчани Маърифат холага узатди. – Ҳар эҳтимолга қарши йўлланмани қолдираман… Отахонлар, хайр.

Ўктабр ота шифокорни алқаб қўйди:

– Сен яхши бола экансан.

Серсенбой ота унга жўр бўлди:

– Раҳмет.

Турғунбой ота ҳам бир оғиз:

– Раҳмат, – деди.

Тиббиёт қутичасини қўлига олаётган шифокор уй бекасига қараб «Ташқарига чиқарсиз» дегандай ишора қилди, буни сезган Маърифат хола унга эргашди.

Дарвоза ёнида турган «Тез ёрдам» машинасига яқинлашганлари маҳал Дониёр пастроқ овозда холага мурожаат қилди:

– Гап-гап билан-у, лекин барибир отахонни касал… э, шифохонамизга бир обормасангиз бўлмайди, хола. Ҳамма анализларни кўриб чиқишимиз керак. Нимагадир менга отанинг юрак уриши унчалик ёқмай турибди. Бир эшитсангиз тез, бир эшитсангиз секин. Хуллас, нотекис.

– Албатта оборамиз, ўғлим. Сизга катта раҳмат. Илойим умрингиздан барака топинг.

– Арзимайди, холажон… – Дониёр атрофга аланглади: – Айтгандай, болалар кўринишмадими?

– Ёлғиз қизимиз Тошкентга тушган.

– Ҳм-м.

– Чақирсаммикан?

– Агар келиб-кетиши бемалол бўлса…

– Бемалол, болам, бемалол. Ўзининг мошинаси бор. Ўзи ҳайдайди.

– Унда чақирганингиз тузук. Балки отахон қизини соғингандир… – Дониёр Маърифат холанинг жунжикиб кетганини кўрди: дарё томондан салқин эпкин эса бошлаганди. – Сиз уйга кирақолинг. Қимизбозлик кучайиб кетмасин яна. Хайр.

– Яхши етиб боринглар.

Маърифат хола шошиб уйга кирди.

Дониёр юлдузлар чақнаб турган осмонга қаради, кейин чўнтагидан сигарета олиб чекди. Дарвоза ёнида туриб қолган ҳамшира қўл телефонини унга қаратди:

– Соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш вазифасига кирадиган шифокор бурқситиб сигарета тутатмоқда. Изоҳ талаб қилинмайдиган манзара!

– Эсдалик учун суратга олиб қўйишинг мумкин, – кулимсиради Дониёр.

Гўзалой ростданам суратга олди, сўнг қўл телефонини сумкачасига солиб қўйди-да, машинага ишора қилди:

– Термосда сиз яхши кўрадиган аччиққина қаҳва бор. Бир чашка берайми?

– Яхши бўларди…

Шопмўйлов ҳайдовчи Эркин сигнал берди:

– Дониёржон! Шошилинч чақирув!

* * *

Фурсат етди, шаҳри Тошкентдаги кўп қаватли «банковский» уйлардан бирига ҳам бирровгина кўз ташлаб ўтамиз. Бу пойтахт ишбилармонлари орасида анчагина танилиб қолган адвокат Файзулланинг хонадони.

Бу оқшом ҳам Гулноза кайфиятсиз тарзда телевизорга тикилиб ўтираверди, ўтираверди. Ахийри эшик қўнғироғи жиринглади. Жувон илдам бориб очган эшикдан машҳур чарм сумкасини ёнига осган Файзулла гандираклаб кириб келди, тили қалтираб, аранг салом бера олди:

– Ас-ассалому алайкум, хоним.

Эрининг аҳволини кўриб энсаси қотган Гулноза индамасдан ичкарига кирди, пойабзалини ечган Файзулла унга эргашди.

Жувон яна диванга ўтириб олган, қовоғини уйганча телевизор экранига тикиларди. Файзулла чайқалиб бориб хотинининг қаршисидаги креслога ўзини ташлади.

– Уф-ф… Хотин деган жонивор ишдан чарчаб қайтган эрини яйраб-яшнаб, қучоқ очиб, ширин сўзлар билан кутиб олса-да. А, нима дейсиз, хоним?

Гулноза нафрат билан девор томон юз бурди. Файзулла гина қилишда давом этди:

– Ваҳоланки, эр деган жонивор шу рўзғорим, болачақам деб куйиб-пишиб ишлайди…

Гулноза истеҳзо билан гап қўшди:

– Бурнидан чиққунча ичади!

Хотинидан сдао чиққанидан хурсанд бўлиб кетган Файзулла қаддини ростлаб ўтирди, қизғинлик билан ўзини оқлашга тушди:

– Нима қипти ичса? Ахир айтганман-ку, бизнинг соҳада кўп ишлар дастурхон устида ҳал бўлади. Ичмасдан, уккига ўхшаб ҳурпайиб ўтирган одамга ишонишмайди, хоним. Бунақаларга сал… шубҳаланиб қарашади. Бир балоси бор, дегандай…

Гулноза эрига ўгирилди, ўша оҳангда гап қўшди:

– Оғиз-бурунам ўпишишмайди.

