Текст книги "Изхор"

ТОНГ ФАЛСАФАСИ

Яшаётган ҳар кунимизнинг ҳар дақиқаси мўъжиза. Фақат ана шу мўъжизанинг ҳикматини англаш, идрок этиш лозим. Ҳамон тонгги эшиттиришда иштирок этаётган эканмиз, шу билан боғлаб айтсак, кеча-кундузнинг э-энг мўъжизакор, мўъжизага бой лаҳзалари саҳар чоғи юз беради.

Мен саҳар деганда субҳи содиқ пайтини – тун ўз ўрнини кундузга бўшатиб бера бошлайдиган дақиқаларини назарда тутмоқдаман.

Субҳи содиқ мўъжизасини уч жиҳатдан таърифлаш мумкин.

Биринчиси, оддий гўзаллик маъносида:

саҳар чоғидаги сўлимлик;

оламнинг ёруғланиш онлари;

жонзотларнинг уйғониши;

тонг насимлари;

анвойи гул ҳидларининг таралаши.

Иккинчиси, субҳи содиқнинг фалсафий таърифи маъносида:

тонг дунё яралишининг биринчи кунини англатади;

инсон умрининг она вужудидан ёруғ дунёга келиш онлари;

куннинг гўдаклиги…

Инсондир, жондордир, ухлаб ётган ҳолда туғмайди. Ҳеч бир жонзот дунёга ухлаб ётган ҳолда келмайди. Бу нимани англатади? Тирик жон борки, тонгни уйғоқ қарши олмоқликни англатади. Токи, субҳи содиқ тароватидан баҳра олиб бошласин кунни.

Учинчиси, ахлоққа, тўғридан-тўғри умр дақиқаларидан унумли фойдаланишга дахлдор. Оддий инсоний назокатдан келиб чиқилса, эрталаб қуёш чарақлаб кетгунча чўзилиб ётиш чиройли ҳолат эмас. Бу дангасалик, танбаллик аломати. Бу ёғи сўралса, эрталабки вақт куннинг энг баракали дамлари ҳисобланади. Хусусан, ҳунармандлар, деҳқонлар учун тонгги фурсатлар ғанимат.

Тонг отишининг оддийлигига келсак, бу қадар оддий, одми кечадиган улуғвор жараён кам. Тун кундузга айланар экан, улуғвор сукунат, вазминлик, донишмандларга хос ўйчанлик яққол кўзга ташланади. Ҳатто қуёш ҳам ушбу улуғворлик олдида хижолатда майин жилмайиб кўтарилади осмонга…

(14 июль 1995. Республика радиоси. «Ассалом, Ўзбекистон!» эшиттириши.)

АСРИМИЗГА МУНОСИБЛИК ТУЙҒУСИ

Олий ўқув юртини битириб, эндигина меҳнат фаолиятимни бошлаган кезларимиз эди. Мўйсафид ёшдаги ҳамкасбларимиздан бири тенгқурларимиз билан суҳбат чоғида, «Сиз ёшларга ҳавасим келади, чунки сизлар ХХI асрни кўрасизлар», деган гапни айтди. Кечагидек эсимда: бу гапни эшитиб, ҳаяжонланиб кетдим ва айни чоғда, «Эҳ-ҳе-е, қачон ўттиз йил ўтади-ю, ХХI аср қачон келади?!» деган фикр ҳаяжонимни бир қадар совитгандай бўлди. «Вақт» деган тушунча эса менинг эҳтиросларим, ўйларим билан ҳисоблашиб ўтирмади – кўз очиб юмгунча, мана… ХХI асрнинг тўртинчи йили ҳам тарихга айланай деб турибди.

Кўҳна ва навқирон табиат учун тақвим рақамларининг аҳамияти йўқ, ҳисоби, лекин инсон тафаккури, ақл-идрокининг жавҳар ва кўлами замон билан чамбарчас боғлиқликдаги қарашларда, ўй-мулоҳазаларида ўз ифодасини топади. Зеро, бугун ХIХ асрнинг ёки ХХ асрнинг гапини айтиш ярашмайди. Мўйсафид тарих учун ўн йил лаҳзадек арзимас фурсат, лекин эндиликда ҳатто ўн йил бурунги орзу-ҳаваслар, интилишу кайфиятлар аллақачон эскириб улгурмоқда.

