Текст книги "Мой дзень пачынаецца (зборнік)"

І яшчэ ведаю, бо казалі са шчырым здзіўленнем балацянкі, што ўсё ж не памёр ваўкалак. Калі ты ўжо хацеў ісці, адбілася сярод зорак у роўнядзі вады яго крыважэрная пашча… Гукнуў ён цябе, і ты на некалікі імгненняў спыніўся:

– Хлопча, мудры, паслухай мяне, каб не шкадаваць табе апасля…

– Чаго табе яшчэ?

– Не ўсё сказаў табе той чарадзей…

– Што ж ён не сказаў з таго, што ты сказаш?

– А ты паслухай… Чары адкрылі ўсім вартым тое вяшчуннае прадказанне…

І мовіў табе з крыніцы ваўкалак, што ратаваў хлопец сваю каханую, калі ўзяла яна белую ясеневую руку, што ўзлаваўся хлопец і зрабіўся ў сем разоў дужэйшы. Пацягнуў ды не толькі вызваліў сваю дзяўчыну, але і ўсё кодла нечысці з ясеня скінуў… Лесуноў, пелевікоў, вадзянікоў, балотнікаў ды ці мала яшчэ каго… Сціхнуў рогат, пачуўся жалобны плач. Сталі тыя, якія хацелі забраць прыгажуню, прасіці-маліці, каб ускінуў іх хлопец назад на ясень. Пагардліва глянуў на іх асілак ды пацягнуў да багністай прорвы, што ад ясеня была не так далёка. Заплакалі тыя ясеневы сябрукі яшчэ гарчэй, скарбы вялікія хлопцу абяцаюць, абы не кінуў ён іх у бяздоннае балотнае вока…

– Навошта мне вашыя скарбы, – мовіў хлопец у адказ. – Грошы буду здабываць працай рук сваіх, а большага мне і не трэба…

– Мы не грошы прапануем табе… Гэта больш вартае…

– Што ж для вас, нячысцікаў, больш вартае за грошы?

– Тое, што і для цябе, чалавеча… Пашана. Слава. І памяць, памяць бясконца доўгая за тое, што ты зробіш…

Зацікавіўся малады асілак:

– Што ж гэта такое? Кажыце…

– Дай спачатку слова, што пасадзіш нас назад на ясень…

– Так і быць, пасаджу… То кажыце, але калі падманіце, то кіну вас у прорву.

– Не, не будзем табе маніці… То слухай…

Зладжана загаманілі лесуны ды вадзянікі пра тое, што настане хутка час, калі трэба будзе ратаваць людзей. Здарыцца вялікая бяда. Абудзяцца варожыя чарадзействы чужой зямлі. І тады прыляціць з чужыны цуда-юда, прынясе з сабою смерць і няволю… Цяжка будзе з ім, моцным, крылатым, змагацца. І тады той, хто зможа гэтае цуда-юда перамагчы, будзе абраны князем. І атрымае пашану, славу, памяць. А пра нялічаныя багацці не трэба і казаць… Але, каб выйсці з той бойкі жывым, трэба слаўнаму асілку разгадаць таямніцы таго страшыдлы… Тыя таямніцы схаваныя ў скарбах, якіх яшчэ ніхто не здабыў. Адно спадары лясоў і вод падказаць шлях да тых скарбаў могуць…

Распавёў гэта табе ваўкалак ды змоўк, чакаючы твайго слова.

– І як жа тыя скарбы здабыць? – звярнуўся ты да крыніцы-зорніцы.

– Гэтага я табе не скажу, – мовіў ён табе з крыніцы. – Табе і чарадзею твайму помсцячы, толькі адно навяшчую… Хутка настане час, калі паўторыцца вялікая людская бяда. Вернецца цуда-юда, прынясе з сабою няволю, гора і слёзы. Людскія слёзы… Табе, сын чалавечы, на іх глядзець… А паратунку не ведаць…

– Не табе аднаму вядома, як перамог той асілак чужынскага цуду-юду…

– Не мне аднаму, – задаволена ўсміхнуўся ваўкалак. – Стаяў ты на самым вялікім кургане, насыпаным на вечны спачын… Хто, ці ведаеш, спіць у ім?

– Даведаюся, калі ты мне скажаш…

– Той самы асілак, які здабыў перамогу сваёй смерцю… Не суджана яму было стацца князем. Пасмяротнай была яму і пашана, і слава.

– А пра цябе, людажэра, ніхто ніколі і не ўспомніць. – Ты нахіліўся над крыніцай і скалануў люстраны адбітак ваўкалакавай пашчы.

