Текст книги "Қуёш ботаётган пайт"

9

Милтиқбоев эса бу пайт уйидан беш-ўн қадам узоқлашганди, холос. Эҳтимол, у эшик ёнида Ойсифатни, ҳа-ҳа, Ҳаким довдирнинг яккаю ягона эрка қизи Ойсифат Ҳакимовнанинг шахсан ўзини учратмаганида, балки тезроқ касалхонага ошиққан бўлармиди. Лекин, не бахтки (Милтиқбоев учун) ва не афсуски (Ҳаким довдир учун) мактабдан дарсини тугаллаб уйига бораётган Ойсифат унинг йўлидан чиқиб қолди. Агар “ўлаётган касал” Ҳаким довдир эканлигини Тошбўри аниқ билганида, шубҳасиз, у касалхона томон ўқдай учган бўларди. Бечора Ойсифатнинг ҳам отасини яйловдан тўппа-тўғри касалхонага олиб келишганини билмаганини айтмайсизми? Қисқаси, буларнинг ҳаммаси бечора Ҳаким довдирнинг шўрпешаналигими, тасодифми, мутаносиблик қонунларига асосланганми, ким билади, дейсиз. Аёни шуки, Ойсифатни кўргач, Милтиқбоев касалхонадаги “ўлаётган бемор”ни бир неча дақиқа унутди. – Ойсифат, бир лаҳза вақтингизни олсам майлими? – деди Тошбўри. У гапни “Салом, Ойсифат!” ёки “Яхшимисиз, Ойсифат” деб бошлаш жўн ва сийқа эканлигини яхши биларди. Лекин Ойсифат французча гапирадиган замонавий қиз бўлса ҳам, жўнликдан қутула олмаган экан.

– Салом, яхшимисиз? – деди. Холбуки ҳўв қайси бир кинодаги сингари: “Бонжур бон ами!” яъни “Салом қадрдон дўстим” деганида жудаям гўзал чиқарди.

– Сиз билан кўришмаганимизга ҳам анча бўлди, Ойсифат, – деди Милтиқбоев ғамгин оҳангда. Афтидан, бу билан “Сизни соғинаман, тез-тез кўргим келади” демоқчи эди. Лекин Ойсифат унинг кўнглидаги фикрни тушунмади шекилли, гапини инкор қилди.

– Йўғ-е, уч кун олдин кинода кўришгандик-ку!

– Уч кун сизнингча оз фурсатми, Ойсифат? Атом асрида ҳар дақиқа, ҳар лаҳза бир умрга баробар эканлигини сиз яхши билишингиз керак.

Агар самовий кучлар, илоҳий мавжудотлар чиндан ҳам бор, деб фараз қилинса, улар ана шу сўзларни Тошбўрининг тилига атайин, унинг яъни, бечора Ойсифатнинг устидан кулиш учун шафқатсизлик билан солгандилар, дейиш мумкин. Чунки айни шу дақиқада шўрликкина Ҳаким довдир оғриқнинг зўридан кулала бўлиб ётарди.

Шошганда лаббай топилмас, деганларидек, Милтиқбоевнинг тили ўлгур ҳам ҳадеганда айлана қолмасди. Умуман қиз болани, сенга сал-пал ёқадиган қизни тўсатдан кўчада учратиб қолсанг, манаман деган киши ҳам чайналиб қолиши турган гап. Бу ўзимизнинг бошимиздан ҳам ўтган.

– Айтгандай, Ойсифат, латифагўй отангиз – отамнинг ошнаси Ҳаким амак эсон-омон юрибдиларми, – деди Тошбўри эсига муҳим гап тушгандек. Шахматчиларда “ўйин билмасанг, пиёда сур” деган гап бор. Шунга ўхшаш тажрибасиз ошиқларда ҳам гап билмасанг, ҳол-аҳвол сўра, ота-она, қариндош-уруғнинг саломатлигидан бошлаб, сигир-бузоқ, эчки-улоқ сиҳатини, қозон-товоқнинг бутунлигию тўлалигини суриштир, деган маслаҳатомуз нақл юради.

Шўрлик Ойсифатгина-я! Отасининг аҳволини билса, ҳозир бошида ўтириб, дардига дармон бўлмасмиди? Тақдири азал шунчалар чигалки, у бечора хотиржам, кулиб жавоб қайтарди:

– Шукр, соғ-саломат юрибди.