– Ҳа, ўпишамиз. Чунки бу орадаги ишончни мустаҳкамлайди. Ишонч эса, эътиборингиз учун, хоним, жарақ-жарақ пул дегани. Мана!

Файзулла сумкасидан даста-даста пулларни олиб, хотинининг ёнига тахлаб қўя бошлади.

– Бу, хоним, ҳалол гонорарим. Она сутидай ҳалол!

Гулнозанинг афти буришиб кетди:

– Боринг, дам олинг, адаси. Пулингизни эртага санарсиз.

– Хўп бўлади. – Пул дасталарини қайтадан сумкасига солган адвокат ўрнидан туриб, сумкасини бағрига босганча ётоқхонага кираркан, таъкидлади: – Мижоз оқланди. Қонуний…

Эрининг ортидан изтироб билан тикилиб қолган Гулноза телевизорни ўчирди, ўтирган жойида бир нуқтага тикилиб қолди.

Қўлида дарслик билан хонага кирган Ноила тиз букиб онасининг ёнига ўтирди-да, хобхонага ишора қилди:

– Янами?

Гулноза тўсатдан қизини маҳкам қучиб олди ва йиғи аралаш титроқ овозда шивирлади:

– Кетамиз, қизим… кетамиз…

* * *

Улкан «КамАЗ»нинг ўткир чироқлари зулмат бағрини ёриб олдинга интилади. Олисда ёнарқуртлардай ўрмалаб келаётган машиналар кўзга ташланади.

Кичикроқ қўрғон ортда қолиб, кимсасиз далалар бошланди. Сўнг далалар дарахтзорга уланиб кетди. Таниш йўл, таниш манзаралар…

Тўсатдан Акбаралининг кўзлари катта-катта очилиб кетди: дарахтлар орасидан иккита оқ либосли аёл чопиб йўлга чиқишди, улардан бири деярли йўл ўртасига чиқиб қўл кўтарди.

– Арвоҳларми нима бало?

Акбарали тормозни босди, барибир, баҳайбат машина жойида қотиб қололмаслиги боис рулни кескин чапга бурганча бир амаллаб аёлни айланиб ўтди, ўн беш-йигирма қадамлар нарига бориб машина тўхтагач энгашиб, ўнг томондаги кўзгуга қаради. Оқ шарпалар шу ёққа югуриб келишмоқда эди. Акбарали ҳамиша ўриндиғи ёнида турадиган каттагина пичоқни олиб, унинг муздай дастасини маҳкам чангаллаганча моторни ўчирмасдан нима бўлишини кута бошлади.

Биринчи бўлиб етиб келган шарпа интилиб, эшикни очди, ҳансираб сўради:

– Обкетасизми, ака?

Акбарали ҳали жавоб бериб улгурмасидан аёл кабинага чиқиб олди ва ҳаприққан ҳолда ортидан етиб келган дугонасига қўлини узатди:

– Кел, Тамарчик.

Иккинчи қиз ҳам кабинага чиқди. Икковлон жойлашиб ўтириб олишгач, сариқ сочли Тамарчик деганлари эшикни ёпди.

Шундан кейингина кутилмаган тунги йўловчилар ҳайдовчига миннатдор бўлиб қарашди.

– Ассалому алайкум.

– Добрий вечер.

– Ваалайкум… – Беихтиёр пичоқни жойига қўйган Акбарали йўловчиларга синчиклаб разм солишга уринди. Оппоқ либосли, ҳатто туфлисининг ранги ҳам оппоқ бўлган… қизлар йигирма беш ёшлар атрофида. Қош-кўзлари бўялган, упа-элик меъёрдан сал кўпроқ, лаблар ҳаддан ортиқ қизил рангда. Кўйлак этаги ҳам тиззадан юқорироқ. У шошиб кўзларини ёнида ўтирган қизнинг оппоқ оёқлардан олиб қочди: – Йўл бўлсин?

– Дарёгача борасиз-а? – шошиб сўради қиз.

– Албатта. Йўлимизда-ку.

Қиз енгил нафас олди:

– Кетдик унда, ака…

Машина ўрнидан қўзғалди.

Иккала қиз бир-бирининг пинжига суқилиб олишди. Машинага биринчи бўлиб чиққан қиз дугонасининг қулоғига нимадир деб шивирлаганди, икковлон бараварига пиқирлаб кулиб юборишди.

Беихтиёр кулимсираб қўйган Акбарали кўнглига келган ўйини айтишга чоғланди:

– Сизлар…

Қора соч қиз ҳайдовчи томон ўгирилди:

– Давом этинг-чи.

– Сизлар… худди тўйдан келаётганга ўхшайсизлар.

– Шунақа десаям бўлади.

– Биров сизларни хафа қилдими?

– Хафа қилмоқчи бўлишди, лекин қочиб кетиб, йўлга чиқиб олдик, ака.

– Ярим кечаси йўлга чиқишга қўрқмадиларингизми? Бу атрофда бўрилар бор дейишади.

Қиз хўрсиниб қўйди:

– Баъзида одамлар бўрилардан кўра хавфлироқ бўлади…

Акбарали бош ирғади:

– Бу гапингизам тўғри.

