Текст книги "Мой дзень пачынаецца (зборнік)"

Ганна Навасельцава

[1983 г. н.]

Бусліч
Міфалагічнае

Я гляджу на зямлю ў промнях сонца. Адкрываюцца таямніцы азёрнай і лясной прыгажуні, пра якія мне маўчаць давеку. А так хочацца хоць некаму расказаць пра асілкаў-волатаў, якія некалі хадзілі па гэтай зямлі. Будавалі гарады, засявалі нівы, журыліся і радаваліся. Даўно ўжо зніклі іхнія сляды, але не знікла волатава кроў. Засталася ў людзях азёрна-ляснога краю. У тых, хто любіць лясы, у тых, хто глядзіць на азёры.

А робячы такое, самі не ведаюць, чаму так моцна трывожаць іх родныя краявіды… Чаму так шчымліва мрояцца ў сне недзе там, на далёкай чужыне. Доўга ім не зразумець, што берагчы тое пачуццё давеку. А я разумею, бо ведаю: кроў не вадзіца… Ды яшчэ ведаю, чый жа гэта нашчадак той, каго няспынна вабіць таемны лясны гушчар. Усё, усё ад глухіх пушчаў… Я пабачыў гэта ў вачах таго, першага, які прабіраўся праз непраходныя лясы, шукаючы жытла сабе, свайму роду. Паляшук, ад якога пайшлі ўсе палешукі. Палешукі духу… Ішоў з ім поруч родны брат, спатыкаўся, падаў, ад таго не змог вытрымаць цяжкай дарогі. Змаладушнічаў, застаўся жыць на шырокіх прасторах. Палюбіў палеткі ды волю. Палявік, ад якога пайшлі ўсе палевікі.

Ды ці мала б яшчэ пра што мне хацелася расказаць… Бачу ўсё навылёт, на тое ў мяне ўсёвідушчы позірк. Па вачах чалавека спазнаю ягоную душу. Азываюся яму белай надзеяй, азываюся напамінам пра ўсё слаўнае, што сталася ў жыцці ад самага пачатку. Мяне любяць, і клічуць, і берагуць, і толькі адна царэўна-гадзюка па-чорнаму мяне ненавідзіць.

Бачу, бачу яе сляды ў водблісках зор. Зачаравала скарбы, спакусіла маладых, невінаватых – і забыліся яны на дабрыню. Забыліся на праўду… Неспазнанкай пільнаваць ім ля цёмных ростаняў сваіх братоў. Выпрабоўваць чалавечую веру… Не хачу, каб так рабілася. Злаўлю царэўну-гадзюку, спыню яе чары. Толькі… спрытна ўцякае яна ад мяне, знікае ды хаваецца немаведама дзе… Зноў збірае злыя чары. Зноў пакідае ўчыненае на маім шляху. Кпіць з мяне. Маўляў, як тады не злавіў, то ўжо не зловіш ніколі-ніколі…

Не будзе ж так. Не будзе… Хоць гэта праўда, што тады яе не злавіў. Ды не пакіну з ёю змагацца. Адно не магу пра тое, даўнішняе, не ўспамінаць.

…Я быў шчаслівым, як можа быць шчаслівым чалавек. Спазнаваў кніжную мудрасць, сябраваў, кахаў, радаваўся свету. Здавалася тады, што ўсё магчыма, што будзе так заўсёды, іначай адкуль жа ўсё добрае на зямлі… Прыгажосцю свяціліся золкі, заўсёды неслі з сабою новы дзень, а з ім – новае спадзяванне… Я спадзяваўся тады стаць гонарам слаўнай у свеце зямлі, зямлі з яе задумлівымі лясамі, сінімі, усмешлівымі вачамі азёр. Я моцна спадзяваўся, бо ў сябе верыў. Дзіўна, але тая вера трымае мяне і цяпер, нібыта не мінуўся час, нібы я ні пра што не шкадаваў, нібы я нічога не страчваў…

Углядаўся ў чарадзейна-няўлоўную сінеч рэк, пытаўся, куды ж яны плывуць. Бег праз туманы, што цягнуліся ад сівых узгоркаў, хацеў дазнацца, якую таямніцу яны беражліва хаваюць. Шукаў позіркам у небе знічку, каб злавіць яе, каб не разбілася ясная аб зямлю, што нікому не зрабіла балюча. Дык навошта ж знічцы разбівацца?.. Я і цяпер думаю пра тое. Навошта яна разбіваецца, калі плытка бягуць сінія рэкі? Навошта, калі задуменна маўчаць, варожачы над сваімі таямніцамі, ведныя, высокія ўзгоркі? Навошта пакуты… Навошта… Я толькі шкадую, што знічку мне так і не пашчасліла злавіць. Ведаў, колькі ні жыў на белым свеце, што множыць разбітая зорка чары. Тыя чары, ад якіх твораць чарадзействы ды цудныя простаму воку з явы ўсе такія, як я. Чары… Я імі дыхаў. Не ведаю, як бы змог жыць без іх. Але… Няхай бы зусім не было чараў, бо спараджаюцца яны праз страты. Няхай бы і я не быў чарадзеем. Няхай бы не быў…

Ніколі не злавіць мне знічкі. Ніколі не супыніць чарадзействы ды цуды гэтай зямлі. Падаць ім, разбівацца. Там жа, дзе яны разбіліся, расце мяккі верас, расце як напамін пра тое, што трывожыць. Яшчэ адзін цуд лясной ды азёрнай… Услухайцеся, як шэпчуць верасовыя сцяблінкі. І вы пачуеце, што не можаце успомніць нешта знаёмае. І робіцца вам сумна… Нібы страцілі штосьці, а што – і самі не скажаце. І, пакуль вы будзеце глядзець на верас, гэтае пачуццё ніяк не пройдзе… Не можа мінуцца памяць несмяротнай нябеснай знічкі.

