Текст книги "Мой дзень пачынаецца (зборнік)"

Пакуль помпа выцягвае з кабіны паветра, я таплю гузік выкліку на рацыі.

– Гіз, ты прыдурак, – крычу я ў мікрафон. – З якой гэта радасці ты палез за борт, не сказаўшы? Во закупорыўся бы я, то й боўтаўся б там, пакуль не пасінеў.

Гіз маўчыць. Вечна ён маўчыць, калі вінаваты.

У вузкім калідорчыку цёмна, толькі ў самым канцы маячыць ліловы водбліск – паўмесяцам. Я чапляюся за поручань. Мне страшна. Шалёна страшна. У рэшце рэшт я дыпламаваны пілот. Я не павінен лазіць у космас за бязглуздымі зямлянамі, мая справа – карабель весці.

– Гіз, – шапчу я. І прыгадваю, што калі ўпаду з карабля, то падаць давядзецца доўга-доўга, да самай зоркі. Нават пояс, прычэплены да поручня, і магнітныя падэшвы ботаў нейк не надта абнадзейваюць.

Гіз знаходзіцца амаль адразу за люкам. Свой пояс ён чамусь адшпіліў і маўчыць, зачаравана гледзячы на гэтую тройчы клятую зорку, крокаў за дзесяць ад мяне.

І рацыю ён, канешне, не чуе, гад зямлянскі. Мне амаль робіцца млосна, бо я разумею: з прышпіленым поясам мне да Гіза не дабрацца.

Зорка навісае ў нас над галовамі, хвалі ззяння адбіваюцца ў металічнай абшыўцы карабля. Дакладней, гэта мы з Гізам навісаем над зоркай – прымагнічаныя падэшвамі да металу. Я з цяжкасцю адчапляюся ад поручня і, расставіўшы рукі, павольна паўзу да Гіза.

Падпаўзаю – і хапаюся за яго, тузаю за рукаў.

– Гіз, – хрыплю я ў мікрафон.

А ён быццам толькі-толькі мяне пачуў.

– Клёнік, – кажа. – Ты ж, здаецца, спаў?

Тут я не вытрымліваю. Мяне калоціць, а перад вачыма плывуць рознакаляровыя колы.

– Хадзем назад, Клёнік, – кажа Гіз. – Ты, братка, не хвалюйся. Усё будзе добра.

Вечна ён так вось кажа. І ніколі нічога добрага не бывае.

Патроху, па драбочку, па кроку – назад. І такое адчуванне, быццам гэта я дурасць адмачыў, вылез палюбавацца на прастору Сусвету. Разумееце?

Пакуль я, ляскаючы зубамі, прыводжу думкі ў парадак, Гіз гаспадарыць у кухонным адсеку.

– Не буду я тваю дурную гарбатку, – крычу я яму, забываючыся на ўсе правілы этыкету. – Сам гэтую бурду пі, гад зямлянскі! Напіся і давай нырца ў адкрыты космас, ясна?..

Гіз уваходзіць з двума кубкамі, над якімі пакручаста віецца пара.

– Добра, добра, – Гіз маша на мяне рукой. – Час першы зонд запускаць, Клёнік.

Я маўчу. Я кручу ў руках зламаны чайнік і раблю выгляд, што болей мяне нічога не цікавіць.

Гіз, штохвіліны сёрбаючы з свайго кубка, шчоўкае клавіятурай.

– Во, – кажа ён, адкідваючыся назад у фатэлі.– Першы пайшоў.

Ілюмінатар перакрэслівае сярэбраная іскра – гэта выстрэльвае зонд. Я жмуруся на Мёртвую Галаву. Нешта з ёю не так, нешта ў ёй новае.

– Бачыш, Гіз? – Я нават забываюся, што пакрыўджаны на гэтага бамбізу. – На ёй жа…

На целе ліловае зоркі з’явіліся плямы – тры цёсныя тлустыя кропкі: дзве пустыя вачніцы і аскалены бяззубы рот. Я глытаю сухі камок у горле і пераводжу позірк на Гіза. Той глядзіць у столь.

– Гіз, – кажу я. – Ты гэта бачыў?

– Што бачыў, малы? – азываецца ён, а сам па-ранейшаму ў столь вочы лупіць.

Я моршчуся. Ён, канешне, дзесь удвая за мяне вышэйшы, але па гадах – нават і па зямлянскіх – я старэйшым выходжу. Але Гіз гэтага ў разлік ніколі не прымае – «малы» ды «малы».

– Плямы, – я тыцкаю пальцам у ілюмінатар.

– Хай сабе плямы, – Гіз пазяхае. – Нам толькі два віткі засталося зрабіць, Клёнік. І другі зонд выпусціць. Патрывай ужо.

Я адказаў бы яму, ды з апанентам, які храпе, цяжкавата спрачацца.

Пакрэхтваючы, іду ў кухонны адсек: пасля Гізавай бурды хочацца сапраўднага сірыянскага гакер-ткла. Ды ў нас на караблі стандартная кухонная механіка, і максімум, на што яна здольная, – гэта соевы булён, узбагачаны вітаміннымі дадаваннямі.

Аніякіх булёнаў, з вітамінамі ці без, мне не хочацца. Я падстаўляю лескі, падымаюся і вяртаю зламаны чайнік на паліцу.