Замон бизлардан ХХI аср кишилари бўлиб яшашни, фикрлашни ва олға интилишни тақозо этяпти. Ўзаро узвий боғлиқ бўлган мазкур уч талаб инсоннинг мавқеи, салоҳияти ва қудратини англатади, унинг аъмолини белгилайди, истиқболдаги йўлларини ёритади. Нитшенинг ўлмас «Зардушт»и инсонни ҳамма нарсаларга инсоний маъно берувчи, яъни «баҳо берувчи» деб таърифлайди. Зотан, Инсон борлиқ воқеа-ҳодисаларга, жадал ўтиб бораётган кунларига, ўзи ичида яшаётган, кўраётган-сезаётган жараёнларга баҳо беради. Ушбу баҳо бериш асносида инсон Аллоҳ томонидан ўзига ато этилган улуғворликка эришади, ҳар банда ўз баҳосида, баҳолари ичида яшайди, мустаҳкам оёққа туради. «Менга Ернинг таянч нуқтасини кўрсатинг, оламни бошимга кўтараман», деган эди қадимги донишмандлардан бири. Ўтмишда яшаб ўтган буюк ва ардоқли аждодларимизнинг охирати обод бўлсин, илоҳим, бироқ, неки ижобий ва ҳайратланарли мисоллар истасак, фақат ўтмишга мурожаат этиш одатимизга айланиб қолаётганини жиддий ўйлаб кўрадиган пайт етмадимикин? Ернинг таянч нуқтасидан кўтарадиган, «Мен шунга қодирман!» дейдиган донишманду марди майдон замондошлар ҳозир ҳам бордир, ахир?!

Вашингтонда, АҚШ Сенати биносига кираверишдаги муҳташам саройнинг қоқ ўртасида, оёқ остидаги мармар тўшалмада болалар коптокчасидек оқ нуқтага кўзингиз тушади. Қизиқиб сўрасак, ўша нуқта бутун дунёнинг қоқ маркази деган маънони англатишини айтишди. Яхши тимсол экан, деган хаёл кўнглимдан кечди-ю, ўзбекона қайсарлигим тутди: нима учун дунёнинг маркази АҚШда, Вашингтонда ва яна америкаликлар сенати биносининг остида бўлиши керак?! Ким нима деса деяверсин, аммо-лекин бутун коинотнинг маркази мен оёқ қўйиб турган Ўзбекистон заминида! Биз оёқ қўйиб турган тупроқ, Ўзбекистон замини омон бўлса, дунё омон бўлади! Ўзбек учун чексиз дунёнинг борлиги ҳам, йўқлиги ҳам, очлиги ҳам, тўқлиги ҳам, шодлиги ҳам, қайғуси ҳам ўзимизнинг Ўзбекистондан бошланади! Ўзбек учун таняч нуқтаси – шу. Ўзбек учун оламнинг таянч нуқтаси ҳар бир ҳамюртимизнинг ўз нуқтаи назарида жойлашган.

Шахсий-индивидуал нуқтаи назар деганда, тор ва майда мақсад-муддаолар эмас, коинотнинг ўзидек бепоён орзу-истаклар назарда тутилаётгани сезилгандир? Чунки халқнинг таянч нуқтаси бутун бир Ватан нуқтаи назари шахсларнинг таянч нуқтасидан келиб чиқиб шаклланиши кўзда тутилмоқда. Инсоният тарихининг ўзи шундай: қаерда, қачон, қайси бир миллат халқ даражасига кўтарилган экан, демак, ўша ерда нуқтаи назарлар шаклланган. Якка тушунча шаклланмай, қад ростламай туриб, «халқ» деган кошона яралмаган.

Давлатимиз Раҳбари Ислом Каримовнинг «Фидокор» газетаси мухбирининг саволларига берган жавоблари қайта-қайта ўқилса, унда айни пайтдаги комиллик мақомига эришиш асослари батафсил баён этилганини англаймиз. Ўзлигимизнинг асосий хусусиятларини мужассам этадиган миллий мафкурани шакллантирмоқ учун «аввало, биз қандай давлат, қандай жамият, қандай тузум барпо этмоқдамиз, унинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маънавий асослари нималардан иборат, деган саволга жавоб топишимиз керак», деб уқтиради Президент.

Жавоб ҳам баҳо бериш демакдир. Жавоб ва баҳо бериш учун эса яна ва яна шахсий нуқтаи назар зарур. Юртбошимиз ушбу омилни алоҳида таъкидлайди. Ҳақиқатни топиш учун қарама-қарши фикрларни ўртага ташлашга, муҳокама қилишга даъват этади.