– Тўйга борсанг тўйиб бор деганлари рост экан, – йўлдан кўз узмай гапирарди қиз. – Ишонасизми, бир бурда нонни ҳалоллаб ейишга қўйишмади аблаҳлар. Шу атрофда яхши бир кафе бор. Овқатланиб олсак, ака. Пулимиз бор. Сизни меҳмон қилишга ҳам бемалол имкониятимиз етади.

Акбарали кулиб юборди, сўнг узр оҳангида изоҳ берди:

– Раҳмат-у, лекин бизнинг бир ёмон одатимиз бор: йўлда овқатланмаймиз. Ҳам пули чақади, ҳам овқатларининг сифатига ишониб бўлмайди. Бир марта, энди иш бошлаганимизда шунақа қилиб йўлда овқат еб қўйиб, кейин эрталабгача буталар орасида ўтириб чиққанмиз: қорнимиз бураб оғриган…

Диққат билан олдинга қараб кетаётган қиз жойида сапчиб кетгудай бўлди:

– Ана, ана мен айтган кафе! Тандир кабобнинг иси келаяпти. Даҳшат! Шу ерда тўхтанг, ака. Бир нарса еб олмасам, ҳозир ўлиб қоламан!

Аммо «КамАЗ» йўл бўйида чироқлари порлаб турган қаҳвахона ёнидан ўтди-кетди. Қиз ҳайдовчига каловланиб қаради.

Қаҳвахона ёнида қаққайиб турган икки мотоциклчига қўл силташга улгурган сариқ сочли қиз ҳам илтимос қилди:

– Ака, тўхтатинг! Орқага қайтинг, чой-пой ичиб олайлик. Илтимос!

– Йўқ, тўхтамайман, – бош чайқади Акбарали. – Биз фақат меҳмонхонада овқатланамиз ё бўлмаса ейдиган нарсаларимизни ўзимиз билан олиб юрамиз. Инструкция шуни талаб қилади. Агар очқаган бўлсаларинг, марҳамат, эрмак қилиб туринглар.

Тезликни пасайтирган ҳайдовчи чўзилиб, орт тарафдан олган салафан халтани қорасоч қизга тутди. Унда кекс, булочкалар, дудланган колбаса, минерал сув бор эди.

Худди шу маҳал пичоқ ёнидаги қўл телефони «пий-пий»лаб қолди-ю, Акбаралининг ортидаги парда сурилди ва иккинчи ҳайдовчи, тақа мўйловли Ғиёснинг уйқусираган юзи кўринди.

Ғиёс хомуза тортиб керишди:

– Бир пасда… – ногоҳ у қизларни кўриб қолди. – Ие! Тушимми, ўнгимми? Ўзингмисан, Акбарали? Э, қойил-э! Кесакданам ўт чиқаркан-ку! Қачон улгура қолдинг?

– Бу менинг сменадошим, – тушунтира бошлади Акбарали. – Оти…

Ғиёс хурсанд бўлиб қичқириб юборди:

– Отим Ғиёс менинг! Ғиёсбек! Бўлди, Акбарали, рулни менга бер!

– Балки яна бир оз дам оларсан.

– Э, йўқ, дам олиб бўлдим, жўра!

– Булар… тўйдан чиқишган экан. Кечроқ. Дарёгача обориб қўйинг, дейишди. Шунга…

– Тўйдан? – Ғиёс қизларга ишонқирамай қаради. – Шунақа дейишдими! Жуда яхши-да! Баҳонада гаплашиб кетамиз. Исмлари нима экан бу жононларнинг?

– Менинг отим Дилобар. Дугонамники Тамара, – бажонидил таништирди қорасоч қиз. – Дугонам ўзи татар, ўзбекчани қотириб қўяди.

– Бўлди. Ҳаммаси тушунарли, – ғайрат билан кафтларини бир-бирига ишқалади Ғиёс. – Қани, Акбартой, машинани чеккага ол-чи. Роса чарчагандирсан-а? Бу ёғига ўзим. Бунақаларнинг тилини мана биздан сўра!

Акбарали машинани йўл ёқасида тўхтатди. Ҳайдовчилар жой алмашишди, Акбарали ортга, ётиб ухлаб кетиладиган жойга ўтди.

Машинани юргизаётган Ғиёс Акбаралига қараб кўз қисиб қўйди:

– Сенга, ўртоқ, дарё бўйидаги меҳмонхонага боргунча «тихий час». – Сўнг қизларга ўгирилди: – Жонон қизлар, ҳозир сизлар билан яхшилаб танишиб оламиз!

Акбарали тайёр ўринга чўзилди. Ғиёс радиони ўчириб, диск қўйди. Кабинани чет элнинг баланд овоздаги шовқинли мусиқаси босди. Ғиёс елкаларини учириб, қош қоқиб ўзини ўйнаётгандай кўрсатди. Қизлар қиқирлаб кулиб юборишди.