– Ты зноў памыляешся, хлопча, – яшчэ паспела мовіць тая. – Я буду памятаць пра ўсё, стаўшы вадою, стаўшы травою… Буду ў цяжкую хвіліну перабягаць табе шлях… Азывацца ў ваўчыным выцці з самай глушэчы, калі ты будзеш крочыць праз лес адзін у зімовую ноч… Глядзець у вочы з ваўчыным сонейкам, калі будзеш успамінаць пра страчаную каханую… Павер мне, што гэтага досыць…

Знік ваўкалак у зорнай крыніцы, і зноў толькі нябесныя халодныя адбіткі замігцелі ў ёй. Празрыстыя, глыбокія… Як чалавечая душа, што знайшла свой найдаражэйшы скарб… Як быццам дзіўная крыніца мела сваю волю, мовілі мне пра яе праніклівыя да ўсяго незвычайнага балацянкі. А яшчэ дадалі пра тое, што пакрочыў ты ад іх балота сумным-сумным… Нібы страціў некага, пра каго табе палоніць душу жальба.

А ты ж, хлапеча, хоць і годна сказаў ваўкалаку, але пра змаганне сваё з цудам-юдам не думаць не мог. Вяртаўся зноў і зноў на самы высокі курган, дзе спачываў слаўны волат… Ён перамог, але не застаўся жыць, хоць быў лепшым за цябе. Ты думаў так хоць бы таму, што ён здолеў ратаваць сваю каханую… Здолеў тое, чаго не здолеў ты. Глядзеў на курган – вечны спачын героя – і быў упэўнены, што я не так сабе з’явіўся табе пад высокім ясенем. І я быў рады, што ты пачынаў пакрыху разумець…

Мы сустрэліся з табою зноў, калі залівалі зямлю восеньскія дажджы. Яны апавядалі свету пра тое, што было ў мяне на душы… Гайдалі палынны горыч на кургане несмяротнасці, калыхалі пякучыя слёзы і вечнае захапленне… Мне заўсёды балюча тут быць. Хочацца плакаць, але думка пра подзвіг, які вышэй ад слёз, не дае праліць ані кроплі. Ты адчуваў тое ж, што і я. Хацеў заплакаць – і не мог… Ты думаў пра яго, пахаванага ў гэтым кургане…

Не азірнуўся на мяне, калі я стаў поруч з табою. Я сказаў табе, што ты здолееш перамагчы. Сказаў табе пра тое, чаго не здзейсніць ты болей за ўсё баяўся…

– Якім ён быў, чарадзей? Ты ж ведаў яго…

– Ведаў. Ён нібыта твой родны брат. Такі ж слаўны, такі ж смелы…

– Ён хацеў жыць…

– Ён і цяпер гэтага хоча… Глядзі, як цягнецца да сонца трава на ягоным кургане. Нават пажухлая, яна змагаецца за кожную хвіліну жыцця. А калі пільна ўслухаешся, то пачуеш, як ён вітаецца з табою. І я, чарадзей, бачу, што цяпер не толькі мы на кургане, але і ён стаіць побач… Не пайшоў ад сваёй зямлі, не можа яго душа расстацца з ёю.

– Мабыць, ты можаш з ім пагаварыць?

– Магу. Пра што ты хочаш спытаць?

– Чаго болей за ўсё той цуда-юда баіцца?

– Болей за ўсё баіцца… чалавечнасці… Не можа яе зразумець гэтае цікаўнае да ўсяго новага стварэнне…

– Ізноў твае чарадзейныя таямніцы…

– Зусім не. Дазволь і мне ў цябе спытацца. Дзе скончыцца сіла і пачнецца ахвярнасць?

– Хіба я ведаю…

– А павінен ведаць, сын чалавечы…

– Адкажы мне і ты, чарадзею… Чаму з усіх ты выбраў мяне? Не лепшы ж выбар…

– Спытай у зорак, з чаго варажылі яны над тваім лёсам…

– Гэта ты можаш у іх спытаць…

– У іх – не магу. Яны – вечныя, халодныя да чарадзейнанага слова… Што ж, сын чалавечы, абяцаю ніколі цябе не пакінуць…

І ты згодна прамаўчаў. А я не ўзляцеў кажаном, не знік з кургана чорнай віхурай. Я б абразіў яго памяць, так учыніўшы. Я б знявечыў той апошні раз, калі ты, слабы чалавеча, можаш паглядзець мне ў вочы, можаш спытаць… Ціхай хадою пакінуў за спінаю курган… І што табе ведаць пра апошняе расстанне, хлапеча… Нічога. І я не ваўкалака, каб табе пагражаць…

Ужо мінулі яловыя лясы, што, нібы вечныя стражнікі, абступалі курган, калі ты дагнаў мяне. Што ж, будзеш так пастаянна рабіць, то аднойчы спознішся назаўсёды…

– Пачакай, чарадзею. Скажы мне, яна там, з усімі вамі, з чарамі сваімі, шчаслівая?

