Текст книги "Біблейскія гісторыі Старога Запавету, ілюстраваныя паштовымі маркамі. Знаёмства са зьместам Бібліі і яго адлюстраваньнем у мастацтве"

Моладзі пакіну добры прыклад-ахвотна і доблесна прымаць сьмерць за шануемыя і сьвятыя Законы. (2 Макавея 6: 28)

Рама пагрузіўся ў глыбокую жалобу, бо памёр вялікі Прарок, настаўнік і судзьдзя-Самуіл. У асобе Самуіла ізраільскі народ страціў свайго духоўнага кіраўніка. У гэты неспрыяльны для маладой ізраільскай дзяржавы час у яго межы ўварвалася магутная армія аб'яднаных філістымлянскіх князёў. Сотні баявых калясьніц і тысячы закутых у жалеза воінаў разьмясьціліся лягерам у даліне Сонамэ. Саўл расставіў сваё войска на схілах гор Гэлвуе, адкуль была бачная ўся даліна. Выгляд вялізнага Філістымскага лягера выклікаў у ім жах. Трэба ўлічваць, што толькі Саул і Ёнатан – двое з усяго ізраільскага войска – мелі жалезную зброю. Цар з глыбокай малітвай зьвярнуўся да Бога па дапамогу, «але Гасподзь не адказваў яму ні ў сьне, ні праз урым, ні праз прарокаў» (Першая Царстваў 28:6). Тады Саўл прыйшоў да чараўніцы і папрасіў яе выклікаць дух Самуіла. Чараўніца пагадзілася і пачала варажбу. «І сказаў ёй цар: ня бойся, што ты бачыш? І адказвала жанчына: бачу як бы бога, які выходзіць зь зямлі. Які ён з выгляду? – спытаўся ў яе Саўл. Яна сказала: выходзіць зь зямлі мужчына вельмі стары, апрануты ў доўгае адзеньне. Тады пазнаў Саўл, што гэта Самуіл, і ўпаў тварам на зямлю і пакланіўся» (Першая Царстваў 28:13,14). На зварот цара Самуіл адказаў: «Навошта ж ты пытаешся ў мяне, калі Гасподзь адступіўся ад цябе і зрабіўся ворагам табе? […] І аддасьць Гасподзь Ізраіля разам з табою ў рукі Філістымлянаў: заўтра ты і сыны твае будуць са мною, і табар Ізраільскі аддасьць Гасподзь у рукі Філістымлянаў» (Першая Царстваў 28:16,19). Жудасная вестка так патрэсла Саўла, што ён страціў прытомнасьць і ўпаў на зямлю.

Але, нягледзячы на прароцтва, Самуіл з сынамі ідзе на верную пагібель.

На другі дзень разгарэўся бой. Ізраільцяне пацярпелі поўнае паражэньне. Тры сыны Саўла, у тым ліку і адважны Ёнатан, загінулі разам з тысячамі іншых. Паранены стрэламі Саўл папрасіў свайго зброяносца забіць яго. Юнак, аднак, не адважваўся падняць руку на памазанца Божага, і тады Саўл кінуўся сам на свой меч. Верны слуга рушыў усьлед яго прыкладу.

Сьмерць Саўла. Маёліка (1547). Музэй прыкладнога мастацтва і гісторыі. Антвэрпэн. Блёк пошты Бэльгіі, выдадзены ў 1996 годзе

На наступны дзень Філістымляне знайшлі труп ізраільскага цара і павесілі яго на сьцяне Бэт-сана, як знак перамогі.

Калі даведаліся пра гэта жыхары Явіса Галаадзкага (якіх Саўл некалі выратаваў ад ворагаў), яны паслалі людзей да Бэт-сану, каб зьняць са сьцяны цела загіблага цара. Ноччу гэтыя паслы выкралі цела Саўла і «і ўзялі косьці іхнія і пахавалі пад дубам у Явісе, і пасьціліся сем дзён» (Першая Царстваў 31:13).

Давід даведаўся пра гібель Саўла і яго сыноў ад аднаго амалекіцяніна, які прыбег з поля бітвы. Амалекіцянін думаў, што ўзрадуе Давіда такой весткай, і хваліўся нават, што сам забіў ізраільскага цара. Але Давід усклікнуў: «як не пабаяўся ты падняць руку, каб забіць памазанца Гасподняга?» (Другая Царстваў 1:14) і загадаў забіць амалекіцяніна.