– Хўп ажойиб киши-да, отангиз! Суҳбатини бир эшитган одам яна эшитсам дейди.

Ойсифат отасининг таърифидан ғурурланган киши бўлиб деди:

– Бизнинг ота шунақа!

– Бўлажак ҳоким укангиз Тўхтарбой нечук, раҳбарлик санъати синоатларини қунт билан эгалламоқдами?

– Ҳа, унга Европа тарихида ўчмас из қолдирган муаррих ва сиёсат арбоблари Макиавелли, Талейран, Мирабо асарларининг французча нашрларини ўқишни ўргатяпман,–деди Ойсифатхоним бўш келмасдан.

– Яқинда китоб дўконидан ўзимизнинг Шарқ мутафаккирларидан бири Низомулмулкнинг “Сиёсатнома” деган асарини олдим, бераман ўшаниям ўқисин. Муҳтарам падари бузрукворингиз ҳам хатм этсалар, зарар қилмайди, у киши ҳам мутолаага берилган-ку. Тўғрими?

– Тўғри…

Бу ўринда, ие, бу Милтиқбоев тушмагур Ҳаким довдир оиласи билан шу қадар яқин таниш экан-да, деган ҳайратомуз саволнинг туғилиши табиий.

Ҳа-да! Таниш-да! Таниш бўлгандаям қандай таниш денг. У ёғи тоза қизиқ!

Қизиқликка-ку жудаям қизиқ. Лекин биров ўламан деса-ю, биров куламан деса. Буёғи қандай бўлади?

Ҳаким довдир дўхтирхонада чангак бўлиб ётган бир лаҳзада унинг кулгили ишлари ҳақида гапириб ўтириш одамгарчиликдан бўлмаса керак-ов! Инчунин биз ундай қилмаймиз, унинг ўзи боя оғриқни енгиш учун кўкайидан ўтказган масрур кечинмалар тасвирини берамиз холос.

10

Айни баҳор. Яйлов тўла қўй-қўзи. Майсанинг ҳиди кишини маст қилади. Қўзичалар дуркун бўлиб қолган. Қўзигул деган майса бўлади яйловда. Ана ўшани қўзичалар куртиллатиб узиб-узиб ейди. Бир айланиб онасини эмади. Чўккалаб олиб онасининг эмчагини тумшуқчаси билан нуқиб-нуқиб эмишларини айтинг. Онасининг ийиб туриши, қўзичасининг қуйруғини ялаши-чи!

Ҳаким довдир кигиз чакмонини тўшаб, ёнбошлаб ана шу манзарани кузатади. Кузатиб, “бу олам қанчалар гўзал, яшаш қанчалик завқли” деган шоирона фикрларга берилади. Шеър тузгиси, қўшиқ айтгиси келади. Юраги кўкрагига, ўзи шу кенг яйловларга сиғмайди.

Шундай гаштли кунларда отарнинг яйлов бўйлаб ёйилиб кетишига қараб уни минг турли кашф қилади. Гоҳ ой нурида ялтираб оқаётган тиниқ дарёга ўхшайди сурув. Офтоб чарақлаган лаҳзаларда сур қўзилар шувоқлар орасида чўлга қараб юмалаб кетаётган олтин қуймаларини эслатади. Қўйлар ёвшанни хуш кўриб ейди. Ҳаким чўпон ўз сурувини гоҳ ёйилиб, гоҳ чўзилиб оқаётган тиниқ, кумушранг дарёга ўхшатишни яхши кўради. Гўё ўзи ҳам шу дарёда қайларгадир оқиб кетмоқда. Эҳ, бир кеманг бўлса-ю, уфқларга қараб сузиб кетсанг…

Унинг ўтови Қўтирбулоқнинг этагида. Қўтирбулоқнинг суви шифобахшликда тенгсиз. Сиз Қўтирбулоқда бўлганмисиз? Зарурат юзасидан эмас, шунчаки томошага борганмисиз? Бормаган бўлсангиз, боринг. У Чашмизиракдан пастроқда, Хундорсой билан Шўрбулоқнинг ўрталигида. Ҳаким ака ўтовини Қўтирбулоқ яқинига тикканида “Нима бало, бу Ҳакимда қўтир борми? Ё исмига монанд қилиб Ҳакимликни ихтиёр этдими, қўтирларни даволаб пул йиғадими?” дегувчилар ҳам топилди. Бировлар бўлса, ҳе йўқ-бе йўқ: “Билинар-билинмас қашиниб юрарди-я, қурғур, темираткисини яширар экан-да” ҳам деди. Ҳакимбой парво қилмади. Парво қилмади-ю, лекин бепарво ҳам бўлолмади: туриб-туриб алами келди. “Бу баччағарлар, эрта-индин қўл бериб кўришмайдиган бўлиб қолишмасин, бунинг чорасини топиш керак”.

