Текст книги "Мой дзень пачынаецца (зборнік)"

Как-то в минуту таких размышлений Ладе вспомнился один вечер с Луиджи. Захмелев от какого-то многолетнего вина в камерном минском ресторанчике, он со всем своим южным пылом и почти дирижерской жестикуляцией говорил о том, что отказывается творить, если его скульптуры не будут восхищать и возносить к высотам духа человечество будущего. Лада смеялась над честолюбцем, а он хмурился – ненадолго и не всерьез: вера в себя у него была каменная. Вот уж кто не терпел новейшее искусство с его клиповостью и узаконенной какофонией! Луиджи был человеком классической закваски – наверное, он с легкостью сошел бы за своего и на крыльце платоновской академии в древних Афинах, и в венецианской мастерской Леонардо, и на улицах Вены в толпе современников Моцарта. Темные волосы Луиджи пахли каким-то древнеримским (так хотелось думать Ладе) ветром, а ладони – неизменно гипсом, будто он только что закончил работать… Легкая, почти бессознательная тоска по нему не утихала никогда, а здесь, среди царскосельской изысканности, она ощущалась больше обыкновенного. Но это ни в коей мере не нарушало гармонии славных русских дней Лады и Святослава.

Возвращались из Царского они часам к семи, ужинали в городе, чаще всего в маленьком, простом кафе «У Бирона», на набережной Мойки, прямо в дворике последнего пушкинского дома. А потом были долгие прогулки по городу, в котором время ощущалось завораживающе многомерным, и поздние возвращения, противоречивый уют чужого дома, и полубессонные ночи…

Из окна квартиры можно было разглядеть купол Исаакия. По вечерам уличные огни взрезали плотную дымку гостеприимной петербургской осени. Сказка складывалась, как головоломка в руках сообразительного мальчишки. Соберет до конца или бросит по велению капризного детского сердца – вот в чем загадка. Лада и Святослав не говорили об этом: все вопросы о будущем, как неверные ноты, были под негласным табу в их сладившемся двухголосье.

Слава действительно немало отличался от других – при помощи своих эмпатических антеннок он пробирался туда, куда стороннему человеку пробираться вовсе не обязательно. По крайней мере, обычно люди себя этим не утруждают – может быть, потому отчуждение и кажется нормой, находиться за гранью которой до странности непривычно – будто попадаешь в зону ненавязчивого, тонкого контроля. Не сфальшивишь, не схитришь – на ложь и неискренность слух у Славы был почти безупречный, да и его собственное поведение основывалось на открытости и обескураживавшей порой прямоте. Его талант фотографа зиждился на умении вчувствоваться в человека, деликатно вскрыть его маленький футлярчик и наполнить теплым светом соучастия. Остальное было тривиальным делом техники. Раскрывались если не все, то большинство, а потом благодарно радовались полученным снимкам. А больше всех радовался Слава. Он с удовольствием дарил себя, безбоязненно преодолевал дистанции между собой и окружающими, оттого напоминал большого, смелого ребенка.

Супругу Славы его немного инфантильное добродушие скоро стало раздражать – ей, как и многим женщинам, в особенности креативным, впечатлительным, жаждущим эмоционального разнообразия, хотелось быть объектом страсти какого-нибудь брутального эгоцентрика с непредсказуемыми химическими реакциями в голове и сердце. По слухам, дошедшим до Святослава перед самым отъездом, таковым был ее новый знакомый – художник из Гродно, который и пригласил Антонину вместе с учениками (она преподавала в художественной школе) на осенний пленэр на побережье Немана. В прошлом году, в эту же пору, она на две недели уезжала в Витебск – слушать лекции какого-то эксцентричного писателя, который до сих пор время от времени звонит ей по вечерам… Теперь, рядом с Ладой, Святославу казалось, что в его отношении к жене точка почти поставлена. На самом же деле в это «почти» умещалась неистребимая до конца, хоть и отошедшая сейчас на дальний план, необходимость в ней (по каким-то странным законам бессознательного психологически они «спаялись» едва ли не намертво). Конечно, в настоящий момент это чувство воспринималось как уже не слишком значимый оттенок сложившейся ситуации. Впервые за долгое время Славе было уютно и легко рядом с женщиной, а это, в его представлении, дорогого стоило. И все же принимать серьезные решения было рано. Судьба вершила что-то свое, и он чувствовал, что еще не время лезть ей под руку.