Машина гувиллаб олдинга интилди…

* * *

Ой нурида кумушдай товланиб оқаётган дарёда мотори ўчирилган қайиқни ўз ҳолига қўйиб, оқим измида сузиб кетаверишнинг бошқача гашти бор. Кўкка боқасан, ғуж-ғуж юлдузлар, сувга қарайсан, ҳар замонда балиқлар шалоп этиб юзага сакраб чиқиб, тасвирни жимирлатиб юборишини айтмасанг, яна ўша юлдузлар сайли…

Қанчалик такрор бўлиб туюлмасин, бундайин фусункор манзара ҳар гал янгироқ, бошқачароқ кўриниши билан кишини ўзига маҳлиё этиб қўяди. Тоҳир дарёга чиққан кезлари бу гўзалликни мириқиб томоша қилиш ўрнига бутун эътиборини тунги овга келган бирон қонунбузарни қидиришга қаратгани учун ачинади, аммо на илож, касби шуни тақозо этади.

Мана, олдинда қўл чироғи бир ёниб-ўчди, қандайдир шовур эшитилди. Тоҳир эшкакдан рул ўрнида фойдаланганча шу томонга сассиз сузди.

Икки эркак эшкакли қайиқда. Улар сувга ташланган тўрни шоша-пиша тортиб олишмоқда эди. Тоҳир дурбинда қаради: новчароғи Самад, қўлга тушавериб, отнинг қашқасидай танилиб қолган; пастга эгилиб олган иккинчисининг юзи аниқ кўринмади.

Тоҳир уларнинг гап-сўзларини аниқ эшита бошлади.

– Тезроқ, Қаҳҳор! Анави аблаҳ келиб қолмасин яна!

Бу Самаднинг зардали буйруғи эди. Қаҳҳор деганлари қаддини ростлаб, тўрдан олаётган каттакон бир балиқни силади:

– Жониворлар-эй… Э, мен-чи, ўзиям емас, бировгаям бермас унақанги инспекторни битта чинчилоғим билан эзиб ташлайман, ҳа!

Тоҳир барибир Қаҳҳорни танимади. Бу қирқ ёшлардаги, гирдиғум, сочини тақир олдирган эркак эди. Балки янги кўчиб келганлардандир.

– Мақтанма, ғоз… Сен яхшиси унинг қорасини кўрганинг заҳоти бошқа ҳеч қаёққа қарамасдан қуённинг расмини чизиб қол. Шунда қутулиб қолсанг, омадинг чопгани!

– Э, шунча зўр бўлса Рустам акага айтаман, пул билан уриб йиқитади!

Самад пишқирди:

– Бу аблаҳ пулга сотилмайди-да! Бўлмаса-ку, ўзимизам етти авлодига етгудай қилиб таъминлаб ташлардик-а.

Қаҳҳор пиқирлаб кулди:

– Йўғ-э! Роса опқочасан-а! Сотилса керак-у, а-анча қимматга юрса керак-да. Бу дунёда аёл билан инспекторнинг пулга сотилмайдигани бўлмайди, оғайни, фақат нархини билиш керак. Ўша аблаҳнинг ҳам ставкаси бўлса керак, менимча. Балки у бизга ўхшаган майда балиқчаларга қирон келтириб, лаққа балиқлардан оладиганини олиб юргандир. Мўмайгина…

Қайиғининг учи браконьерларнинг қайиғига тегай деб қолган Тоҳир садо берди:

– Унақа эмас.

Қаҳҳор деганлари чўчиб тушди, ваҳима билан шу томонга қаради:

– Ким бу?

– Ўша, сиз ҳозиргина эслаб турган аблаҳ.

Тоҳирни таниган Самад жон алфозда тўрни сувга ташлаб юборди:

– Қочдик!

– А?

Қаҳҳор довдираб, тўрга ўралашиб қолди, Самад қайиққа ўтирасола эшкакка ёпишди.

Тоҳир қайиғи чироғини ёқди. Кучли нур Самаднинг кўзларига тушди.

– Самад ака! Биринчи ўқни оёғингизга отаман. Лекин иккинчисида кўзлаб ўтирмайман! Кўтаринг қўлингизни!

Самад ноилож қўлларини кўтарди. Тўрга баттар чалкашиб-ўралиб бораётган Қаҳҳор сувга ағдарилиб тушдию, сув юзасида қалқиб-қалқиб, дод солиб юборди:

– Вой, чўкяпман! Чўкяпман. Ёрдам беринг! Ёрдам! Самад!.. Самад!..

Тоҳир иштонини ҳўл қилиб қўйган боладай шуурсиз аҳволда қотиб қолган Самадга мурожаат қилди:

– Тортиб олинг шеригингизни! Тўрни ташлаб юборишни эса хаёлингизга ҳам келтирманг! Ўзингиз ташлаб юборсангиз, ўзингиз тушиб опчиқасиз!

Самад жон ҳолатда ёрдамга ошиқиб, чўкаётган Қаҳҳорнинг қўлидан ушлаб тортди. Тангалари ялтираётган катта-кичик балиқлар илиниб турган тўр ҳам Қаҳҳорга илашиб чиқа бошлади.