Сьмерць цара Саўла (1848). Элі Маркузэ (1817—1902). Тэль-Авіўзкі музэй выяўленчых мастацтваў. Пэрсанальная марка, выпушчаная поштай Ізраілю ў 2014 годзе

Давід у кранальнай песьні аплакваў сьмерць цара Саўла і свайго сябра Ёнатана: «Краса твая, Ізраіль, ляжыць хворая на вышынях тваіх. Як загінулі героі! Не абвяшчайце ў Выніку, не распавядайце на вуліцах Аскалона, каб не радаваліся дачкі філістымскія, каб не радаваліся дачкі іншапляменцаў. Горы Гільбоа! Хай не будзе на вас ні расы, ні дажджу, ні ўрадлівых палёў, бо там заплямлены шчыт герояў, шчыт Саўла, не нашмараваны алеем. (А быў час, калі) лук Ёнатана не спыняўся перад крывёю забітых, перад лукам герояў, і меч Саўла не вяртаўся (у ножны) пустым. О, Саўл і Ёнатан, любімыя і дарагія, неразлучныя і ў жыцьці, і ў сьмерці! Яны насіліся лягчэй Арлоў, яны былі храбрэй львоў. Вы, дочкі Ізраіля, плачце па Саўле, які апранаў вас у пурпуру і тонкія тканіны і пакрываў вашыя адзеньня залатымі ўпрыгожваньнямі. Як загінулі героі ў бітве! Як загінуў Ёнатан на вышынях тваіх! Балюча мне за цябе, брат мой Ёнатан! Ты мне быў так дарог; твая любоў была мне даражэй каханьня жанчыны. О, як загінулі героі! Як загінула зброя баявая!» (Другая Царстваў 1:19—27).

Разьбіўшы ізраільскую армію, Філістымляне захапілі даліну Езрэель і занялі, такім чынам, выгадную стратэгічную пазыцыю для заваяваньня ўсяго Ханаана. Дзяржава, з такой цяжкасьцю створанае Саўлам, перастала існаваць. Пэрыяд валадараньня Саўла працягваўся трыццаць гадоў-з 1040 па 1010.

Жалобны сьпеў Давіда над Саўлам і яго сынам Ёнатанам да гэтага часу чытаецца ў Ізраілі на розных памятных цырымоніях.

 
Асоба Давіда
 

І прадоўжу навечна семя ягонае, і ягоны трон – як дні неба. (Псалтыр 89:30)

Давід (імя ў перакладзе з старажытнаяўрэйскай значыць «каханы») другі цар Ізраіля, малодшы сын Ясея з Віфляема. Валадарыў 40 гадоў (1005 – 965 да Р. Х.): сем гадоў і шэсьць месяцаў быў царом Юдэі са сталіцай у Хэўроне, затым 33 года – царом аб'яднанага царства Ізраіля і Юдэі са сталіцай у Ерусаліме.

Давід – пераможца волата Галіяфа, бацька мудрага цара Саламона, аўтар біблейскай Кнігі Псальмаў.

Ні пра аднаго чалавека не напісана столькі ў Старым Запавеце, не складзена столькі легенд і не створана твораў мастацтва, як пра цара Давіда. За свой доўгі жыцьцёвы шлях Юдэйскі цар кім толькі не быў. Пас авечак, паляваў, ваяваў, складаў вершы і сьпяваў іх пад акампанэмэнт арфы, а стаўшы памазаньнікам Божым, правіў аб'яднанай краінай 33 гады. Вобраз Давіда зьяўляецца вобразам ідэальнага ўладара, з роду якога, паводле паданьня, выйдзе Мэсія.

Цар Давід. Марк Шагал (1887—1985). Марка пошты Ізраілю, выдадзеная ў 1969 годзе

На марцы намаляваны цар Давід – адзін з сэрыі Біблейскіх малюнкаў, напісаных Маркам Шагалам у 1951 годзе. Ля ног цара жанчына корміць грудзьмі дзіця. Збоку ад дарогі сядзіць босы Прарок? Бо абак ляжыць адчыненая кніга. Як бы з кнігі ўзьнікае цэлы сусьвет, на які глядзіць цар Давід. Натоўп, танцуючы, вітае мужчыну, які едзе ў Ерусалім?, над якім узыходзіць сонца. Магчыма гэта Хрыстос? Прама з кнігі выпраменьвае голая жанчына (Вірсавія?). Другая жанчына высьвятляе ноч падсьвечнікам. І яшчэ многа пэрсанажаў: мастак, мужчына з катомкай, жанчына, якая глядзіць на гледача, курыца, конь і крыху ніжэй музыка са скрыпкай, вышэй – абрысы некаторых дамоў… Магчыма роднага Віцебску? Зьверху Божая? рука, у якой дзіця з букетам. Надпіс на прывесцы: «І цараваў Давід над усім Ізраілем, і тварыў Давід суд і праўду над усім народам сваім» (Другая Царстваў 8:15).

На працягу многіх стагодзьдзяў асоба Давіда і яго подзьвігі служылі невычэрпнай крыніцай натхненьня для мастацкай творчасьці.