Лада не рассказывала Славе о Луиджи до тех пор, пока он вдруг не выдал:

– Я думаю, иногда ты грустишь по какому-то далекому человеку. С ним связано что-то важное для тебя.

Она ответила, что подозревает его в том же – только человек его не «какой-то» и не «далекий», а вполне конкретный, и связано с ним не «что-то важное», а многолетний уклад совместной жизни.

Как бы то ни было, оказалось, что Святослав хорошо чувствовал не только людей, но и саму судьбу.

Воскресенье было последним днем Славиного семинара. Лада в последний раз бродила по Екатерининскому парку, стараясь выучить его наизусть, чтобы превратить все, что здесь было, в дорогое коллекционное воспоминание. Время праздника, которому вряд ли суждено было продлиться в повседневном минском измерении, подходило к концу. Сказка, хоть и короткая, уже сложилась – теперь предстояло оградить ее совершенную цельность от ненужных развязок и послесловий, от соскальзывания в водевиль с банальным сюжетом и проблематикой. Это решение было наиболее рациональным и верным – оставалось лишь убедить в этом надежду, которая, по обыкновению, прислушивалась ко всему, кроме логики. Все же двадцать девять женских лет – не лучшее время для беззаботного одиночества и несколько тягостной уже неприкаянности – таков был главный аргумент надежды, и надо признаться, порой он звучал весьма убедительно.

И вот тут-то мальчишка с головоломкой выкинул странный и неожиданный фортель.

У фонтана «Девушка с кувшином», где обычно собирается немало людей, стоял, сцепив руки за спиной, всего один человек. Его шевелюра была уже не такой смоляной, как два года назад, а стать – все такой же выразительной, итальянской от темени до пят. Где-то вверху зашелестел тихий мальчишеский смешок. Лада прислушалась: листопад, не более. Кленовый листок упал на плечо Луиджи, он поднял руку, чтобы его убрать, и почему-то оглянулся…

Спустя два с половиной часа Лада, Святослав и Луиджи сидели в кафе на Миллионной и беседовали на хорошем английском языке. Итальянец рассказал о том, что этой осенью решил сделать себе подарок, о котором давно мечтал, и купил билет на самолет до Санкт-Петербурга. Он никогда раньше не бывал в России и сейчас был ошеломлен. Даже старые жилые дома с разбитыми окнами и необустроенными крышами приводили его в артистический восторг, не говоря уже об архитектурных жемчужинах вроде Зимнего дворца и Казанского собора. Он даже собирался приехать сюда на все следующее лето – увидеть город укутанным в белую ночь, объехать пригороды, пожить в Петергофе. Говорил он упоительно, успевая время от времени восхищаться шампанским «Колье Екатерины», бутылка которого стояла по центру стола в ведерке со льдом…

Верхушка подспудного, беззвучного диалога между Ладой и Луиджи показалась над водой светской беседы благодаря последнему.

– Этот фотограф – твой муж, Лада? – спросил он по-итальянски. В его южных устах ее и без того музыкальное имя прозвучало как септаккорд, смягченный педалью рояля. Память оживала молниеносно.

– Нет, – ответила она и, сделав небольшую паузу, добавила: – Он женат на другой женщине.

Мимика Луиджи выдала какую-то инфернальную радость, зашевелившуюся в его душе.

– Я часто вспоминаю тебя, – вкрадчиво продолжил итальянец. – С женой я в разводе, дочь выросла и уехала в Штаты… Кстати, я написал небольшую повесть о нас и хочу, чтобы ты ее изучила.

– Здорово. Пришли мне ее по интернету, хорошо? – Лада сжала Славину руку.

– Зачем? Она издана, и у меня в гостинице есть два экземпляра книги. Я планировал заехать в Минск, повидать Джакомо (это был его друг, владелец того самого ресторанчика) и разыскать тебя, Лада.

Святослав не знал итальянского, но слова здесь были излишни – интонации Луиджи оказались слишком содержательными. Только вчера он узнал об этом человеке из далекой страны – и вот теперь они сидят в кафе в центре Северной Венеции друг против друга. Судьба не шутит, она пишет партитуру, в которой немного случайных нот, – да и те, как может выясниться в итоге, были отнюдь не случайными.

– Луиджи, вы собираетесь украсть у меня женщину, не так ли? – странная гамма звучала в душе: ревность и вместе с тем какое-то глухое, едва различимое облегчение.

– А разве она ваша? – с вальяжной ехидцей парировал итальянец.