Тоҳир браконьерларнинг қайиғини ўз қайиғида шатакка олиб келди. Пристанга етгач, қайиғини тўхтатиб, моторни ўчирди-да, тахта супага сакраб тушди, қайиғининг арқонини устунга боғлади. Ишига пухта Тоҳир аллақачон ўлжа қайиқнинг эшкакларини ҳам ўз қайиғига олиб қўйганди. Браконьерлар бўлса ўз қайиғида қўллари орқага боғланган ҳолда, бир уюм балиқ билан тўр ёнида тўрсайиб ўтиришарди.

Пристан ёнидаги ўриндиқ четидан омонатгина жой олган Маърифат холани кўриб, Тоҳир ажабланди:

– Хола, «Тез ёрдам» ҳалиям келмадими?

У жаҳл билан чўнтагидан қўл телефонини олди.

– Келди, болам, келди, – шошиб гапирди хола. – Бунинг учун раҳмат. Дўхтир амакингизни эрта-индин балнисага оборинг деб кетди. Шунга… Гулнозни чақирсамми девдим. Ҳозир ухлаётгандир. Ваҳимага соб қўймайлик униям… Тонг отгандан кейин, агар вақтингиз бўлса яна бир марта телефон қилиб қўясизми деб… – Маърифат хола чўнтагидан қоғозча чиқариб берди. – Манави номери. Ўзи ёзиб бериб кетгани.

Тоҳир беихтиёр рақамлар ёзилган қоғозчани олгач, бир зум ўйланиб қолди, сўнг иккиланиброқ гапирди:

– Холажон, мен жон деб… Лекин ўтган сафар… хуллас, хўжайини кўтариб қолган экан телефонни… анча ғишава қилди… Мастмикан… Гулнозагаям гап тегиб қолди-ёв.

Масаланинг бу томонини ўйламаган экан, холанинг ўзи хижолат тортди:

– Унда майли, болам, эрталаб ўзим почтага бора қоларман. Амакингизга шунча айтдим, шу сабилдан битта олинг деб, қани кўнса…

– Яхшиси, холажон… Келинг, битта хат жўнатайлик. Сизнинг номингиздан.

– Хат?

– Ҳа. Буни SMS дейишади. Гулноза эрталаб туриб хатни кўради. Бўладими?

Хола суюниб кетди:

– Бўлади, болам, бўлади.

– Нима деб ёзай?

– Аввал менинг номимдан салом денг. Ўзига, куёвга, неварамга. Кейин амакингиз номидан ҳам…

– Хола, булар шарт эмас, – жилмайиб қўйди Тоҳир. – Қисқа ёзиш керак. Икки-уч сўз бўлса етади.

– Қисқа? – хола ўйланиб қолди. – «Вақтинг бўлса кел, отангнинг мазаси йўқ», деб ёзса бўладими?

– Бўлади, холажон, бўлади.

Тоҳир қўл телефонида тез-тез SMS терди.

– Мана, бўлди, холажон. Охирида «онанг» деб қўшиб қўйдим. Энди эрталабдан почтага бориб юришингиз шарт эмас. Амакимнинг олдида бўлинг. Агар балнисага оборадиган бўлсангиз, айтинг, машина тўғрилаб бераман.

– Майли, болам, майли. Сизга кўп раҳмат, Тоҳиржон. Илойим болангизнинг роҳатини кўриб яшанг…

Маърифат хола Тоҳирни дуо қила-қила уйи томон кетди.

Тоҳир қайиғига қайтиб бораётган маҳал орқадан таниш овоз келди:

– Камандир!

Тоҳир тўхтади. У янглишмаганди: қоронғиликдан Бердиқул чиқиб келди, нимадандир мамнун, кўзлари чақнаб турибди. «Ичиб келяпти», деган ўй ўтди инспекторнинг кўнглидан.

– Яна бир марта ассалому алайкум, камандир.

Тоҳир ҳайрон қолганини яшириб ўтирмади:

– Бердиқул, сиз ўзи ухлайсизми?

– Ҳали роса ухлашга улгурамиз, камандир, – янада мамнун бўлиб жавоб қайтарди Бердиқул. – Исрофил бурғусини чалгунга қадар «қилт» этмай ухлаймиз.

Бердиқулнинг майнавозчиликка ўтаётганини сезган Тоҳир жиддий тортди:

– Шу совуқ гапни айтиш учун мени кутиб турганмидингиз, Бердиқул?

– Йўғ-э, камандир. Уйқу келмагандан кейин юрибман-да айланиб. Бойқушман, бойқуш. Ўзи мени штатсиз инспектор қилиб олсангиз зўр иш бўларди-да.

– Буни ўйлаб кўрамиз, Бердиқул.

– Ўйлаб кўринг, камандир.

– Қоровуллик қилаётгандингиз шекилли?

– Э, шуям ишми? Бир сутка бир жойда қадалиб ўтир, икки сутка дам ол. Одам тарс ёрилиб кетади. Бўшасамми деб турибман. Лекин ишсиз юришим ҳам мумкин эмас. Рўйхатда турамиз, камандир, рўйхатда.