 
Давід становіцца царом Ізраіля
 

Я склаў запавет з выбранцам Маім, прысягаўся Давіду, рабу Майму… (Псалтыр 89:4)

Пасьля сьмерці Саўла Ізраіль апынуўся без цара. «Пасьля гэтага Давід спытаўся ў Госпада, кажучы: ці ісьці мне ў які-небудзь горад Юдаў? І сказаў яму Гасподзь: ідзі. І сказаў Давід: куды ісьці? І сказаў Ён: у Хэўрон» (Другая Царстваў 2:1).

У Хэўроне племя Юды на сходзе абвясьціла Давіда царом Юдэйскім, што азначала фактычнае аддзяленьне Юдэі ад Ізраіля, царом якога быў абвешчаны сын Саўла Евастэй. Дзьве габрэйскія дзяржавы ўступілі паміж сабой у міжусобную барацьбу, якая доўжылася два гады (бо Евастэй валадарыў 2 года) і завяршылася перамогай Давіда. Старэйшыны Ізраіля прыйшлі ў Хэўрон і абралі Давіда царом над усім Ізраілем.

Хэўрон. На прывесцы маркі малюнак Пячоры Патрыярхаў – склеп у старажытнай частцы Хэўрона, у якім, паводле Бібліі, пахаваныя габрэйскія прабацькі Абрагам, Ісак і Якаў, а таксама іх жонкі Сара, Рэбэка і Лія. Згодна з габрэйскай традыцыяй, тут таксама спачываюць целы Адама і Евы.

Хэўрон вачамі дзяцей. Марка пошты Ізраілю, выдадзеная ў 1998 годзе

Першым буйным прадпрыемствам Давіда стала вайна зь Евусеямі, у выніку якой ён захапіў Ерусалім і перанёс туды сталіцу сваёй дзяржавы.

«І пайшоў цар і людзі ягоныя на Ерусалім супроць Евусэяў, жыхароў той краіны; але яны казалі Давіду: ты ня ўзыйдзеш сюды; цябе адгоняць сьляпыя і кульгавыя, – гэта азначала: ня ўвойдзе сюды Давід. Але Давід узяў крэпасьць Сіён: гэта – горад Давідаў» (Другая Царстваў 5:6,7).

Гэта было няпростае рашэньне, бо ў Хэўроне была Пячора Патрыярхаў. Але Давід разумеў, што сталіца павінна быць такім месцам, якое аб’ядноўвала бы народ Ізраіля і дзе было бы месца, дзе ўвесь народ аддаваў бы хвалу адзінаму Богу. Тры тысячы гадоў таму Ерусалім стаў сталіцай і палітычным і рэлігійным цэнтрам яўрэйскай нацыі.

На правай марцы блёку пошты Ізраілю «Ерусалім, горад Давідаў – 3000 гадоў» адлюстравана частка мазаічнага пакрыцьця з сынагогі Газа 6 ад Р.Х., на якой кароль Давід грае на арфе. На ўкладцы выява пячаткі (булы) Біблейскага кніжніка Гемарыі, сына Шафана, знойдзеная пры раскопках горада Давіда, датаваных канцом Першага храма. На фоне ўкладкі – фрагмэнт скрутка з храма ў пустыні Іудзей, датаванага перыядам Другога Храма. Срэбны тэтрадрахм Бар-Кхбы (132—135 ад Р. Х.). На авэрсе – фасад Храма ў Ерусаліме, на рэвэрсе – Скінія. На сярэдняй марцы прадстаўленыя ілюстрацыі Ерусаліма, зьнятыя з карты Эрэц Ізраіля, намаляванага рабінам Піні Сафэдам у 19 ст. У куце маркі разьмешчана выява часткі пячаткі 19 ст., вырабленай з літай лятуні з Марока Фес. На заднім пляне – фатаграфія Заходняй Сьцяны ў Іерусаліме, зробленая Дж. Б. Бонфілсам у 19 ст.; уяўная карціна сынагогі Ха-Рамбан у Ерусаліме 17 і 18 стст. (Сынагога была пабудавана ў 13 ст.).

Ерусалім, горад Давідаў – 3000 гадоў. Блёк пошты Ізраілю, выдадзены ў 1995 годзе

На левай марцы – сучасны аэрафотаздымак Кнэсета (Парлямэнту Ізраіля), урадавых будынкаў і Вярхоўнага суда, зробленых Дубі Талам, Моні Хараматы – аэрафотаздымка Альбатроса. На ўкладцы – Мэнора, Герб Дзяржавы Ізраіль, а на заднім пляне – урывак з Дэклярацыі Незалежнасьці.