Кези келганда бир мулоҳазага тўхталишга тўғри келади. Жамиятда фикрлар хилма-хиллигига эришиш, шундай муҳит яратишга интилишни қўллаб-қувватлаган ҳолда ҳар қандай эркин фикр пировардида халқимиз эришган энг улуғ, энг азиз неъмат – Мустақилликка дахл қилмаслиги шарт. Фикр фикр учун эмас, биринчи навбатда, мустақилликни мустаҳкамлаш, барқарорлаштириш учун зарур.

Ҳар қандай жамиятни ҳамиша муайян мақсад жипслаштириб туради. Лекин Ватан тақдири, тинчлиги муддаоси ҳеч қачон иккинчи ё учинчи даражага тушмайди. Она Ватанни нотинч қилиш эвазига эришилган ҳеч бир мақсаду маслак зинҳор ўзини оқламайди. Жамият йўргакдан чиқаётган норасида янглиғ энди-энди тарих саҳнасидан ўрин ола бошлаган кезларида эса бутун халқни жипслаштириб турувчи ана шу Ватанга муҳаббат ва садоқат омилига ниҳоятда катта эҳтиёж сезилади.

Ёш жамиятнинг бошқа хусусиятларидан бири жамият аъзоларининг сиёсатлашувида кўринади. Яъни ҳар бир фуқаронинг ўзини жамият, Ватан манфаатларидан бегона тутмаслигига эришиш қийин ва шарафли вазифа. Тан олиш керак, айрим кишиларда «ҳа, энди, биз кичик одаммиз, бир чеккада яшаб юрибмиз»га ўхшаш кайфият сезилади. Ваҳоланки, давлатимиз Раҳбарининг, «Ҳар ким ўз уйини, ўз юртини ўзи асрасин», деган теран маъноли сўзлари айни шу сингари ўта зарарли кайфиятга қарши айтилган. Ўз уйини асрашни фақат қўриқлаш маъносида тушуниш бирёқламалик бўлиб қолар эди. Оилада фаровон турмуш кечиришни йўлга қўйиш, фарзандларни камолга етиштириш, уларнинг эркин, тўқ ва бадастир униб-ўсиши учун зарур шарт-шароитни муҳайё этиш, ҳақ-ҳуқуқини таниш, қолаверса, нафақат Ўзбекистонимиз, шу қаторда дунёдаги энг тарққий этган давлатлардаги фуқаролар даражасига етишиш орзусида яшашларини таъминлаш ҳам ўз уйини асраш ҳисобланади. Мана шундай уйни асраш учун одамлар жонини фидо қилишга шай туради, ана шундай уйларда вояга етган ва етаётган Ватан фарзандлари юртнинг чинакам эгалари, яъни қўриқчиларига айланадилар. Афсуски, жамият оёққа тураётган паллада унинг аъзолари орасида муайян парокандалик, бошбошдоқлик кузатилиши ҳам табиий ҳол. Оддий сўз билан айтганда, юқорида тилга олинган сиёсатлашув муҳитида жамият миқёсида барча соҳаларнинг етук намояндалари етишиб чиқади, халқ бундай зотларни бошига кўтаради, уларни миллатнинг фахри ва шарафи сифатида оламга кўз-кўз қилади. Миллий ғурур тимсолига айлантиради. Уйғониш даври ШАХСлари ўз фаолиятида атрофдагилардан анча илгарилаб кетади, уларда даврнинг энг илғор фазилатлари мужассамлашган. Шахслик мақоми, шахс эрки, ҳуқуқи ҳатто жамият эрки ва ҳуқуқларидан устувор мақомларга кўтарилади. Юзаки қараганда, бундай ҳол ғайритабиийдек туюлади, аслида эса ҳуқуқий-демократик жамиятда шахс ҳуқуқи давлат ва жамият ҳуқуқидан юқори қўйилади.