Тоҳир ўйланиб қолди. Кўп ҳолларда, аниқроғи дўппи тор келиб қолганда браконьер «Бунинг барини инспекторнинг ўзи уюштирди, унинг менда азалдан қас-ди бор!» деб туриб олади, шу йўл билан айбни бўйнидан соқит қилишга уринади. Ё бўлмаса «Инспектор фалон сўм сўради, бунақа катта пулни беролмаганим учун мени айбдор қилиб далолатнома ёзди!» дейди. Ишқилиб, терговниям, судниям аччиқ ичакдай чўзади, бир амаллаб қутулиб кетишга ҳаракат қилади. Ахир чиқмаган жондан умид. Шунақа пайтлари биттагина холис гувоҳ бўлсами, иш анча енгил кўчади…

Тоҳир ахийри бир қарорга келди:

– Сизга бир илтимосим бор, Бердиқул. Фуқаролик бурчингизни бажаришингизга тўғри келади.

– Бу нима деганингиз, камандир? Оддийроқ тилда гапиринг, йиғилишда эмассиз-ку.

Тоҳир қайиқдагиларга ишора қилди:

– Нима гаплигини тушуниб турибсиз. Далолатнома тузаман. Шунга гувоҳ бўласиз. Балиқларни бирга тарозида тортиб, дарёга қўйиб юборамиз. Кейин далолатномага қўл қўйиб берасиз.

– Майли… Шуларми қўлга тушган?

– Ҳа.

– Қайиқлари пишиққина экан. Кўриниб турибди. – Бердиқул кўз қисиб қўйди: – Бегона қилмасак-чи, а?

– Буни хаёлингизгаям келтирманг. Тўр билан қайиқ давлат фойдасига мусодара қилинади.

Тоҳир қайиқни супага яқин тортиб, Самад билан Қаҳҳорни пастга туширди. Ўзининг қайиғидан тарози олиб, ерга қўйгач, сумкасидан далолатнома қоғози чиқариб текислаётган Тоҳирнинг қўл телефони жиринглаб қолди. Телефонининг экранчадаги рақамига қараб, бирдан сергак тортган инспектор беш-олти қадам узоқлашиб, тескари ўгирилди.

– Эшитаман.

Жуда таниш овоз:

– Ким бу?

– Бу мен, – дея олди томоғи қақраб кетган Тоҳир.

Гулноза таниди:

– Рақамингиз ўзгарибдими?

– Ҳа.

– Ўшандан кейинми?

– Ҳа.

– Нима бўлди? Хабар юборибсизлар.

– Маърифат холам илтимос қилганди.

– Отам…

– Сиз хавотир олманг. Амаким яхши. Холам илтимос қилмаганида…

– Ўзингиз бориб кўрдингизми отамни?

– Тўғриси, сменадайдим.

– Тушунарли. Мен ҳозироқ йўлга тушаман.

– Айтдим-ку…

Аппаратдан қисқа гудоклар эшитилди.

Тоҳир телефонда гаплашаётган пайт Бердиқул ёнидан пичоқ чиқариб, Самад билан Қаҳҳорга кўрсаткич бармоғини лабига босганча «жим» ишорасини қилди-да, мушукдай чаққонлик билан уларнинг ёнига бориб, қўллари боғланган арқонларни кесди, сўнг ҳар икковининг пристанга сассиз чиқиб олишига кўмаклашгач, қайиқ шатакка олиб келинган арқонни ҳам кесди-да, Тоҳирнинг эшкакларини ҳам қўшиб тўр устига ташлаб, қайиқни дарёга итариб юборди. Қайиқ оқимда лапанглаб сузиб кетди. Бердиқул янада чаққонлик билан Тоҳирнинг қайиғидаги моторнинг ингичка бир шлангини юлиб олган эди, қайиқ ичига мотордан бензин жилдираб оқиб туша бошлади.

Шундан кейингина Бердиқул ҳамон гарангсиб турган Самад билан Қаҳҳорнинг ёнига келди ва ўзини берилиб дарёни томоша қилаётгандай тутган кўйи чўнтагидан сигарета чиқариб, хотиржам тутатди.

Бу орада Тошкент билан гаплашиб бўлган Тоҳир телефонини ўчириб, ортига ўгирилдию, кўрган манзарасидан донг қотиб қолди.

– Бердиқул! – ахийри бўкириб юборди Тоҳир.

– Лаббай, камандир.

– Қайиқ… қайиқ қани?

Бердиқул Тоҳирнинг қайиғига ишора қилди:

– Мана, турибди. Бус-бутун.

– Буларники қани? Браконьерларники! Тўр қани? Балиқ қани? Буларнинг қўлини ким ечди?

– Начайник, сизни жин чалиб кетдими? – гапирган сари ҳузур қиларди бир қўлини намойишкорона шими чўнтагига солиб олган Бердиқул. Бироқ эътибор берган одам унинг сигарета тутган қўли дир-дир титраётганини сезарди. – Кўзингизга нима балолар кўринаяпти? Қанақа қайиқ? Қанақа браконьерлар? Мана, биз уч ўртоқ тинчгина соҳилда айланиб юрибмиз. Ё бунга ҳаққимиз йўқми? Ё шунинг учун ҳам сиздан рухсат сўрашимиз керакмиди, камандир?

