Текст книги "Անցյալից"

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Դ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆԵՐԸ

120. Հովհաննես Ը Կարբեցի (1762-1842) 1831-1842

121. Ներսես Ե Աշտարակեցի (1770-1857) 1843-1857

122. Մատթեոս Ա Չուխաճյան (1802-1865) 1858-1865, ԿՊՀՊ*՝ 1844-1848

(Մատթեոս Բ)

123. Գեւորգ Դ Քերեստեճյան (1813-1882) 1866-1882, ԿՊՀՊ*՝ 1858-1860 (Գեւորգ Բ)

124. Մակար Ա Թեղուտեցի (1813-1891) 1885-1891

125. Մկրտիչ Ա Խրիմյան (1820-1907) 1892-1907

126. Մատթեոս Բ Իզմիրլյան (1845-1910) 1908/9-1910 ԿՊՀՊ*՝ 1894-1896 եւ 1908 (Մատթեոս Գ)

127. Գեւորգ Ե Սուրենյանց (1847-1930) 1911-1930

* Կ.Պոլսի Հայոց պատրիարք՝ փակագծում նշված պատրիարքական անվամբ։

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Ե

Կ.ՊՈԼՍԻ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔՆԵՐԸ

Մկրտիչ Վանեցի Խրիմյան Հայրիկ (1820-1907) 1869-1873, ԱՀԿ*՝ 1892/93-ից

Ներսես Բ Վարժապետյան (1837-1884) 1874-1884

Հարություն Վեհապետյան (1819-1910) 1885-1888

Խորեն Աշըգյան (1842-1899) 1888-1894

Մատթեոս Գ Իզմիրլյան (1845-1910) 1894-1896 ԱՀԿ*՝ 1908/9-ից

Մաղաքիա Օրմանյան (1841-1918) 1896-1908

կրկին Մատթեոս Գ Իզմիրլյան 1908, ԱՀԿ*՝ 1908/9-ից

Եղիշե Դուրյան (1860-1930) 1909-1911, ԵՀՊ**՝ 1921-1930

Հովհաննես Արշարունի 1912-1913

Զավեն Տեր-Եղիայան Պաղտատցի*** 1913-1915

Փոխանորդության շրջան 1915-1919

կրկին Զավեն Տեր-Եղիայան Պաղտատցի 1919-1922

Տեղապահության շրջան 1922-1927

* Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս։

** Երուսաղեմի Հայոց Պատրիարք։

*** «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարանում (Ե., 2002) Զավեն պատրիարքի ազգանունը նշվում է առանց «Տեր» – ի, հիմք ենք ընդունել ժամանակի աղբյուրները։ Հովհաննես Արշարունի եւ Զավեն Տեր-Եղիայան պատրիարքների ծննդյան եւ մահվան թվականները մեզ չհաջողվեց ճշտել։

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Զ

ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ԱՐՔԱՆԵՐԸ

Ալեքսանդր Բ Ռոմանով (1818-1881)1855-1881

Ալեքսանդր Գ Ռոմանով (1845-1894) 1881-1894

Նիկոլայ Բ Ռոմանով (1868-1918) 1894-1917

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Է

ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ՎԱՐՉԱՊԵՏՆԵՐԸ

Սերգեյ Վիտտե – 1905-1906

Իվան Գորեմիկին – 1906

Պյոտր Ստոլիպին – 1906-1911

Վլադիմիր Կոկովցեւ – 1911-1914

Իվան Գորեմիկին – 1914-1916

Բորիս Շտյուրմեր – 1916

Ալեքսանդր Տրեպով – 1916-1917

Նիկոլայ Գոլիցին – 1917

Ալեքսանդր Կերենսկի – 1917

Վլադիմիր Լենին – 1917-1924

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Ը

ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ԱՐՏԳՈՐԾՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐԸ

Գորչակով Ալեքսանդր Միխայլովիչ (1798-1883) 1856-1882

Գիրս Նիկոլայ Կարլովիչ (1820-1895) 1882-1895

Լոբանով-Ռոստովսկի Ալեքսեյ Բորիսովիչ (1824-1896) 1895-1896

Շիշկին Նիկոլայ Պավլովիչ (1827-1902) 1896-1897

Մուրավյով Միխայիլ Նիկոլաեւիչ (1845-1900) 1897-1900

Լամսդորֆ Վլադիմիր Նիկոլաեւիչ (1844-1907) 1900-1906

Իզվոլսկի Ալեքսանդր Պետրովիչ (1856-1919) 1906-1910

Սազոնով Սերգեյ Դմիտրիեւիչ (1860-1927) 1910-1916

Շտյուրմեր Բորիս Վլադիմիրովիչ (1848-1917) 1916

Պոկրովսկի Նիկոլայ Նիկոլաեւիչ (1865-1930) 1916-1917

Միլյուկով Պավել Նիկոլաեւիչ (1859-1943) 1917

Տերեշչենկո Միխայիլ Իվանովիչ (1886-1956) 1917

Տրոցկի Լեւ Դավիդովիչ (1879-1940) 1917-1918

Չիչերին Գերոգի Վասիլեւիչ (1872-1936) 1918-1930

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Թ

ԿՈՎԿԱՍԻ ԿԱՌԱՎԱՐԻՉՆԵՐԸ

I. 27.12.1844 – 01.03.1854 փոխարքա Վորոնցով Միխայիլ Սեմյոնովիչ (1782-1856)

01.03.1854 – 29.11.1854 Փոխարքայի մի շարք քաղաքացիական պաշտոնակատարներ

II. 29.11.1854 – 22.07.1856 փոխարքա Մուրավյով Նիկոլայ Նիկոլաեւիչ (1794-1866)

III. 22.07.1856 – 06.12.1862 փոխարքա Բարյատինսկի Ալեքսանդր Իվանովիչ (1815-1879)

IV. 06.12.1862 – 01.01.1882 փոխարքա Ռոմանով Միխայիլ Նիկոլաեւիչ (1832-1909)

22.11.1881թ. Փոխարքայությունը վերացվեց եւ հիմնվեց Կովկասյան ադմինիստրացիա՝ քաղաքացիական մասի կառավարչապետի ղեկավարությամբ, ով միաժամանակ նաեւ գլխավոր հրամանատարն էր եւ կազակական զորքերի նշանակովի ատամանը։

V. 01.01.1882 – 03.06.1890 կառավարչապետ Դոնդուկով-Կորսակով Ալեքսանդր Միխայլովիչ (1820-1893)

VI. 03.06.1890 – 06.12.1896 կառավարչապետ Շերեմետեւ Սերգեյ Ալեքսեեւիչ (1836-1896)

VII. 12.12.1896 – ?.02.1905 կառավարչապետ Գոլիցին Գրիգորի Սերգեեւիչ (1838-1907)

26.02.1905-ին կրկին վերականգնվեց փոխարքայությունը

VIII. 26.02.1905 – 23.08.1915 փոխարքա Վորոնցով-Դաշկով Իլարիոն Իվանովիչ (1837-1916)

IX. 23.08.1915 – 09.03.1917 փոխարքա Ռոմանով Նիկոլայ Նիկոլաեւիչ (1856-1929)

09.03.1917 – 15.11.1917 Անդրկովկասյան Հատուկ Կոմիտե

15.11.1917 – 26.03.1918 Անդրկովկասյան Կոմիսարիատ

10.02.1918 – 26.05.1918 Անդրկովկասյան Սեյմ

Ա. 26.05.1918 Վրաստանը հռչակվեց անկախ պետություն

Բ. 28.05.1918 Ադրբեջանը հռչակվեց անկախ պետություն

Գ. 28.05.1918 Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն

Դ. 28.04.1920 Խորհրդայնացավ Ադրբեջանը

Ե. 29.11(02.12).1920 Խորհրդայնացավ Հայաստանը

Զ. 25.02.1921 Խորհրդայնացավ Վրաստանը

Է. 12.03.1922 – 05.12.1936 Անդրֆեդերացիա (Անդրկովկասի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետությունների Ֆեդերատիվ Միություն)