Умуман жамиятнинг ўтиш даврида шахс, мафкура, жамият тушунчалари ўртасидаги дахлдорлик муносабатлари хусусида жуда чуқур ва янада кенг мулоҳазалар юритиш мумкин. Ва бу мулоҳазаларнинг ҳар қандай қирраси ё бевосита, ё билвосита одамларнинг фикрлаш, яшаш ва олға интилиш омилларига бориб тақалаверади. Ўзимиз яшаб турган кундалик ҳаётимизга разм солсак, бунинг кўплаб тасдиқ ва далилларини кўрамиз. Чунончи, одамларимизнинг кўзи очилди, улар дунё талаблари даражасида фикр-мулоҳаза юритишлари оддий ҳолга айланди. Инсон астойдил меҳнат қилишга, меҳнатига яраша арзирли миқдорда ҳақ олишга ва олган ҳақи эвазига тўкин-маъмур яшашга ҳақли эканини англаб етмоқда. (Халқ орасида дабдабали уй-жойлар қуришга ружу қўйилмоқда, деган мулоҳазалар билдирилмоқда, бироқ дидсизларча беўхшов қўрғонлар қуришни оқлаб бўлмайди. Ахир бизнинг халқимиз ҳам қилаётган меҳнати эвазига чиройли, бежирим, оппоқ уй-жойларда яшашга ҳақли.) Фикрлаш ва яшаш тарзи ўзгарган инсоннинг орзу-ҳаваслари ҳам мутлақо ўзгаради, энди унинг орзулари ўтган асрнинг ўрталарида, охирида яшаган кишиларимиз кўнглида гоҳ амалга ошган, гоҳ ошмай қолган орзу-армонларидан мутлақо фарқ қилади. Чунки бизга замондош ватандошларимиз инсоният эришган юксак чўққи – ХХI аср мақомида фикрлаяптилар ва яшаяптилар!

«ХХI аср» ижтимоий-сиёсий газетасининг илк сонини қўлган олган куним унинг номланганини кўриб, бир ўзбек зиёлиси, қаламкаши сифатида беҳад хурсанд бўлдим. Бунинг боиси шундаки, газетани ҳар сафар қўлига олган муштарий ўзининг қайси асрда яшаётганини, ўзининг қайси асрга хос инсон эканлигини яна бир карра ёдга олади, ўзи яшаётган асрга мос фикрлашга, Ватан муаммоларини шахсий муаммо сифатида талқин этишга мойиллик кучаяди.

Вайронакорликка хизмат қилаётган ҳар қандай таълимот ғайриинсонийдир. Таълим олиш қобилияти инсон қисматидаги энг саодатли фазилат, илло олинган таълимотга мутаассибона амал қилиш жоҳилликка, жаҳолатга олиб бориши муқаррар. Зеро, банда борки, валламат бўлиб кетганда ҳам, унинг билими бамисоли зарра. Менинг йўриғимга бошқалар бўйсуниши шарт, деб зўравонлик қилиш, шу мақсадда ўзини ўтоловга ташлаш эса ўша «билимдонлик»дан келиб чиқадиган нодонликдир.

Ўсмир йигит ё қизнинг ўтиш даври бир-икки йил ёки ундан кўпроққа чўзилиши мумкин, жамиятнинг эса ана шундай ўсмирликка ўтиш даври бир неча ўн йиллар билан ўлчанади. Ўтиш даври аста-секин Уйғониш даври хусусиятларини ўзида мужассам этиб боради. Мутахассисларнинг фикрига кўра, тарих Ўзбекистонга навбатдаги Уйғониш даврини тақдим этмоқда. Гарчи «тақдим» сўзи қўлланилган эса-да, Уйғониш даври барча ютуқларни икки қўллаб ҳадя ё тортиқ қилиб қўя қолмайди. Миллий Уйғониш машаққатли ақлий ва жисмоний меҳнатлар эвазига қўлга киритилади, бутун халқ вакилларининг бир жон-бир тан бўлиб ягона мақсад сари интилишлари билан рўёбга чиқади. Миллатнинг уйғониши, миллий тикланиш муаммоси эса яна шахсга, шахсий комилликка бориб тақалади. Бу даврда муносиб инсон бўлиб ҳаёт кечиришга интилиши зарурлигини ҳис этади, дилига тугади. Ўз олдига мақсадлар қўяди. Ўзини ҳам, ўзига мансуб бўлган юртни ҳам ҳозиргина айтганимиз «ХХI аср» дея аталмиш юксаклик мезонлари билан ўлчайди, унга баҳо беради…

Айтмоқчи: Вақтнинг этагини тутиб бўлмайди. Ҳашпаш дегунча яна бир неча ўн йиллар ўтади-кетади. Замонлар ўзгаради, дунё ўзгаради. Ўзбек халқи, демак, Ўзбекистон ҳам мисли кўрилмаган даражаларга кўтарилади. Шу маънода бизнинг авлод вакиллари ҳозирги ёш ва навқирон йигит-қизларимизга ҳавасимиз келади, чунки улар Мустақиллигимизнинг ярим асрлик қутлуғ саналарини нишонлайдилар, Ватанимизнинг, халқимизнинг янада дориламон кунларини кўрадилар.