Ҳакимбой ака таваккалчи одам эмасми, эрта кўклам хўжалик раҳбари, ўзининг жондайгина укаси Нурқобил Бўтаевичга ҳасрат қилиб кирди:

– Отарни кўчирмасак бўлмайди, Нуржон.

– Ҳа, тинчликми? – кулиб сўради директор. – Қўтирбулоқнинг нимаси ёмон? Қайтага яхши эмасми, қўтир-пўтир бўлсангиз, ўша ернинг ўзида даволанаверасиз, узоққа бормай.

– Ҳа, энанг айналгир-а! Директорлигингни ўйламасам, бир ўхшатиб сўкким келди, тилимни тийдим. Отанг раҳматлик шиптир кал эди. Лекин каллигини яширмасди, бировларга ўхшаб. Биласан, анови Бойқувватнинг отаси ёзнинг куниям телпак кийиб юрарди. Лекин отанг – менинг устозим, буёғи кўкламдан бошяланг юрарди. Шундай экан, мен қўтир бўлсам, нимасини яшираман, ука. Лекин гапга чидамайман, отаримни кўчириб бер. Юқорида, Катта коризнинг бўйида раҳматлик Тенглаш аканинг қўтони бўшаб ётибди. Ўшанинг у ер бу ерини тузатиб оламан, хўп десанг.

– Сувли дарагаям яқин,– деди Нурқобил.

– Ҳа, зўр боғлари бор.

Довдир бу боғларни болалигида бир-икки марта ичкарисидан кўрган. Тоғдан эшакда ўтин кесиб келаётган чоғларида эса узоқдан, аниқроғи баландда туриб кўп томоша қилган. Ўшанда бутун олам унга бепоён олмазору ёнғоқзорлардан иборат бўлиб туюлганди. Бу боғларнинг таърифига тил ожиз эди. Нафсиламбири, довдирни Сувлидара сари этагига кўчишга ундаган ҳис ҳам шу боғларга яқинроқ бўлиш таманноси эди.

Кориз бўйига ўрнашганидан кейин ёзда бир куни атайлаб икки қир ошиб ўша дарага тушди. Бамайлихотир сайр қиламан, деб ўйлади.

Анвойи ҳидлар. Капалакларнинг кўплигини айтинг. Минг хил капалак. Бир хилини маҳаллий аҳоли “гўбалак”, дер экан. Қиззиғ-а? Ниначи, асалари беҳисоб. Бир тараф ўрикзор, бир тараф олмазор, яккам-дуккам жийда ҳам бор. Ў-ў, унинг гуллаган пайтдаги таратадиган ҳиди-и… одамни тентак қилади, куйикка келган қўчқордай тўрт томонга чопасан, не қиларингни, ўзингни қайга урарингни билмасдан. Энг чеккада, даранинг энг ичкарисида ёнғоқзорлар. Пастда тиниқ Фангатсой оқиб ётибди. Табиатнинг ишлари қизиқ-да.

Тоғлар орасида, хилват дарада шундай боғлар бино қилган. Ҳаётбоши этакларининг катта қисми энди қўриқхона бўлди. Қоялардан сакровчи олқорлар, беҳишт қушлари – булбуллару каклик ва беданалар ҳам энди бироз жон сақлашар. Бўлмаса, Соибназар овчи битта қўймай ҳаммасини тутиб Жўшнинг бозорига тушириб пуллаб юборади.

Ширин хаёллар оғушида гаштли сайрни бошлаб улгурмаёқ ортидан чопар–кичик ёрдамчиси Очил чўлиқ мотоциклини тириллатиб, ҳаллослаб қувиб келди:

– Отаримизга ҳурматли ўртоқ Ўташев ташриф буюрдилар. Тез етиб борайкансиз.