 
Унясеньне Каўчэгу Запавету ў Ерусалім
 

І прынесьлі каўчэг Гасподні і паставілі яго на сваім месцы пасярод скініі. (Другая Царстваў 6:17)

Пасьля таго, як філістымляне пазбавіліся ад Каўчэгу, каб унікнуць бедзтваў, Каўчэг знаходзіўся ў Кірыятыярыме ў доме Амінадавым, «а Элеазара, сына ягонага, асьвяцілі, каб ён захоўваў каўчэг Госпада. З таго дня, як застаўся каўчэг у Кірыятыярыме, прайшло шмат часу, гадоў дваццаць» (Першая Царстваў 7:2). Цар Давід хацеў разьмясьціць Каўчэг Запавету ў Скініі на гары Сіён. «І прынесьлі Каўчэг Гасподні і паставілі яго на сваім месцы пасярод Скініі, якую зладзіў для яго Давід; і прынёс Давід цэласпаленьні прад Госпадам і ахвяры мірныя» (Другая Царстваў 6:17).

Урачыстае ўнясеньне Каўчэга Запавету ў Ерусалім. Фрэска Мікелонскай царквы Нотр-Дам дэ Ардылье. Дызайн Івет Дэтчэверы. Марка пошты Сен-П’ер і Мікелон, надрукаваная ў 2013 годзе

Перанос Каўчэга адбываўся вельмі ўрачыста. «Давід танцаваў з усёй моцы прад Госпадам; а апрануты быў Давід у льняны наплечнік. Так Давід і ўвесь дом Ізраілеў несьлі Каўчэг Гасподні з крыкамі і трубнымі гукамі» (Другая Царстваў 6:14,15).

Давід таксама меў намер пабудаваць для Каўчэга Божага дом – Храм. Не Давід, а толькі яго сын ажыцьцявіць будаўніцтва, бо Давід, удзельнічаючы ў войнах, праліў занадта шмат крыві. Хоць Давід і не павінен быў будаваць Храм, ён пачаў падрыхтоўку будаўніцтва, сабраў сродкі і перадаў свайму сыну Саламону будаўнічыя матэрыялы і пляны і пазначыў месца, на якім Саламон пазьней пачаў будаўніцтва Храма. Царства Давіда займала, за выключэньнем вузкіх прыбярэжных палосак, населеных Філістымлянамі і Фінікійцамі, усю прастору паміж морам і Аравійскай пустыняй. Прарок Натан перадаў Давіду Слова Божае: «Я буду яму бацькам, і ён будзе Мне сынам; і калі ён згрэшыць, Я пакараю яго жазлом мужоў і ўдарамі сыноў чалавечых; але ласкі Маёй не адбяру ў яго, як Я адабраў у Саўла, якога Я адкінуў перад абліччам тваім. І будзе непахісны дом твой і царства тваё навек прад абліччам Маім, і трон твой стаяцьме вечна» (Другая Царстваў 7:14—16).

 
Гісторыя граху Давіда
 

Адмый мяне шматкроць ад беззаконьня майго, і ад грэху майго ачысьці мяне: бо беззаконьне маё я ўсьведамляю, і грэх мой заўсёды перада мною. (Псалтыр 51:4,5)

На вяршыні сваёй магутнасьці, падчас вайны з Аманіцянамі, Давід запаў у грэх. Убачыўшы прыгожую жанчыну, якая купалася, ён ня мог стрымаць сваіх пачуцьцяў.

На фрэсцы Рафаэля намалёвана, што туалет Вірсавіі адбываецца публічна. Мастак як бы намякае на тое, што Вірсавія таксама часткова вінавата, што яна справакавала Давіда.

Давід і Вірсавія (1519). Рафаэль Санці (1483—1520). Музэі Ватыкану, Ватыкан. Марка пошты Грэнады Грэнадынас, выдадзеная ў 1983 годзе

На карціне вэнгерскага мастака Себасьцьяна Рычы Вірсавія ў атачэньні дзеўчын і кабет, якія ёй прыслужваюць. У далечыні на бальконе відаць сылуэт цара Давіда.

Купаньне Вірсавіі (1720). Себасьцьяна Рычы (1659—1734). Дзяржаўны музэй, Бэрлін. Блёк пошты Вэнгрыі, выдадзены ў 1968 годзе

«Ня прагні жонкі блізкага твайго» (Выхад 20:17) патрабуе Дзявятая Запаведзь. Але, даведаўшыся, што гэта Вірсавія, жонка Урыі, аднаго зь яго адважных воінаў, Давід, нягледзячы на гэта, паслаў за ёю.