Тады, калі сумаваў па знічцы, да якой, як мне здавалася, не дацягнуўся зусім крыху, хацеў адшукаць яе разбітыя друзачкі-іскрынкі, паляцела над зямлёй навальніца. Можа, гэта ў гнеўным воклічы неба з-за яе, нявіннай, разбітай, ляснулі перуны, запалілі стары, як свет, ясень на лысым узгорку. Шуганула іскрыстае полымя, нібы нехта несмяротны зазірнуў у маю душу. Загаласіла нячыстая сіла, кінулася хавацца ў глыбокую багну. І ўсміхнуўся мне той, каго яна спалохалася, той, хто адвеку валодаў грымотамі.

– А ты, чарадзей, чаго ад мяне не ўцякаеш? Ты ж сябруеш з нячысцікамі…

Не схавацца ад праніклівага агнёвага позірку. Толькі, ратуючы мяне, нечакана бліснулі іскрынкі разбітай нябеснай знічкі. І тады я ўспомніў, што ўсе чары дае і забірае мая зямля…

– Любіш сваю зямлю, чарадзей… Глядзі мне ў вочы.

Мне і так не адвесці ад цябе вачэй. А ў тваіх вачах коціцца па ўсёй зямлі грозны нябесны агонь. Хто ты? Сам Пярун? Навошта прыйшоў у чалавечы свет… Не табе яго зразумець, не табе берагчы. Лаві мае думкі, глядзі маімі вачыма…

– Любіш сваю зямлю, чарадзей… Дык бачыць табе ўсё.

І зрабіліся мае вочы ўсёвідушчымі. Глядзець мне цяпер і бачыць, як хаваюцца ў цёмных лясных нетрах лютыя ваўкалакі, цікуюць сабе ахвяру. Доўга ісці праз жахі купальскай ночы. А людцы, самыя простыя, самыя палахлівыя, трымаюць у руках абярэгі, спадзяюцца, што нячыстая сіла – і я разам з ёю – іх не зачэпяць… Не зачэпіць той Перуновы чарадзей, які не баіцца нябеснага гневу. Не баіцца Перуна, які цаляе ў нячыстых, зводзіць іх са свету сваімі стрэламі. Тады ты сказаў мне:

– Прыгожая твая зямля. Толькі замнога на ёй усялякай нечысці… Збіраць яе трэба, збіраць усю чыста.

Ды пайшоў па белым свеце ў чалавечым абліччы. Збіраеш у свой бяздонны мех і нячыстых, і жаб з гадзюкамі, і рознае плюгаўства. Шмат хадзіў, магутны, несмяротны. Натаміўся, ды панеслі мне чорныя гарцукі, слугі твае верныя, загаднае слова:

– Бяры мой вялізны мех, чарадзею, кінь у чорнае багністае вока, што хаваецца ў глыбокіх балотных нетрах. Дык утопіцца ўсё цёмнае, сабранае з тваёй зямлі. Прыгожай, чыстай… Цяпер такой, якой ты бачыў. Толькі не зазірай у мех, не развязвай яго.

Няцяжкім аказаўся твой мех, Пяруне. Панёс яго лясамі-доламі, узгоркамі ды пралескамі, дарогай і бездаражжу. Праз увесь мой шлях там нешта сіпела, плакала ды прасілася адпусціць. Толькі я не зважаў на гэта…

Міналіся цёмныя лясы. Гнеўна пазіралі на мяне ваўкалачыя лютыя вочы. Абяцалі няшчасці, абяцалі пакуты. Не спалохаўся таго. Заставаліся за маёй спінай ясныя азёры. Жаліліся баламутні з русалкамі, прасілі-малілі развязаць мех. Не пашкадаваў іх. Не засумняваўся. Не адступіўся…

Знікла мая доўгая дарога ў малой сцяжынцы, а сцежка растаяла ў ніцай траве, калі падышоў да шэрых балотных пустэч. Тады ўпершыню непрыветным здаўся мне той абшар. Нават цяжкім, нават змрочным… Але не супыніўся я, не завагаўся. Пайшоў па топкай балаціне, што па добрай дарозе. Нібы адчуўшы гэта, заскавытаў мой мех і жаласна, і адчайна. І тады, як адкрыўся ўжо чорны балотны нерат, здалося мне, што за маёй спінай упала долу іскрыстая зорка.

Разбілася?..

Ціха паўстаў няясны прывід.

– Не, не разбілася, – зазвінеў срэбным званочкам дзіўны голас. – Ды яшчэ ўведала твае думкі, Перуновы чарадзей. Не толькі ж табе глядзець у людскія душы…

– Чаму вы падаеце? Чаму разбіваецеся? Што для вас не так на гэтай зямлі?