Очилбойнинг меҳмонга нисбатан “ўртоқ”, бунинг устига “ҳурматли”, деган сифату ҳислатларни қўшиб гапиришининг боиси – Ўташевлар иккита. Каттаси – Шоқувват оға, туманда нуфузли раҳбар, бундан ташқари бутун вилоятда устакорлиги билан ному обрў қозонган каслардан. Кичиги Бойқувватда эса бир грамм ҳам обрўй қолмаган, ҳаммасини ароққа қўшиб ичворган. Аммо… пиёниста бўлишига қарамасдан хўжаликнинг катта бир бўлимини бошқаради. “Султон суягини хўрламас”, деганлар ахир.

Сувлидара боғларини сайр этиш ва айниқса ов қилишни хуш кўрувчи катта Ўташев кейинги пайтлар шу тарафга жуда серқатнов бўлиб қолди. Бир ўзи келса ҳам майли, баъзида вилоят раҳбари Тўхтабоевни ҳам олиб келади.

Олқор гўштидан кабоб, паловга босилган каклику беданалар вилоят маъмуриятининг раҳбари Тўхтабоевга ҳам хуш ёққан шекилли. Аввалги директор Музроб Туробов бу боғларни мамлакат миқёсидаги дам олиш гўшасига айлантираман, деб кўп югурди, бўлмади. Маҳаллий катталар ўзлари учун ҳордиқу завқ маскани бўлмиш бу сўлим жойларни “қиз”лигича сақлаш мақсадида бу уринишларни чиппака чиқаришди. Энди янги директор Нурқобил югуряпти. Натижа чиқиши қийин бўляпти, тўғаноқ кўп, дейди. Албатта кўп бўлади-да. Чунки одам оёғи кам етадиган бу ерларга туману вилоятдан казо-казолар ов овлагани, бошқа хил маишатлар қилгани келишади.

Ўрмону қўриқхона маишатхонами? Зап замонлар бўлди-да! Ҳатто “Қишлоқ изқувари” – Қамарбой миршаб ҳам шу ёқларга кўп келадиган бўлди, ўзича “жамоат тартиби бузилишининг олдини олишга жиддий киришди.” Холбуки унинг ҳам дарди қорин. Икки кило қўзи гўштини қовуртириб еб, икки килогинасини мошинасининг орқасига солиб кетса, дунёда ундан саодатманд одам йўқ. Ҳа нафс ўлсин-а!

Ҳакимбойнинг кўчиш ҳақидаги хархашасига директор кўнди. Кўнмай нимаям дерди. Ҳаким ака бир сўзли одам, айтганини қилмай қўймайди. Ундан ташқари Нурқобилнинг отаси – марҳум Бўта чўпоннинг шогирди. Яна бунинг устига Ҳаким довдир бир пайтлар Нурқобилнинг аммаси Гулсарани яхши кўрган. Жонидан ҳам ортиқ севган. “Ойбарчиним” деб шеърлар битган, қўшиқлар айтган. Ажаб эмаски, ҳалиям севади. Севади-ю, энди севгисини яшириб яшайди. Шунга ўзини мажбур кўради. Чин муҳаббат – ушалмаган, бир умр армон бўлиб қоладиган муҳаббат, деб ўйлайди у. Севганингга етишганинг ҳамоно севги ўлиб, турмуш бошланган бўларди, дея ишонтирмоқчи бўлади ўзини. Буям бир тасалли-да, орзусига етолмаган ғамгусор юрак учун. Лекин бир пайтлар қаттиқ севган… Эҳ-ҳе… Ҳа, майли. Ҳаким довдир муҳаббатининг қиссасини айтишга ҳали фурсат етар…

11

Шу тахлит Ҳаким ака кўчишга тушди. Ҳашар қилиб Тенглаш чўлоқнинг қўтонини таъмирлади. Кориз ифлосланиб, суви камайган экан, кўзини тозалаб, сув йўлларини очди. Ўтовниям ўхшатиб созлади. Кейин кўч-кўронини йиғиштирди-да, Қўтирбулоқни тарк этди. “Энағарлар, қани энди нима деб гап қилар экан”

дея ҳузур билан сўкиниб ҳам қўйди. Кейин ўзи-ўзига айтди: “Ҳа-а, Ҳакимбой, бировларнинг устидан кулиш яхши-и, ўзингнинг устингдан бир кулишга ҳам чидамай тупканинг тагига кўчиб кетдинг-а!”

Кўчиб келган куни бўлим бошлиғи Қилич Заҳҳоров билан директор келишди. Теварак-атрофни кўздан кечиришди. Яйлов уларгаям маъқул тушди. Қилич Заҳҳоров одатига кўра гапни режа– мажбуриятга бурди.