– Вырашыў не рамантаваць, а, Клёнік?

Паварочваюся я – а побач тое самае зямлянскае дзяўчо стаіць. Сукня белае. І вочы на манер Гізавых – светлыя, дзікія. Жудасць, карацей.

– Сыдзі,– шапчу. А сам пачуваю, што ўсе жылачкі мае трасуцца.

– Гэта вам сыходзіць трэба, – кажа дзяўчо і пасму рудаватых валасоў на пальчык накручвае. – Зразумеў, Клёнік?

Я зажмурваюся. Мне пакутліва хочацца прачнуцца ў сваім фатэліку ў рубцы. Калі я расплюшчваю вочы, дзяўча больш няма. Я саскокваю на падлогу і бягу да Гіза.

Той не спіць ужо – гартае мінулагодні выпуск «Зорнага пілота» і ціхутка насвіствае.

– Гіз, – кажу я, спрабуючы аддыхацца. – Драпаць трэба. Благое тут месца.

– Ну? – няўважліва перапытвае ён.

– Гіз, – я сядаю побач з ім. – Я ў сваім розуме. Але тут я бачу дзіўныя рэчы. Трэба сыходзіць, Гіз. Ну іх, гэтыя грошы.

Гіз падымае галаву. Калі размова пра грошы, ён абавязкова пачуе.

– Дурасць, Клёнік, – усміхаецца ён. – Не бойся, адважны сірыянін.

– Ты ледзь не зваліўся ў космас, – змрочна заўважаю я. – Гэта дурасць?

Адказаць Гіз не паспявае: вярнуўся першы зонд.

– Добра, Клёнік, – ківае Гіз. – Праверым зараз, ці ёсць там што небяспечнае.

Сканер крэкае і вішчыць, з яго лезе доўгая палоска паперы. Я прабягаю вачыма па чародах літар і лічбаў. Нічога небяспечнага і праўда няма.

– Ого, – прысвіствае Гіз, які, навісаючы зверху, зазірае мне цераз плячо. – А ну, зірні сюды, Клёнік.

Ён паказвае на адзін сімвал, які ўсё паўтараецца.

– Арконій, – ледзь выціскаю я.

Самы рэдкі і радыёактыўны хімічны элемент, універсальнае паліва. У нашыя часы, улічваючы галактычны паліўны крызіс, за каардынаты нават самага беднага месцараджэння арконія адваляць проста казачныя грошы. А за цэлую зорку (гэта колькі ж тон?) – і ўвогуле нязмераную колькасць.

І – больш ніякіх палётаў, ніякіх разведвальных экспедыцый ці перавоза кантрабанды, ніякіх атрутных эрытэеўскіх гадаў. Сваё памесце ля марскога заліву, дымок над гакер-ткла ў высокім келіху, сузіранне прыроды і – а чаму б і не? – літаратурная праца.

Пакуль я абдумваю свае бліскучыя перспектывы, Гіз глядзіць на зорку.

– А ты маеш рацыю, Клёнік, – задумліва кажа ён. – Трэба сыходзіць.

Я скаланаюся ад нечаканасці. Душою я ўжо на беразе заліва.

– Што? – здзіўляюся я. – Ты падумай, Гіз, колькі нам адваляць за каардынаты. Асаблівая якая-небудзь межпланетная карпарацыя.

Гіз усміхаецца і хітае галавой.

– Усе зямляне вар’яты, – упэўнена кажу я. – Ты мо забыўся, колькі каштуе арконій?

– Паглядзі, Клёнік, – Гіз паказвае на зорку. – Уважліва паглядзі. Што ты бачыш?

– Арконій, – адказваю я. – Не блазнуй, Гіз. Я хачу ўрэшце зарабіць на бязбедную старасць.

Зорка так і ззяе ліловым. Водбліскі паўзуць па рубцы, па твары Гіза.

– Яна ж прыгожая, – кажа мне гэты зямлянскі дурань. Прычым такім тонам, быццам я не заўважаю відавочнага.

– Ты ўяві,– працягвае Гіз. – Вось прыедзе сюды тая твая карпарацыя…

– Няма ў мяне карпарацыі,– панура ўстаўляю я. – Каб была, я б з табою па Галактыцы не цягаўся б.

– Прыедзе карпарацыя, – Гіз не звяртае на мяне ўвагі.– І ўсё зруйнуе, усё сапсуе, разумееш, Клёнік?

Я з абурэннем саплю. Мне зусім не хочацца разумець тое, ад чаго не будзе карысці.

– Там, дзе я вырас, – Гіз усё мянціць языком, а пальцы ў самога так і бегаюць па клавіятуры. – Быў стары-стары лес. Дрэвы вялізарныя, у тры абхваты, а мо і болей. Возера сіняе-сіняе, а на дне, у водарасцях спяць мідыі з далонь велічынёю. Берагі топкія, буслы ходзяць, высока падымаючы ногі. У траве жабкі з залатымі вачамі. Ціха так, спакойна.

– Жабкі? – перапытваю я.

– У мяне там быў любімы дуб, – Гіз уздыхае. – Стары разложысты дуб. Кара зморшчаная, з ланцужкамі мурашоў, і надта цёплая, нагрэтая сонцам. Харошы быў дуб, цудоўны дуб, разумееш?