(«ХХI ASR» газетаси. 9 сентябрь 2004.)

КОИНОТ ПЕШТОҚИДАГИ БИТИК
ёхуд йиғинди гаплар

Мамлакатимиз Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон халқига Янги йил табригида «Биз тараққиётимизнинг янги даври, янги босқичига қадам қўйдик», деган сўзлари замирида ғоятда чуқур маъно-мазмун мужассам. Дарҳақиқат, 2017 йил Ватанимиз ва халқимиз тарихига ўзгача ўчмас ҳарфлар билан битилажак йил бўлиб қолди. Таъкидламоқ керакки, миллий истиқлолимизнинг иккинчи Уйғониш босқичини бошлаб берган мазкур сананинг аҳамияти Мустақиллик илк бора эълон этилган 1991 йилнинг тарихий аҳамиятидан ҳеч қанча оз эмас. Шу боисдан ҳам узоқ даврлар Ўзбекистон – 2017 мавзуси кўплаб талқинлар, таҳлиллар, тадқиқотлар марказига чиқиши муқаррар.

Ўтган йилда давлатимиз Раҳбари ташаббуси билан ислоҳотлар шу қадар шиддатли тус олдики, «Ўзбекистон» дея аталгувчи маъвога буткул ўзгача иқлим шабадалари кириб келди, пайдар-пай юз бераётган ўзгаришлар, янгиланишлар, соғломланишлар бу тонг чоғи одамларимизни ўзгача руҳ, ўзгача кайфиятда уйғонишга даъват эта бошлади. Юксак минбардан айтилаётган СЎЗлар тетикланишга, некбинланишга, ишонишга даъваткор кучга айланди. Энг оддий одамларимиз ҳам катта сиёсат майдонига қайтгандек, ўзларини катта сиёсий саҳна иштирокчиси қиёфасида ҳис эта бошладилар. Дахлдорлик туйғуси ҳақиқий маънода кишиларнинг кайфиятини белгилаб берувчи барометр тусини олмоқда.

«Ишонч» сўзи мухтасаргина Янги йил табригининг уч ўрнида, Президентнинг Олий Мажлис Сенати ва Қонунчилик палатаси аъзоларига Мурожаатномасида эса яна бир неча бор тилга олингани бежиз-беҳикмат эмас. Зеро, ишонч туйғуси ҳар қандай жамиятнинг мустаҳкамлигини, пишиқ-пухталигини таъмин этишда бамисоли цемент вазифасини ўтайди. Ҳеч бир бино-иншоот қадди-бастини тиклашни цементсиз тасаввур этиб бўлмаганидек, турли бўғинлар ўртасида ўзаро ишонч туйғуси шакллантирилмаган жамиятда кўзланган юксак марраларни қўлга киритиш мушкуллигича қолаверади. Энг қонли тўқнашувлар гирдобига ғарқ бўла бораётган башариятни фақат ва фақат ўзаро ишонч қутқариши, ишонч халоскор кучга айланиши мумкин. 2017 йил мамлакатимизнинг ички ва ташқи ҳаёти – муносабатларида соғлом ишонч ва умид уруғлари қадалгани билан ҳам тарихда қолади.