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Ժ

ԱՆԳԼԻԱՅԻ ՎԱՐՉԱՊԵՏՆԵՐԸ

Պահպանողական Դիզրայելի Բենջամին լորդ Բիկոնսֆիլդ (1804-1881) 1868

Լեյբորիստ Ուիլյամ Յուարտ Գլադստոն (1809-1898) 1868-1874

Պահպանողական Դիզրայելի Բենջամին լորդ Բիկոնսֆիլդ (1804-1881) 1874-1880

Լիբերալ Ուիլյամ Յուարտ Գլադստոն (1809-1898) 1880-1885

Պահպանողական Սոլսբերի Ռոբերտ Արթուր Թոլբոտ Գասկոյն-Սեսիլ (1830-1903) 1885-1886

Լիբերալ Ուիլյամ Յուարտ Գլադստոն (1809-1898) 1886

Պահպանողական Սոլսբերի Ռոբերտ Արթուր Թոլբոտ Գասկոյն-Սեսիլ (1830-1903) 1886-1892

Լիբերալ Ուիլյամ Յուարտ Գլադստոն (1809-1898) 1892-1894

Լեյբորիստ Արչիբալդ Ֆիլիպ Պրիմռոուզ Ռոզբերի (1847-1929) 1894-1895

Պահպանողական Սոլսբերի Ռոբերտ Արթուր Թոլբոտ Գասկոյն-Սեսիլ (1830-1903) 1895-1902

Պահպանողական Բալֆուր Արթուր Ջեյմս (1848-1930) 1902-1905

Լիբերալ Հենրի Քեմպբել-Բաներման (1836-1908) 1905-1908

Լիբերալ Հերբերտ Հենրի Ասքվիթ (1852-1928) 1908-1916

Լիբերալ Դեւվիդ Լլոյդ Ջորջ (1863-1945) 1916-1922

Պահպանողական Էնդրյու Բոնար Լոու (1858-1923) 1922-1923

Պահպանողական Սթենլի Բոլդուին (1867-1947) 1923-1924

Լեյբորիստ Ջեյմս Ռամսեյ Մակդոնալդ (1866-1937) 1924

Պահպանողական Սթենլի Բոլդուին (1867-1947) 1924-1929

ՀԱՎԵԼՎԱԾ ԺԱ

ԱՆԳԼԻԱՅԻ ԱՐՏԳՈՐԾՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐԸ

Ռոբերտ Սեսիլ, մարկիզ Սոլսբերի – 1878-1880

Գեորգ Լեւիսոն-Գոուեր, կոմս Գրանվիլ – 1880-1885

Ռոբերտ Սեսիլ, մարկիզ Սոլսբերի – 1885-1886

Արչիբալդ Պրիմռոուզ, կոմս Ռոզբերի – 1886

Սթաֆորդ Նորթքոտ, կոմս Իդեսլի – 1886-1887

Ռոբերտ Սեսիլ, մարկիզ Սոլսբերի – 1887-1892

Արչիբալդ Պրիմռոուզ, կոմս Ռոզբերի – 1892-1894

Ջոն Վոդհաուս, կոմս Քիմբերլի– 1894-1895

Ռոբերտ Սեսիլ, մարկիզ Սոլսբերի – 1895-1900

Հենրի Պեթի-Ֆիզմորիս, մարկիզ Լանսդոուն – 1900-1905

Էդուարդ Գրեյ – 1905-1916

Արթուր Բալֆուր – 1916-1919

Ջորջ Քերզոն – 1919-1924

ՀԱՎԵԼՎԱԾ ԺԲ

ՖՐԱՆՍԻԱՅԻ ՆԱԽԱԳԱՀՆԵՐԸ

Պատրիս դե Մակ-Մահոն (1808-1897) 1873-1879

Ժյուլ Գրեւի (1807-1891) 1879-1887

Սադի Կարնո (1837-1894) 1887-1894

Ժան Կազիմիր-Պերիե (1847-1907) 1894-1895

Ֆելիքս Ֆոր (1841-1899) 1895-1899

Էմիլ Լուբե (1838-1928) 1899-1906

Արման Ֆալիեր (1841-1931) 1906-1913

Ռայմոն Պուանկարե (1860-1934) 1913-1920

Պոլ Դեշանել (1855-1922) 1920

Ալեքսանդր Միլյերան (1859-1943) 1920-1924

ՀԱՎԵԼՎԱԾ ԺԳ

ՖՐԱՆՍԻԱՅԻ ՎԱՐՉԱՊԵՏՆԵՐԸ

Ժյուլ Դյուֆոր – 1877-1879

Գիյոմ Անրի դը Վադդինգտոն – 1879

Շառլ դե Ֆրեյսինե – 1879-1880

Ժյուլ Ֆերրի – 1880-1881

Լեոն Գամբետտա – 1881-1882

Շարլ դե Ֆրեյսինե – 1882

Շառլ Դյուկլերկ – 1882-1883

Արման Ֆալիեր – 1883

Ժյուլ Ֆերրի – 1883-1885

Էժեն Անրի Բրիսսոն – 1885

Շառլ դե Ֆրեյսինե – 1886