– Яна шчаслівая. І яна аднойчы знойдзе цябе…

Ты паглядзеў мне ў вочы. Шмат сілы… шмат спадзявання… Добры позірк.

– Пра што яшчэ спытаеш, хлапеча?

Толькі дарма я думаў, што ты нічога не зразумеў:

– Ты абацяў ніколі мяне не пакінуць… Ніколі – гэта занадта доўга. Але я рады, што трохі часу адбярома ў вечнасці. Люляй белы свет, ведны чарадзею…

– І белы, і цёмны, сын чалавечы…

Ісці ад белага свету да цёмнага і вяртацца назад – гэта мой лёс. Хто ведае, можа таксама наварожаны зоркамі. Хоць гэтых вечных, абыякавых, я не люблю. Але ніколі не мог прадказаць іх, ясных. Ніколі не мог дазнацца свайго лёсу. І казаў мне высокі ясень, што ў гэтым і толькі ў гэтым кажуць мне і белы, і цёмны свет сваю спагаду. Я быў не згодны з ім. Тым, што ты ведаеш, можна валодаць. На што мне ясень заўжды адказваў, што міласэрнасць – у невядомасці, міласэрнасць – у спадзяванні. Што ж, ён некалі быў слабым чалавекам. Не маўчаў у адказ ясны. Казаў, што хацеў бы ім і застацца…

Я люблю ўсё прадбачыць. Толькі трэба ж такому здарыцца, што прынёс мой чарадзейны лёс неспадзяванку. Палыхнулі гневам чары чужынскай зямлі, учынілі тое, чаго я аніяк не чакаў. І не змог я абараніцца-чарадзеіць, не змог сплесці чары ад устрывожыных лясоў, азёр, балот… Ідзі ж да мяне, мой вораг, я з нецярпеннем чакаю цябе…

І ён прыйшоў… Закрылі злыя крылы паўнеба, а чорны дым з пашчы заслаў сонца ад белага свету. Полымя спапяляльнага гневу шуганула па зямлі. Задрыжэлі курганы-валатоўкі ад ягонага смеху. У сполаху ўцякалі людзі, думалі, што гэта так выглядае смерць… Яны, бадай, не памыляліся. Цмок, празваны цудам-юдам, нёс толькі смерць. Але пакуль што ён не спяшаўся забіваць. Шукаў, прагна шукаў са мною сустрэчы… Лётаў, але і па зямлі хадзіў, ныраў у глыбокія азёры… Думаў, што я хаваюся там. Але не трэба было мне хавацца…

– І навошта табе такое відовішча? – я ўсміхнуўся яму, выходзячы насустрач. Нібыта ласкава прывітаўся. Ён прыглядаўся да пакінутай людзьмі вёскі. Ад няма чаго рабіць збіраўся яе падпаліць.

– Чарадзею, я хачу есці. Ты прыйшоў мяне накарміць? – Як і я, ён хацеў выглядаць шчырым.

– Я прыйшоў цябе прагнаць. Няхай корміць цябе твой гаспадар, – нібы таргануў цмока за вусы. Весела і небяспечна.

– Мой гаспадар паслаў мяне карміцца ад іншых зямель. – Глянуў ён нявіннымі вачыма. – Мо дамовімся, чарадзею… Давай мне горшых, здраднікаў і забойцаў, няхай буду пакутваць, жуючы іх горкія косці. Але чаго не зробіш для сябра…

– Ці паверыш, сябра, але няма на маёй зямлі здраднікаў, няма і забойцаў. Няма каго табе аддаць…

– Вой-вой… Як жа так? Няўжо ты ўсіх-усіх выхаваў? Стагоддзя не прайшло, як патрапіў я ў няволю з тваёй чарадзейнай ласкі. А твая зямля стала такая белая-белая… Аж прыемна сюды прыляцець.

– Вяртайся назад, Крагавей, – я наўмысна назваў яго сапраўднае імя, вядомае нямногім. – Тут няма анікога, хто рады цябе бачыць…

– Мо прагоніш?

– А і праганю.

– Чаго ж ты марудзіш?

– Табе апошнюю ласку зрабіці хачу. Як надзейнаму былому сябру…

Захлынуўся цмок ад смеху, успыхнула полымем пакінутая вёска.