– Энди, яйловди зўри ўзлариники бўлди, Ҳаким ака. Бу ёғиниям шунга яраша ташкиллаштирсак. Мана, Нурқобил Бўтаевич ҳам маъқулласалар керак, бу йил мажбуриятни дурустроқ олинг.

Оламиз, оламиз,– деди довдираб Ҳаким ака, у Қилич кўса пайтдан фойдаланмоқчи бўлаётганини сезиб турарди.

– Юз саксондан туширасизми – деди гапни пухталамоқчи бўлиб Заҳҳоров. – Агар шунча қилсангиз, мукофотига битта “Нива” беришларига мен кафил. Нима дедингиз, Нурқобил Бўтаевич?

Директор индамади. У Ҳаким довдирнинг феълини яхши биларди. Довдир эсини танибдики, мажбурият масаласида ўжарлик қилиб келади. Одамлар ҳар юз қўйдан икки юз эллик қўзи олиб орден таққанида, у юздан сал ошириб “бори шу” деб турарди.

–“Нива”ни яхши мошин, дейишади. Тоғ-тошларга жа-а боп эмиш. Аммо… Мен сохта мажбурият олиб ўрганмаганман. Зўри беҳуда қилиниб, олинадиган орден-медалгаям ишқибозлигим йўқ. Чунки унақаларнинг ҳолини кўраяпмиз. Бизники ҳамишаги – юз ўттиз.

– Бу одамга, – деди бўлим бошқарувчиси директорга ўгирилиб, – битта яхши қоракўл тери жаҳон бозорида иккита катта-катта қўйдан қиммат туришини юз йилдан бери айта-айта эсим кетди. Сира тушунмайди-ей. Одамнинг бунақа ўжарини биринчи кўришим.

– Ҳадеб пулни ўйлайверманг, оқсоқол (бу сўзни довдир жуда кам ишлатади. Лекин айни пайтда иягида биттаям туки йўқ Қилич кўсага нисбатан жудаям ишлатгиси келди). Қоринниям ўйланг. Ахир, баланд тоғда, хушҳаво боғда боқилган соғлом қўйнинг “экологик тоза” гўштини емасангиз, қоракўл теридан пўстин кийган жононларга қарашга ҳол қолармиди?

Қилич кўса бу истеҳзонинг тагидаги маъносидан ҳадиксираб директорга қаради. Довдир унинг қўшни дарадаги ўрмон хўжалиги тассарруфига кирмай қолган адирликдан ўлармонлик билан эгаллаб олган, маҳаллий шевага кўра жаннатмонанд “ҳаёт”и, яъни чўққи этагигача чўзилган каттакон дарахтзору яйловдан иборат чорбоғи, унда боқиладиган ва ҳар ой иккита-учтаси сўйилиб, “экологик тоза гўшт”, дея шаҳардаги катта амалдор ошналарига “ҳадя” тариқасида юбориладиган қўйларига шама қилаётганди. “Сен билан гап талашган мен ахмоқ” дегандек қўл силтади кўса.

Директор эса мийиғида маъноли кулди. Довдир қайқи таёғини елкасига қўйиб, узоқ-узоқларга қаради. Учовлари ҳам жим эдилар.

12

Айни ўринда яна касалхонага қайтиб, бу жойнинг етакчи шифокори учун дунёдаги энг юқори мартабали бемор ҳисобланувчи (биз тарафларда ишқинг тушган қизнинг маҳалласидаги дайди итга ҳам “ака”, деб мурожаат этилади, бас шундай экан, бўлажак қайнота қай даражада иззатланишини ўзингиз тушунасиз, деб ўйлаймиз) қаҳрамонимизнинг аҳволидан бирров хабар олиб қўймасак, одамгарчиликдан бўлмас. Келинг, шундай қилайлик-да, сўнг ҳикоямизни қолган жойидан давом эттирайлик.