Ўзбекистонга бўлган муносабат тубдан ўзгаришга юз тутди. Тасаввур қилайлик: Мағрибдан Машриққача бўлган давлат раҳбарлари, нуфузли ташкилот, иттифоқ, марказлар аъёнлари, сиёсатчилару ҳоказо мутахассислар дунё харитасига қайта тикилиб-термилиб, Ўзбекистон жойлашган масканни қайта ўргана бошладилар, унинг табиати, тарихи, анъаналари… имкониятларига доир маълумотларни қайтадан чўтга солишга киришдилар. Ён дафтарларида, қўлдан қўймайдиган ноутбукларида «Ўзбекистон», «ўзбек», «Президент Мирзиёев», «2017 йил» атамалари саҳифаларни тўлдириб бормоқда. Шу аснода кўпдан буён ўйлатиб келаётган бир савол жавоби топилгандек десангиз: 1906 йилда Беҳбудий ҳазратларини «Китоби мунтахаби жуғрофияи умумий» («Умумий жуғрофиядан сайланма китоб»)ни яратишга қандай зарурият ундаган эди? Ҳазратнинг: «Бу илм одамға бутун дунёни ва кўп нимарсаларни билдирадур», деган изоҳларининг ҳикмати мана бугун яна бир карра ўз исботини топмоқда. Ҳой, яхшилар, демоқни кўнглига тугган эди Маҳмудхўжа муаллим, ўз юртингни, она тупроғинг, табиатинг, шамолу булутларингни билиб қўйинглар, деган. Ўзингни билсанг дунёни биласан ва англайсан, деган эди! 2017 йил ўзини, ўзлигини англаш йўлига юз тутган Ўзбекистон – ўзбекни, бу юрт – бу халқни дунё астойдил билиш, астойдил англашга – харитадан жой олган ўрнимизни қайта кашф этишга киришди. Юртимизни ўз кўзи билан томоша қилиш истагидаги сайёҳлар учун мамлакатимиз дарвозалари кенг очилди, тўсиқлар камайтирилди. Мана шундай паллада ўзаро ишонч ва астойдил ўрнатилган муносабатларгина тамасиз холислик, тенг шерикчилик, тоза виждон ва покиза диёнатга доялик қилади, албатта.

Янги йил табригида давлатнинг халққа муносабати ўзгараётганига, халқ деган тушунчанинг қадри юксалаётганига урғу берилди. Халқ ва давлат тушунчалари, улар ўртасидаги муносабат ришталарини олий мақомларга кўтариш инсоният жамиятлаша бошлаган замонлардан буён энг оғир, энг мураккаб муаммолардан ҳисобланади. Ана шу муносабатларнинг қай тарзда ташкиллаштирилганидан келиб чиққан ҳолда у ёки бу давлат, у ёки бу халқ устидан ҳукм-хулосалар чиқариш мутлақ мезон даражасига кўтарилган. Ўтган йилнинг номланишининг ўзиёқ бизнинг жамиятда халқ, омма ўзаро мулоқот-муносабатнинг бош субъектига айланишига кенг йўл очди. Бизнинг одамларимиз ҳам ГАПИРУВЧИ, МУЛОҲАЗА БИЛДИРУВЧИ, ФИКРЛОВЧИ халқ вакиллари эканлиги исботини топди. ШАХС ўзи яшаб турган жамиятнинг арзанда, ардоқли, эъзозли – энг қиммат, энг бебаҳо бойлиги ахир, деган боқий ҳақиқат тилларга кўчди. Айниқса, қайси соҳада бўлмасин, юксак истеъдод соҳиблари шу юртнинг, она халқининг, келажакнинг олтин мероси эканлиги амалда эътироф этилди. Илм-фан заҳматкашлари, бадиий ижод намояндалари билан Ватан, халқ, жамият ҳақли равишда фахрланмоғи адолатдан ва ғоятда табиий ҳолат эканлиги воқеликка айланиб улгурди.

Замонавий демократлашган жамиятда оммавий ахборот воситалари зиммасига ниҳоятда улкан вазифалар юкланади. Хусусан, шиддатли ислоҳот жараёнлари авж пардаларда давом этаётган жамиятда оммавий ахборот воситаларининг ўрни ушбу жараёнлар марказида бўлмоғи шарт, матбуот воқеликнинг кўзгусига айланишга мажбур. Ҳар қандай миллий матбуот шу куннинг энг долзарб талабларига нечоғлик тайёр ё тайёр эмаслиги ҳақида ўзига ўзи ҳисобот бермоғи зарур. Президент Олий Мажлис аъзоларига Мурожаатномасида ушбу мавзуни ниҳоятда муҳим вазифалар қаторида санаб ўтди. Жумладан, чинакам профессионал замонавий журналистикани шакллантириш, бу борада юқори малакали кадрлар кераклиги алоҳида таъкидланди. «Журналистика ва оммавий коммуникация воситалари университетини ташкил этиш зарур, деб ҳисоблайман», деган сўзлар кўп йиллардан буён миллий журналистикамиз жамоатчилиги дилида етилиб келаётган орзулар ифодаси сифатида янгради. Мазкур истак амалга ошиши шунинг учун ҳам зарурки, университет олий илмий даргоҳ сифатида соҳамиз илми-назариясини чинакам фундаментал фан мақомига кўтаришга, салоҳиятли илмий асос эса яқин келгусида соҳанинг етук вакилларини тарбиялашга хизмат қилади.