Слава промолчал. Лада отпустила его руку, взяла со стола бокал и сделала большой глоток шампанского.

В это мгновение она была уверена в том, что партитуру ее жизни судьба прописала гениально.

Станіслава Умец

[1991 г. н.]

Абарані мае сны

Колькі дзён таму ва ўніверсітэце на сустрэчы выпускнікоў я напаткала Яўгена Анісава. Ён не быў маім сакурснікам. Ён нават да звання «знаёмага», шчыра кажучы, ледзь дацягваў. Мы заўсёды казалі адно аднаму: «Прывітанне!» А часам нехта з нас як між іншым пытаўся пра справы ці настрой. Але далей не заходзіла. Хаця Яўген мне падабаўся. Мабыць, я нават кахала яго. А за што – і сама не ведала.

І гэта, пэўна, магло працягвацца бясконца, калі б не з явіўся ў маім жыцці доктар Віктар Лівараў, не вылекаваў ад любоўнай хваробы і не заваяваў дзявочае сэрца. Гэта быў апошні курс універсітэта. Па заканчэнні мы з'ехаліся, а Яўгена я больш не бачыла. І нават не згадвала пра яго. Пяць гадоў. І тут зноў сустрэла. Прызнацца, не чакала. І гэтая нечаканасць прымусіла мяне не проста, як звычайна, павітацца ды пабегчы далей, а спыніцца і працягнуць руку для поціску.

– Ну як ты? Працуеш? – арыгінальнасцю Яўген не вызначыўся.

– Не. Зараз не. А ты?

– Так. Псіхолагам у прыватным цэнтры.

– Гэта даволі цікава, – заўважыла я і раптам прапанавала: – Можа, як-небудзь распавядзеш за кубачкам гарбаты?

– Ведаеш, у мяне ёсць дзяўчына…

Я ледзь не пырснула смехам. Хіба я на спатканне яго запрасіла? Мне проста захацелася зрабіць тое, чаго я не змагла зрабіць пяць гадоў таму, – паразмаўляць з ім. Але я не агучыла свае думкі – я сказала тое, што казаць зусім не збіралася, бо гэта нагадвала флірт, а фліртаваць я з былым любым не планавала.

– Хіба яна лепшая за мяне?

Яўген не збянтэжыўся – ён адказаў, і даволі не далікатна:

– Бясспрэчна.

– Ты проста зусім мяне не ведаеш, – я не магла спусціць яму з рук гэткае нахабства. – Інакш бы кусаў локці.

– Чаму гэта? – хмыкнуў ён.

– Таму што я заручаная, – сказала я.

Спакойна так сказала, хаця самую знутры ажно распірала ці то ад радасці, ці то ад пачуцця ўласнай годнасці… Здаецца, я нават бацькам ды сяброўкам пра свае заручыны казала з меншым энтузіязмам.

– А пярсцёнак дзе? – здзівіўся Яўген.

– Я рэдка яго нашу, – пацепнула я плячыма, – бо ўвесь час чапляюся каменьчыкам за калготкі і пакідаю зачэпкі.

– Ты не кахаеш свайго жаніха?! – спытаўся хлопец, хоць інтанацыя была хутчэй сцвярджальная.

– Якое права ты маеш так казаць?! – абурылася я.

– Выбачай, але калі б ты кахала яго, дык заўжды насіла пярсцёнак, няхай і штодня даводзілася б мяняць калготкі.

– Грубіян, – буркнула я і пачала корпацца ў торбе. – Ён заўсёды са мной, хіба што не на руцэ.

Яўген з цікаўнасцю назіраў за маімі спробамі знайсці маленькі пярсцёнак ў вялізнай торбе. А я ўсё корпалася ды корпалася і так расхвалявалася, што не заўважыла, як агучыла ўласныя думкі:

– Няўжо згубіла?! Чорт! Чорт! Віця не даруе мне… Ён жа ва ўсім бачыць гэтыя праклятыя сімвалы!

Але пярсцёнак, на маё шчасце, знайшоўся.

– А нішто сабе была б праверка пачуццяў жанішка, – заўважыў Яўген. – Вось бы і даведалася: што яму даражэй – любая ці сімвалы?..

– Ага, уласнымі рукамі разбурыць сваё шчасце, – фыркнула я.