Ռընե Գոբլե – 1886-1887

Մորիս Ռուվիե – 1887

Պիեռ Տիրար – 1887-1888

Շառլ Ֆլոկե – 1888-1889

Պիեռ Տիրար – 1889-1890

Շառլ դե Ֆրեյսինե – 1890-1892

Էմիլ Լուբե – 1892

Ալեքսանդր Ռիբո – 1892-1893

Շառլ Դյուպյուի – 1893

Ժան Կազիմիր-Պերիե – 1893-1894

Շառլ Դյուպյուի – 1894-1895

Ալեքսանդր Ռիբո – 1895

Լեոն Բուրժուա – 1895-1896

Ֆելիքս Ժյուլ Մելեն – 1896-1898

Էժեն Անրի Բրիսսոն – 1898

Շառլ Դյուպյուի – 1898-1899

Պիեռ Վալդեկ-Ռուսսո – 1899-1902

Էմիլ Կոմբ – 1902-1905

Ֆերդինանդ Սարիեն – 1906

Ժորժ Կլեմանսո – 1906-1909

Արիստիդ Բրիան – 1909-1911

Էռնեստ Մոնիս – 1911

Ժոզեֆ Կայո – 1911-1912

Ռայմոն Պուանկարե – 1912-1913

Արիստիդ Բրիան – 1913

Լուի Բարտու – 1913

Գաստոն Դումերգ – 1913-1914, 1934

Ալեքսանդր Ռիբո – 1914

Ռընե Վիվիանի – 1914-1915

Արիստիդ Բրիան – 1915-1917

Ալեքսանդր Ռիբո – 1917

Պոլ Պենլեւե – 1917, 1925

Ժորժ Կլեմանսո – 1917-1920

Ալեքսանդր Միլյերան – 1920

Ժորժ Լեյգ – 1920-1921

Արիստիդ Բրիան – 1921-1922

Ռայմոն Պուանկարե – 1922-1924

Ֆրեդերիկ Ֆրանսուա-Մարսել – 1924

ՀԱՎԵԼՎԱԾ ԺԴ

ՖՐԱՆՍԻԱՅԻ ԱՐՏԳՈՐԾՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐԸ

հերցոգ Լուի Դեկազ – 1873-1877

մարկիզ Գաստոն-Ռոբեր դե Բանվիլ – 1877

Գիյոն Հանրի դե Վադդինգտոն – 1877-1879 (վարչապետ՝ 1879)

Շառլ դե Ֆրեյսինե – 1879-1880 (վարչապետ՝ 1879-1880, 1882, 1886, 1890-1892)

Ժյուլ Բարթելեմի-Սենտ-Իլյար – 1880-1881

Լեոն Գամբետտա – 1881-1882 (վարչապետ՝ 1881-1882)

Շառլ դե Ֆրեյսինե – 1882

Շառլ Դյուկլերկ – 1882-1883 (վարչապետ՝ 1882-1883)

Արման Ֆալիեր – 1883, (վարչապետ՝ 1883, նախագահ՝ 1906-1913)

Պոլ-Արման Շալեմել-Լակուր – 1883

Ժյուլ Ֆերրի – 1883-1885 (վարչապետ՝ 1880-1881, 1883-1885)

Շառլ դե Ֆրեյսինե – 1885-1886

Էմիլ Ֆլուրան – 1886-1888

Ռընե Գոբլե – 1888-1889 (վարչապետ՝ 1886-1887)

Էժեն Շպյուլլեր – 1889-1890

Ալեքսանդր Ռիբո – 1890-1893 (վարչապետ՝ 1892-1893, 1895, 1914, 1917)

Ժյուլ Դեւել – 1893

Ժան Կազիմիր-Պերիե – 1893-1894 (վարչապետ՝ 1893-1894, նախագահ՝ 1894-1895)

Գաբրիել Հանոտո – 1894-1895

Մարսլեն Բերտլո – 1895-1896

Լեոն Բուրժուա – 1896 (վարչապետ՝ 1895-1896)

Գաբրիել Հանոտո – 1896-1898

Թեոֆիլ Դելկասե – 1898-1905 (գաղութների նախարար՝ 1894-1896, ծովային նախարար՝ 1911-1913)

Մորիս Ռուվիե – 1905-1906 (վարչապետ՝ 1887)

Լեոն Բուրժուա – 1906

Ստեֆան Պիշոն – 1906-1911

Ժան Կրյուպպի – 1911

Ժյուստեն դե Սելվ – 1911-1912

Ռայմոն Պուանկարե – 1912-1913 (վարչապետ՝ 1912-1913, 1922-1924, նախագահ՝ 1913-1920)

Շառլ Ժոննար – 1913

Ստեֆան Պիշոն – 1913

Գաստոն Դումերգ – 1913-1914 (վարչապետ՝ 1913-1914, 1934)

Լեոն Բուրժուա – 1914

Ռընե Վիվիանի – 1914 (վարչապետ՝ 1914-1915)