Миллий журналистикамизда малакали кадр муаммосининг бирдан-бир чораси янгича ижодий тафаккур эгаларининг кўпайишига боғлиқ, десак хато бўлмайди. Матбуот БУГУН билан яшайди, бинобарин, кечаги кун муваффақияти бугунги ва эртанги ютуқ учун кафолат бўлиши мушкул, шунинг учун ҳам журналистлик ҳар куни янгиланишга, ҳар куни янги сўз топишга қодир бўлмоқликка маҳкум касб. Миллий журналистика юртимизда кечаётган ислоҳот шиддати билан бўйма-бўй фаолият юритиш борасида жиддий қадамлар ташлашга бурчли бўлиб қолмоқда.

2017 йил Аллоҳ таоло бандасига инъом этган энг буюк мўъжиза – мутолаанинг қадр-қиммати ҳар қачонгидан улуғланган йил бўлди. Инсон ақл-идрокининг энг буюк кашфиётларидан бўлмиш китобга меҳр-муҳаббат, мутолаа маданияти давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Бошлаб юборилган ҳар қандай ислоҳот ва фаровонлик бутун юртимиз бўйлаб ҳассос мутолаага, яъники илмга, билимга, ҳозирга қадар инсоният эришган дониш тажрибаларга асосланганлиги билан ҳам қадрлидир.

Шу ўринда Ўзбекистон Республикаси санъат арбоби, ҳассос китобхонлик борасида ҳам устозлик мақомидаги Иброҳим Ғафуровнинг гўзал бир ташбеҳи алоҳида таҳсинга лойиқ.

Бутун олам – замину само яхлит бир маъво, у ҳайратланарли барқарор мувозанат ришталари билан мустаҳкамлангани учун ҳам тоабад мавжуд. Буюк мувозанат сирлари, ҳикматларини англашни истайди тафаккурли инсон, англай боргани сайин эса ақллар лол қолади.

Тасаввур қилишга уриниб кўрайлик: Темир қозиқнинг Қуёшдан 120 марта катталиги, ундан 10 минг марта қувватлироқ ва 7 минг даража ҳароратлироқ экани боиси нимада экан? Ер ўз ўқи атрофида Ғарбдан Шарқ томон айланиши туфайли осмондаги жамики юлдузлар қутб атрофида айлана ясаб, сайр қиладилар, Темир қозиқ қутбга энг яқин жойлашгани боис юлдузлар унинг теграсида айланаётгандек манзара ҳосил бўлади, деб тушунтиради илм-фан. Илмий изоҳларни шубҳа остига олишга ожизмиз, бироқ шуур, хаёл, тасаввур тутқич бермай изланишдан тинмайди.

Қутб юлдузи қадим-қадимдан замину самода томонларни аниқлашда беминнат хизматда. Йўлдан адашган сайёҳлар учун тўғри йўлни топишда кўмаклашган, йўлчи юлдузлик қилган, юлдузнинг унсиз имо-ишорасини тушунмаслик, яъни уни ўқий олмаслик эса не-не карвонларни мағлубиятга, ҳалокатга ва йўқликка гирифтор этган.

Инсон, тафаккур, коинот, ўқиш-уқиш, тўғрилик ва тараққиёт нақадар уйқаш ва қон-қариндош сўзлар! Бепоён замин соҳиблари бўлмиш одамзод тўғри яшамоқлари ва тўғри ҳаёт кечиришлари учун белги сифатида самога чарақлаган юлдуз тақиб қўйган қудратли куч нима, қаерда у?! Саодатли замоннинг саодатли лаҳзаларидан бирида «Иқро-о!» дея йўлланган нидонинг манбаи қаер?!

Саноқли товушлардан иборат мазкур биргина сўз замиридаги ҳикматни англаш йўлида озмунча ваъзлар ўқилганми, озмунча қоғозлар қораланганми?! Озмунча умрлар бахшида этилганми?!

Ҳамонки инсон шу бус-бутун Коинотнинг бирдан-бир онгли фарзанди экан, муносиб ҳаёт қурмоғи учун ҳам ўша илоҳий каломни ўқий олмоғи, ўқиганларини уқа билмоғи, уққанларини турмушга татбиқ этмоғи керак бўлади. Уламоларимизнинг ёзишларича, башарият тарихидаги илк маънавий мўъжиза – «Иқро-о!» билан бир нафасда нозил бўлган беш ояти каримада зикр этилганидек, қалам ила илм ўрганиш ва билмаганини билиш учун ҳам яккаю ягона чора – ўқиш, мутолаа! Устоз Иброҳим Ғафуровнинг куни кеча босмадан чиққан «Олтин қозиқ» номли китобларида ўқиймиз:

«Ўқи! Бу сўзни биз коинотда фақат Олтин қозиққа ўхшатамиз».