– Ты заўсёды ўмеў смяшыць, чарадзею. Дык і я цябе павесялю. Ідзі сюды…

Паплылі прэч ад мяне зямля і неба, як ні моцна я быў з імі звязаны, як ні трымаўся за іх. І праз колькі імгненняў, падхоплены Крагавеевымі чарамі, устаў я на калінавым мосце. Вечным памежжы жыцця і смерці… Ні скрануцца з яго, ні сысці…

– Зробіш крок наперад – памрэш, як памірае смяротны. Зробіш крок назад – таксама памрэш… – заліваецца ад смеху цуда-юда. – Ну як, ці добра я жартую, чарадзею? Але табе, як сябру, зраблю я ласку. Глядзець і чуць ад гэтага калінавага моста, як паядаю і пабіваю я тваю зямлю…

Калыхаўся ад ягонага смеху калінавы мост. Цяжка стаяць на ім, не робячы аніводнага кроку. Але адно я павінен зрабіць…

– Не табе прыдумаць сапраўднай пакуты, Крагавею. Не можа гэта зрабіці той, хто не хоча ведаць анічога пра людскасць…

– Ты гэта пра каго? – радасна пыхнуў Крагавей. – Пра таго хлопчыка, які не любіць чараў? Спадзяюся, ён добры… на смак… Га?

– Пра яго, Крагавейка. Ты зноў будзеш пераможаны. Я ведаю гэта, як зоркі ведаюць чалавечы лёс. І весела мне будзе пабачыць тое ад калінавага моста.

– Няўжо? – Зацікаўлена зіркнуў Крагавей чорнымі бліскучымі вачыма. – Дзе падвох, чарадзею?

– Я проста сказаў табе праўду. Ідзі хутчэй насустрач сваёй смерці, бо стаміўся я ўжо цябе забаўляць…

– Не клапаціся, чарадзею, твая зямля чакае мяне…

– Крагавей… – Я глянуў цмоку ў вочы, рызыкуючы страціць волю і памяць. – Табе не доўга па ёй хадзіць…

І цуда-юда памчаў. Зацікаўлены, прагны да людскіх пакут. Гатовы сцвярджаць сваю сілу смерцю і знішчэннем… Гатовы да вялікай крыві… І… гатовы ўсумніцца ў сабе. Занадта ўпэўненым я быў на калінавым мосце. Занадта пагардлівым для таго, каму анічога не засталося… Ты ўжо быў пераможаны, Крагавей. Я проста веру, што ўсё паўторыцца. Дзеля цябе, добры сын чалавечы…

Ты застаўся адзін, слаўны хлопчык… А гэты цмок быў страшным… Ты шукаў мяне ля высокага ясеня, шукаў у квітнеючых палях і непраходных пушчах, калі надарылася бяда. Я не змог табе дапамагчы, як стаў лютаваць змей Крагавей. Прыйдзе з чужой зямлі, людзей паядае, а якіх не з’есць – пабівае… Мала хто насмеліцца з ім пабіцца, а гэтых, нямногіх смелых, хутка напаткае жахлівая смерць ад цмокавых кіпцюроў… Доўга думаў ты, як цуды-юды пазбыцца, і нарэшце прыдумаў чары ад чалавечай душы, ад простай працы, што спарадзілі маё нямое здзіўленне…

Сабраў такіх, як і сам, адчайных ды смелых, і сталі вы рабіць вялізную-вялізную саху. Дубы векавыя для яе валілі, жалеза з усяго краю збіралі. Зрабілі акурат такую, што толькі Крагавея ў яе і запрэгчы. І схавалі яе… Навошта? Я глядзеў на тое ад калінавага моста і не ведаў…

Толькі не спыніўся ты. Стаў дзеля чагосьці з дружынай камяні цягаць, з іх вежу высокую мураваць. Якраз там змураваў, дзе цмок найчасцей з’яўляўся. Змуравалі вы тую вежу, як лялька, прыгожую, белую, ды схаваліся ў ёй. Няўжо будзеце да скону там хавацца?

Нядоўга і пабыў ты з хаўруснікамі ў каменнай схове. Ляціць Крагавейка, пнецца, аж пыл перад ім курыць. Убачыў белую вежу, зацікавіўся, спыніўся. Заўсёды быў такім цікаўным… Ды пытаецца:

– А хто ж, хто ж у новай каменнай хатцы жыве?

А ты, хлопча, яму у адказ мовіш:

– Я жыву… Асілак, які будзе з табою біцца…

– Дык выходзь, устань перада мною, памераемся сіламі.

– Боязна мне… Шмат ты слаўных воінаў забіў. Так жыць хочацца…

– Дык чаго ты, пудзіла, увесь свет смяшыш? Разнясу твой каменны дом ды цябе глыну!

– Пачакай, цмок, не губі людзей. Калі ты пралізнеш трое жалезных дзвярэй, я сам табе ў пашчу скочу…

– Хай сабе так…

Лізнуў цуда-юда раз – з’еў першыя дзверы, лізнуў другі – і прадыхнуў другія дзверы, лізнуў трэці – і праглынуў трэція. Ды бубеніць прама ў вежу:

– Дык дзе ты там, слаўны асілак? Рабі, пра што казаў… Праверу, які ты на смак…

Я не паверыў, калі ты ўхапіў цмокаў язык жалезнымі кляшчамі ды ўзяўся паганага малаціць па галаве чым папала. Знямеў ад спуду Крагавейка, дрыжыць увесь, слова мовіць баіцца. А дружына твая тым часам давай яго ў саху запрагаць…

Таргануўся Крагавей раз, таргануўся другі – ні туды ні сюды. Моцнай аказалася дубовая саха. Ды і вежу так сабе разбурыць не ўдаецца… А ты ў яго пытаешся:

– Ну што, пудзіла паганае, будзем мірыцца ці будзем далей біцца?