Ён кажа, а я ў ілюмінатар гляджу – і вачам не веру. Няма там ані космаса, ані праклятай ліловай зоркі, а ёсць дзіўнае сіняе – не сірыянскае чырвонае – неба, зялёныя травы і чыстае сіняе возера. Дрэвы, і праўда, у тры абхваты. І вялікае дрэва – відаць, дуб – на высокім беразе. А воддаль, бліжэй да лесу, ідуць, высока падымаючы чырвоныя (змерзлі, ці што?) ногі, нябачаныя чорна-белыя істоты.

– А пасля, – кажа Гіз. – Гэты лес выкупіла адна карпарацыя. На вырубку, разумееш? І нічога не засталося: ні мідый, ні жабак, ні буслоў. Ні майго дуба. Нічога ў мяне не засталося.

Шчыра скажу: я, Клёан Ікара А-Бейрыс, трохсот васьмі сірыянскіх гадоў, дыпламаваны пілот міжзорных пералётаў В-класа, ніколі не лічыў сябе эстэтам. Напляваць мне на ўсю гэтую непрыдатную прыгажосць, асабліва калі за яе каардынаты мне адваляць ніштаваты куш. І ўсё-ткі…

Я моршчу нос і ўбіваю ў камп’ютар новы курс.

– Усё будзе добра, Клёнік. Праўда, – усміхаецца Гіз. – Вось пабачыш.

– А не пайшоў бы ты, – бурчу я. – Плакала мая забяспечаная старасць… Мяркую, нам і гэты вылет не аплоцяць? Маўляў, правалілі заданне?

Гіз маўчыць. Заўжды ён маўчыць, калі вінаваты.

Зорка, уся ў хвалях ліловага ззяння, павольна адыходзіць уніз. Я, лаючыся пад нос, абходжу Мёртвую Галаву і кладу карабель на зваротны курс. Гіз падымаецца і, шоргаючы па падлозе, выходзіць з рубкі.

– Адрамантую твайго баявога таварыша, – весела кідае Гіз, ідучы. Я цяжка ўздыхаю. Трэба будзе набыць шосты электрачайнік, калі гэты ўсё-ткі асуджаны.

Навокал зноў адно – скопішчы міжзорнага пылу ды падазронага касмічнага смецця. Радар вішчыць, і я рву штурвал убок. Паўз нас, паступова выяўляючыся з тумана, дрэйфуе карабель без апазнавальных знакаў і без агнёў, з адключаным рухавіком. Радар змаўкае на імгненне, быццам задумваецца, а пасля верашчыць як рэзаны.

Калі верыць паказанням апаратуры, вакол нас сотні такіх вось мёртвых караблёў.

– Вы правільна зрабілі,– кажа ўжо знаёмы мне голас.

Я кашуся ўбок. Дзяўчо ў белай сукні стаіць, прысланіўшыся да фатэля Гіза, і ўсміхаецца.

– Усё будзе добра, Клёнік, – дадае яна, і я чамусьці ёй веру. У яе выкананні гэтая адвечная Гізава прымаўка гучыць нейк больш пераканаўча.

– Клёнік? – гэта ўжо голас Гіза. Я паварочваюся.

Гіз, з нашым старым чайнікам пад пахаю, здзіўлена глядзіць перад сабою.

– Прысягнуць магу, – шэпча ён. – Што за…

Дзяўчо, канешне, ужо некуды падзелася.

– Чартаўшчына, – мармыча Гіз, сядаючы ў свой фатэль, і з грукатам ставіць чайнік на падлогу побач. – Радыяцыя, відаць…

– Што? – перапытваю я. Гіз правярае курс і ўключае аўтапілот.

– Так, падалося, – кажа Гіз. – Ты не хвалюйся. Усё будзе добра, Клёнік.

– Анягож, – чмыхаю я. – З такімі нашымі поспехамі…

Гіз усміхаецца. Яму што? Ён непрабівальны.

– Усё роўна купім табе новы чайнік, – абяцае ён. – Ці мо лепей цырыманіяльны набор для гакер-ткла на дванаццаць персон?..

Я ўладкоўваюся зручней, апускаю павекі і павольна засынаю пад Гізава балбатанне.

І сніцца мне Эльбрус – вялізнае белае воблака.

І мы с Гізам ідзем па ім туды, дзе відаць дзіўнае сіняе неба.

На плячы ў Гіза ягоная паходная торба, вакол якой уецца крылатая зямная істота – матыль.

І я ведаю: калі дабрацца да вяршыні і зірнуць уніз, можна будзе пабачыць белых буслоў з чырвонымі дзюбамі, буслоў, якія ідуць па траве, высока падымаючы ногі.

Я ведаю гэта – і ў сне я ўсміхаюся.

Тры поўні, горад і агні

Няма, мае харошыя, ва ўсёй Галактыцы горшага месца за Кага-яйрэн. Самі падумайце: заўсёдны дождж, заўсёдная смуга, заўсёдныя бязглуздыя рытуальныя шэсці. Пабудзеш тут дзень – і ўвечары ўжо на ваніты пацягне ад усіх гэтых агеньчыкаў, і танюткіх галасоў званочкаў, і гугнявых спеваў.