– Ну, як ведаеш…

У гэты момант у мяне за плячыма пачуўся радасны віск, і, нават не абарочваючыся, я зразумела, што мяне заўважылі былыя аднагрупніцы. Надышоў час абдымкаў і пацалункаў са старымі сяброўкамі. Надышоў час развітацца з Яўгенам Анісавым. Мабыць, гэтым разам назаўжды. На прапанову выпіць гарбаты ён, пэўна, забыўся, а нагадваць мне ўжо не хацелася: ягоныя шпількі ў бок нашых адносінаў з Віктарам пакінулі на душы непрыемны асадак; ці вытрымаю я большую дозу яду? Аднак, сыходзячы, Яўген працягнуў сваю візітоўку. Быццам зярнятка закінуў у глебу маіх думак. І яно прарасло. Ды пры кожнай, няхай самай нязначнай, сварцы з Віктарам парастак рабіўся ўсё вышэйшым і мацнейшым.

Апроч таго, не давала спакою ідэя, падкінутая Яўгенам, наконт праверкі пачуццяў жаніха. Агідная ідэя, але ўнутраны чорцік дзяўбаў: «Яўген мае рацыю! Што Віктару даражэй: ты ці дурацкія сімвалы?» І самае брыдкае тое, што, калі я ўсё ж такі разыграла спектакль, быццам згубіла пярсцёнак, і пачула Віцеў адказ, на сэрцы стала яшчэ мярзотней. Бо ён пачаў супакойваць мяне, сказаў, што купіць новы, з яшчэ большым каменьчыкам, а пра сімвалы нават не ўзгадаў – і гэта вымусіла мяне засумнявацца ва ўласных пачуццях да яго: якой трэба быць дурніцай, каб выпрабоўваць свайго любага, пра якое каханне можа ісці гаворка, калі няма даверу?!

І раптам да мяне дайшло: Яўген усё прадбачыў. Тонкая маніпуляцыя. Ён закінуў раз’ядаючую ідэю і ніколькі не сумняваўся, што я схаплюся за яе. І яна ў любым выпадку, па якім бы сцэнарыі ні разгортваліся падзеі, прывяла б да разладу. Ці Віктар аддаў бы перавагу сімвалам, ці я б пачала грызці сябе знутры. І адзінае выйсце – званок знаёмцу псіхолагу.

Вось толькі адно ён не прадбачыў: што пярсцёнак зноў выпадкова «згубіцца», Віктар адрэагуе як закаханы жаніх, а я буду пачувацца самай шчаслівай нявестай на свеце, бо любы прайшоў выпрабаванне (ненаўмыснае!). Менавіта так я паведаміла Яўгену. Толькі гэта, на жаль, была хлусня.

Яўген шчыра парадаваўся за мяне, мы яшчэ крыху пагутарылі, а пасля да нас падышла Ірына Тунцова, дакладней, Ірэн Рыбка, як яна падпісвала свае артыкулы і фотаздымкі ў газетах і часопісах. Гэта была надзвычай таленавітая, разумная і прыгожая дзяўчына, падобная, па словах Яўгена, да белай лісіцы. Мне нічога не заставалася, як у сваю чаргу парадавацца за яго, развітацца і, выходзячы з кавярні, падраць візітоўку і выкінуць у сметніцу.

Калі ж яны нарэшце пакінуць сварыцца?! Я варочалася ў ложку, намагаючыся заснуць, у выніку згубіла шкарпэтку, але паленавалася лезці пад коўдру шукаць яе, задрамала-такі і прачнулася раніцай з адмерзлымі пальцамі левай нагі. Пакуль рэанімавала іх, слухала суседскую лаянку, падобную да брэху сабак. І так было штораніцы і штовечар. Дарэчы, нават іх спаніэль Тай вёў сябе цішэй за гаспадароў. Ён падаваў голас, толькі калі абуджанае дзіця пачынала шалёна раўці,– тады ён скавытаў, цягуча і тужліва, пакуль маці не бралася гушкаць калыску ды спяваць калыханку, спрабуючы супакоіць малога, а муж не надзяваў аброжак на сабаку і не выходзіў з ім на прагулянку.

