Текст книги "Seçilmiş əsərləri"

Hətta Falstafın yersiz-səbəbsiz ağaran dişləri belə onun üçün kifayət qədər təsirli xəbərdarlıq deyildi. Knyajna itə ilk dəfədən yaxınlaşmaq mümkün olmadığını görüncə, çaşqın– çaşqın öz düşməninin dövrəsinə dolandı. Falstaf yerindən tərpənmədi. Katya ikinci dəfə dövrə vurdu, bu dəfə dairəni xeyli azaltdı, sonra üçüncü dəfə dövrə vurdu, nəhayət, Falstafın sərhəd hesab etdiyi məsafəyə çatanda it yenə dişlərini ağartdı. Knyajna ayağını yerə vurub, təəssüflə, fikir içində geri qayıtdı və divanda oturdu.

On dəqiqədən sonra o, yeni bir vasitəyə əl atdı. Katya o dəqiqə otaqdan çıxıb krendel66
  bulka növü


[Закрыть] və pirojki gətirdi, – bir sözlə, silahını dəyişdi. Lakin Falstaf yenə də əhvalını dəyişmədi, çünki görünür tox idi. O, qabağına atılan krendel parçasına heç fikir vermədi; knyajna bu dəfə də Falstafın sərhəd hesab etdiyi yerə yaxınlaşdı, it öz etirazını bildirdi, özü də bu dəfə birinci dəfəkindən daha kəsərli. Falstaf başını qaldırdı, dişlərini ağardıb yavaşdan mırıldadı və yerindən sıçramaq istəyirmiş kimi azca tərpəndi. Knyajna qəzəbindən qıpqırmızı qızardı. Gətirdiyi piroşkini tullayıb yenə öz yerində oturdu.

O bərk həyəcan keçirirdi. Ayağını döşəmədəki xalçaya vururdu, yanaqları pörtmüşdu, acığından hətta gözləri belə yaşarmışdı. O, təsadüfən mənə baxdı. – Elə bil qan beyninə vurdu. Qətiyyətlə yerindən sıçrayıb, möhkəm addımlarla düz dəhşətli itin üstünə getdi.

Kim bilir, bəlkə bu dəfə qızın bu cür hərəkəti Falstafı daha artıq təəccübləndirmişdi. Hər nə isə o, düşməni sərhəd xəttindən içəri buraxdı, cəmi iki addım qalanda ağılsızlıq eləyən Katyanı qorxulu mırıltı ilə qarşıladı. Katya bir an ayaq saxladı, yalnız bircə an, sonra inamla irəli yeridi. Mən qorxudan quruyub qalmışdım. Knyajna mənim indiyə qədər görmədiyim bir həyəcan keçirirdi, onun gözləri qələbə hissi ilə parıldayırdı. Ona baxıb gözəl bir şəkil çəkmək olardı. Knyajna qəzəblənmiş buldoqun düz gözlərinin içinə baxaraq, onun dəhşətlə açılmış ağzından qorxmadı; it yerindən qalxdı. Onun tüklü sinəsindən qorxunc bir səs çıxdı; bir dəqiqə də keçsəydi, qızı parça-parça edəcəkdi. Lakin knyajna balaca əlini qürurla onun üstünə qoyub şəstlə üç dəfə kürəyini sığalladı. Bir an buldoq tərəddüd içində qaldı. Bu ən qorxulu bir andı; lakin o birdən yerindən qalxıb gərnəşdi və uşaqlara baş qoşmağın yersiz olduğunu başa düşübmüş kimi sakit-sakit otaqdan çıxdı. Knyajna şəstlə iti qovduğu yerdə dayanıb anlaşılmaz bir tərzdə mənə baxdı. Onun baxışlarında qazandığı qələbədən doğmuş ifrat bir razılıq hissi oxunurdu. Ancaq mən kətan kimi ağarmışdım; Katya bunu görüb gülümsündü. Artıq onun da yanaqlarına meyit rəngi çökmüşdü. O özünü zorla divana yetirib, yarı bayılmış halda onun üstünə yıxıldı.

Lakin ona olan meylin intəhası yox idi. Bu gündən etibarən, onun üçün bu qədər qorxu çəkdikdən sonra daha mən özümü ələ ala bilmirdim. Qüssədən ürəyim sızıldayırdı, gündə azı min dəfə istəyirdim ki, onun boynunu qucaqlayım, lakin qorxu ayağımı bağlayırdı, yerimdən tərpənə bilmirdim. Yadımdadır, həyəcanımı qıza bildirməmək üçün ondan uzaq gəzməyə çalışırdım, lakin o, təsadüfən gizləndiyim otağa gələndə diksinirdim, ürəyim elə şiddətlə vururdu ki, başım gicəllənirdi. Mənə elə gəlirdi ki, şıltaq sevgilim bunu hiss edir. Buna görə də bir-iki gün özü də qəribə bir təklik içində idi. Lakin tezliklə buna da adət etdi. Beləliklə, bir ay keçdi, bu ayı mən daxili bir əzabla keçirdim. Əgər təbir caizdirsə, deyə bilərəm ki, hisslərim nə isə izahedilməz qəribə bir tərzdə uzanırdı; mən son dərəcə dözümlüyəm. Buna görə də hisslərimin gözlənilmədən partlayış kimi aşkara çıxması son dəqiqələrdə olur. Onu da deyim ki, bu müddət ərzində Katya ilə beş kəlmədən artıq söz danışmamışıq. Lakin mən get-gedə çətinliklə seçilən bəzi nişanələrdən hiss edirdim ki, Katya bunu məni unutduğu ücün, mənə qarşı laqeyd olduğu üçün deyil, nə isə qəsdən edir, sanki məni müəyyən çərçivədə saxlamağa özünə söz vermişdi. Lakin mən gecələr yata bilmir, gündüzlər isə öz pərtliyimi, hətta madam Leotardan belə gizlədə bilmirdim. Katyaya məhəbbətim hətta qəribə xüsusiyyətlər kəsb edirdi. Bir dəfə mən xəlvəti onun yaylığını götürdüm, başqa bir dəfə hörüklərinə bağladığı lenti götürdüm, sonra da gecə səhərə qədər ağlaya-ağlaya bu şeyləri öpdüm. İlk vaxtlarda Katyanın laqeydliyi mənə çox əziyyət verirdi; indi isə artıq qəlbimdə hər şey qarışmışdı; nələr keçirdiyimi heç özüm də başa düşmürdüm. Beləliklə, yavaş-yavaş təzə təəssüratlar köhnələri sıxışdırıb aradan çıxartdı və mənim qəmli keçmişim haqqındakı xatirələrim öz acı kəskinliyini itirib, qəlbimdə yeni bir həyatla əvəz olundu.