– Замірымся, слаўны асілак, – просіць літасці цмок.

– А не будзеш болей да зямлі маёй лётаць?

– Не ведаю…

– Ах, не ведаеш!

І ўзяўся ты на Крагавейку баразну гнаць. Першы дзень аралі вы поле, на другі – аралі лес, аж пакуль на трэці не даараліся да вялікай ракі. Знямогся паганы саху валачы, пыхі болей не кажа. І зноў ты маеш яму сказаць:

– Ну што, пудзіла паганае, будзем мірыцца ці будзем далей працаваць, зямлю ўрабляць?

– Мірыцца, мірыцца, – адразу згаджаецца цмок. – Ніколі не буду болей у твой край лётаць, за мяжу заступаць…

– Дык глядзі ж! Будзеш памятаць, дзе мяжа, чужынец, сам яе праараўшы…

Адно не змог цуда-юда пазбыцца паганай прагнасці:

– Шкада, не лётаць мне болей над белай зямлёй… Толькі і твой паважаны чарадзей не будзе болей па ёй хадзіці. Пакінуў я яго на калінавым мосце, адкуль ні вяртання, ні ратавання няма і не будзе…

І ўсміхнуўся я тут, на калінавым мосце, таму што дарма ён так сказаў…

– Гайда! Бух! – загадаў ты цмоку. Маўляў, скачы ў раку.

Няма чаго Крагавейку рабіць. Скочыў у самую строму. Сахі пазбыўся, ледзьве не ўтапіўся. Але ўсё ж здолеў вынырнуць ды паляцеў хавацца ў сваю нару. Прыляцеў ды кажа свайму гаспадару, дзе мяжа прайшла… Ды яшчэ мовіць, што не будзе болей ніколі лётаць да белай зямлі. Другі ўжо раз пераможаны яе асілкамі.

Далятае цмокаў сполах да калінавага моста… Звініць калінавы мост. Ён не любіць слабых. П е чалавечы смутак, сілкуецца чалавечай жальбай… Таму няма такой сілы, якая б пераўзышла ягоныя чары. І няма такіх чараў, якія б перашкодзілі мне, веднаму чарадзею, вярнуцца да роднай зямлі…

Доўга я вызваляўся з калінавай пасткі… Доўга чакаў… Доўга спадзяваўся… Але адпусціў мяне калінавы мост. Я пераканаў яго, разумнага, жывога, што не прыйшоў яшчэ мой час перайсці на той бок… Я вызваліўся адтуль, адкуль яшчэ нікому не ўдавалася пайсці, я вярнуўся да роднай зямлі. Я так хацеў сустрэцца з табою, чалавеча, з наканаваным зорным лёсам. Але я спазніўся…

…Так непапраўна спазніўся.

Стаіць твая высокая белая вежа, цягне да сябе позірк. Буяюць вакол яе зялёныя лясы. Яны вясёлыя, як і людзі, што любяць іх прыгажосць. І ўсе яны на свой лад пяюць шчаслівыя песні, баюць цікавыя казкі, апавядаюць слаўныя легенды. Легенду пра цябе, смелы хлопчык. Легенду пра тое, як праклаў ты векавечную мяжу, з-за якой ніколі болей не адважыўся паганы цуда-юда прыляцець у наш белы край… Ніколі болей не зазналі гора людзі… Бароніць мяжа зямлю і людзей…

Шэпча мне высокі ясень, што не спадзяваўся болей мяне ўбачыць. Маўляў, што ж, што цяпер, чарадзею? Гаворыць, што трымаюць чары маёй зямлі тую мяжу, бо я так хацеў… Гэта праўда, я так хацеў абараніць цябе, стоячы на калінавым мосце, што пажадаў немагчымага… Я так хацеў, каб ты жыў…

І яшчэ шуміць мне высокі ясень… Мовіць пра твой курган у яловай гушчэчы. Паўстаў ён на месцы той багны, дзе перамог ты ваўкалака. Вартая была перамога… Але не магу я ісці туды, не магу падняцца на твой курган. Не магу табе сказаць… Кратае ясны мяне за плечы, нагадвае, што чакае мяне твая душа, чакае, не хоча пайсці ад сваёй зямлі…