– Прыгожая зямля. Усё на ёй ладна, усё чынна. Я проста хацела зіхцець ярчэй за маіх сясцёр, ляцець хутчэй праз бяздонне Сусвету. Ты першым можаш мяне зразумець… А я ж, пэўна, цябе. Што, хочаш стаць найлепшым? За што так аддана служыш жорсткаму Перуну?

– Адкуль ты ўведала такое, ясная…

– Адтуль, што ўбачыла з неба, як цягнеш ты вялізны мех. Як уся зямля просіць цябе з таго меху адпусціць…

– Дзіўная, дзіўная знічка.

– Дзіўная, бо нябесная. А ты нікога не слухаеш, зацяўся. Скажы, што чыніш усё гэта па добрай згодзе. Скажы… Хіба твая зямля для цябе не прыгожая? Як любіў ты заўсёды сваю зямлю, як заўсёды бачыў яе прыгожай, дык не цягні гэты чарадзейны мех… Адступіся, адпусці…

– Чаму ты, нябесная, так адчайна просіш мяне пра гэта?

– Прашу, бо спачуваю. Бо не хачу цяпер, разбітая, амаль зніклая, амаль забытая, бачыць пакуты яшчэ некага. Паспачувай і ты… Ты ж заўсёды быў добрым…

Пісчэў і плакаў чарадзейны мех, адчуваў блізкае бяздоннае вока. Хутка здзейсніцца Перунова воля… Ды была мая зямля заўсёды і яснай, і прыгожай. Не трэба плачу, не трэба жальбы…

– Ты хоць развяжы гэты мех, ты хоць паглядзі,– зноў просіць мяне нябесная. – Ты ж не ведаеш, каго збіраешся раз і назаўсёды кінуць у багну…

Я не ведаю. А ты так просіш… Памалу развязваю мех. Змоўклі просьбы, сціхлі стогны. І радасна стала самому, што супынілася ўсё гэта.

Нядоўгім было маўчанне, а карацейшай за яго – мая радасць… З дзікім віскатам ды глухой грозьбаю сталі ўцякаць з чарадзейнага меха нячысцікі. Лясныя, азёрныя, палявыя. Загалёкалі ды здзекліва засмяяліся, маўляў, не даруем табе, чарадзей, што ледзьве нас не ўтапіў… Тады, як пусцілася ў вясёлыя скокі нячыстая сіла, убачыў сваім усёвідушчым позіркам, як вырываецца з чарадзейнага меха нешта цёмнае… Страшнае… Няшчасці. Хваробы. Людскія звады. Усё тое, што здзекуецца з людства.

– Паглядзі на лепшых сяброў маіх, – кажа мне голас нябеснай знічкі.– Хоць прывечаны ты Перуном, ды не супыніць табе іх. Паглядзі цяпер, бо апасля будзеш бачыць адно іхнія дзеі на тваёй прыгожай зямлі.

– Ты не знічка. Не зорка.

– Табе трэба было раней пра гэта здагадацца, чарадзей. Такі спагадлівы, такі шчыры…

– Хто ты, што смяешся са спагады ды шчырасці?

– Я тая, каго ты болей не ўбачыш. Царэўна-гадзюка. Даведалася, пра што табе баліць… Скінулася знічкай. Не шукай мяне, а лепей бойся хуткай кары Перуна. Я не падманула пра тое, што ён жорсткі…

Знік зманлівы прывід. Спалохана супыніла свой гаманлівы карагод нячыстая сіла. Глядзіць на хіжыя здані, што паплылі па купчастым балоце ўслед за царэўнай-гадзюкай.

– Хто яна? Чаму я ніколі не чуў пра яе?

І мовіць мне ў адказ аброслы мохам стары-стары пушчавік:

– Радуйся хоць гэтаму, чарадзею. Бо хто сустракае яе, той ужо не ходзіць па нашай зямлі…

Згодна сукланіліся астатнія нячысцікі, маўляў, калі сустракаем яе, тады не маем сілы ў сваім валадарстве.

– Як можаце вы ды не мець сілы? Дык хто ж яна, для якой няма чараў?

– Мы не ведаем. Яна старэйшая за наш свет…

– А я ведаю. – Нахіляюся да развязанага меха, дзе засталіся разбітыя знічкавы люстрынкі-друзачкі.– І вас укінуў сюды Пярун-грамаўнік. Каб не спакушаліся людзі марнай надзеяй, каб не спадзяваліся на тое, што наўрад ці хоць некалі станецца.

– Вы разумееце, нячыстыя, што гэта – жорсткасць… Пакуль адзіная, учыненая ім, якую я бачыў на свае вочы.

Не разумеюць, маўчаць нячыстыя. Бяру ў рукі ясныя люстрынкі. Цёплыя яны, нібы жывыя. Нібы таксама хочуць вызваліцца з гэтага чарадзейнага меха. Я вам дапамагу… За тое, што разбіліся на маёй зямлі, за тое, што невінаватыя. Трэба паверыць…

Нядоўга паклікаць чары, аддаць ім усю моц чалавечай душы. Хай накрывае навальнічным гневам зямлю. Прыходзь пад водгулле ляскатлівых стрэлаў, Пяруне. Скажы мне грозна:

– Ганьба табе, чарадзей, што выпусціў усю гэту брыду. За гэта хадзіць табе па зямлі давеку, збіраць усё тое, пакуль дачыста не збярэш.