Тошбўри дўхтир ишга келган дастлабки кунлариданоқ баланд мавқели тоғасининг ёрдамида Чашмизирак қишлоқ касалхонасини замонавий асбоб-ускуналар билан жиҳозлаб, бу ерда анча-мунча мураккаб жарроҳлик амалиётлари, бошқа янгича муолажалар ўтказиш имконини юзага келтиришга ҳаракат қилмоқда эди. Ҳа-да, бу ёқда йигирма биринчи аср эшик қоқаётган бўлса, бизнинг қишлоқ шифохоналарининг шаҳарлардагидан нимаси кам. Нарёқда дасти узун амалдор тоға қўллаб турган бўлса. Манови Ойсифатга ўхшаган димоғи баланд “мадмазел” (фаранглар салти сувой қизларни шунақа, деб чақиришаркан)ларга бир ўзини кўрсатиб қўйсин. Хуллас, елди-югурди, анча ишга улгурди. Жарроҳлик хонаси шу саъй-ҳаракатнинг илк самараси.

Дўхтиримиз келмаёқ, икки ҳамшира, навбатчи врач ишга тушиб кетишганди. Тошбўри дарҳол кийимини алмаштириб, уларга ёрдамга шошилди. Бемор кимлигини аниқ билганидан сўнг эса, ҳеч бир муболағасиз, оёғи олтита, қўли еттита бўлиб кетди. Энг сархил дорилардан уч-тўрт хилини укол қилдириб, довдирнинг юрагини, деярли асл ҳолига қайтарди, томир уришини мўътадиллаштириб, босимини меъёрига туширди, “мана энди хавф чекинди”, деб беморнию ҳамшираларни тинчлантиргач, ўзи ҳам тинчланди. Кейин Ойсифатни чақиртирди. Бечора қиз саросимага тушган, кўзлари умид билан жовдирарди.

– Ташвишланманг, – деди Тошбўри. – Юраклари… бироз лат ебди. Анча мураккаб муолажалар талаб этилади. Бироқ бизда ҳамма шароит яратилган. Даволаймиз. Икки ҳафта, нари борса бир ойда оёққа туриб кетадилар.

– Хайрият, ишқилиб айтганингиз келсин, – деди Ойсифат. Очиғи, у Тошбўрига аввал менсимай, кейин масхаромуз қараб юрарди. Яқинроқ танишгач, у қанақадир ғалати, ўқимишли, дунёқараши кенг бўлишига қарамай, соддароқ, бунинг устига жуда таъсирчан, хушмуомала, тарбия кўрган йигит эканлигига қаноат ҳосил қилди. Энди Тошбўрини кўрса қизарадиган, ҳаяжонланиб, гапирса тутиладиган бўлди. Аммо у йигитга рўйхуш беришга, кўнглини очишга қўрқарди. Қалбида минг хил истиҳола, қанча шубҳа, қанча гумон бор эди.

Ҳозир Тошбўридан умидбахш сўз эшитди-ю, илк бор унга меҳр билан боқди. Тошбўри бу нигоҳни қанча вақтдан бери кутади, ўнгида, тушида интиқлик, интизорлик билан кутади. Мана, Ойсифатнинг тим қора кўзларида ёруғ бир учқун кўрди. Бу учқундан қалбидаги умид чироғи ярқ этиб ёнди. Тошбўри бу чироқни энди асло ўчирмайди. Танида жони, томирида қони бор экан, сира-сира ўчирмайди. Бу чироқ умрбод ёнсин.

– Ойсифат, она қизим, энангга тезроқ хабар бериб тинчит, яна…аллақачон аза очиб, кўк кийиб ўтирган бўлмасин, – деди Ҳаким чўпон шу ҳолида ҳам ҳазил қилишга имкон топиб. –Кейин Тўхтарбой укангни олиб кел, уни соғиндим.

– Во-ой, бугун эрталаб бирга чой ичгансиз-ку, нима бунча тез соғинасиз ўша эркатойингизни, – лабини бурди гўёки қизғонгандек Ойсифат.

– Билмасам, шу бугун жудаям тез ва қаттиқ соғиндим, – деди довдир ва қизининг: “Майли эртага эрта билан бирга келамиз”, деганини эшитмай, нуридийдаси Тўхтарбой ҳақида ўйлаб кетди. Энди ваъдамизга биноан Тўхтаржон укамизнинг ҳикоясини сўзлаймиз.