Кажуць, да мясцовай экзотыкі ёсць свае ахвотнікі, арыгіналы ўсякія, турысты ды іншыя вычварэнцы, толькі я ўжо дакладна не адзін з гэтых. Ну не жадаю я фатаграфаваць купку святароў у маляўнічых лахманах, хай сабе яны нават вытанцоўваюць з папяровымі ліхтарыкамі. Не, мне, калі ласка, дайце добры касмапорт, утульны буфет і годнае абслугоўванне. Толькі дзе ўжо тут знойдзеш годнае абслугоўванне на гэтай чортавай ускраіне.

– Амальтэ, – кажу я, па-пакутніцку круцячыся на залішне высокім для мяне крэсле. – Амальтэ, гэта ж невыносна.

– Што, мой шаноўны? – млява пытае Амальтэ, ленавата выціраючы пыл з барнай стойкі. Ляпае далонню нейкую гідкую з выгляду казюрку і спакойна працягвае наразаць для мяне замоўленую салатку. Ага, санітарныя нормы на самым высокім узроўні. А як жа ж!

– Ды ўсё, – адказваю я, хмурачыся. – Гэты ваш горад. Планета гэтая ваша. Дождж, бруд, сырасць. Як вы наогул тут жывеце, Амальтэ?

– Жывём. – Амальтэ раўнадушна паціскае плячамі і шпурляе на стойку талерку. – Яшчэ чаго-небудзь, мой шаноўны?

Я моршчуся і тыкаю палачкай змесціва талеркі. Амальтэ, склаўшы тонкія смуглявыя рукі, глядзіць на мяне доўгімі пунсовымі – кагскімі – вачыма. Святло ад лямпы б’е ёй проста ў твар, так што зрэнкі ператвараюцца ў ледзь прыкметныя нітачкі.

– Дзікуны, – бурчу я, адштурхваючы талерку.

Амальтэ трасе валасамі – бразгаюць уплеценыя ў косы традыцыйныя дробныя званочкі – і без асаблівага інтарэсу глядзіць у акно. За заслонай дажджу нічагуткі не відаць, акрамя бледных плямаў. Плывуць агні чарговага шэсця, плывуць спевы – бясконцыя, панылыя, як надвор’е, як гэты горад, як цяжкое неба над нашымі галовамі.

– Дзікуны, – паўтараю я, але грамчэй, спецыяльна, каб было чуваць.

– Мы сёння напярэдадні вялікага свята, шаноўны Бейрыс, – кажа Амальтэ, пазяхаючы і затуляючы рот рукою. – Важнага свята. Тры поўні сустракаюцца ў небе.

Я не слухаю. Я калупаю салатку з мясцовай беднай расліннасці і апошнімі словамі праклінаю лёс, які прывёў мяне на гэту агідную планету з не меней агіднымі звычаямі і стравамі.

Хаця, строга кажучы, праклінаць трэба Гіза, гэтую ўпартую зямлянскую доўбню. Каму яшчэ прыйдзе ў галаву рабіць падзапраўку ў гарадку накшталт Кага-яйрэн? А я, між іншым, дыпламаваны пілот міжзоркавых пералётаў В-класа. Я павінен пракладаць маршруты, весці карабель і ўсё такое іншае. Весці карабель – але аніяк не зводзіць знаёмства з буфетчыцай касмапорта і гуляцца са смерцю, спрабуючы стравы па мясцовых рэцэптах, пакуль мой напарнік дзесьці важдаецца.

Дзверы бразгаюць. Над імі, вядома, Амальтэ таксама прычапіла званок. Гэтыя кагі паўсюль развешваюць званочкі, і ўсё вакол бразгае, брынкае, дзынкае, трэнькае, брэнькае, усё вакол неспакойна і падае голас. Яны кажуць – гэта да шчасця. А па мне – хутчэй да галаўнога болю.

– Добрага вечара, гаспадыня, – кажа той, што ўвайшоў, і цяжка апускаецца на крэсла побач са мной. Амальтэ, нават не пытаючы, пачынае штосьці рэзаць сваім велізарным нажом, раз-пораз паплёўваючы на лязо.

Я адважваюся ўхапіць палачкамі нешта бурае і нават на выгляд нясмачнае, пільна разглядаю непрывабны кавалак і суну ў рот. І адразу ж, задыхаючыся, цягнуся да шклянкі з вадой: такое пачуццё, што ў гэту салатку Амальтэ ўвапхнула ўсе самыя моцныя спецыі, якія толькі знайшліся ў яе бруднай забягалаўцы. А можа, нават і ўсе, што знайшліся ў гэтым праклятым горадзе.

Пакуль я брудна лаюся і кашляю, сцякаючы слязьмі і лаянкай у роўнай ступені, мой сусед мірна папівае нейкае кагскае пойла з высокай шклянкі.

– Праняло? – кажа ён спагадліва. – Гэта ўва многіх так, хто нязвыклы, мой шаноўны.

На ім цёмны плашч з каптуром, твару не ўбачыць, але вочы выдаюць, свецяцца чырванаватым агнём, а на адзенні ціхутка бразгаюць дробныя званочкі. Вядома, адзін з мясцовых. Хто ж яшчэ будзе ў такое надвор е тут цягацца?

сяц, праз два будзеце толькі так есці. Спецыі, яны, ведаеце, хваробы забіваюць, мой шаноўны. Так кажуць.

Гэтыя іх спецыі і сталага цалкам здаровага сірыяніна могуць даканаць. Я абурана сапу.