І кінуў мне на плечы свой чарадзейны мех. Я ж табе не змаўчаў:

– А за тое, што выпусціў спадзяванне-надзею?

– Лепей было б табе не ўспамінаць пра гэта. Але як пажадаеш… Памятаць табе ўсё, ізноў, ізноў нараджаючыся. Ніколі не страціць надзеі. Ды пакуль ходзяць па белым свеце няшчасці, хваробы, звады, пакуль хаваецца недзе мая варагіня – царэўна-гадзюка, будзе імклівае спадзяванне ад цябе ўцякаць. Разбівацца, як твая ўлюбёная зорка…

Абяцаў так ды знік у непраглядных хмарах. Мінулася навальніца, і зноўку гляджу на зямлю ў промнях сонца. Я – Бусліч, я – вечны, як белы свет, як гэта зямля. Зямля ў слядах мінулага, якія адкрывае мне ўсёвідушчы позірк. Прыгожая, ясная, чыстая… Такой белай-белай вяртае яе мая людская памяць. Не сумняваюся, бо зноў і зноў перажываю гэта кожнае птушынае жыццё, калі нясуць мяне белыя крылы ў высокае неба. Адтуль жа бачна ўсё… Лясы. Палі. Азёры.

Мяккі спеўны верас, які так трывожна кратаць лёгкім крылом…

Мяне любяць, і клічуць, і берагуць. Ды і сам я гарнуся да людскіх хацін, некалі ж быў чалавекам. Будую ля хат свае буслянкі, ды гляджу пільным усёвідушчым позіркам, што робіцца ў людзей на сэрцах. Я разумею іх, я ж некалі быў гэтакім жа. А цяпер… чорны мех застаўся на маіх плячах. Збіраю цёмную брыдоту, гляджу, каб не тулілася яна да людзей, не падманвала, не здзеквалася. І шукаю, шукаю царэўну-гадзюку, якая ад мяне хаваецца, якая мяне баіцца.

Я ведаю, што некалі яе знайду, што некалі яе злаўлю, як ведаю свае крылы. І тады знікнуць з белага свету няшчасці, хваробы, звады. Усё тое, што не дае людзям жыцця… Таму і слухаюцца маіх крылаў вятры пасланцы Перуновы. А ён памятае мяне, ніколі не ўдарыць у маю буслянку… Моцна гаспадару над усімі яго вятрамі, якія лятуць па-над маёй зямлёй. Не пускаю буры, ацішаю навальніцы. Клічу лёгкія хмары з вясновымі цёплымі дажджамі. Я ж люблю яе, маю белую зямлю. Я Бусліч. Таксама белы…

На векавечных межах…
Міфалагічна-легендарнае

Знаёмы ясень крануў за плечы доўгімі галінамі, калі апошні водбліск сонца знікаў у начным змроку. І табе маё вітанне, высокі. Сем стагоддзяў стаіш тут, мудры, на ўзгорку, куды зладжана падступаюцца лясы і палі, балоты і азёры. Адно не зважаеш на іх, вартуеш крыніцу з жывою вадою. Цячэ яна праз сенажаці ды яловыя пушчы, і няма ў яе пачатку, як і няма ёй канца. Твая вечнасць, маё імгненне. Вартуеш жыццё, як і я не хачу адкрыць шлях смерці…

Не, мне не выпадае кранаць крыніцу, не мая яна. Хачу табе сказаць, што паважаю цябе за тое, што стаіш на шляху ўсіх вятроў. Навошта зноў сюды прыйшоў, парушыў твой узнёслы спакой? Не, гэтым разам не прывёў за сабой цёмных навальніц. І не прагневаліся на мяне ані Белабог, лёгкіх яму шляхоў, ані Чарнабог, хай заблукае ў сваім вечным змроку… Пытаешся, ці буду замаўляць… Не буду, мудры, высокі. Шмат я замовіў скарбаў, шмат закляў курганоў. І шмат людзей, якія нягожа чынілі, пусціў па белым свеце ваўкалакамі… Толькі досыць ужо ўсяго гэтага. Дапамажы мне, ясны, блаславіць чалавека… Што, ты здзіўлены? Не чакаў ад мяне такога… Я рады, што яшчэ магу цябе здзівіць. Павер у яго, высокі, не пакінь без мудрай парады. Так, я ведаю, што і ты ў мяне папросіш. Не знікне крыніца з жывою вадою. Я, ведны чарадзей, табе слова даю… Я ж разумею, што такое вечнасць…