Yadımdadır. Mən bəzən gecələr oyanıb yatağımdan qalxaraq barmaqlarımın ucunda knyajnaya yaxınlaşardım. Saatlarla dayanıb gecə lampasının zəif işığında Katyaya tamaşa edərdim; bəzən də onun çarpayısında oturub üzünə tərəf əyilərdim, onun isti nəfəsini duyardım. Ehtiyatla, qorxudan əsə-əsə onun əllərini, çiyinlərini, saçlarını, hətta yorğanın altından ayağı görünürdüsə, ayağını da öpərdim. Aydan bəri gözlərimi ondan çəkmədiyim üçün onun xasiyyətinin yavaş-yavaş dəyişdiyini hiss edirdim. – Katya günü-gündən daha fikirli görünürdü, xasiyyətindəki rəvanlığı get-gedə itirdi; bəzən görürdün ki, bütün günü səsini çıxarmırdı, bəzən də elə səs-küy salırdı ki, belə şey heç vaxt onda görünməmişdi. O çox əsəbi, tələbkar olmuşdu, tez-tez qızarır və hirslənirdi. Hətta məni bəzən xırda şeylər üstündə sancırdı; bir də görürdün ki, məndən iyrənirmiş kimi, yanımda əyləşib xörək yemək istəmirdi; bəzən də onsuz çox qüssələndiyimi hiss etdiyi üçün, bütün günü anasının yanında olurdu; bəzən də saatlarla oturub gözlərini mənə zilləyirdi, mən də çox utanır, qızarır, rəng verib-rəng alırdım, heç bilmirdim ki, harda gizlənim, durub qonşu otağa keçməyə isə cürətim çatmırdı. Artıq ikinci dəfə idi ki, Katya qızdırmadan şikayətlənirdi. Halbuki, əvvəllər onda elə şeylər olmazdı. Nəhayət, günlərin bir günündə xüsusi bir əmr gəldi, knyajnanın təkidi ilə o, aşağı, anacığazının yanına köçürülürdü. Katyanın qızdırdığını görən knyaginyanın qorxusundan az qala bağrı partlayacaqdı. Onu da deyim ki, Katyanın xasiyyətində əmələ gəlmiş dəyişikliklərə görə, knyaginya məndən çox narazı idi. Bu dəyişikləri o da hiss edirdi və knyaginyanın dili ilə desək, mənim adamayovuşmazlığım qızının da xasiyyətinə təsir edirdi. Ona qalsaydı, bizi çoxdan ayırardı, ancaq knyazla böyük mübahisəyə girişməli olacağını hiss etdiyi üçün bu niyyətini təxirə salırdı. Doğrudur, knyaz bütün məsələlərdə ona güzəştə getsə də, bəzən sərtlik göstərir və çox inadkar olurdu. Knyaginya ərinin xasiyyətinə yaxşı bələd idi, onun mənə münasibətini də bilirdi.

Knyajnanın aşağı köçürülməsi mənə çox ağır təsir bağışladı, mən düz bir həftə xəstəymiş kimi gərgin bir hal keçirtdim. Qüssə içində hey fikirləşirdim ki, görəsən, Katyanın mənə nifrətinə səbəb nədir? Qüssədən ürəyim parça-parça olurdu və ədalətsizliyə qarşı təhqir olunmuş qəlbimdə qəzəb hissi baş qaldırırdı. Gözlənilmədən məndə nə isə bir qürur yaranmışdı, buna görə də bizi gəzməyə aparanda Katya ilə görüşərkən ona elə sərbəst, elə ciddi baxırdım ki, bu mənim əvvəlki münasibətimə qətiyyən bənzəmirdi. Hətta bu hal onda təəccüb doğururdu. Doğrudur, belə dəyişiklik məndə hərdənbir görünürdü. Sonra ürəyim yenə də yumşalır, get-gedə daha artıq ağrımağa başlayır və mən getdikcə daha artıq zəiflik və iradəsizlik göstərirdim. Nəhayət, bir gün səhər mənim böyük təəccübümə və sevincdən doğan utancaqlığıma rəğmən, knyajna yenə yuxarı qayıtdı. Əvvəlcə o, dəlicəsinə gülə-gülə madam Leotarın boynunu qucaqlayıb bildirdi ki, yenə bizim yanımıza köçür, sonra başının hərəkəti ilə mənə salam verdi və icazə aldı ki, bu gün səhər dərs oxumayaq. O, səhər ancaq oynayıb yüyürməklə məşğul oldu. Onu indiyə kimi bu qədər oynaq və sevincək görməmişdim. Ancaq axşam tərəfi yenə də sakitləşib fikrə getdi. Yenə, nədənsə onun gözəl çöhrəsinə bir kədər pərdəsi endi. Axşam knyaginya ona baş çəkməyə gələndə Katya özünü qəsdən şən göstərməyə çalışdı. Lakin anası gedəndən sonra, tək qalan kimi, birdən gözlərinin yaşını axıtdı. Mən lap mat qalmışdım. Knyajna ona diqqətlə baxdığımı görüb otaqdan çıxdı. Bir sözlə, onun daxilində nə isə gözlənilməz mənəvi bir böhran başlanırdı. Knyaginya həkimlərlə məsləhətləşir, hər gün madam Leotarı yanına çağırıb Katyanın vəziyyəti haqqında ən kiçik təfərrüata qədər məlumat alırdı. Leotara tapşırmışdı ki, qızın hər bir hərəkətinə göz qoysun. Həqiqəti isə bircə mən hiss edirdim. Buna görə də qəlbim ümidlə çırpınırdı.