Тоҳир ҳаммасини тушунди:

– Бердиқул… Уялмайсанми? Бундан кўра, кўчага чиқиб гадойчилик қилганинг яхши эмасми?

– Сен-чи? – Бирдан авзойи бузилди Бердиқулнинг. – Тўртта балиқ учун ўз ҳамқишлоқларингни тутиб беришга уялмадингми! Нима, дарё, ундаги балиқлар катта энангнинг маҳрига тушганми? Ё буларни қон қақшатиб, амал-тақал тирикчилик ўтказиш учун яраб турган охирги қайиғини тортиб олиб, маза қиласанми?

– Бердиқул! Ҳозир ов қилинмайдиган ой эканлигини яхши биласан. Бунақанги ўнта браконьер увилдириқ дардида юз минглаб балиқларни қириб юборишиниям биласан!

– Билмайман! Билишниям истамайман! Раз дарё бўйида яшайманми, демак, унда менинг ҳам ҳаққим бор. Мен дарёдан ўз ҳаққимни ажратиб олишим керак. Булар ҳам худди шундай!

– Бердиқул! Мен барибир буларни қамоққа оламан. Уларга қўшиб сениям!

– Бир уриниб кўр-чи! – яна мазахомуз оҳангга ўтди Бердиқул. – Қайиқ йўқ, балиқ йўқ, тўр йўқ, демак, далил-исботинг ҳам йўқ. Далил-исботсиз қуруқ гап эса туҳмат ҳисобланади. Қасддан туҳмат қилганинг учун учаламиз сени судга бериб, юз миллион сўм моддий-маънавий зарар талаб қилиб туриб олайлик, ана шундан кейин орқангга қалампир суртилгандай диконглаб қоласан! Айбсизлик презумпцияси нима эканини биларсан?

Тоҳир хўрсинди:

– Ҳа, анов ёқларга бориб келганинг билиниб турибди.

Бердиқул тишлари орасидан «чирт» этказиб тупурди:

– Сенинг эса ўша ёқларга бормаганинг билиниб турибди.

– Демак, қайиқни оқимга қўйиб юборгансан. Ҳозир олиб келаман. Мендан осонликча қутулолмайсанлар… Ҳозир…

Тоҳир чопиб бориб арқонни ечди-да, қайиғига сакраб чиқди. У дарёдан кўз узмаган кўйи тугмачани босди, мотор ғириллади, аммо ўт олмади. Шундагина моторга қараган Тоҳир қайиқ тагида кўллаб қолган бензинни кўрди. Тоҳир аланглаб эшкакларни излади.

– Эшкаклар қани, аблаҳ!

Бердиқул хотиржам сигарета тутатишда давом этарди. Тоҳир қайиқдан сакраб тушди, арқонни яна устунга боғлади.

– Ҳозир!

Тоҳир дарёга тикилиб қаради, афтидан, у сув ёқалаб чопишга шайланарди. Бердиқул буни дарров илғади.

– Маслаҳат бермайман, камандир. – У қайиққа ишора қилди. – Бензини, эшкаги бўлмаса ҳам бу давлат мулки. Давлат мулки қўлингизга ишониб бериб қўйилганми, марҳамат қилиб уни асранг. Масалан, мен ўзим чекмайман, лекин ҳозир ким кўп, чекувчи кўп. Билиб бўладими, биронтасининг сигаретасидан билмай битта чўғ учиб келиб қолса ҳам, бу ёнади-кетади. Чўғ бу хусусий, бу давлат мулки деб ажратиб ўтирмайди…

Қанақа қопқонга тушиб қолганлигини тушунган Тоҳир алам билан муштларини бир-бирига урганча, жойида тўхтади.

Бердиқул сигаретасини чуқур тортиб, тутунини осмонга пуфлади, сўнг учи чўғли сигаретасини Тоҳирнинг қайиғи томонга чертди. Сигарета Тоҳирнинг қайиғига келиб тушди. «Пов» этиб ёнган аланга қайиқни ўз домига олди.

Тоҳир жон ҳолатда устун ёнидаги ёнғинга қарши ускуналар қўйилган махсус бурчакдан кўпикли ёнғин ўчиргич олди, йўл-йўлакай унинг юқори қисмини ерга урганча бориб вошиллатиб кўпик сепиб, оловни ўчиришга киришди.

Бердиқул хотиржамлик билан қоронғилик томон юрди. Самад билан Қаҳҳор шошиб унга эргашишди.

Тоҳир тобора гуриллаётган оч олов билан олишарди…

* * *

Юк машинаси шаҳарчага кириб келганда вақт аллақачон ярим тундан ошган эди. «Ором» ёнидан ўтаётганлари маҳал Ғиёс энгашиб чироқлари ўчган ресторанга қаради.

– Ёпиб қўйишибди, – деди у афсусланиб.

Дилобар истеҳзоли кулимсиради:

– Шу пайт ресторан қоладими? Ака, айтгандай, сиз «Қирғоқ»қача борасизми?

– Ҳа, ўша ерда дам оламиз.

Дилобар сумкачасини кавлаб, ҳамёнини чиқарди, қўлига бир даста пул олди:

– Бизни ўша меҳмонхона ёнида қолдирсангиз ҳам бўлади. Борар жойимиз яқин.