Зацікаўлена ўзіраешся, ясны. Што, лёгка згадзіўся? На бясконцы жаль, не магу вас абодвух адчараваць, не пераўзысці мне бацькоўскай волі. Так, любое пакаранне – мае межы, любая віна – мае выкупленне. Усё мае свой пачатак, усё мае свой канец… Вось і брат твой – разгалісты дуб, што мог ператвараць у каштоўны найпрыгажэйшы бурштын чалавечыя слёзы, пашчапаны на дробныя трэсачкі… Ведама, злы ты з-за гэтага на людзей. Але зрабілі тое людзі з вялікага гора… Табе не зразумець яго, ты занадта даўно быў чалавекам. Пытаешся, якое гора можа быць большым, чым сем вечнасцяў цягнуцца да сваёй каханай, чым сем вечнасцяў бачыць яе слёзы… Можа быць, убачыць, як закопваюць людзі крыніцу з жывою вадою? А можа быць, глядзець, як высыхае яна, як знікае яе гаючая сіла? Што злуеш… Хочаш дачакацца, калі з цябе зробяць сані? Так? Тады дазволь мне ўчыніць, каб жа наш жыццёвы скон ды стаў пачаткам… Я, ведны, усё прадбачу. Усё табе раскажу…

У самую чарадзейную ноч прыйдзе да цябе златакосая дзяўчына. Ад нараджэння разумее яна галасы зямлі. Але мовіў я звярам ды птушкам, каб звялі яе да цябе, і не парушыць лясун маёй волі… Што мне да яе? Да яе нічога, але закаханы ў златакосую хлопец, над лёсам якога варажылі зоркі. Яму прадказалі зашмат… Яго і хачу блаславіці чарамі, яму і прашу тваёй дапамогі. Якой дапамогі? А ўсё проста… Ты сам ведаеш, што значыць страціць каханую, ясны. Ведаеш найлепей. А ў тую чарадзейную ноч гойдаецца на тваіх галінах усялякая нечысць… Хай сабе, збірай такіх сяброў у сваім вялікім горы… Дык няхай твае сябрукі і зацягнуць золатавалосую ў ясную крону… Хоча яна чарадзеіць, няхай здзейсніцца тое. У мяне ж іншы клопат. Я хачу, каб ён быў гатовы на ўсё… Ты ж сам такое перажыў, ясны… Я хачу, каб стала яму балюча. Толькі ты можаш такое ўчыніць…

Гаворыш, што горшы я ад роднага брата. Мы яшчэ памерымся сіламі. Не параўноўвай нас, мы розныя. Гаворыш, што горшы я нават за бацьку… Што ж, табе лепей ведаць. Мой бацька замовіў вас у крыніцу і ясень, таму што быў закаханы, таму што помсціў за здраду. Не плач, высокі ясень, я не ведаю такога пачуцця… каханне… Але я скарыстаю яго вялікую сілу. Гэта проста. Як і валодаць чарамі. Як і бараніць тое, што мне належыць. Дык ты са мною? Са мною. Я і не чакаў іншага. Ты яшчэ парадуешся за сваю вечнасць, за маё імгненне на гэтай зямлі… Што? Я таксама доўга жыву? Не зайздросці. Няма чаму… Дык памятай, у чарадзейную ноч…

…Удалася яна пагоднай, самая чарадзейная ноч, тая ноч, пра якую складуць легенды. Ды што мне легенды… У іх жа ўсё прыхарошана так, што і цяжка дазнацца праўды. Але я быў сведкам таго, як усё рабілася. Скінуўшыся кажаном, незаўважаны нікім, акрамя самой ночы, кружляў я над закаханымі, над шляхам іх расстання, над высокім ясенем… Шмат я смяяўся, але не толькі смешна мне было…

…Ім не было наканавана быць разам. Зразумеў гэта з першага позірку я, ведны чарадзей, які шмат чытаў у людскіх вачах, у людскіх сэрцах. Крыўдна прызнацца, але тая златакосая была лепшая за яго, хлопца з абраным лёсам… Яна хоць бы ведала, да чаго імкнулася. А ён, небарака, ён зусім яе не разумеў. На нейкае імгненне мне зрабілася яго шкада. Мабыць, я сапраўды горшы за брата, што задумаў учыніць з ім такое… Але не, не адмоўлюся ад сваёй задумы. Таму што ўчуў сказаныя словы:

– Навошта табе нейкія чары? Забудзься на іх… Проста пакінь, як незразумелы сон… Не вядуць яны да добрага…

– Адкуль ты ведаеш? Ты што, чараваў?

– Не. І не збіраюся. І табе не дазволю…

– А хто ты мне, каб не дазваляць?

– Паслухай, я хачу табе лепшага…

– Што можа быць лепей за чары? Няўжо ты?

– Хіба я такі дрэнны?

– Не хачу цябе слухаць…

Вось і ўсё. Абвостраным кажановым зрокам я ўгледзеў нясцерпны боль у вачах таго, хто сам быў вінаваты. Так лёгка страціць, так балюча гэта зразумець… І данеслі мне чары палыновы горыч палёў і лясоў, якія бачылі іх шчаслівымі. Разбіліся водбліскі зор у азёрных люстэрках, да якіх яны дакраналіся рукамі. І паляцеў над светам расчараваны ўздых засмучанага Лады. Гэтым разам не выйшла ў цябе, сінявокі… Што ж, не яны апошнія.