Bir sözlə, bu kiçik macəra sona çatırdı, onun həll olacağı dəqiqə yaxınlaşırdı. Katyanın yuxarı qayıtmasından üç gün sonra gördüm ki, o bütün səhəri çox xoş və uzun nəzərlərlə mənə baxır… Bizim nəzərlərimiz bir neçə dəfə rastlaşdı, hər dəfə ikimiz də qızarıb bir-birimizdən xəcalət çəkirmiş kimi başımızı aşağı saldıq. Nəhayət, knyajna gülə-gülə məndən uzaqlaşdı. Saat üçü vurdu, bizi gəzməyə çıxmaq üçün geyindirməyə başladılar. Birdən Katya mənə yaxınlaşdı.

– Başmağınızın qaytanı açılıb, – deyə o mənə müraciət etdi, – qoyun bağlayım.

Katyanın axır ki, mənimlə danışdığını görəndə qıpqırmızı qızarıb özüm əyilmək istədim.

– Dayan! – O, gülə-gülə və səbirlə tələb etdi. Sonra əyilib ayağımdan yapışaraq zorla qaldırıb dizinin üstünə qoydu və ayaqqabımın qaytanını bağlamağa başladı. Həyəcandan nəfəsim tutulurdu; knyajnanın bu hərəkətindən duyduğum şirin bir qorxu hissindən nə edəcəyimi bilmirdim. O, ayaqqabımın bağını bağlayandan sonra ayağa qalxıb, məni təpədən-dırnağa süzdü.

– Bax, boğazın da açıqdır, – o, barmağıyla boğazımın ətinə toxundu. – Dayan, qoy özüm bağlayım.

Mən etiraz etmədim. O, yaylığımı açıb özü bildiyi kimi bağladı.

– Yoxsa, soyuqlayarsan, – deyə o, qara və yaşarmış gozlərini parıldadaraq, bic-bic gülümsündü.

Mən sevincimdən yerə-göyə sığmırdım; mənə nə üz verdiyini və Katyanın qəlbində nələr baş qaldırdığını anlaya bilmirdim. Ancaq şükür allaha ki, gəzintimiz tez qurtardı. Yoxsa davam gətirə bilməyib elə onu küçədəcə bağrıma basıb öpəcəkdim. Pillələri qalxanda fürsət tapıb xəlvəti onun çiynindən öpdüm. O hiss edib diksindi, ancaq heç nə demədi. Axşam onu bəzəndirib aşağı apardılar. Knyaginyanın yanına qonaqlar gəlmişdi. Həmin axşam evdə böyük qarışıqlıq oldu.

Katyada əsəb tutması başlamışdı. Knyaginya qorxudan başını itirmişdi. Həkim də gəlib qəti bir söz deyə bilmədi. Şübhəsiz, hər şeyi uşaq xəstəlikləri ilə, Katyanın yaşı ilə əlaqələndirirdilər. Ancaq mən ayrı fikirdə idim. Ertəsi gün Katya yenə də həmişəki kimi yanaqları qırmızı, şən və son dərəcə gümrah yanımıza qayıtdı. Ancaq onda elə qəribəliklər və şıltaqlıqlar əmələ gəlmişdi ki, biz əvvəllər onda belə şeylər görməmişdik.

Əvvəla o, bütün səhəri madam Leotara qulaq asmadı. Sonra gözlənilmədən qoca knyajnanın yanına getmək fikrinə düşdü. Öz bacısı nəvəsindən zəhləsi gedən, həmişə küsülü olan və onu görmək belə istəməyən qarı bu dəfə nədənsə qızın onun yanına gəlməsinə icazə verdi. Əvvəlcə, hər şey yaxşı keçdi, birinci saatı onlar səmimiyyətlə başa vurdular. Hiyləgər Katya vəziyyəti belə görüb bütün əməllərinə, nadincliyinə, səs-küy salıb knyajnanın rahatlığını pozduğuna görə günahından keçməsini xahiş etmək fikrinə düşdü. Qoca knyajna da qızın bu xahişindən mütəəssir olaraq gözləri yaşarmış halda onun bütün günahlarını səxavətlə bağışladı. Lakin bu şıltaq qız bununla kifayətlənməyib, daha dərinlərə getmək fikrinə düşdü. O, hələ yalnız fikrində olduğu, gələcəkdə eləmək istədiyi nadincliklər haqqında danışmağa başladı. Katya özünü əməllərindən peşman olmuş, günahlarını başa düşərək, mütiləşmiş adamlar kimi aparırdı; qərəz ki, özünü mömin kimi göstərən qarı şadlığından yerə-göyə sığmırdı, bundan başqa evin ziynəti, bütün ev adamlarının büt kimi sitayiş etdiyi, hətta öz anasını belə bütün şıltaqlarını yerinə yetirməyə məcbur edə bilən Katya üzərindəki qələbə onun izzət-nəfsini oxşayırdı.