Дзверы суседскай кватэры з трэскам зачыняліся а сёмай гадзіне – і я падымалася з ложка. Нашто было так рана ўставаць, сама не ведаю. Але, калі за сцяной сціхалі ўсе гукі, мне рабілася самотна. Ляжаць было невыносна – я ішла на кухню, ставіла на пліту чайнік, папярэдне праверыўшы, ці досыць у ім вады, залазіла на драўляны абедзенны стол з расхістанымі ножкамі і гайдалася. Не шкодзіла б падкруціць шрубкі, а то як-небудзь стол абваліцца проста пада мною. Гэтая думка хвалявала мяне сем раніц запар – роўна столькі, колькі я жыла ў цётчынай кватэры. Але штораз чайнік закіпаў задужа хутка, я налівала ў кубачак гарбату ды ішла ў залу. І ўжо зусім іншая думка мяне апаноўвала: трэба знайсці працу. Грошы канчаліся, і я, шчыра кажучы, не ведала, што рабіць у такой сітуацыі. Усё жыццё мяне нехта апекаваў: бацька, цётка, Віктар. Я нават ніводнага дня не прапрацавала. А цяпер я зусім адна, ні на што не здольная, нікому не патрэбная. Аднак хавацца пад коўдру, ліць слёзы і клясці свой лёс я не збіралася. Я ўзгадала, як у дзяцінстве захаплялася бацькам, такім дужым і непахісным, як хацела быць падобнай да яго – незалежнай, упэўненай у сабе жанчынай. Хацела адкрыць уласную аранжарэю. Я так любіла корпацца з кветкамі, вазон за вазонам адносіла ў ванную, дзе абмывала кожны лісцік, кожную сцяблінку, гадзінамі магла размаўляць са сваімі гадаванцамі – бацька называў мяне не іначай, як «мой юны кветкавод».

Калі мне было дзесяць, бацька памёр, а разам з ім загінулі і мае мары. Цётка не дазволіла разводзіць у сваёй кватэры кветкі. Яна, насамрэч, была добрым і чулым чалавекам, і яе нелюбоў да зеляніны заўсёды была для мяне загадкай. І вось сёння, здаецца, я знайшла адказ – у кактусах (толькі іх яна і трывала). Пяць гадоў прайшло, як цётка памерла, няма каму было даглядаць гэтыя калючкі, а ім хоць бы што. Жывуць. Такой жа жыццелюбівай была і іхняя гаспадыня. Адзіны быў у яе недахоп – курэнне. Я заўважыла ў самым вялікім вазоне з кактусам некалькі недакуркаў, узяла адзін, заціснула паміж сярэднім і ўказальным пальцамі, паднесла да вуснаў і зрабіла выгляд, быццам зацягваюся. На імгненне нават захацелася вярнуць былую звычку, аднак, згадаўшы, што цётка памерла ад раку лёгкіх, паклала акурак назад. Дзіўна, колькі год яна спрабавала вымусіць мяне кінуць курыць – і ўсё марна. Мне патрэбная была нагода. І гэтай нагодай стала Жыццё, цану якога я зразумела толькі пасля страты другога дарагога для мяне чалавека.

На шчасце, побач быў Віктар – ён дапамог мне перажыць гора. Каб я не з’ехала з глузду, знаходзячыся адна ў вялікай, пустой і халоднай кватэры, ён забраў мяне да сябе. І я патрапіла ў казку. Пяць гадоў я пражыла ў палацах, дзе па дыванах дазвалялася хадзіць у абутку, бо ў нас штодзённа прыбіралася пакаёўка, не трэба было думаць, што прыгатаваць на сняданак, абед і вячэру, бо Віктар наняў кухара, можна было запрашаць у госці сябровак і арганізоўваць міні-паці або ездзіць па крамах, карыстаючыся паслугамі асабістага кіроўцы, наведваць спартовую залу, цырульню, касметычны салон… За пяць гадоў я, калі і ўмела нешта рабіць, дык развучылася. Цяпер нават не было, чым прывабіць працадаўцу. Хіба што дыпломам філосафа? Так, філасофстваваць я ўмела, а вось жыць – не.

Разгарнуўшы газету, я пачала праглядаць вакансіі, аднак рабіла гэта няўважліва і ўвесь час думала зусім пра іншае. Я думала пра кветкі. Можа, я і не была кветкаводам ад Бога, але любіла гэтыя цудоўныя зялёныя стварэнні і гатовая была змагацца за сваю любоў. Я не мела ніякага ўяўлення, як уладкавацца на працу, да каго звярнуцца, якія дакументы падаць, – і проста пайшла ў Батанічны сад. Я набыла квіток і паўдня правяла ў аранжарэі, размаўляючы з кветкамі, зусім як у дзяцінстве. За гэтым заняткам заспела мяне адна з супрацоўніц саду. Я не стала апраўдвацца, а проста заявіла, што хачу тут працаваць, і што бацька, пакуль быў жывы, называў мяне кветкаводам, і што мая мара – адкрыць уласную аранжарэю, і што я мала ведаю пра расліны, але гатовая навучацца. І яшчэ шмат пра што распавяла, а жанчына толькі ўсміхалася, ківала, а пасля паклала далонь на маё плячо, як гэта рабіла цётка, – і мне стала так утульна і спакойна, быццам я апынулася дома.