Усё яшчэ нікім не заўважаны, я лунаў над іх ростанямі. Плакала златакосая, зразумеўшы, што гэта – расстанне… Што ў кожнага з іх – свая дарога. А ў хвіліну горычы мы ўсе такія слабыя… Упершыню здаліся ёй зусім зразумелымі галасы начнога лесу, якія зваблівалі за сабой. Яны клікалі, абяцаючы таямніцы. А таямніцы ды нязведаныя шляхі – лепей, чым боль адзіноты. Ідзі, праніклівая чарадзейка, тваё наканаванне чакае цябе. Што ж, хлапеча, затрымай ты яе, скажы тое, што адчуваў у тую хвіліну, і яна б не пайшла. І нічога б не адбылося. Але ты не быў гатовы… Цяжка мне з табой будзе. Ты стаяў і глядзеў, як яна ідзе ад цябе прэч, і нічога не думаў зрабіць. Я налічыў больш за трох соцень удараў твайго сэрца, я ўжо думаў, што памыліўся ў табе, калі ты нарэшце пабег за ёю.

Яе вёў начны лес напрасткі да ясеня, цябе ж крыху павадзіў заўсёды шкодны лясун. Але, усё ж узбіўшыся на след златакосай, ты ўбачыў, што спазніўся… І табе адкрылася, чалавеча, што размаўляе твая каханая з ясенем, як з роўным сабе, што бярэ ясны галінамі яе за рукі… і знікае тая ў яго густой кроне. Ты дарма кінуўся бегчы, дарма спрабаваў зноў і зноў узлезці туды, дзе некалькі імгненняў назад знікла твая златакосая.

– Позна, позна, яна сама згадзілася пайсці да нас, – здзекліва галосіць табе нечысць з ясеневай вершаліны.

– Знайду яе, адшукаю, вярну, – упарта мовіў ты, і мне спадабалася тады твая ўпартасць.

– Не, не знойдзеш, не адшукаеш, не вернеш, – рэхам азываўся табе высокі ясень ды паказваў свае пустыя галіны. – Глядзі, няма яе…

– За што вы так з ёю? – ты хацеў, ты імкнуўся зразумець.

І ты не ведаў, што яшчэ прыйдзе час твайго разумення чараў і ўсяго, што звязана з чарамі. Я цябе навучу, колькі б часу нам ні спатрэбілася… Таму што гэта галоўнае, што я павінен зрабіць.

– Ні за што… Ні за што… Ні за што… – здзеклівым рэхам адказвала з ясеня, і ты ўскіпеў гневам…

– Пашчаплю цябе, ясень, на дробныя трэсачкі…– у тваім голасе прагучала сапраўдная прага здзейсніць пагрозу.

І твая рашучасць мне спадабалася яшчэ болей. З гэтага можна было пачынаць… Ясень не зважаў на тваю пагрозу. Адно махнуў мне галінай, маўляў, споўніў, пра што казалі, далей сам рабі. Той, хто сем соцень сонцаваротаў бачыў радасці і страты белага свету, ведаў, што ты сам яшчэ не спазнаў сваёй сілы. Сваёй незвычайнай сілы…

Сілы, што пакіне тваё імя ў легендзе, якую я, ведны чарадзей, складаць пачынаю…

Падаю на зямлю і паўстаю перад здзіўленым табою ў чалавечым абліччы. Што ж, я ўмею здзіўляць… А ты зусім не рады мяне бачыць. Пытаешся злосна:

– Як знішчыць чары, што яе схавалі? Толькі ў каго я прашу дапамогі… Ты ж таксама з гэтага кодла… Не дапаможаш, не скажаш…

– Дапамагу. Скажу, – моўлю ў адказ. Гэта праўда, што я ўмею здзіўляць.

– Як? – ты ўвесь ператварыўся ў слых.

– Гэта прасцей, чым табе здаецца, але не так хутка, як табе карціць…

– Не злуй мяне, чараўнік. Кажы…

– Добра, калі ты сам просіш…

Вось так проста пачынаюцца легенды. Пачынаюцца з кахання і прабачэння, з рашучасці ўсё зрабіць… Не, трасе лістамі ясень, думаючы пра тое ж, што і я. Пачынаюцца са страты і гневу, і прагі адпомсціць… Не хаваеш сваіх пачуццяў, ясны. Не хавай, не трэба. Толькі не быць легендзе без кахання, без надзеі, без веры… Так, мне лепей ведаць. Гэта я гляджу табе ў вочы, хлапеча. І кажу табе праўду, толькі праўду. Вялікую праўду…

Кажу, што было ў свеце двое закаханых. У чарадзейную ноч, калі ўсе спалохана хаваліся па хатах, толькі яны не збаяліся і прыйшлі на спатканне. Ці доўга, ці мала гулялі, не зважаючы на дзікія спевы вадзянікоў, лесуноў, палевікоў, але ўпадабала дзяўчына высокі ясень. Дакранулася да яго, і з ясеня пацягнулася да яе белая, нібы снег, рука… Пацягнулася, і нехта салодкім голасам паклікаў ісці да іх… Узяла дзяўчына белую руку, толькі не разгубіўся яе каханы. Ухапіў яе і трымае, не дае падняцца на дрэва. А зверху нехта рагоча-заліваецца, гаворыць, што позна ўжо, што прыгажуня сама пагадзілася. Узлаваўся хлопец і зрабіўся ў сем разоў дужэйшы. Пацягнуў ды не толькі вызваліў сваю каханую, але і ўсё кодла з ясеня скінуў…

– Ды што я расказваю, не ведаючы таго, ці да душы прыходзіцца сказанае? – перапыняю я свой аповед.