– А сягоння, – усё сваё балбоча наведвальнік Амальтэ. – Сягоння ж у нас такое вялікае свята! Вы вось дарма тут засталіся. Там шэсці, карнавал, песні спяваюць.

– У вас вечна шэсці і карнавалы, – бурчу я. – Вечна спяваюць песні. А касмапорт развальваецца, у буфеце брудна…

Амальтэ ўважліва слухае мяне, падпёршы рукой галаву, і ледзь прыкметна ўсміхаецца. Усмешка недаверлівая, кплівая.

– Так, – выхавана згаджаецца кага ў каптуры. – Здаецца, сапраўды брудна.

– Як вы так можаце жыць? – абураюся я. – Ды ў нас за такое абслугоўванне неадкладна пазбавілі б уладальнікаў касмапорта ліцэнзіі!

– Вось як, мой шаноўны, – вельмі ветліва заўважае незнаёмы мне кага і зноў адпівае свайго напою. Амальтэ, ужо адкрыта пасмейваючыся, працірае пыльныя шклянкі запэцканым фартухом. Па твары яе відаць – яна мне ніколькі, на драбочак нават не верыць. І цалкам, магчыма, нават не зразумела значэнне слова «ліцэнзія».

Я ўздыхаю і корпаюся ў кішэні камбінезона. Тутэйшая так званая валюта – металічныя манеты самых розных формаў, з дзірачкамі пасярэдзіне. Рэч жудасна нязручная для цывілізаванай істоты і праўдзівая асалода для тубыльцаў. Гэтыя дзікуны носяць завушніцы, бранзалеты і каралі са сваіх грошай. І радуюцца, гадаўцы.

– Гэтулькі? – з сумневам пытаю я ў Амальтэ, выкладваючы на стальніцу два жаўтаватых шасцікутніка, адзін кружок і ледзь зацягнуты ржой квадрат.

– Зашмат, мой шаноўны. – Амальтэ хітае галавой, адным пальцам падсоўвае да сябе шасцікутнік і тут жа спрытна дадае яго да груды металу на сваёй шыі.

Крэсла для мяне высакаватае, так што злезці з яго – яшчэ адно выпрабаванне. Я закусваю ад напругі губу, баязліва чапляюся за барную стойку і павольна спаўзаю на падлогу. Незнаёмы кага назірае за мной з бяздзейнай цікавасцю. Пастаўлю ўсе металічныя шасцікутнікі, што ў мяне засталіся: калі б я ўпаў і разбіў нос, сядзеў і глядзеў бы гэтаксама, не варухнуўшыся.

– Добрых вам шляхоў пад трыма поўнямі,– нягучна кажа ён, калі я, ужо стоячы на падлозе, спрабую адсапціся. Амальтэ ківае. Званкі ў яе валасах ізноў брынкаюць.

* * *

На двары ўсё яшчэ лье, на зацягнутых льснянай плёнкай адвечных лужынах бадзёра ўспухаюць і лопаюцца бурбалкі, якія адліваюць усімі колерамі вясёлкі. За аблупленай сцяной касмапорта чуваць, як гугнявяць свае малітвы мясцовыя. Раздражнёны, знерваваны, я спатыкаюся і лячу носам проста ў лужыну. Спеў і кплівы перазвон рытуальных званочкаў узмацняюцца. Прынамсі мне гэтыя тонкія серабрыстыя галасы зараз падаюцца надзвычай кплівымі.

Наскрозь мокры і перапэцканы ў брудзе, крэкчучы, я цяжка паднімаюся на ногі.

– Дзікуны, – бурчу я пад нос, тупаючы да карабля.

Трап апушчаны, зверху на мокры бетон лёг квадрат святла. Гэты зямлянскі гадавец, вядома, сядзіць там, у цяпле, утульнасці ды сухасці, пакуль яго таварыш мокне пад дажджом і тоне ў лужынах. Я сціскаю кулакі.

– Гіз!.. – крычу я са злосцю.

Гіз паказваецца на трапе, выцірае рукі аб нейкае рыззё. Бачыць мяне, з хвіліну лупае вачыма – і рагоча.

– Ты дзе гэта паплаваць паспеў, Клёнік? – пытаецца, хіхікаючы. Вечна ён так. А я, між іншым, дыпламаваны пілот міжзоркавых пералётаў В-класа. Мяне трэба шанаваць і берагчы. Магчыма, нават абагаўляць.

Гіз, гулка тупаючы, шпарка спускаецца ўніз і, падхапіўшы мяне пад локаць, цягне на карабель.

– Застудзішся яшчэ, – кажа ён. – Ідзі пераапраніся пакуль, Клёнік.

– Пакуль што? – сярдзіта пытаю я. Гіз толькі ўсміхаецца і маўчыць. Яму, як і любой не абцяжаранай належным выхаваннем істоце, падабаецца таямнічасць і нявызначанасць. Напэўна, і дурныя званочкі з шэсцямі таксама падабаюцца.

Але я, напрыклад, атрымаў адпаведнае майму статусу выхаванне, а таму не пераношу тыя дурасці і недарэчнасці, што наіўны Гіз дабрадушна заве «неспадзяванкамі». Тым больш што нічога добрага з гэтага ніколі не выходзіць. Ніколі. Ды хіба гэтай доўбні што патлумачыш?