Қанчалар гўзал тимсол! Оддий, лекин ғоятда санъаткорона топилган ташбеҳ! «Ўқи-и!» деган мангу даъват заминимиз узра коинот пештоқига мустаҳкам ўрнатилган Темир қозиқ – Олтин қозиқ тимсолида нур сочиб турибди! Бу муқаддас битикни кўриш ва ўқиш учун эса биз бандалардан бош кўтариб ва кўзни очиб боқиш кифоя!

Буни қарангки, бежиз-беҳикмат эмас экан Қутб юлдузининг Қуёшдан-да улканроқ, ундан-да ҳароратлироқ эканлиги! Иброҳим ака Ғафуров донишмандларча таъбир қиладилар: «Олтин қозиқ – Қутб юлдузида само тартиботи, низоми, йўналиши, маконлар чегараси ва чегарасизлиги мужассам». Демак, жамики юлдузлар сардор, дарға ва йўлбошчининг ҳаққи-ҳурмати унинг теграсида шодон рақс тушишлари боиси ҳам шу! Азал-азалдан халқимиз онгида сақланиб келаётган Олтин қозиқ атрофида оқ тулпорлару оқ айиқлар мудом ва мангу айланишдан тўхтамайдилар деган тасаввурлар нақадар шоирона ҳақиқат эканлигини айтмайсизми!

«Иқраа-а» адашмасликка ундаганидек, Олтин қозиқ ҳам зулматлар аро йўл топиб боришга кўмаклашади: одамнинг хаёлини эгриликлардан, нодонликлардан тўғрилайди»… Нозик ва нодир топилма! Олами сағирдан олами кабирга қадар заргарона англамоқ – уқмоқ бахти фақат ва фақат ориф кишиларгагина – «Ўқи-и!» деган илоҳий ҳайқириқ замиридаги ҳикматни тўғри англаган ва умри мобайнида бирон лаҳза унга риоя этишдан чекинмаган маърифат заҳматкашларигагина насиб этади, деганлари шу-да!..

Зиёли сўз, зиёли тафаккур соҳибларини жамиятимизнинг кўрки, ибрати сифатида ардоқланиши, асл китобхон кишиларимизнинг алоҳида маърифат ва маънавият соҳиблари ва соҳибалари сифатида эъзозланиши ҳам юртимизда коинот пештоқига битилган муқаддас битикни ўқий оладиган ва ўқиганига амал қиладиган маърифатли Инсонларнинг, Раҳбарларнинг барҳаётлигидан далолатдир.

Яна ким билади дейсиз: Катта айиқ ва Кичик айиқ юлдуз туркумлари айни Олтин қозиқ – «Иқро-о!»га жуда яқин жойлашганлари учун ҳам Ўзбекистон ҳудудидан қарийб йил бўйи кўриниб туришида биз ҳали англаб етмаган бошқа бир синоатлар, ажабтовур ҳикматлар пинҳон бўлса не ажаб!..

P.S.: Мақола тагсарлавҳаси учун қарийб бир аср муқаддам чоп этилган буюк Абдулла Қодирийнинг машҳур мақоласининг номи олингани бежиз эмас. Отахон адибнинг бошига не-не маломатларни солган ўша мақола тилининг аччиқлиги, зарда, писанда ва кинояларга тўлиб-тошганлигидан ягона муддао – қандай бўлмасин, кенг оммани юртимизда кечаётган уйғониш, янгиланиш жараёнларида фаоллик кўрсатишга чорлаш, ғафлат уйқусидан уйғотиш кўзда тутилган эди, холос. Ҳайтовур, биз ХХ эмас, ХХI аср тонгида яшаб турибмиз. 2017 йилда ташланган шавкатли одимларимизга 2018 йилда янада оқилона шиддат-шижоат бахш этиш ҳаётий маслагимизга айланиб улгурди. Ҳаётбахш ислоҳотларга жон-дилдан қўшилиш, ўзимизни уларга мададкор деб билиш, уларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш тарих халқимизга инъом этган навбатдаги улкан имкониятнинг самарадорлигини белгилайди, иншоаллоҳ.

(«HURRIYAT» газетаси. 17 январь 2018.)