– Годна баеш, чарадзей. Добра сказаў мне, што сам я вінаваты. Не спрачаюся з тым. Толькі хлопец той быў, відаць, сапраўдны асілак… Не ўсім такое ад нараджэння дадзена.

– У кожнага ёсць свая сіла. А калі няма, то ёсць прызначэнне знайсці сілу яшчэ большую. Толькі не кожны пра сваё прызначэнне ўведае…

– Гаворыш, што ёсць у мяне прызначэнне. Чарадзей, з чаго мне табе верыць?

– З таго, што хочаш ты ўбачыць яе. Хоць і ведаеш, што не быць вам разам, але не адступішся. А мне заўсёды такое даспадобы.

– Скажаш, як знайсці мне вялікую сілу?

– Падкажу…

– Падкажаш? Ізноў таямніцы…

– Што ж, кожны лёс – тямніца… Не магу табе твайго лёсу прадказаць. Не магу прадбачыць усё тое, пра што будзеш шкадаваць. Магу толькі згледзіць яго ахутаны смугою след. Павер, што і гэтага многа…

– Дык кажы пра мой засмужаны след, чарадзею. Кажы, пакуль я табе веру…

– І я сказаў табе, чалавеча. З таго, што наваражылі зоркі, мовіў жаданае, што цепліць у сэрцы многія спадзяванні. І ты мне шчыра паверыў…– Высокі ясень згодна схіліў вершаліну…

Ты пайшоў у вялікі свет шукаць сваю сілу, пайшоў здзяйсняць свой лёс. Прыходзіў да гаючых камянёў, да светлых крыніц. Слухаў пераліўную гамонку адвечных лясоў. Думаў пра тое, што былі яны да твайго нараджэння і застануцца пасля тваёй смерці. Задуменна стаяў ля ўзножжа сівых валатовак, слаўных у сказах ды песнях. Шмат пра што хацеў запытацца ў тых, якія знайшлі там свой вечны спачын. І я мог бы мовіць табе іх адказы… Але бліжэй да цябе апынуўся той лёс, чым ты чакаў. Сталі баяцца цябе лесуны, вадзянікі, палевікі… Сталі хавацца тыя, хто спрадвеку быў на гэтай зямлі. Былі яе славай, яе сілай. Не мог ты забыцца сваёй каханай, а тая, хоць і ведала, што ты яе шукаеш, не спяшалася пабачыць цябе. Да душы прыйшлося ёй чараўніцтва…

Усюды, куды б ты не пайшоў, шукаў тых, хто быў скрыўджаны на таямнічае ды неспазнанае. Сябраваў з тымі, хто аднойчы і назаўсёды ўзненавідзеў чары, не ўзлюбіў чарадзеяў. Ты хацеў зразумець, ці ёсць у іх праўда… А ў праўдзе ты бачыў сваю сілу…

Шле мне з ветрам горкі папрок высокі ясень. Наракаюць яны, спадары лясоў, палёў, азёр, балот, ні ў чым не вінаватыя перад табою. Гавораць мне, што пусціў я ў свет злое… пусціў таго, у каго няма ані сэрца, ані душы. Пэўныя яны, што не маглі зоркі варажыць над лёсам такога… Крыўдуюць, што мала я берагу іх волю, хоць мне прызначана люляць спакой пявучых бароў з сінімі азёрнымі вачыма, непрадказальных бяздонных багнаў і палёў са спелымі жытамі… Слухаць песні самых звонкіх крыніц, каб не змоўклі яны, лавіць навальнічныя хмары, якія нясуць з сабой нейчы гнеў… Прадбачыць злое, бо на тое я і ведны. І мовяць яшчэ, што бацька мой і бацька майго бацькі рабілі тое ад мяне лепей…

І яшчэ болей змяніўся ты. Зразумеўшы, што не толькі простым смяротным сынам, але і такім, добрым, незвычайным, вядомы страх, ні на хвіліну ты на гэта не забываўся. Упадабаў чыніць паляванне… Смешным табе здавалася тое, што ў іншых абуджала толькі смутак. Сталі прасіць яны, якія спрадвеку стваралі чары майго роду, каб суняў я цябе.

І здарылася так, што ў доўгіх сваіх падарожжах сустрэўся ты з ваўкалакам-людажэрам…

…Ён адымаў жыцці. Зманьваў са шляху, зводзіў у багну, дзе і хаваўся, назаўсёды пазбаўлены мною свабоды. І яшчэ ён мог лёгка прыняць любое аблічча, каб падмануць таго, каго нагледзеў сабе ахвярай. Як мовіў мне той багнік, які не выпускаў яго са свайго валадарства, занадта не любіў свет людскі… Я ж сумняваўся ў тым, што любіў ён хоць бы і свет чарадзейны, таму і адняў у яго самае дарагое – поўню неабсяжных лясоў… Ён ніколі таго мне не даруе, бо не ўмее дараваць… А ты, чалавечы сын, ці ўмееш?

Я не бачыў сам, як вы знайшлі адзін аднаго. Той, хто не цярпеў чараў, знайшоў таго, хто не выносіў людскі дух. Але мне расказалі заўсёды цікаўныя балацянкі…

…Ваўкалак, пачуўшы твае крокі, скінуўся старым падарожным, што збіўся са шляху ды не можа выйсці з дрыгвы.