У левым верхнім куце палатна на даху палаца ледзь прыкметна намаляваная фігура цара Давіда, а Вірсавію Рубенс паказаў за туалетам на пляцоўцы, якая вядзе ў басэйн. Увагу прыцягвае раскошная маладая жанчына. Мастак перадае тонкія эмацыйныя моманты гэтай сцэны: зьдзіўлены погляд Вірсавіі, якая не чакала атрымаць ліст з рук дасланага да яе нэгрыцяняці, рэакцыя сабакі, ашчэранай на пасланца, як бы западозрыла нядобрае… Цудоўна выпісаныя жаночыя фігуры, адзеньні і архітэктурны пэйзаж, струменіцца вада…

Вірсавія ля фантана (1635). Піцер Паўль Рубенс. Карцінная Галерэя Старых Майстроў, Дрэздэн. Марка пошты Рэспкблікі Чад, выдадзеная ў 1972 годзе

На марцы блёку карціна Рубенса «Давід і старэйшыны Ізраіля».

Карціна Рэмбрандта «Купаньне Вірсавіі» напісана ў 1654 годзе. Цар Давід з даху свайго палаца ўбачыў Вірсавію, якая выходзіла з купальні і, зачараваны яе прыгажосьцю, загадаў прывесьці яе да яго, нягледзячы на тое, што яна была замужам. Рэмбрант адлюстраваў Вірсавію сумнай: у яе руках пасланьне ад цара і яна разумее, што нельга ісьці насуперак царскім жаданьням…, і ўжо немагчыма нічога зьмяніць…

Служанка беражліва выцірае ногі сваёй спадарыні, падзяляючы зь ёй прадчуваньне, што хутка адбудзецца непапраўнае.

Купаньне Вірсавіі (1654). Рэмбрант (1606—1669). Музэй Люўр, Парыж. Марка пошты Нікарагуа, выдадзеная ў 1971 годзе

Гэтую сцэну Рэмбрант пераносіць на палатно і канцэнтруе на ім усю цёмную гісторыю аб шлюбнай здрадзе, крывавым злачынстве і Божым гневе. Вірсавія Рэмбрандта «агорнутая ў яе падзеньні такім залатым зьзяньнем, што здаецца ў ёй сабраны ўвесь жар Усходу» (Эміль Верхарн).

Вірсавія была вымушана падпарадкавацца. Калі цару стала вядома, што яна чакае ад яго дзіця, ён выклікаў яе мужа з паходу. Аднак Урыя перад усім дваром адмовіўся ўвайсьці ў свой дом, чым зблытаў пляны Давіда, які спадзяваўся, што з прыбыцьцём Урыі цяжарнасьць Вірсавіі будзе зьвязвацца зь імем яе мужа. Тады Давід загадаў адправіць Урыю ў такое месца, дзе б той загінуў у бітве.

Давід і Урыя (1665). Рэмбрант (1606—1669). Дзяржаўны Эрмітаж, Санкт-Пецярбург. Марка пошты Мадагаскару, выдадзеная ў 1986 годзе

Рэмбрант «вырваў» змрочны твар Урыі з цемры пакоя. Сыход воіна суправаджаецца смуткам у вачах старца на другім пляне і хітрым позіркам Давіда. Гэтыя тры белых плямы ў змроку інтэр'еру скупыя на міміку і красамоўныя адначасова. Па адной са шматлікіх вэрсій, мастацтвазнаўцы лічаць, што старац – гэта прарок Натан, які хацеў паспрабаваць абразуміць Давіда і прадухіліць сьмерць Урыі.

Урыя загінуў у баі. Па заканчэньні часу жалобы Вірсавія афіцыйна зрабілася жонкаю Давіда і нарадзіла яму сына. Учынак Давіда выклікаў гнеў Божы і праклён. Бяда за бядой наганяла дом і сям'ю Давіда, і той раскаяўся ў дзеі. Прабачэньне распаўсюдзілася пасьля і на яго жонак, і родны дом, і на дзяцей, і на шлюб з Вірсавіяй, ад якой нарадзіўся пераемнік Давіда – Саламон.

Эвангельле ад Мацьвея, ды і ўвесь Новы Запавет пачынаецца з радаводу Ісуса Хрыста. Раней радавод у народзе Ізраільскім заўсёды лічыўся па мужчынскай лініі і таму жанчыны, вядома ж, не згадваліся. Але ўважліва ўчытваючыся ў радкі Сьвятога Пісаньня, мы можам заўважыць адну цікавую дэталь, што сярод многіх мужчынскіх імёнаў, у тым ліку Давіда і Саламона, згаданыя і чатыры жаночых: Тамар, Рааў, Рут і «былая за Урыей», гэта значыць Вірсавія.