Так Батанічны сад стаў для мяне сям’ёю. Пасля свайго першага працоўнага дня я села на лаўцы насупраць бэзу, заплюшчыла вочы і стала з асалодай лавіць носам усе навакольныя пахі, пакуль мяне не ўбачыў паджылы ахоўнік Сямёныч. Гэта быў сардэчны чалавек: ён сеў побач, моўчкі ўздыхнуў, паглядзеў на неба, на мяне, на бэз, усміхнуўся, устаў і пайшоў далей. Толькі кінуў напаследак:

– Не заседжвайся, дзіцятка, уночы тут халодна.

Я вярталася дахаты, акрыленая думкай, што ўлетку, калі будзе цёпла і зорна, я змагу іншы раз заставацца ў садзе на цэлую ноч.

Дома, пакуль ванна напаўнялася вадой, я прыгатавала гарбату. Пасля паставіла кубачак на паднос, паклала побач некалькі карамелек і пайшла купацца. Праверыўшы, ці не гарачая вада, я залезла ў ванну і па шыю схавалася пад тоўстым пластом пены. Высунуўшы мокрую, мыльную руку, я дацягнулася да старэнькага радыёпрыёмніка, крутанула кольца гучнасці – і пакой напоўніўся прыемнай мелодыяй. Я беспамылкова вызначыла аўтара і назву кампазіцыі: Бетховен «Месяцавая саната». Уяўленне намалявала маладога доўгавалосага фартэпіяніста. Вочы заплюшчаныя, вусны стуленыя, кожны мускул на твары напружаны, тонкія пальцы слізгаюць па клавішах, і знянацку – удар. Я апусцілася з галавой пад ваду, пратрымалася хвілін трыццаць і вынырнула, шалёна глытаючы ротам паветра.

– З днём народзінаў віншуе Лілію Іванаўну Папову любячы сын Ігар і зычыць…

Я выключыла гучнасць радыёпрыёмніка, сербанула гарбаты і без асаблівай асалоды разжавала карамельку з кіславатым журавінавым начыннем. Я цвёрда вырашыла, што з першага заробку куплю сабе шакаладных цукерак – труфеляў, пасыпаных какосавай стружкай і арахісам. Здзяйснення гэтага маленькага жадання трэба было чакаць цэлы месяц, але яно было таго вартае.

А пакуль даводзілася меркаваць, як наогул пражыць на тую маленькую суму, якая засталася ў кішэні. Дзень пры дні я вучылася эканоміць, але атрымлівалася ў мяне, шчыра кажучы, вельмі дрэнна. Прыйшлося пазычаць грошы ў калег. Было сорамна, аднак я паклялася сабе, што раблю гэта ў першы і апошні раз у жыцці, крыху супакоілася і накіравалася на рынак. Я прамінула кветачніц і шкарпэтачніц, праскочыла гандлярак сабачкамі і коткамі і нечакана была спыненая прывітаннем папугая па мянушцы Джавані. І хто толькі вырашыў так назваць птушку?

– Мой муж захапляецца карцінамі Бакачыа, – паведаміла гандлярка.

– Гэта пісьменнік, – заўважыла я.

– Ну, тады кнігамі,– ніколькі не збянтэжылася жанчына.

А папугай усё паўтараў:

– Дж-жаван-ні! Я Дж-жаван-ні! – і раптам: – Вазьмі Дж-жаван-ні! Дж-жаван-ні хар-рошы! – сказаў так і проста ў вочы паглядзеў – нібы ў душу зазірнуў.

Мне падалося, што папугай прамовіў не бяздумна завучаную фразу, а сваю асабістую маленькую просьбу. Нават маркотна неяк стала, бо купля птушкі ў мае планы не ўваходзіла. І калі праз хвіліну Джавані тое ж самае сказаў бабульцы ў вязаным берэце і пенснэ, я з палёгкай уздыхнула.