– Пулингизни жойига солиб қўйинг, Дилобархон. Одамни хафа қиляпсиз.

Қиз дарҳол пулни ҳамёнига қайтариб солди:

– Майли, сизни хафа қилмай бўлмаса.

– Менда бир таклиф бор, – яна жонланиб қолди Ғиёс. – Келинглар, меҳмонхонада тўрталамиз бир маза қилиб ўтирамиз. Бизда ҳамма нарса бор.

– Сиз, – яна истеҳзоли кулишдан ўзини тийиб туролмади Дилобар, – машинангизга чиққан қизларнинг ҳаммасидан йўл ҳақини шунақа қилиб ундирасизми, Ғиёс ака?

– Ҳаммасидан эмас, Дилобархон. Фақат сизларга ўхшаган гўзаллардан. Келинг энди, йўқ деманг. Бу ўладиган дунёда бир яйраб қолайлик.

Бир муддатлик мулоҳазадан сўнг Дилобар дугонасига ўгирилди:

– Сен нима дейсан, Тамарчик? Яхши йигит бизни меҳмондорчиликка таклиф қиляпти.

Тамара кабина шифтига тикилганча ўйланиб тургач, ноаниқроқ тарзда деди:

– Ўйлаб кўриш керак.

– Э, ўйлаб ўтирасизларми, қизлар? Бир маза қилсак қипмиз-да…

Дилобар эътироз билдирди:

– Лекин биз тўйга паспортимизни кўтариб келмаганмиз.

– У томонини менга қўйиб беринглар, ташкиллаштирамиз. Неча марталаб бу ерда ётиб қолганмиз, ҳаммасини таниймиз…

Машина «Қирғоқ» меҳмонхонаси ёнига келиб тўхтади.

Ҳовлиқиб қолган Ғиёс шоша-пиша шеригини уйғотди. Акбарали ётоғидан каттагина дипломат билан чиқиб келди. Икковлон қабулхонага кириб кетишди.

Навбатчи, ўттиз беш ёшлардаги кўҳликкина, дарҳақиқат, юзи таниш Муқаддам исмли жувон ҳайдовчиларнинг ҳужжатларини расмийлаштиргач, биринчи қаватдаги икки кишилик хона эшигини уларга очиб берди, аммо Ғиёснинг паспорти уйда қолиб кетган яна икки кишига бир кечага хона бериш ҳақидаги илтимосига кўнмади.

Ноилож қолган Ғиёс чўнтагидан бир даста пул чиқариб, Муқаддамнинг қўлига тутди:

– Опажон, илтимос…

Жувон кескин бош чайқади:

– Бунинг ҳеч иложи йўқ. Мен паспортсиз одамга хона беролмайман. Истаган маҳал текшириб келиб қолишлари мумкин.

– Бир кеча минг кеча эмас-ку, опажон.

– Кўза ҳар куни эмас, кунида синади деган гап ҳам бор, укажон. Хайрли тун.

Муқаддам қайтиб кетди. Ғазабланган Ғиёс тишларини ғижирлатганча хонага кирди. Акбарали нарсаларини шкафга жойламоқда эди. Ғиёс шошиб бориб деразани очди, ташқарига қаради. Автомобиллар тўхташ жойидаги машина ёнида Дилобар билан Тамара гаплашиб туришарди.

Ғиёс қизларга қўл силкиганди, бунга жавобан Дилобар ҳам шундай қилди.

Ғиёс қўлидаги сумкани столга қўйиб, Акбаралига буюрди:

– Майда-чуйдаларни олиб столни безатиб тур. Мен ҳозир.

– Сен қаёққа?

– Эшикдан бўлмаса тешикдан олиб кираман бу жононларни!

Акбарали иккиланиб қолди:

– Шарт эмасдир, Ғиёс.

– Қара, ўзлари ўлиб туришибди. Аёлнинг раъйини қайтариш гуноҳ. Мен гуноҳкор бўлиб қолишни истамайман.

Ғиёс деразадан ошиб ўтди-да, илдам юриб қизларнинг ёнига келди ва уларга ним эгилиб, таъзим қилган бўлди:

– Жон қизлар, жонон қизлар, оққушлар, оппоқ қушлар… Хуллас, камтарона дастурхонимиз сизларга мунтазир. Фақат кириш эшигимиз сал торроқ бўлади, холос. Лекин кўнглимиз кенг…

Аввалига қизлар гап нимадалигини тушунишмади. Ахийри Ғиёс режасини баён қилгач, улар бир оз тайсалланиб туришди, аммо йигит илтимос қилавергач, ахийри кўнишди.

Йўлда чеккароққа ўтган Тамара кимгадир қўнғироқ қилиб, шивирлаб қўйишга ҳам улгурди:

– Ҳаммаси жойида, Жора. План «Б». «Қирғоқ»дамиз.

Бу ёғи хамирдан қил суғургандай осон кечди: қизлар очиқ деразадан мушукдай чаққонлик билан ошиб ўтишдики, ҳатто Ғиёснинг кўмаги ҳам керак бўлмади.