А я не магу… Хоць і ведаю, што быў ты абраны князем і слаўна княжыў. Хоць і бачыў ты шчаслівыя дні пад высокім ясенем, бо знайшла цябе твая чараўніца… Хоць і славіць цябе легенда, называючы ўмелым кавалём, адораным незвычайнай сілай, які за подзвіг свой займеў пашану… Я не магу…

Кажа мне ясень, каб тварыў я новую легенду. Апекаваў новага чалавека… Не хачу таго болей. Не змагу таго болей. Паўсталі векавечныя межы на зямлі, дзе спрадвеку ўжыліся свет людскі ды свет чарадзейны… Не пераўзысці векавечных межаў…

Лесавік, вадзянік, палявік
Міфалагічны трыпціх

Лесавік

Задумаў аднойчы стары пушчанскі лясун-лесавік стаць зычлівым, ласкавым, добрым. З людзьмі пасябраваць… Вырашыў так дый годзе. Разважыў усё як след, па сцежках зглушэлых прайшоўся. Зайцам, вавёркам строгі наказ даў:

– Людзей не крыўдзіць, капусту ды моркаўку з градаў не цягнуць, шышкамі не кідацца…

Здзівіліся зайцы і вавёркі. Нічога ж яны з гэтага і так і не рабілі, сумленна жылі з таго, што даваў ім лес.

– Ну і што? – сказаў паважна лесавік. – Не рабілі, а раптам уздумаеце? Дык я вам напярод сказаў, што не трэба так…

Пакланіліся зайцы ды вавёркі лесуну, пайшлі па сваіх справах: траўкай салодкай ласавацца, грыбы ды шышкі збіраць. А лесавік той прысеў на замшэлы пень ды ўзяўся думаць думу: «Гэта праўда, зайцоў ды вавёрак я папярэдзіў. Але ж у маім лесе яшчэ процьма іншых звяроў… Ці ж пагодзяцца лісы не красці з вёсак курэй? А каб які воўк ды не сцягнуў са статку ягня? Ды і мядзведзі ў зладжаныя чалавечай рукой вулейкі за мёдам лезуць… Як жа мне так зрабіць, каб і гэтых усіх не зачапіць, але ж і добрым, спагадлівым да вясковых стацца?..»

Засяродзіўся лесавік, толькі адно ў галаве і трымае. Упадабаў вясёлыя перагукванні, калі збіраюць дзяўчаты грыбы, ягады. Адно шкада, як хутка збягаюць з лесу, напалоханыя рэхам, што ён, лясун, ад душы цягне-выводзіць… Палахлівыя яны, навошта ж так… А якая любата цікаваць за паважнымі, ціхімі зялейніцамі, што прыходзяць з тых жа вёсак па лекавыя расліны. І хаваць, удаючы адну кветку іншай… І чаго ж турбавацца-скардзіцца? Дарма ўсё гэта… А калі зімой звонкая сякера валіць сухастоіну? От ужо задавальненне! Зладзіць увішны працаўнік добры воз, а з лесу выехаць не можа… Ён, лясун, дражніцца, па лесе водзіць-кружляе. Учуе чалавеча лясны подых, падхопіцца, схамянецца. А вясёлы лесавічок, так падкраўшыся, яшчэ і лясной птушкай прывітанне пракрычыць:

– Як добра я цябе напалохаў! Ды працуй, працуй, не бойся… Слухай, а давай сябраваць?

Але нічога не адкажа яму чалавеча, яшчэ і ўздыхне цяжка-цяжка, як быццам не разумеючы ягоную, лесунову, мару-спадзяванне… Дык якое ж тут вясёлае сяброўства? Скруха адна… А вось каб з людзьмі ды пагадзіцца… Каб не крыўдзіліся яны, калі лесавік-лесавічок будзе палохаць. Ён жа, як на тое, любіць гульні. А звяры гульняў не разумеюць, дык і нецікава з імі.

Думаў-разважаў так лесавік і вырашыў парадзіцца з суседам-вадзяніком. Пайшоў у госці…

Вадзянік

А вадзянік задаволена драмаў у ціне і бачыў прыемныя сны. Плёхаліся непадалёку зялёнавалосыя русалкі, ленаваліся збіраць водарасці, скарыстаўшы тое, што засталіся без прынукі. Вадзянік жа не спяшаўся прачынацца. Бачыў у сне, што вялікім-вялікім зрабілася ягонае валадарства. Там, дзе раней былі нізкія агароды, плаваюць маленькія цікаўныя рыбкі. А людзі ходзяць па кладках, вітаюцца з ім, вадзяніком, дораць русалкам такія любімыя імі ручнікі, кланяюцца нізка. І такі вясёлы ва ўсіх настрой, які бывае толькі вясновай паводкай. Але ж не, зусім не вясна гэта. Цвітуць лілеі на вялікай вадзе, якая забралася і на ўскраек лесу, і на палявое ўзмежжа. Ды такое хараство навокал, што аж заліўся радаснымі слязьмі вадзянік і з таго прачнуўся.