Ҳаким чўпон билан Мусаллам хола Ойсифатдан сўнг анча йиллар фарзанд кўришмади. Хотинининг бормаган табибию азайимхони, Ҳакимбойнинг учрамаган дўхтири қолмади. Самарқандда ўқиб юрганида Мели оғо деган бениҳоя одамохун, дастурхони очиқ, асли Эрон Озарбайжониданми, Месхетия турклариданми, ҳозир аниқ эсида йўқ, бўлган-у, тақдир тақозоси ила бу ерларга келиб ўрнашган ва ўзбеклашиб кетган кишиникида ижарада турганида ўша одам бир ўғлию Фотма-Зуҳра қизларини чақалоқлар уйидан олиб катта қилганини эшитганди. “Худо ўзимиза фарзанд вермади, умид қилиб, туғруқхоная гетдик, ота-онаси олишни истамаян жўжуқлара талабгор ўлдук, иншоолло, мана, ўзимиз дуғмасак-да, оқ сут берган бир ўғул, икки қийзимиз вор”, деганди Мели ака. Ҳаким довдир шаҳарга бориб Милтиқбой ошнасидан маслаҳат ва ёрдам сўради.

– Бунинг югур-югури кўп, лекин амалласак бўлади, – деди у. Кейин чўпон биродарини савоб ишга қўл ургани учун алқади. – Баъзилар, “асли наслига тортади”, “етим бола асрасанг, оғзингни қон қилади…” деган мақолларни юзаки тушунишади. Мен сизга файласуф сифатида айтаманки, ҳаммаси тарбияга боғлиқ.

– Ўзимам, шундай деб ўйлайман, – деди Ҳаким чўпон ва секингина қўшимча қилди: – Ҳаммамизнинг асли наслимиз – Одам Атодан тарқалган.

Гўдаклар уйига бир ойча қатнаб, ниҳоят қоши-кўзи худди Мусалламникига ўхшаган бир ўғилчани қонунан расмийлаштириб, шу ернинг ўзида Тўхтарбой, дея номлаб, тўппа-тўғри яйловдаги қўрғонга олиб кетишди ва эртасига бешикка белашди. Худонинг қудратини қаранг, ўша куни Мусаллам холанинг кўкрагига сут келганмиш. Тўхтарбойга нега шунақа исм қўйилган? Одатда эр–хотин элликка қадам қўйганига қарамай бирин-кетин тўхтовсиз туғилаётган болаларнинг сўнггиси бўлсин, деган умидда янгисини шундай аташади. Ёки туғилибоқ нобуд бўлаётган фарзандлар доғида куйган ота-онанинг Худога қилган нолаю илтижоси ҳосиласи ўлароқ қўйилади бунақа от. Кўрдингизки, унисиям-бунисиям эмас. Асл сабаби шуки, Ҳакимбой оғамиз етимхонага йўл олишдан олдин қадрдони Музроб Туробов ҳузурига кирган ва “Ўғилчани опкелишга кетяпман, унга бир исм қўйиб берсангиз”, дея илтимос қилганида Туробов ўзининг устози, республика миқёсидаги таниқли раҳбар Тўхтар Ҳакимовичнинг исмини таклиф этган ва “исмию фамилияси ҳам, мартабаю руҳияси ҳам ўхшаш бўлсин” деган экан. Тўхтарбойимиз эсини танигач, ўз исмининг тарихидан хабар топади ва болалик максимализми таъсири ила: “мен ҳам худди ўша кишидай катта раҳбар бўламан”, дея аҳд этади.

Алқисса ўша Тўхтарбой ҳозир катта йигит бўлиб қолган. Болалигида ўйлаб ҳам ўтирмасдан айтадиган ҳалиги гапини энди бир қадар мулоҳаза билан, анчайин асослаб уқтирадиган бўлган:

– Халқ хўжалиги институтига ўқишга борсам, иқтисодчи бўлиб, туманимизга қайтсам-у, раҳбарлик лавозимларида ишласам, деган ниятим бор.

Ҳаким довдир бошда ундан:

– Болам, сен ҳам раҳбар бўлишинг шартми, ўзи шундоғам уларнинг кўплигидан оёқ босгани жой йўғ-у, – дея такрор-такрор ҳазиломуз сўрашни хуш кўрарди. Чунки ўғлининг берадиган жавоби завқини келтирарди.

– Чўпонларнинг боласидан ҳам чиқсин-да, ота, – дерди у катталарга хос салмоқ ва виқор билан.

– Иншооллоҳ, албатта чиқади, – дерди Ҳаким довдир. – Токи мана бу ердаги бир-иккитасининг ичи куйсин.

У кимларни назарда тутаётганини албатта, ўзи билади. Ҳозир қизига ўғлини кўргиси келаётганини айтган чоғида ҳам ўша фикрлар кўнглидан ўтган бўлса сираям ажабланмаймиз.