Nadinc qız əvvəla, etiraf etdi ki, knyajnanın paltarına vizit kartoçkası yapışdırmaq fikrində imiş; sonra istəyirmiş ki, Falstafı onun çarpayısının altına salsın; sonra da gözlüyünü sındırsın, onun bütün kitablarını aparıb, əvəzində anasının fransız romanlarını gətirsin, nə bilim, sonra guya fikri varmış ki, gətirib otağına bir neçə tarakan atsın, sonra cibinə bir dəstə oyun kartı qoysun və ilaxır və sairə. Bir sözlə, qızın saydığı bu əməllər bir-birindən daha ağır, daha pis idi. Qarı özündən çıxır, qəzəbindən rəng verib-rəng alırdı; nəhayət, Katya daha davam gətirə bilmədi, qəhqəhə ilə gülüb xalasının yanından qaçdı. Qarı o dəqiqə adam göndərib knyaginyanı çağırtdırdı. Böyük bir həngamə başladı, knyaginya düz iki saat ağlaya-ağlaya qoca qohumundan üzr istəyib, xahiş etdi ki, Katyanın günahından keçsin və onun xəstə olduğunu nəzərə alıb, bu dəfə icazə versin qızı cəzalandırmasın. Knyajna heç nə eşitmək istəmirdi, deyirdi ki, elə günü sabah çıxıb gedəcək, axırda knyaginya deyəndə ki, qızın cəzalandırılmasını təxirə salar, onun sağalmasından sonraya saxlayar, sağalan kimi qoca knyajnanın haqlı tələbini yerinə yetirər, qarı bir qədər yumşaldı. Buna axmayaraq, Katyanı bərk danladılar. Onu aşağı, knyaginyanın yanına apardılar.

Ancaq nadinc qız nahardan sonra yaxasını qurtarıb qaça bilmişdi. Mən aşağı düşəndə onunla pillələrdə rastlaşdım. O, qapını aralayıb Falstafı çağırırdı. Mən o saat başa düşdüm ki, qız nə isə qorxunc bir qisas almaq fikrindədir. Məsələ belə idi.

Qoca knyajnanın Falstafdan böyük düşməni yox idi. İt heç kimə yovuşmaz, heç kimi sevməzdi, özü də olduqca lovğa və son dərəcə təkəbbürlü idi. Özü heç kəsi sevməsə də ehtimal ki, hamıdan özünə qarşı hörmət tələb edirdi. Əslində hamı ona hörmət edirdi və bu hörmətdə müəyyən qədər qorxu hissi də vardı. Lakin qoca knyajna bu evə köçəndən sonra hər şey dəyişmişdi: Falstafın qüruruna toxunmuşdular. Daha doğrusu, onun yuxarı mərtəbəyə çıxması rəsmən qadağan edilmişdi.

Əvvəlcə Falstaf bu təhqirdən özünə yer tapa bilmirdi və bir həftə sərasər yuxarı otaqdan aşağıya uzanan pillələrin başındakı qapını pəncəsi ilə cırmaqlamışdı. Tezliklə o, bu sürgünə kimin bais olduğunu başa düşmüş və elə ilk bazar ünü qoca knyajna kilsəyə getmək üçün otaqdan çıxanda Falstaf zingildəyib hürə-hürə yazıq qarının üstünə atılmışdı. Onu təhqir olunmuş köpəyin qorxunc qisasından güclə xilas edə bilmişdilər. Çünki həqiqətən köpək knyajnanın əmrinə görə qovulmuşdu. Qarı demişdi ki, iti görmək belə istəmir. O vaxtdan etibarən Falstafın yuxarı mərtəbəyə qalxması qəti qadağan edilmişdi, buna görə də knyajna aşağı mərtəbəyə enəndə iti ən uzaq otaqlardan birinə qovurdular. Bu işin məsuliyyəti xidmətçilərin üzərinə düşürdü. Lakin kinli köpək iki-üç dəfə yuxarı qalxmaq üçün imkan tapa bilmişdi. O özünüü pilləkənlərə salan kimi, bir-birinin içinə açılan otaqlardan keçib düz qarının yatdığı otağa yüyürürdü. Onun qabağında heç kəs dura bilmirdi. Xoşbəxtlikdən qarının qapısı həmişə bağlı olurdu. Buna görə də adamlar gəlib onu aşağı qovana qədər, Falstaf qapının qabağında qalıb ulamaqdan başqa bir şey edə bilmirdi. Knyajna isə, tərs köpək qapı dalında olduğu müddətdə, ətini kəsirlərmiş kimi qışqırırdı və hər dəfə bundan sonra qorxudan bərk xəstələnirdi.

Qoça knyajna bir neçə dəfə knyaginyaya ultimatum vermişdi. Hətta bir dəfə fikirləşmədən demişdi ki, kərək bu evdən ya Falstaf çıxsın, ya da mən; lakin knyaginya Falstafdan ayrılmağa razı olmamışdı.