Набыўшы ўсё запланаванае: яблыкі, бульбу, цыбулю, моркву і бурачкі,– я, нагружаная авоськамі, паплялася ў метро. Пашчасціла сесці ў цягніку. Паставіўшы торбы на калені, я стала з цікавасцю разглядаць пасажыраў. Раней я любіла гэты занятак, ды за пяць гадоў паездак машынаю забылася, як гэта файна. Людзі чытаюць, спяць, гутараць, слухаюць музыку, гуляюць у карты на тэлефоне. Усмешлівыя, насуплівыя, самотныя, сярдзітыя. Такія цудоўныя.

Сёння маёй увагай завалодаў хлопец насупраць.

Ён драмаў, таму ў мяне была магчымасць уважліва яго разгледзець. Юнак быў невымоўна прывабны: доўгія чорныя шаўковыя валасы, азіяцкі разрэз вачэй, вострыя скулы, дзве маленькія радзімкі на левай шчацэ. Ягоныя рукі былі скрыжаваныя на грудзях, і тонкія прыгожыя пальцы абстуквалі рытм на плячах. Так, гэта быў той самы фартэпіяніст, які іграў у маім уяўленні пад «Месяцавую санату». Зрэшты, нічога звышнатуральнага: я бачыла гэтага хлопца ў філармоніі год таму. У мяне добрая памяць на твары.

Мы з фартэпіяністам выйшлі на адной станцыі, і я ўсю дарогу дахаты ішла ўслед за ім. Ён падняўся па прыступках майго пад’езда і пачаў шукаць у заплечніку ключы.

– Гэй! – выгукнула я.

Юнак здрыгануўся ад нечаканасці і азірнуўся.

– Вы іграеце на фартэпіяна, так?

– Выбачайце! – пачаў апраўдвацца музыка. У яго быў аксамітны, зусім дзявочы голас, што мне вельмі не спадабалася: я любіла чуць у голасе мужчыны моц – гэта выклікала пачуццё ўпэўненасці і абароненасці.– Надакучыў вам? Але ж без штодзённых рэпетыцый аніяк нельга.

Калі я зразумела, чаму сусед так перапужаўся, то заўсміхалася і запэўніла яго, што ён ніколькі не замінае мне сваёй ігрой, бо я яе папросту не чую.

– А-а… Тады адкуль вы ведаеце, што я іграю на фартэпіяна? – адначасова ўсцешыўся і здзівіўся хлопец.

– Я ўбачыла вас у ваннай… – пачала я, але, зразумеўшы недарэчнасць сказанага, сарамліва выправілася: – У філармоніі.

– А-а, – зноў працягнуў юнак і кіўнуў на мае торбы: – Вам дапамагчы?

– Не, дзякуй, – адмовілася я: у яго былі задужа пяшчотныя рукі.

Хлопец прытрымаў дзверы, прапускаючы мяне ў пад’езд. Я паднялася на трэці паверх, перакінула торбу з правай рукі ў левую, выцягнула з кішэні ключы і, развітаўшыся з фартэпіяністам, які пайшоў па лесвіцы вышэй, адчыніла кватэру. Закінуўшы садавіну на балкон, я накіравалася на кухню гатаваць абед. Раптам я адчула сябе дужай, упэўненай у сабе жанчынай – той, якой заўсёды хацела быць. Шкада толькі, што побач не было чалавека, які б мяне абняў і сказаў, што бацька ганарыўся б мной.

Пасля абеду я прайшлася па кватэры, не ведаючы, чым сябе заняць. Не было ні кабельнага тэлебачання, ні сеціва, ні грошай на тэлефоне, каб пазваніць некаму і прабавіць час за гутаркай. Позірк спыніўся на кніжнай шафе. Я ўважліва агледзела зграбныя рады шэрых томікаў Кузьмы Чорнага, залацістых – Івана Мележа, карычневых – Андрэя Макаёнка, чырвоных – Піліпа Пестрака. Руская і замежная літаратура займала дзве ніжэйшыя паліцы, стаяла ўперамешку і стракацела рознакаляровымі карашкамі. Я выцягнула некалькі кніг, прачытала анатацыі, адклала ўбок тыя, якія вырашыла прачытаць, а пасля натрапіла на кніжачку Уладзіміра Караткевіча «Дзікае паляванне караля Стаха», якая выпадкова апынулася паміж «Улісам» Джэймса Джойса і «Айвенга» Вальтара Скота. Пэўна, усе мае знаёмыя прачыталі яе ў школьныя гады, а мне неяк не давялося. Не хацелася. Я ніколі не любіла чытаць. Мая ўніверсітэцкая сяброўка, аднойчы зазірнуўшая да нас з Віктарам у госці, здзівілася, як можна жыць у доме, дзе няма ніводнай мастацкай кніжкі – толькі медыцынскія энцыклапедыі і даведнікі. Сама яна яшчэ на другім курсе выйшла замуж за выкладчыка беларускай літаратуры, і іх двухпакаёўка хутчэй нагадвала бібліятэку, чым жылое памяшканне. А мяне адсутнасць кніг ніколькі не хвалявала. І хто б мог падумаць, што некалі я буду сядзець у крэсле, накінуўшы на ногі плед, і з захапленнем перагортваць старонку за старонкай.