Գաստոն Դումերգ – 1914

Թեոֆիլ Դելկասե – 1914-1915

Ռընե Վիվիանի – 1915

Արիստիդ Բրիան – 1915-1917 (վարչապետ՝ 1909-1911, 1913 (փոխվարչապետ՝ 1914-1915), 1915-1917, 1921-1922, 1925-1926, 1929)

Ալեքսանդր Ռիբո – 1917

Լուի Բարտու – 1917 (վարչապետ՝ 1913)

Ստեֆան Պիշոն – 1917-1920

Ալեքսանդր Միլյերան – 1920 (վարչապետ՝ 1920, նախագահ՝ 1920-1924)

Ժորժ Լեյգ – 1920-1921 (վարչապետ՝ 1920-1921)

Արիստիդ Բրիան – 1921-1922

Ռայմոն Պուանկարե – 1922-1924

ՀԱՎԵԼՎԱԾ ԺԵ

ՕՍՄԱՆՅԱՆ ԿԱՅՍՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵԾ ՎԵԶԻՐՆԵՐԸ

ԵՎ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՎԱՐՉԱՊԵՏՆԵՐԸ

Միդհատ-փաշա – 1876-1877

Իբրահիմ Էֆենդի – 1877-1878

Ահմեդ Համդի-փաշա – 1878

Ահմեդ Վեֆիք-փաշա– 1878

Մեհմեդ Սադըք-փաշա – 1878

Մյութերջի Մեհմեդ Ռյուշդի-փաշա – 1878

Մեհմեդ Էսադ Սաֆվետ-փաշա – 1878

Թունուսլու Հայրեդդին-փաշա – 1878-1879

Ահմեդ Արիֆի-փաշա – 1879

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1879-1880

Ջենանի Մեհմեդ Քադրի-փաշա – 1880

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1880-1882

Աբդուրահման Նուրեդդին-փաշա – 1882

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1882

Ահմեդ Վեֆիք-փաշա – 1882

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1882-1885

Քըբրըսլը Մեհմեդ Քյամիլ-փաշա– 1885-1891

Ահմեդ Ջեւադ Շաքիր-փաշա – 1891-1895

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1895

Քըբրըսլը Մեհմեդ Քյամիլ-փաշա – 1895

Հալիլ Ռիֆաթ-փաշա – 1895-1901

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1901-1903

Մեհմեդ Ֆերիդ-փաշա – 1903-1908

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1908

Քըբրըսլը Մեհմեդ Քյամիլ-փաշա – 1908-1909

Ահմեդ Թեւֆիք-փաշա – 1909

Հյուսեյն Հիլմի-փաշա – 1909-1910

Իբրահիմ Հաքքը-փաշա – 1910-1911

Քյուչուք Մեհմեդ Սաիդ-փաշա – 1911-1912

Ահմեդ Մուհթար-փաշա – 1912

Քըբրըսլը Մեհմեդ Քյամիլ-փաշա– 1912-1913

Մեհմեդ Շեւքեթ-փաշա – 1913

Սաիդ Հալիմ-փաշա – 1913-1917

Մեհմեդ Թալեաթ-փաշա – 1917-1918

Ահմեդ Իզզեթ-փաշա – 1918

Ահմեդ Թեւֆիք-փաշա – 1918-1919

Դամադ Ֆերիդ-փաշա – 1919

Ալի Ռըզա-փաշա 1919-1920

Դամադ Ֆերիդ-փաշա – 1920

Ահմեդ Թեւֆիք-փաշա – 1920-1922

Մուստաֆա Քեմալ Աթաթյուրք – 1920-1921

Մուստաֆա Ֆեւզի Չաքմաք – 1921-1922

Հյուսեյն Ռաուֆ Օրբայ – 1922-1923

Ալի Ֆեթհի Օքյար – 1923

Ինյոնյու Իսմեթ-փաշա– 1923-1924

ՀԱՎԵԼՎԱԾ ԺԶ

ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ԱՐՏԳՈՐԾՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐԸ

Բեքիր Սամի-բեյ 1920-1921

Ահմեդ Մուհթար-բեյ Մոլլաօղլու – 1921

Յուսուֆ Քեմալ Թենգիրշենկ – 1921-1922

Ինյոնյու Իսմեթ-փաշա– 1922-1924

Ծանոթություն

– Զանգիբասարն է պատասխանում։

– Բեյուկ-Վեդին է պատասխանում։

– Ու՞ր եք գնում։

– Թալանի (այս վերջինն այնքան բնորոշ էր հայկական իրականությանը, որ նույնիսկ ռուսախոս հայ սպաներն են հայերեն ասում՝ ռուսական լեզվական կաղապարով – Մ.Հ.)։