– Вось дык сустрэча! – хрыплым прапітым голасам гарлапаняць знізу. Гіз рэзка паварочваецца, і твар у яго робіцца злым і чамусьці нават больш сталым. Мне гэта не падабаецца. Хай ужо лепш застаецца дураслівым ёлупам.

Да нашага карабля, пераступаючы доўгімі нажышчамі праз лужыны, ідзе, падняўшы каўнер скураной пілоцкай курткі, яшчэ адзін зямлянін.

– Зыгмусь, дружа, – весела кажа ён, сушачы зубы. – Колькі гадоў не бачыліся, а?

Спераду ў яго бракуе аднаго зуба, так што ўсмешка атрымліваецца пакалечанай, шчарбатаю.

– «Зыгмусь»? – нягучна здзіўляюся я.

Гіз моршчыць нос. Зварот шчарбатага, нягледзячы на ўсю ласкавасць, яму, відавочна, не падабаецца.

– Усё лётаеш на бабульцы А-550-L? – тым часам пытае новы зямлянін, акідваючы ліпкім поглядам наш карабель. – Колькі ёй год ужо стукнула, га?

Вочы ў яго дзікія, светлыя, зусім як у Гіза, а валасы і скура цямнейшыя. Я хмуруся і на ўсякі выпадак хаваюся за Гізавай спінай. Не выклікае ён у мяне даверу, гэты ўсмешлівы.

– А гэта што з табой за пацучок? – зямлянін ківае на мяне. – А, Зыгмусь?

Мне застаецца адно – злосна сапці. Не ведаю, што можа азначаць гэта слова, але гучыць гэта непаважліва і мне ніколькі не падабаецца. Прыблізна гэтаксама, як Гізу – цукровы зварот «Зыгмусь».

– Гэта не пацучок, – цэдзіць Гіз. – Гэта мой напарнік, каб ты ведаў. Чаго табе трэба, Чэска?

– Ды так сабе, – адказвае гэты грубіян. – Пачуў, што адзін з лепшых пілотаў Галактыкі заняты кур’ерскаю працай і дробнай кантрабандай, ды і не паверыў спачатку. Вырашыў сам пераканацца.

– А, – чмыхае Гіз. – Ну, і як яно? Пераканаўся?

Чэска разводзіць рукамі.

– Ішоў бы ты да мяне, брацюня, – няшчыра ўздыхае ён. – У нас на «Клеапатры», далібог, самая сучасная тэхніка. Гэта табе не твая старажытная развалюха.

Дарма гэты Чэска так. Да нашага карабля Гіз прывязаны больш, чым самка каўу-тпаі да сваіх смярдзючых шчанюкоў. Аднаму механіку са станцыі «Салют» ледзьве галаву не адкусіў, калі той развёў гаворку пра спісанне.

Гіз нечакана ўсміхаецца – але настолькі злавесна, што я мімаволі адступаю назад. Дробнымі-дробнымі павольнымі крокамі, каб, барані продкі, не справакаваць. На шчарбатага Чэска гэта ўхмылка, як ні дзіўна, таксама дзейнічае – той скаліцца па-воўчы, цягнецца да вялікай кабуры з бластарам на поясе.

– Мая Асоль не развалюха, – цвёрда кажа Гіз. – І не спрабуй мяне надурыць, Чэска. Усе ведаюць, пад якім сцягам твая «Клеапатра» ходзіць.

– Пірат, – ціхенечка прамаўляю я і адразу ж прыкрываю рот далонямі. Во толькі піратаў нам і не хапала тут. Для поўнага, так сказаць, шчасця.

Чэска смяецца.

– Якія мы ганарыстыя, – ён ізноў сушыць зубы. – Нават і не скажаш, што з Акадэміі касмалётчыкаў у свой час выперлі.

– Ну, – вельмі задуменна заўважае Гіз, паціраючы лоб. – Лётаю я ўсё адно лепей за большасць «залатых» выпускнікоў. І дакладна лепей за цябе. Будзь здаровы, карацей.

Твар у Чэска выцягваецца.

– Счакай, сайгак, – паспешліва кажа ён. – Паскакаў ужо, бач ты. Я ж пра што… Мне для аднаго задання кроў з носу патрэбны ўмелы пілот.

– Во як? – цягне Гіз, звузіўшы вочы.

– А ўсіх спраў,– шчарбаты разводзіць рукамі.– Усяго-тое зматацца на трэці спадарожнік гэтай планеткі. Сёе-тое, ведаеш, прыхапіць.

Ён, вытрымаўшы тэатральную паўзу, называе суму ўзнагароды – і я ледзь не валюся. Грошай хапіла б на тры такіх караблі, як наша «Асоль». І на стыльную аэраграфію на абшыўцы хапіла б, і на скафандры новыя.

Гіз пагардліва чмыхае.

– Не ламай дурня, брацюня, – цягне Чэска. – Адзін заход, а потым цэлы год адпачываць будзеш. Дапіраеш, не?

– Аніяк не магу, – з’едліва адказвае Гіз. – У мяне тэрміновая праца. Такія, брат, справы.

Я тузаю гэтага дурня за рукаў.

– Ты звар’яцеў, можа, ці што? – гнеўна шапчу я. – Гіз, зараз нам не да тваіх асабістых цёрак з гэтым піратам. Мы тут у раскошы не купаемся, памятаеш?