Агледзеўся па баках. Прыкрыкнуў на русалак, якія, плёхнуўшы хвастамі па вадзе, кінуліся на ўцёкі. Агледзеўся яшчэ раз і… зніякавеў-засумаваў. Толькі сном была тая жаданая, такая прыгожая мара. А што зрабіць, каб жа абярнулася явай, ён, сівавусы, не ведае… А яго ж яшчэ і русалкі не слухаюцца. Бяда адна дый годзе…

– Што, братачка, зажурыўся? – раптам пачуў вадзянік і ўбачыў свайго даўняга сябрука-лесавіка. – Што за гора з табой прычынілася? Возера ў цябе ладнае. І ад лесу, і ад поля добра захоплівае. І вёску з яго ты бачыш. Ды не адну. Чаго табе смуткаваць?

– І нічога я не захопліваю. Падумаеш, тры яліны твае ў маё возера глядзяцца. Дык самі ж ваду маю і п’юць, – адказаў-прабурчэў вадзянік. Калі быў не ў гуморы, мог адно сварыцца ды папракаць. – Кажы, лесавы, п’еш маю ваду? Га?

– З цябе вып’еш! – зазлаваў адразу лясун. Хоць ён вадзяніка і меў за сябра, але ж быў упэўнены, што розуму ў таго меней, чым у зайчаняці.– Сам шышкі ад тых ялін крадзеш!

– Дык ты ж у мяне тымі шышкамі кідаешся!

– Я не кідаюся, я – баранюся. Бо ты ж – злосны захопнік!

– Я? Я захопнік? – задыхнуўшыся ад абурэння, не адразу знайшоўся вадзянік.

– Ты! Ты захопнік!

– А ты?!

– А я хто?

– А ты лясун!

– А я лясун!

– А я хто?

– А ты разумны, як прытопленае бервяно!

– Вось бачыш, сам кажаш, што я разумнік! – пераможна надзьмуўся вадзянік, запырскаў вадою з вусоў, горда прызняўшыся над азёрнай роўняддзю. Сядзеў так, ажно пакуль не пабачыў, як лесавік ціха заходзіцца ад смеху.

– Дык ты, братачка, з мяне злосна здзекуешся? – ласкавенька прашаптаў пакрыўджаны вадзянік, зачарпнуў жвіру шырокай жменяй ды з усёй радасці шпурнуў у лесавіка-«братачку».

Жвір ды глей мякка абляпілі замшэлага лесавічка. Той страсянуўся ад нечаканасці ды перастаў смяяцца. Мыцца ж цяпер – не адмыцца…

– Ах ты ж, вадзяніла шкоднае!!! – загукаў жвірова-глеісты лясун, прычарадзеіў сабе ладную дубоўню ды з усёй шчырасці плёхнуў па вадзе там, дзе толькі-толькі быў вадзяніла.

– А я ўжо тут! А я ўжо тут! Не папаў, не папаў! Сам ты разумнік, як паваленае гнілое бервяно! – булькаў, падскокваючы, вадзянік.

Скасавурылася ўсё лясное валадарства. Пахмурна, як варожа, паглядаюць на возера цёмныя яліны. Пагрозліва-прытоена зашумелі, загулі магутныя дрэвы-волаты… Ды і возера ў адказ не маўчыць. Усхадзілася хвалямі, задрыжэла ад гневу. Вось-вось выплеснецца са сваіх берагоў!

Плешча лесавік па вадзе з ўсяго пляча, кіпіць, злуецца. Ужо і вадзянік не бароніцца аднымі кпінамі. Зачэрпвае ў прыгаршчы тройчы болей, чым на вока здаецца, ды кідае-ліе проста ў твар лесавіку.

– Папаўся ты, вадзяніла!

– Не, лесавічок, гэта ты цяпер не ўцячэш!

– Будзеш ведаць, як да мяне совацца!

– Сам атрымаеш!

Ой, накінецца вось-вось лес на возера! Не, не саступіць возера лесу! Будзе немалая бойка. Будзе бяда і лесу, і вадзе…

Ды толькі, знянацку ступіўшы нагою на водмель, паслізнуўся лесавічок, выпусціў ад нечаканасці дубоўню, якая плюхнала-такі проста ў вадзяніка… Булькнуў азёрны валадар, спалохаўся, супыніўся. Не чакаў ад свайго сябра-суседа такога спрыту. Ды і лесавік, мокры да апошняй махавінкі, крыху аціх. Як застаўся без дубоўні, так і страціў усялякую ахвоту біцца… Ды і вымыцца азёрнай вадой паспеў. А вядзянік, аказваецца, упарты…

– Слухай, суседачак, ну чаго мы? – асцярожна глянуў на лесавіка вадзянік. – Ці ж нам прастору мала?