Knyaginyanın ürəkdən sevdiyi adamlar o qədər də çox deyildi, lakin uşaqlarından sonra dünyada hər şeydən artıq sevdiyi Falstaf idi. Bunun da səbəbi vardı. Bir dəfə, təqribən altı il əvvəl, knyaz gəzintidən qayıdanda özü ilə bir çirkli, xəstə, çox acınacaqlı görkəmi olsa da, cins buldoq küçük gətirmişdi. Knyaz onu ölümdən xilas etmişdi. Lakin evin təzə sakini özünü ədəbsiz və kobud apardığı üçün knyaginyanın təkidi ilə onun boynuna ip bağlayıb dal həyətə aparmışdılar. Knyaz buna etiraz etməmişdi. İki il sonra bütün ev əhli yaylaqda olarkən Katyanın kiçik qardaşı, balaca Saşa Neva çayına yıxılmışdı. Knyaginya qışqırıb oğlunun dalınca suya atılmaq istəmişdi. Onu ölümdən güclə xilas edə bilmişdilər. Bu vaxt çayın surətli axını uşağı çəkib aparır, suyun üzündə yalnız onun paltarı görünürdu. Tələsik qayığı açmağa başlayırlar. Lakin uşağın xilas edilməsi artıq möcüzə kimi bir şeydi. Birdən nəhəng buldoq özünü çaya atıb, artıq boğulmaqda olan oğlana tərəf çəpəki üzməyə başlayır! Uşağı dişlərinə alıb qürurla sahilə çıxır. Knyaginya yaş və çirkli iti öpməyə başlayır. Lakin hələ o vaxtlar son dərəcə sadə və plebey adı daşıyan Falstaf heç kəsin nəvazişinə dözə bilmirdi. Buna görə də knyaginyanın onu qucaqlayıb öpməsinə cavab olaraq, onun çiynini qapmışdı. Knyaginya bu yaradan ömrü boyu əziyyət çəksə də, itə minnətdarlığının hüdudu yox idi. Bundan sonra Falstaf içəri otaqlara gətirilmiş, yuyulmuşdu, hələ üstəlik yüksək sənətkarlıqla naxışlar vurulmuş bir gümüş boyunluq da almışdı. O, knyaginyanın kabinetindəki gözəl ayı dərisinin üstündə yatırdı. Tezliklə iş o yerə çatdı ki, knyaginya bilatəxir cəza alacağından ehtiyat etməyərək, onu sığallamağa da başlamışdı. Öz sevimlisinin Friksa adlandırıldığını eşidəndə knyaginya dəhşətə gəlmişdi və həmin dəqiqə– it üçün mümkün qədər qədim, münasib bir ad axtarmağa başlamışdılar. Lakin Hektor, Tserber və başqa adlar çox çeynənmişdi. Evin sevimlisinə layiq təzə bir ad tələb edilirdi. Nəhayət, knyaz Friksanın çox acgöz olduğunu nəzərə alaraq təklif etdi ki, buldoqun adını Falstaf qoysunlar. Bu ad böyük məmnuniyyətlə qəbul edilmiş və həmişəlik buldoqun üstündə qalmışdı. Bundan sonra Falstaf özünü çox yaxşı aparırdı: əsl ingilis kimi qaradinməz və qaşqabaqlı idi. Heç kəsin üstünə əvvəlcə atılmazdı. Ancaq tələb edirdi ki, onun ayı dərisi üstündəki yerindən uzaq gəzsinlər. Ümumiyyətlə, ona lazımi hörmət göstərsinlər. Bəzən elə bil onun tutması tuturdu, sanki havalanırdı, belə dəqiqələrdə Falstaf təəssüflə xatırlayırdı ki, onun düşməni, onun hüquqlarını tapdalayan barışmaz düşməni hələ də cəzalandırılmamışdır. Onda o, xəlvəti pillələrə yaxınlaşır və qapının həmişəki kimi bağlı olduğunu görüb yaxın bir yerdə uzanırdı, ya da küncdə gizlənib pusurdu, gözləyirdi ki, otaqdan çıxan adamlardan biri nə vaxt fikir verməyib qapını açıq qoyacaq. Bəzən kinli köpək üç gün pusquda dururdu. Lakin, xidmətçilərə ciddi göstəriş verilmişdi ki, qapıya fikir versinlər. Buna görə də iki ay olardı ki, Falstaf yuxarıda görünmürdü.

– Falstaf! Falstaf! – Knyajna qapını açıb şirin dillə iti aldadıb pillələrə çıxartmaq istəyirdi.

Bu vaxt Falstaf qapının açıldığını hiss edərək, qadağan edilmiş sərhədi keçmək üçün atılmağa hazırlaşdı. Lakin knyajnanın bu çağırışı onun üçün o dərəcədə qeyri-mümkün göründü ki, it bir neçə dəqiqə qulaqlarına inanmadı. O, pişik kimi hiyləgər idi. Qapını açan adamın diqqətsizliyini gördüyünü büruzə verməmək üçün əvvəlcə pəncərəyə yaxınlaşdı. Öz qüvvətli pəncələrini pəncərənin taxtasına söykəyib, dal ayaqları üstə dikəldi və üzbəüz binaya baxmağa başladı, -bir sözlə, özünü tamamilə yad, gəzintiyə çıxmış və yolda gördüyü gözəl memarlıq nümunəsi olan qonşu evə tamaşa etmək üçün bir anlıq ayaq saxlayan adamlar kimi aparırdı. Əslində isə onun ürəyi xoş bir intizarla çırpınırdı. Qapını onun üzünə taybatay açanda, hələ bir üstəlik onu içəri dəvət edəndə, hətta yuxarı qalxıb bilatəxir özünün haqlı qisasını almaq üçün yalvaranda onun təəccübünün, sevincinin, ifrat dərəcəyə çatan sevincinin hədd-hüdudu yox idi! Falstaf sevincindən zingildəyərək dişlərini ağartdı, dəhşətli, yenilməz bir əzmlə ox kimi yuxarı atıldı.