 
Дасягненьні і беды Давіда
 

Прынясі Богу ў ахвяру падзяку, і выконвай твае абяцаньні Ўсявышняму, і пакліч Мяне ў дзень смутку; Я ўратую цябе, і ты ўславіш Мяне. (Псалтыр 50:14,15)

Пасьля сарака гадоў цараваньня Давід атрымлівае канчатковую перамогу над Амацінянамі. «І ўзяў Давід вянок цара іхняга з галавы ягонай, – а ў ім было золата талант і каштоўны камень, – і ўсклаў яго Давід на галаву сваю, і здабычы з горада вынес вельмі многа. А народ, які быў у ім, ён вывеў і паклаў іх пад пілы, пад жалезныя малатарні, пад жалезныя сякеры, і кінуў іх у абпальныя печы. Так ён зрабіў з усімі гарадамі Аманіцкімі. І вярнуўся пасьля таго Давід і ўвесь народ у Ерусалім» (Другая Царстваў 12:30,31).

Перамога Давіда над Аманіцянамі (1518—1519). Рафаэль Санці (1483—1520). Фрэска. Лёджыі Рафаэля, Апостальскі палац, Ватыкан. Марка пошты Грэнады Грэнадынас, выдадзеная ў 1983 годзе

Але беды Давіда не скончыліся. Сын Давіда Авэсалом абвясьціў сябе царом. Авэсалом пачаў вайну с бацьку і ў лесе Яфрэмавым адбылася вырашальная бітва.

Авэсалом вісіць на дубе. Малюнак Джэймса Цісота (1867—1868). Пэрсанальная марка, выпушчаная ў 2014 годзе поштай Ізраілю

Давід наказвае воінам не рабіць нічога злога Авэсалому. Але Авэсалом падчас бітвы, скачучы на муле, зачапіўся сваімі шыкоўнымі доўгімі валасамі за галіны дубу і павіс на валасах. У гарачцы бою была забытая просьба Давіда і Авэсалом быў забіты. Нягледзячы на паводзіны сына Давід вельмі яго кахаў і засмуціўся: «сыне мой Авэсаломе! сыне мой, сыне мой Авэсаломе! о, хто даў бы мне памерці замест цябе, Авэсаломе, сыне мой, сыне мой!» (Другая Царстваў 18:33).

«Авэсалом яшчэ пры жыцьці сваім узяў і паставіў сабе помнік у царскай даліне; бо сказаў ён: няма ў мяне сына, каб захаваць памяць імя майго. І назваў помнік сваім імем. І называецца ён „помнік Авэсалома“ да сёньня» (Другая Царстваў 18:18).

Грабніца Авэсалома. Марка пошты Экватарыяльнай Гвінэі, выдадзеная ў 1975 годзе

Грабніца Авэсалома («Яд Авшалом» – памяць Авэсалома) – надмагільле ў Іерусалімскай Кедронскай даліне ля падножжа Алейнай гары. Паводле паданьня яна асацыюецца са стаўпом, узьведзеным Авэсаломам.

У Ізраілі існуе традыцыя, кідаць камень у Грабніцу Авэсалома. Бацькі, калі паказваюць гэтае месца дзецям, кажуць: «Будзеш сябе дрэнна паводзіць, як Авэсалом, і не пачытаць маці і бацьку, то і тваю магілу закідаюць камянямі!».

Пад канец свайго цараваньня Давіду прыйшлося перанесьці яшчэ адно бедзтва. Ён даручыў зрабіць перапіс народу, але парушыў Закон выкананьня перапісу. Тора загадвае лічыць габрэяў апасродкавана: «І наказаў Гасподзь Майсею сказаць: калі будзеш лічыць сыноў Ізраілевых пры пераглядзе іх, дык хай кожны дасьць выкуп за душу сваю Госпаду пры падліку іх, і ня будзе паміж імі пошасьці згубнай пры падліку іх…» (Выхад 30:11,12). А Давід загадаў лічыць габрэяў непасрэдна, чым парушыў Закон. Калі ён гэта зразумеў, было позна – на краіну абрынулася эпідэмія: «І паслаў Гасподзь пошасьць і паморак на Ізраільцянаў ад раніцы да назначанага часу; і памерла з народу, ад Дана да Вірсавіі, семдзесят тысяч чалавек» (Другая Царстваў 24:15).

Старазапаветнае ахвярапрынашэньне. Пітэр Паўль Рубенс (1577—1640). Музэй мастацтваў, Бостан. Марка пошты Чаду, выдадзеная ў 1978 годзе

Толькі, калі Давід стаў шчыра маліцца і раскайвацца, Прарок Гад перадаў яму волю Божую: «І зладзіў там Давід ахвярнік Госпаду і прынёс цэласпаленьні і мірныя ахвяры. І ўмілажаліўся Гасподзь з краіны, і спынілася пошасьць у Ізраільцянаў» (Другая Царстваў 24:25).

Ахвяру Давіда намаляваў на эскізе для габэлена ў цыкле «Урачыстасьць Эўхарыстыі» Пітэр Паўль Рубенс.