– Дапамажы, чалавеча, узбіцца на якую дарогу, – ласкава папрасіў цябе.

Толькі ты не паддаўся на такія хітрыкі. Зразумеў, хто перад табою. Запытаў яго:

– Адкуль жа ты прыйшоў, вандроўнік?

– Здалёку, сынку, здалёку…

– А куды крочыш па такой багне?

– Туды, куды ты так хочаш дайсці, але ніяк не дойдзеш…

Ды прагна глянуў табе ў вочы. Падгледзеў твае прыхаваныя жаданні, у якіх ты сам сабе прызнацца не хацеў. Глянуў ды мовіць салодкім голасам:

– Ідзі да сваёй чараўніцы, хлапеча. Ідзі, а я падкажу…

– Што падкажаш? Да якой чараўніцы? – не адразу зразумеў ты.

– Той, якую пад высокім ясенем ты не ўтрымаў… Усё яшчэ кахаеш яе?

– А як жа…

– Мабыць, хочаш ведаць, дзе яе знайсці?

– А як жа…

– То хадзем са мною.

– А як жа…

Пайшоў ваўкалака, сочачы адным вокам, ці ідзеш ты за ім следам. А ты прайшоў колькі крокаў, спыніўся ды зноў пытаешся:

– А скуль ты ведаеш, чалавеча, дзе цяпер мая каханая?

– Вятры жыцця падказалі…

– То, мабыць, ты не просты вандроўнік?

– Мабыць, не просты…

І зноў трошкі ідзяце. Толькі не рушыш ты за ім проста ў багну… Зноўку мовіў, як быццам вагаючыся, як быццам спадзеючыся…

– І шмат каму твае вятры жыцця дапамаглі?

– О, усім, хто меў ласку шукаць у мяне дапамогі…– упэўнена засмяяўся ваўкалак. – Большай дапамогі шукаці не будуць…

Ён многа людзей зводзіў з дарогі і ўжо адчуў, што ты ад яго не ўцячэш. Вось такія, якія сваімі нагамі ішлі да яго, весялілі людажэра найболей. Яны не мелі сілы змагацца… І ён ахвотна адказваў табе, пакуль не пачуў:

– Кажуць, што адзін балотны ваўкалака памрэ ад рукі таго, на каго ніколі не падумае… Твае вятры жыцця нічога пра тое не данеслі?

Сказаў так ды пхнуў ваўкалака ў дрыгвяністае акно, куды той даў нырца з галавою.

Толькі не доўга табе давялося радавацца сваёй хітрасці…

Не выйшаў ты яшчэ з балота, як раптоўна з-за купін выскачыў проста насустрач… той самы людажэра. Ды ў сваім сапраўдным абліччы…

Блізка-блізенька падбег да цябе ваўкалака, ціха-ціха прашаптаў:

– Не табе, слабы сын смяротны, здабыць мне смерць…

– А чаму так? – не спалохаўся ты.

– А таму, што знайшоў я вялікую сілу.

– І дзе ж яна? Пакажы сваю сілу, забі мяне…

– Там, дзе табе не пабачыць… Хадзем, пакажу… Уведай тое перад смерцю…

Гэтым разам ты ішоў за ім след у след. Брылі вы доўга, аж пакуль не дапалі да празрыстай крыніцы, што хавалася – дзіва дзіўнае – у самай непраходнай багне. І ноччу, і ў самы ясны дзень адбіваліся ў крынічнай вадзе іскрыстыя зоркі. Плавалі, як сапраўдныя, жывыя, нібы гэта перакулілася ў тую крыніцу само высокае неба. Не мог схаваць ты сваё захапленне, пабачыўшы такое…

– Глядзі, гэта – зорніца, – мовіць табе ваўкалак. – Напіўся я халоднай вады і стаў дужым-дужым… Глынуў зорку, і ніхто цяпер не можа мяне перамагчы… Таму што нельга перамагчы крынічную прагу жыцця і зорную вечнасць змагання. У іх – веліч ляснога шолаху і замова палёў… У іх – бясконцае мноства мінулых і будучых жыццяў… Але ў гэта трэба паверыць, на гэта трэба спадзявацца… Ты ж страціў спадзяванне разам з каханай, якую б ніколі не змог утрымаць. Ні ля ясеня, ні ў жыцці… Мне нават не шкада цябе, чалавеча.

І яшчэ сказаў, каб глянуў ты ў крыніцу апошні раз ды падрыхтаваўся памерці…

Глянуў ты ў крыніцу-зорніцу ды скочыў проста ў яе нерат. Ваўкалак жа за табою…

Мабыць, глынуў-такі той зорнай халоднай-халоднай вады. Можа быць, што і праглынуў нейкую люстраную зорку. Хто ж ведае, можа, што і знайшоў моцы паверыць… у сілу зямлі і сілу вады, якія цябе вырасцілі. Сілу паветра і сілу агню, праз які табе яшчэ трэба будзе прайсці. Цяжка мне пра тое казаць… Але пэўна ведаю, што з той зорніцы вярнуўся, вылезшы на дрыгвяністы бераг – на белы свет – толькі ты адзін. Ваўкалак застаўся ў крыніцы…