O, belə qüvvətlə irəli atıldı ki, qabağına çıxan stula toxunanda stul bir sajın o yana düşüb çevrildi. Falstaf topdan çıxmış mərmi kimi uçurdu. Bunu görən madam Leotar dəhşətlə qışqırdı, lakin Falstaf arzuladığı qapıya çatıb, pəncələri ilə qapını itələdi. Lakin qapını aça bilməyib məğlub olmuş kimi ümidsizliklə zingildədi. Bunun cavabında içəridən qarımış qızın dəhşətli fəryadı eşidildi. Lakin artıq hər tərəfdən dəstə-dəstə düşmən gəlirdi, evin bütün adamları yuxarı çıxmışdı. Buna görə də Falstaf, o dəhşətli Falstaf, başına ağızlıq keçirilmiş və ayaqlarına örkən dolanmış halda döyüş meydanını şərəfsizliklə tərk etməli oldu.

Knyaginyanı çağırtdırmaq üçün elçi göndərildi.

Bu dəfə knyaginya bağışlamaq və günahdan keçmək fikrində deyildi; lakin o, kimi cəzalandırsın? Məsələnin nə yerdə olduğunu, kimin təqsirkar olduğunu o bir anda başa düşdü; onun nəzərləri Katyaya sataşdı… Elədir ki, var; Katya sapsarı saralmışdı, qorxudan titrəyirdi. Yazıq qız öz nadincliyinin nə ilə nəticələnə biləcəyini yalnız indi başa düşmüşdü. Evdə heç bir təqsiri olmayan xidmətçilərdən şübhələnə bilərdilər. Buna görə də Katya həqiqəti açıb deməyə hazır idi.

– Sənsən günahkar? – Knyaginya ciddiyyətlə soruşdu. Mən Katyanın meyit kimi ağardığını gördüm, irəli yeriyərək qətiyyətlə dedim:

– Falstafı mən buraxmışam… Təsadüfən, – deyə əlavə etdim. Çünki knyaginyanın qəzəbli baxışları altında bütün cəsarətim o dəqiqə qeybə çəkildi.

– Madam Leotar, onu yaxşıca cəzalandırın! – deyə knyaginya otaqdan çıxdı.

Mən Katyaya baxdım: o, karıxmış halda dayanmışdı; əlləri yanına düşmüşdü; sapsarı saralıb, başını aşağı dikmişdi.

Knyazın uşaqlarına verilən yeganə cəza onların boş otağa salınmasından ibarətdi. Boş otaqda bir-iki saat oturmaq o qədər də çətin deyildi. Lakin uşağı zorla otağa aparıb, ona azadlıqdan məhrum edildiyini dedikdə cəza böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Adətən, Katyanı, ya da onun qardaşını otağa iki saatlığa salırdılar. Məni isə törətdiyim cinayətin ağırlığını nəzərə alaraq, dörd saatlığa saldılar. Mən, knyajna haqqında fikirləşirdim. Ona qalib gəldiyimi bilirdim. Lakin dörd saat əvəzinə səhər saat dördə qədər oturdum. Bu belə olmuşdu.

Mən otağa salınandan iki saat sonra madam Leotara qızının Moskvadan gəldiyini xəbər verirlər, üstəlik madam qızının xəstə olduğunu və onu görmək istədiyini də eşidir. Buna görə də məni yaddan çıxarıb, qızın yanına gedir. Bizə xidmət eləyən qız elə zənn edir ki, məni otaqdan buraxıblar. Katya isə aşağı çağırılır və axşam saat on birə qədər anasının yanında oturmağa məcbur olur. O geri qayıdanda mənim yataqda olmadığımı görüb, çox təəccüblənir. Xidmətçi qız onu soyundurub yerinə salır, knyajna isə mənim barəmdə heç bir şey soruşmur. Çünki bunun üçün knyajnanın öz əsasları vardı. O, yatağına uzanıb məni gözləyir, çünki dörd saatlıq həbsə alındığımı bildiyindən elə zənn edir ki, dayəmiz gedib məni gətirəcək. Nastya isə tamamilə məni unudur. Çünki mən həmişə özüm soyunardım. Beləliklə, mən gecəni həbs otağında keçirməli oldum.

Gecə saat dörddə kiminsə otağın qapısını döydüyünü və itələyib açmaq istədiyini eşitdim. Mən döşəmənin üstündə birtəhər uzanıb yatmışdım. Oyanıb qorxudan qışqırdım. Lakin o dəqiqə Katyanın səsini eşitdim. Çünki o, hamıdan bərk qışqırırdı. Sonra da madam Leotarın səsi gəldi, qorxuya düşmüş Nastyanın səsini eşitdim, nəhayət, açarçı qadının səsi gəldi. Axır ki, qapını açdılar. Madam Leotar ağlaya-ağlaya məni qucaqladı, məni unutduğu üçün üzr istədi. Mən ağlaya-ağlaya onun boynunu qucaqladım. Soyuq sümüklərimə işləmişdi. Quru döşəmənin üstündə yatdığım üçün bütün sümüklərim ağrıyırdı. Mən ətrafa göz gəzdirib Katyanı axtardım. Ancaq o, yataq otağımıza qaçıb uzanmışdı, mən içəri girəndə o artıq yatmışdı, ya da ki, özünü yuxuluğa vurmuşdu. Katya axşamdan yolumu gözləyərək özü də hiss etmədən yuxuya getmiş və səhər saat dördə qədər yatmışdı. Ancaq oyanan kimi elə səs-küy, elə həşir qaldırmışdı ki, evə qayıtmış madam Leotarı, dayəni, bütün xidmətçi qızları ayağa qaldırıb məni azad etdirmişdi.