– У нас праца, – з прыдуркаватай усмешачкай кажа Гіз. І мне, і шчарбатаму.

Чэска плюе сабе пад ногі.

– А, каб табе добра было, – бурчыць ён. – Быў дурнем і застаўся.

Гіз праводзіць яго напружаным позіркам і лёгенька штурхае мяне ў плечы.

– Варушыся, Клёнік, – загадвае ён весела. – У нас работы па горла.

– Як жа, – змрочна кажу я. – І якой жа гэта, цікава?

– Ты толькі не хвалюйся, – кажа Гіз. – Усё будзе…

Я спатыкаюся аб нейкую скрыню ў напаўцёмным труме і не валюся толькі таму, што Гіз сталёвай рукой трымае мяне за каўнер камбінезона. Усярэдзіне скрыні штосьці падазрона звініць і перавальваецца. Ад усёй душы спадзяюся, што гэта абурана падала голас не дарагая зямлянская парцаляна, якую замаўлялі ў сектары 14-Х-9.

– Добра, так? – кісла заканчваю за яго я. – Вось нагу я зараз добра выцяў, а ў астатнім…

– Усё будзе добра, – упэўнена кажа Гіз.

Мне б яго ўпэўненасць. Хаця б дробную дробачку.

У рубцы светла, толькі вакол чамусьці ўецца блакітнаваты дымок. У маіх продкаў нюх атрафіраваўся, так што зразумець па паху, ці не тлее што з пажылой апаратуры «Асоль», я не магу. Даводзіцца спадзявацца на нос Гіза.

– Гіз, – кажу я насцярожана. – Дыміць жа…

– Гэта нічога, – адмахваецца Гіз. – Гэта праца.

Зараз я і сам бачу: на прыборнай панэлі тлеюць на дошчачцы араматычныя палачкі. Побач перабірае пацеркі абарваны кага-святар з рэдкай сівой бародкай. На тонкай шыі – адпаліраваная металічная пласціна на доўгім ланцужку. Гэта яшчэ паўбяды, праўда. Што асабліва бянтэжыць і задзявае, дык гэта тое, што ў маім крэсле змясціўся вялізарны скрутак пярэстай тканіны.

Я цяжка ўздыхаю.

– Чаго стаў, як кароль на імянінах? – Гіз набірае на клавіятуры код запячатвання люкаў.– Казаў жа: у нас праца, Клёнік.

– Ды што ты кажаш, – змрочна цягну я, разглядаючы прыпёрты да сцяны кій з прывязанымі званочкамі. Несумненна, рытуальны. Святарскі, каб яго.

Святар складае далоні і цырымонна кланяецца. Настолькі цырымонна, што ажно млосна робіцца.

– Хай будзе блаславёны ваш шлях пад трыма поўнямі, шаноўны Клёнік, – кажа ён бразготкім галаском. Быццам званок, адзін з тых, навязлівых рытуальных, раптам загаварыў.

Гэтай дурной мянушкай мяне называе Гіз, з яго сапраўды варварскімі схільнасцямі да скарачэння высакародных і паважных імёнаў. Але чуць такое з вуснаў нейкага незнаёмца, ды яшчэ ад аднаго з гэтых нямытых кага – гэта ўжо, даруйце, занадта.

– Мяне трэба называць, – абурана заяўляю я. – Клеан Ікара А-Бэйрыс. Я папрасіў бы вас не ўжываць такое недарэчнае…

– Святар Кэркі,– умешваецца Гіз. – Старэйшы святар у храме на трэцім спадарожніку гэтай планеты. І сёння, з нагоды свята, ён павінен правесці там набажэнства. Я правільна вас зразумеў?

– Цалкам правільна, сын мой, – згаджаецца святар Кэркі, трасучы бародкаю.

– І гэта, па-твойму… – шыплю я.

– Гэта наша работа, – спакойна адгукаецца Гіз.

У мяне пачынае дзёргацца вока. Калі ён так кажа, нам у выніку звычайна нічога не плацяць. І добра яшчэ, калі нам пасля не трэба анікому выплочваць штрафы.

Са скрутка на маім крэсле паказваецца цікаўная плоская галава, уся ў залацістай поўсці. Галава косіць жоўтым вокам на Кэркі, прыязна паглядае на Гіза і вышчарае вострыя, частыя – у два рады – зубы на мяне.

– А гэта яшчэ што за халера? – буркаю я і аглушальна чхаю. Галава непрыязна рыкае.

З-пад матэрыі з’яўляецца невялікая шасціпалая ручка і пляскае сярдзітую галаву. Тая сумна шыпіць і знікае. На яе месцы з’яўляецца, пазвоньваючы званочкамі ў касічках, мурзаты тварык кагскай дзяўчынкі.

– У вас што, цырк у храме? – пытаю я трохі раздражнёна і зноў чхаю.

Святар Кэркі смяецца, трасе вадкай сівой бародкай.

– Не, сын мой, – кажа. – Раманары – наша свяшчэнная жывёліна. Іх гадуюць жрыцы ў горадзе, дрэсіруюць, а потым адвозяць у храм Поўні. А дзіця – гэта нашае боства ў смяротным целе, дакладней, яго шэсцьсот сорак чацвёртая інкарнацыя. Мы верым, што Вялікая ходзіць між нас, не пакідаючы свой народ у патрэбе, і…

Я пагардліва крыўлюся. Святар маю грымасу заўважае, асякаецца, глядзіць здзіўлена. Відаць, планаваў звінець пра сваіх свяшчэнных пачварак і багінь увесь палёт. Быццам бы камусьці хочацца гэтую лухту слухаць. У сэнсе, камусьці апрача Гіза.