Апошнія дні Давіда былі азмрочаныя суперніцтвам яго сыноў за пасаду. Давід моцна слабеў фізычна і атачэньне спрабавала рознымі спосабамі паляпшаць яго здароўе. «І цар Давід састарыўся, увайшоў у сталы век, дык накрывалі яго вопраткай, але ня мог сагрэцца.

Давід і Авісаг. Пэдра Амэрыка (1843—1905). Марка пошты Бразыліі, выдадзеная ў1993 годзе

І сказалі яму слугі ягоныя: няхай пашукаюць гаспадару нашаму цару маладую дзяўчыну, каб яна стаяла перад царом і хадзіла за ім і ляжала зь ім, – і будзе цёпла гаспадару нашаму цару. І шукалі прыгожую дзяўчыну ва ўсіх межах Ізраільскіх, і знайшлі Авісагу Сунаміцянку, і прывялі яе да цара. Дзяўчына была вельмі прыгожая, і хадзіла яна за царом і прыслужвала яму; але цар не спазнаў яе» (Трэйцяя Царстваў 1:1—4).

У Давіда былі ўсе прычыны славіць Госпада, бо ён быў абавязаны яму ўсім. Калі «Гасподзь выбавіў яго ад рукі ўсіх ворагаў і ад рукі Саўла» Давід склаў Песьню, якую выконваў многа разоў. Вось пачатак гэтай Песьні: «Гасподзь – цьвярдыня мая і моц мая і збаўца мой. Бог мой – скала мая; на Яго я спадзяюся; шчыт мой, рог выратаваньня майго, агароджа мая і прытулак мой; Ратаўнік мой, ад бедаў Ты выбавіў мяне!» (Другая Царстваў 22:2,3). А так Песьня заканчваецца: «За тое я буду славіць Цябе, Госпадзе, сярод іншапляменцаў і буду сьпяваць імю Твайму, велікадушна ратуючы цара Свайго і творыць міласьць памазанцу Свайму Давіду і нашчадкам ягоным вечна!» (Другая Царстваў 22:50,51).

Давід (2008). Ашэр Калдзерон (1929—2018). Марка пошты Ізраілю, выдадзеная ў 1960 годзе ў сэрыі, прысьвечанай тром першым царам Ізраіля.

Давід намаляваны з арфай, пад акампанэмэнт каторай сьпяваў песьні, славячы Бога.

Яшчэ пры жыцьці Давіда яго старэйшы сын Аданія робіць спробу абвясьціць сябе царом. Але выбар Давіда ўпаў на Саламона, хоць ён быў толькі адзінаццатым ягоным сынам. Прарок Натан падтрымаў выбар Давіда, таму што ведаў волю Божую пра Саламона. «І ўзяў Садок сьвятар рог з алеем з скініі і памазаў Саламона. І затрубілі ў трубу, і ўвесь народ усклікаў: хай жыве цар Саламон! І ўвесь народ праводзіў Саламона, і іграў народ на жалейках і вельмі радаваўся, так што зямля расьсядалася ад крыкаў яго» (Трэйцяя Царстваў 1:39,40).

Памазаньне Саламона (1519). Рафаэль Санці (1483—1520). Музэі Ватыкана, Ватыкан. Марка пошты Грэнады Грэнадынас, выдадзеная ў 1983 годзе

На фрэсцы Рафаэля сьвятар Садок памазвае аліўкавым маслам галаву маладога цара, а сабраны вакол народ выказвае сваю радасьць. У правым ніжнім куце фрэскі відаць чалавека, які не падтрымлівае агульную радасьць. Гэта Аданія, які не пакідае надзеі авалодаць тронам.

 
Сьмерць цара Давіда
 

Давід мелех Ісраэль хай ве-каям – Давід, цар Ізраіля, жывы і існуе. Ізраільская народная песьня

Заканчваецца апавяданьне пра Давіда завяшчаньнем і распараджэньнямі, якія ён пакінуў Саламону: «вось, я адыходжу ў дарогу ўсёй зямлі, а ты будзь цьвёрды і будзь мужны і захоўвай запавет Госпада Бога твайго, ходзячы шляхамі Ягонымі і трымаючыся статутаў Ягоных і Запаведзяў Ягоных, і вызначэньняў Ягоных і пастановаў Ягоных, як напісана ў законе Майсеевым, каб быў ты разумны ва ўсім, што будзеш рабіць, і ўсюды, куды зьвернешся; каб Гасподзь выканаў слова Сваё, якое Ён сказаў пра мяне, кажучы: калі сыны твае будуць сачыць за шляхамі сваімі, каб хадзіць прад Мною ў ісьціне ад усяго сэрца свайго і ад усёй душы сваёй, дык не перавядзецца муж ад цябе на троне Ізраілевым» (Трэйцяя Царстваў 2:2—4). І кароткім паведамленьнем аб пахаваньні Давіда ў Ерусаліме – горадзе Давіда і ўказаньнем тэрміну яго валадараньня: «І спачыў Давід з бацькамі сваімі і пахаваны быў у горадзе Давідавым. Часу валадараньня Давіда над Ізраілем было сорак гадоў: у Хэўроне цараваў ён сем гадоў і трыццаць тры гады цараваў у Ерусаліме» (Трэйцяя Царстваў 2:10,11).