Səhər başıma gələn əhvalatı hamı bildi; hətta knyaginyanın özü belə dedi ki, mənimlə həddən artıq sərt rəftar etmişlər. O ki qaldı knyaz, həmin gün mən onu birinci dəfə hirslənmiş gördüm. O, səhər saat onda həyəcanlı halda yuxarı qalxdı.

– İnsafınız olsun, – deyə o, madam Leotara müraciət etdi, – siz nə eləyirsiniz? Bu yazıq uşağın başına nə gətirmisiniz? Bu ki, vəhşilikdir, xalis vəhşilik, yırtıcılıqdır! Xəstə, zəif, uşağı, belə xəyalpərvər, səksəkəli, xülyaçı bir qızı bütün gecə tək otağa salmaqmı olar?! Bu onu məhv etmək deməkdir! Məgər siz onun macərasını bilmirsiniz? Xanım, yenə təkrar edirəm ki, bu vəhşilik, insaniyyətsizlikdir, belə cəza olarmı? Bu cəzanı kim çıxarıb, belə cəzanı kim çıxara bilər?

Zavallı madam Leotar, pərt olub gözləri dolmuş halda məsələni ona izah etməyə başladı, dedi ki, qızı yanına gəldiyi üçün məni unutmuşdur. Cəza isə əgər çox davam etmirsə, özlüyündə yaxşı şeydir. Hətta Jan Jak Russo da buna bənzər bir şey demişdi.

– Xanım, Jan Jak Russodan danışmayın! Jan Jak elə şey deyə bilməz. Jan Jak nümunə ola bilməz. Jan Jak Russo tərbiyə barəsində danışmağı cürət etməzdi, onun belə şeyə haqqı yoxdur. Çünki, xanım, Jan Jak Russo öz doğma balalarından imtina etmişdir! Jan Jak əxlaqsız adamdır, xanım!

– Jan Jak Russo! Jan Jak əxlaqsız adamdır! Knyaz! Knyaz! Nə danışırsınız?

Madam Leotar qıpqırmızı pörtdü.

Madam Leotar çox yaxşı qadın idi, özü də inciməyi sevməzdi; lakin onun sevdiyi adamlardan birinə toxunulduqda, Kornelin, Rassinin klassik kölgələrini narahat etdikdə, Volteri təhqir etdikdə, ya da ki, Jan Jak Russonu əxlaqsız, vəhşi adlandırdıqda – pərvərdigara! Madam Leotarın gözlərindən yaş axdı; qarı həyəcanından tir-tir əsirdi. Nəhayət, o özünü saxlaya bilməyib dedi:

– Siz nə danışdığınızı bilmirsiniz, knyaz! Knyaz o dəqiqə özünü ələ alıb üzr istədi, sonra da mənə yaxınlaşıb mehriban-mehriban öpdü, üzümə xaç çəkdi və otaqdan çıxdı.

– Pauvre prince!77
  Yazıq knyaz (fransızca)


[Закрыть] – Madam Leotar Knyazın bu hərəkətindən mütəəssir oldu. Sonra biz dərs keçilən stolun arxasında oturduq.

Lakin knyajna çox diqqətsiz oxuyurdu. Biz nahara getməmişdən əvvəl Katya mənə yaxınlaşıb qızarıb pörtərək təbəssümlə qarşımda dayandı, çiyinlərimdən tutub, nədənsə xəca lət çəkirmiş kimi tələsik dedi:

– Hə, necədir, dünən mənim əvəzimə yaxşı cəza çəkdin? Nahardan sonra zala oynamağa gedərik.

Kim isə yanımızdan ötdü. Buna görə də knyajna tez məndən uzaqlaşdı.

Nahardan sonra, hava qaralanda, ikimiz də əl-ələ tutub aşağıdakı böyük zala endik. Knyajna bərk həyəcan içində idi. O, ağır-ağır nəfəs alırdı. Mən isə indiyə qədər bu cür sevincək və xoşbəxt olmamışdım.

Məndən soruşdu:

– Top-top oynamaq istəyirsən? Onda burda dur! O məni zalın bir küncündə dayandırdı. Özü isə kənara çəkilib, topu mənə atmaqdansa üç addımlığımda durub mənə baxdı, birdən qızarıb əlləri ilə üzünü örtərək divana yıxıldı. Ona tərəf irəlilədim. Ancaq Katya elə bildi ki, mən getmək istəyirəm.

– Getmə, Netoçka, yanımda qal– dedi, – bu dəqiqə keçər.

O bir anda yerindən sıçrayıb pörtmüş halda, ağlaya-ağlaya boynumu qucaqladı. Onun yanaqları yaş idi, dodaqları albalı kimi şişmişdi, saçları çiyninə dağılmışdı. O, görünməmiş bir çılğınlıqla üzümdən, gözlərimdən, dodağımdan„ boynumdan, əllərimdən öpürdü; o, tutmalı adamlar kimi hönkür-hönkür ağlayırdı; mən onun sinəsinə qısıldım və biz dost, uzun müddət görüşməmiş məşuqələr kimi şirin-şirin sevinc içində qucaqlaşıb oturduq. Katyanın ürəyi elə çırpınırdı ki, onun hər zərbəsini eşidirdim.