Я падняла вочы, толькі калі кніга была дачытаная. Стрэлкі гадзінніка шпарка крочылі да лічбы 12.

Трэба было класціся спаць, каб набрацца сіл і назаўтра дарыць сваім зялёным падапечным усмешкі і добры настрой: калі чалавек маркоціцца, кветкі гэта адчуваюць – і таксама смуткуюць.

Ужо лежачы пад коўдрай, я адзначыла, што суседзі не сварацца. Упершыню за сцяной было ціха. Я парадавалася, што нарэшце нішто не перашкаджае спаць. Аднак, як ні дзіўна, гэтым вечарам я доўга не магла заснуць.

Зранку не было чуваць ні лаянкі, ні плачу, ні скавытання, ні грукату ўваходных дзвярэй. На лесвічнай пляцоўцы я сутыкнулася з хмурным, памятым і апухлым суседам, павіталася і пачула ў адказ невыразнае мыканне. Я не была цікаўнай і ніколі не лезла ў чужыя справы, але гэтым разам мяне вельмі хвалявала, што ж здарылася ў суседзяў.

Адказ я атрымала ад нечаканай крыніцы. Вяртаючыся з працы, я зноў напаткала ў метро фартэпіяніста, і дамоў мы ішлі разам. Каб распачаць гаворку, я спыталася, ці не ведае ён, што здарылася ў кватэры № 11. Хоць адкуль яму было ведаць? Аднак высветлілася, што хлопец выпадкова ўбачыў, як мая суседка разам з бацькамі грузіла ў сіні «форд» скрынкі і валізкі.

– А Тай? – пацікавілася я.

– Што за Тай?

– Сабака іхні.

– І яго забралі.

Значыцца, мае суседзі раз’ехаліся. Зрэшты, пасля такіх лаянак гэта не дзіўна. Мы з Віктарам апошнім часам таксама часта спрачаліся, праўда, не так гучна і працягла. Мой жаніх быў чалавекам мяккім і спакойным, лаяцца было не ў яго характары. А я, наадварот, быццам з ланцуга сарвалася. Мяне ўсё пачало раздражняць: што дом заўсёдна напаўняюць чужыя людзі, што сэнсам майго жыцця сталі рэчы, якія я раней на дух не трывала, кшталту шопінгу, фітнэсу і мусі-пусі з сяброўкамі, а яшчэ што Віктара ніколі не было побач. Канферэнцыі, сходы, сустрэчы… Я засынала адна і прачыналася адна. Ён спрабаваў загладзіць сваю віну дарагімі падарункамі. Але мне не трэба было гэта ўсё. Мне б хапіла і палявых рамонкаў, якія Віктар прынёс на першым спатканні,– галоўнае, каб ён проста быў побач. Аднак яго не было. І мая любоў спакваля згасала. Цяпер ад былога кахання засталася толькі бутафорыя пачуццяў.

Развагам і ўспамінам я прысвяціла цэлы вечар, чаму спрыяла звінячая цішыня. У нейкі момант я нават пачула ледзь улоўныя гукі фартэпіяна. Каб упэўніцца, што мне не падалося, я абула пантофлікі і выйшла з кватэры. Я падымалася па лесвіцы, паверх за паверхам, і музыка рабілася ўсё гучнейшай. Я не стала прыслухоўвацца, з якой менавіта кватэры даносяцца гукі, проста пастаяла трохі ў лесвічным пралёце пад «Вясновы вальс» Шапэна і хуценька вярнулася дахаты, калі пачула нечыя крокі. Нанач я ўключыла на магнітафоне дыск з шаснаццаццю класічнымі кампазіцыямі. Недзе на трэцяй я задрамала, а на перадапошняй – «Такаце» Баха, – здрыгануўшыся, прачнулася, націснула на кнопачку выключэння і зноў правалілася ў нябыт.