Месца пахаваньня цара Давіда. Марка Ізраіля. Прыватны выпуск. Філятэлістычная выстава Ерусалімфіл-50 «Славутасьці Ерусаліма»

Давід памёр ва ўзросьце 70 гадоў і быў пахаваны ў Ерусаліме, на гары Сіён, дзе, паводле хрысьціянскага паданьня, праходзіла Таемная вячэра.

Давід – адна з найвялікшых асобаў габрэйскай гісторыі. Ён завяршыў пачатую Саўлам справу аб'яднаньня разрозьненых Ізраільскіх плямёнаў, зьвязаных толькі агульнымі паданьнямі, у адзіны народ і ператварыў царства Ізраіля з няўстойлівага Саюзу каленаў у магутную дзяржаву.

Біблія апавядае аб ім больш падрабязна, чым пра якую-небудзь іншую гістарычную асобу, за выключэньнем Майсея. У гэтым апавяданьні вымалёўваецца складаная і магутная асоба, надзеленая супярэчлівымі рысамі: сьціплы, але перакананы ў сваім вялікім пакліканьні, пяшчотны і жорсткі, пастух і воін, паэт – псальмасьпевец і дыплямат, арфіст і палкаводзец, схільны запалу і жаданьням грэшнік і глыбока рэлігійны праведнік, адданы Богу, які шчыра раскайваецца ў сваіх грахах.

Давід. Дызайнэр Э. Ларэнц. Марка з сэрыі «Ушпізін» – Госьці ў Сукке, выдадзеная поштай Ізраілю ў 1999 годзе

Вера ў аднаўленьне дынастыі Давіда паслужыла адным з фактараў захаваньня габрэйскага народу ў выгнаньні. Вобраз Давіда стаў у стагодзьдзях ідэалам праведнага цара, увасабленьнем мінулай велічы народу і сымбалям спадзяваньня на яго адраджэньне ў будучыні.

Вобраз Давіда шырока прадстаўлены ў Эўрапейскім мастацтве. Найбольш папулярны выгляд Давіда, як пераможцы Галіяфа (плястыка раньнехрысьціянскіх саркафагаў, росьпісы ў рымскіх катакомбах, скульптура сабора ў Рэймсе, 13 ст., пазьней – статуі Донатэла, Верокьё, Мікеланджэла; у жывапісу 15—18 стст. – карціны Палайола, Тынтарэта, Караваджа, Рэні, Гверчына, Ластмана, Пусэна і інш.). Часта Давіда адлюстроўваюць, як музыка з інструмэнтам (звычайна арфай) у руках (кніжная мініяцюра Псалтыры – т. зв. Хлудаўскай Псалтыры 9 ст., якая захоўваецца ў гістарычным музэі ў Маскве, Парыскай Псалтыры – у Нацыянальнай бібліятэцы ў Парыжы і інш.; каменная разьба фасадаў царквы Пакрова на Нерлі і Дзьмітрыеўскага сабора ва Уладзіміры, 12 ст., вітражы Шартрскага сабора, 13 ст.; карціны «Давід грае на арфе перад Саўлам» Пінтурыкьё, Лукі Лейдэнскага, Рэмбрандта і іншых мастакоў).

Шырока распрацоўваны ў жывапісу і круг сцэн, зьвязаных з каханьнем Давіда да Вірсавіі (карціны Мемлінга, Кранаха Старэйшага, Рубенса, Ластмана, Йорданса, Пуссена, Рэмбрандта, Т’епола і інш.). Сярод іншых сюжэтаў, адлюстраваных у жывапісе, – «Самуіл памазвае Давіда на царства» (Веранэзе, Ларэн, Т’епола), «Авігея перад Давідам» (Мартэн дэ Вос, Бассана, Рэні, Рубенс, Гверчына і інш.), «Давід і Ёнафан» (Рэмбрант) і інш. Ствараюцца цыклы, прысьвечаныя розным эпізодах жыцьця Давіда (Фрэскі Рафаэля і яго вучняў у Ватыканскіх лёджыях, фрэскі Джуліа Рамана ў Палацо дэль Тэ ў Мантуі і інш.). З 42 цароў і царыц толькі пра Давіда габрэі сьпяваюць: «Давідзе, цару Ізраілю…».