Elə bu vaxt qonşu otaqdan səs gəldi. Katyanı knyaginyanın yanına çağırırdılar.

– Ah, Netoçka! Yaxşı, axşam, gecə görüşünə qədər! Get yuxarı, məni gözlə.

O məni son dəfə ehmalca, səssiz, lakin bərk öpüb Nastyanın yanına yüyürdü. Mən təzədən dirilmiş adamlar kimi yuxarı yüyürdüm, divanın üstünə yıxılıb başımı yastığın altında gizlədərək sevincimdən ağlamağa başladım. Ürəyim bərk çırpınırdı, sanki köksümü deşib çıxmaq istəyirdi. Heç özüm də bilmirəm gecəyə qədər necə sağ qaldım. Nəhayət, saat on biri vurdu, mən soyunub yatağıma girdim. Knyajna ancaq saat on ikidə qayıtdı; o, uzaqdan mənə gülümsündü, lakin heç bir söz demədi. Nastya onu soyundurmağa başladı. Elə bil qəsdən yavaş-yavaş soyundururdu.

– Tez ol, tez ol, Nastya! – Katya onu tələsdirirdi. Nastya soruşdu:

– Sizə nə olub, knyajna, görünür pillələri yüyürə-yüyürə çıxmısınız, ürəyiniz niyə belə döyünür?..

– Eh, ilahi, Nastya, lap darıxdım! Tez ol, tez ol! – Knyajna təəssüflə ayağını yerə vurdu.

– Pah, nə yaman ürəyiniz var! – Knyajnanın ayaqqabısını çıxardan Nastya onun ayağından öpdü.

Nəhayət, knyajna soyunub qurtardı və yatağına uzandı, Nastya da otaqdan çıxdı. Katya bir anda yerindən sıçrayıb özünü üstümə atdı. Mən də yerimdən qalxıb sevincdən qışqırdım.

– Gedək yanıma, mənimlə uzan! – O məni yataqdan qaldırdı. Bir göz qırpımında onun yatağında oldum, bir-birimizi bərk-bərk qucaqlamışdıq. Knyajna məni öpməkdən doymurdu.

– Gecələr məni neçə öpdüyün yadımdadır! – deyə knyajna lalə kimi qızardı

Mən hönkür-hönkür ağlayırdım.

Katya da gözlərinin yaşını tökərək pıçıldadı:

– Netoçka! Mənim mələyim, axı mən də səni çoxdan, lap çoxdan sevirəm! Heç bilirsən nə vaxtdan?

– Nə vaxtdan?

– Yadındamı, atam əmr etdi ki, səndən üzr istəyim, Netoçka, öz atanı müdafiə etdiyin vaxtı deyirəm… Mənim zavallı yetimim! – Katya yenə də məni öpməyə başladı. O həm gülür, həm də ağlayırdı.

– Ah, Katya!

– Hə, nə var? Nə deyirsən?

– Axı biz niyə belə uzun müddət… Belə gec… – sözümü deyib qurtara bilmədim. Biz qucaqlaşıb üç dəqiqəyə qədər danışmadıq.

– Bura bax, mənim barəmdə nə fikirdə idin? – Knyajna soruşdu.

– Eh, o qədər fikir eləmişəm, Katya! Elə hey fikirləşirdim, səhər fikir, axşam fikir…

– Gecələr də yuxuda məndən danışırdın, eşidirdim.

– Doğrudan?

– Neçə dəfə ağlamısan.

– Bax, görürsən! Bəs niyə belə özünü çəkirdin?

– Axı ağlım kəsmirdi, Netoçka. Tərs damarım tutdumu, daha qurtardı getdi. Sənin əlindən bərk hirslənmişdim.

– Nəyə görə?

– Ona görə ki, səfeh idim. Əvvəlcə sənin məndən yaxşı olmağına hirslənmişdim, sonra da atamın səni daha çox istəməsinə. Atam mehriban adamdır, Netoçka, elə deyilmi?

– Hə, hə! – Mən göz yaşları içində knyazı xatırlayıb cavab verdim.

– Yaxşı adamdır, – Katya ciddi bir tərzdə əlavə etdi, – onunla neyləyə bilərəm? Xasiyyəti belədir… Sonra da səndən üzr istəyəndə az qaldım ki, ağlayam. Bu məni lap hirsləndirdi.

– Elə mən də gördüm, gördüm ki, ağlamaq istəyirsən.

– Yaxşı, səsini kəs, səfeh, ağlayanın böyüyü özünsən! – Katya üstümə qışqırıb əli ilə ağzımı tutdu. – Bilirsən, mən səni çox sevmək istəyirdim, ancaq sonra birdən elə olurdu ki, səndən zəhləm gedirdi, elə zəhləm gedirdi ki…

– Axı niyə?

– Çünki əlindən bərk hirslənmişdim. Heç bilmirəm nə üçün! Sonra gördüm ki, mənsiz yaşaya bilmirsən. Öz-özümə fikirləşdim: eybi yoxdur. Gör səni necə incidəcəyəm!

– Ah, Katya!

– Əzizim! – Katya əlimdən öpdü. – Hə, sonra da səninlə heç danışmaq istəmirdim, qətiyyən danışmaq istəmirdim. Yadındamı, Falstafkanı necə tumarlayırdım?