– І праўда, суседачак! Што ж мы? Ад палевіка, вунь, колькі хочаш, столькі і захоплівай, – адразу знайшоўся лесавік.

– Але ж! – пагадзіўся ўражаны лесавіковай кемлівасцю вадзянік.

Сябры-суседзі згодна памаўчалі.

– Дык, можа, і захопім? – не пакінуў важнай гутаркі лесавік. – Я наперад пайду, а ты мяне вадою падтрымаеш! Лес жа добра ідзе, калі ёсць вада.

– А чаму гэта ты першым? – не пагадзіўся вадзянік. – Няхай вада ідзе наперад, а лес – за ёю. І вада добра ідзе, калі з лесам разам…

Сябры-суседзі нязгодна памаўчалі. Паглядзелі адзін на аднаго. Зноў памаўчалі. Зноў паглядзелі.

– Слухай, сябрына, – прамовіў гэтым разам вадзянік. – Такая хвацкая ў цябе дубоўня! Гахнуў, як булавой, аж іскры з вачэй! Падары мне яе!

– Бяры, сябрына, – пагадзіўся, лесавік, усцешаны тым, што ягоную дубоўню ды булавой назвалі.– Толькі глядзі, каб пра такі падарунак мне шкадаваць не прыйшлося…

– Не, не, не! – аж затросся ўвесь вадзянік. – Хочаш, я табе за гэта адмыцца дапамагу?

І, не чакаючы згоды сябра-суседа, зноў выліў на яго плюху вады.

– Досыць ужо! Досыць! – залямантаваў на ўвесь свет лесавічок. – І так усяго вымачыў. Тры дні цяпер сохнуць буду!

– Прабач, прабач, братачка, – адразу ж перапрасіў вадзянік. – Я ж хацеў як лепей… Ты мне вось што скажы…

– Што табе сказаць? – падазрона зірнуў лесавік.

– Ды не спяшайся ты! Чаго да мяне прыходзіў? – лагодна мовіў вадзянік.

– А… Чаго? – прыціх лесавічок. – То паслухай…

І распавёў даўняму сябру, што хоча ён, лясун-лесавік, стаць і чулым, і добрым… Да людзей, канешне ж. Каб пасябраваць з імі. І з вадзяніком-суседам на такую справу навечна замірыцца… Надакучыла, маўляў, сварыцца ды біцца. А лепшым стаць даўно ўжо хацелася!!!

– Якая ж гэта дзіўная дума-знаходка, – прашаптаў усхваляваны вадзянік. – Сапраўды ты за мяне разумнейшы! Як жа я сам да такога не дакумекаў?!

А даўно ўжо была такая завядзёнка: тое, пра што марыў лесавік, жадаў займець і вадзянік. Тое ж, што было ў вадзяніка, не давала спакою і лесавіку. І пільна сябрукі адзін за адным цікавалі-сачылі…

– Ды што дзіўная-цудоўная… – цяжка ўздыхнуў лесавік. – Што цудоўная, я і без цябе ведаю. Але ж як гэта ды здзейсніць?!

Паглядзелі сябры-суседзі адзін на аднаго. Падумалі. Яшчэ раз паглядзелі. Яшчэ раз падумалі… І раптам вадзянік ледзьве не выскачыў з возера…

– Чаго ты, вадзяніла, скачаш? – недаверліва хмыкнуў лясун. – Ці ўспомніў, што яшчэ аднаго залацістага карасіка можаш здабыць?..

Лесавік добра ведаў, як моцна падабалася ўсё бліскучае ды іскрыстае ягонаму сябру.

– Ой, братачка! Хочаш, здзекуйся, хочаш – не, – аж задыхнуўся ад хвалявання азёрны валадар, – толькі ведаю пэўна, як нашую думу-мару ды спраўдзіць!

– Маю, маю думу! – паспрабаваў не саступіць лесавік.

– Не, нашую, нашую! Іначай не скажу!

– Ды кажы ж ты!

– А не скажу!

– Добра, добра, нашую! Толькі кажы ж хутчэй!

Надзьмуўся ад пыхі вадзянік ды мовіў:

– Трэба запытаць у палевіка!

– Ах ты, вадзяніла! А я думаў, ён што разумнае скажа! Прытопленае бервяно! – усхадзіўся лесавік ды ў хуткім часе супакоіўся, разважыў.

– А што ж! Палявік гэты ледзьве не па ўсім свеце лётае. Многа бачыць, шмат чуе. Ведама, малады, хуценькі.

Вадзянік ды лесавік згодна заківалі галовамі, заўсміхаліся. Палевіка яны абодва не любілі.

– Можа, і дарадзіць чаго… А калі што якое, дык мы ж яго заўсёды падманем!

Разважылі так вадзянік з лесавіком. Пайшлі да палевіка ў госці…