Я свідрую зямлянскага паганца позіркам.

– Ідзі лепш пераапраніся, малы, – абсякае мяне Гіз. – З цябе ўжо лужына нацякла.

Вечна ён са мной як з маленькім. А мне, між іншым, трыста восем сірыянскіх гадоў. Я пацягваю носам і па сценачцы паўзу ў каюту, доўга рыюся ў шафе. З-пад пакункаў з пратэрмінаванымі меднаборамі выцягваю сухі і адносна чысты камбінезон. У галаве нягучна звініць, і незразумела: ці то гэта бацька Кэркі размахвае сваім кіем, ці то ўвесь шум, звон і трэск гэтага неспакойнага горада намёртва засеў у маёй галаве.

Я зноў голасна чхаю, і з паліц шафы на мяне абвальваецца ўсё змесціва. Пакуль я дарэмна спрабую выблытацца са старога зямлянскага пледа, з грукатам валяцца на падлогу кардонныя скрынкі з прыладамі і старымі часопісамі.

– Клёнік, – кажа Гіз, зазіраючы. – Нам стартаваць трэба. Ты як?

– Прыўкрасна, – адказваю я з-пад пледа. – Ды што ўвогуле хвалявацца за мяне.

Гэты зямлянскі гадаванец ужо, вядома, сышоў. Я моршчуся. Ніхто ж мяне і не пашкадуе. Ніколі.

Бабулька Асоль уздрыгвае і плаўна ідзе ўгару. Пераапрануты ў сухое, з тоўстым пачакам папяровых хустачак у руцэ я вяртаюся ў рубку. Без асаблівай ахвоты, канечне, але Клеан Ікара А-Бэйрыс не звык кідаць свае абавязкі нават у самыя цяжкія моманты. На жаль, гэтага аніхто тут не ацэніць.

– Аніхто, – мармычу я пакрыўджана.

Гіз, насвістваючы адвечны свой варварскі матыўчык, сядзіць за штурвалам, а зласлівая свяшчэнная жывёліна мясцовых дзікуноў сядзіць у яго на плячы і – ад цеплыні пачуццяў – далікатна пакусвае за вуха. У ілюмінатары зараз ясна бачныя ўсе тры спадарожнікі: два блакітнаватыя, паменей памерам, і адзін чырванаваты, няправільнай, дзіўнай формы і трохі большы. Варта было мне ўвайсці, як раманары заходзіцца глухім непрыемным рыкам.

– Ціха, – сурова кажа пачварцы Гіз і, не гледзячы, пстрыкае звера па вуху. Той імгненна супакойваецца.

Я сядаю ў сваё крэсла і шумна смаркаюся.

– А дзе стары? – пытаюся, косячы вокам на прыціхлага раманары.

– Кэркі і дзяўчынка павінны падрыхтавацца, – безуважліва адказвае Гіз, лавіруючы ў гравітацыйным полі спадарожнікаў.– Ды і малая, як мне сказалі, не дужа добра пераносіць палёты. Хочаш цукровы юм?

Вольнай рукою ён працягвае мне распачаты пакуначак з цукеркамі. Я бяру адзін шэры шарык і падазрона разглядаю.

– Гэта смачна, Клёнік, – спакусліва кажа Гіз, так што я вырашаю паспытаць. На смак цукерка досыць прыемная, кісла-салодкая, ды яшчэ з арэхавымі ноткамі. Падобна да пладоў дрэва туўук з маёй роднай планеты.

Я набіраю цэлую прыгаршчу шарыкаў з пакуначка.

– Мясцовы папулярны ласунак, – працягвае гэты зямлянскі гадаванец. – Як я зразумеў, нейкі від жамярын…

Я кідаю цукеркі на падлогу, кашляю і адплёўваюся. Гіз, праўда, мала звяртае на гэта ўвагі, аж занадта заглыблены ў сведчанні навігацыйнай сістэмы. Раманары лёгка саскоквае з яго пляча, прынюхваецца да ласункаў на падлозе. Прынамсі хоць у адной бязмозглай жывёлы хапае розуму не есці гэтую дрэнь.

– Квадрат адзін-сорак восем, – мармыча Гіз. – Заходжу на пасадку.

Рухавікі гудуць мерна, і гэты гуд, як ні дзіўна, супакойвае. Трэці спадарожнік наплывае на нас – чырвоны шар з рэдкімі абрыўкамі сіняватых аблокаў. Дзіўна, што тут наогул ёсць атмасфера. Мабыць, пры будаўніцтве храма дадалі модулі тэрафарміравання. Помню, у трэцім класе пачатковай школы мы вучылі закон Аві-Каята… як жа гэта… «пры множнасці элементаў сістэмы гравітацыйныя палі гэтых могуць узаемадзейнічаць…».

Я хітаю галавой. Не магу ўспомніць. Ды і не павінен, у прынцыпе. Я ўсё-такі пілот, а не навукоўца.

Гіз адкідваецца назад і пацягваецца.