Текст книги "Тирилиш"

LVII

Нехлюдов эртасига адвокатникига борди. Меньшовларнинг иши ҳақида сўзлаб, уларни ҳимоя қилишни сўради. Адвокат қулоқ солиб турди-да, ишни кўриб чиқаман, агар воқеа сиз айтгандай бўлса, эҳтимол шундайдир, уларни ҳеч қандай ҳақ олмасдан ҳимоя қиламан деди. Нехлюдов яна янглиш қамаб қўйилган бир юз ўттиз киши ҳақида гапириб берди-да, бу иш кимнинг қўлида эканлигини, ким айбдорлигини сўради. Адвокат тўғри жавоб қайтариш учун бўлса керак, бир оз ўйлаб қолди.

– Ким айбдор дейсизми? Ҳеч ким, – деди у дадил. – Прокурорга айтсангиз у – губернатор айбдор дейди, губернаторга айтсангиз – прокурор айбдор деб айтади. Айбни ҳеч ким бўйнига олмайди.

– Ҳозир Масленниковникига кетяпман, ҳаммасини унга айтаман.

– Ҳе-е, фойдаси йўқ, – деб эътироз билдирди адвокат. – У шундай, мабодо қариндошингиз ё дўстингиз эмасми? У шундай қовоқ бошки, айбга буюрмайсиз бунинг устига, ўтакетган туллак.

Нехлюдов Масленниковнинг адвокат ҳақидаги гапларини эслади, унинг гапига жавоб қайтармай хайрлашди-да, Масленниковникига жўнаб кетди.

Нехлюдов Масленниковдан икки нарсани: Масловани касалхонага ўтқазиш ва бегуноҳдан-бегуноҳ қамалган бир юз ўттизта паспортсиз кишилар ҳақида илтимос қилиши керак эди. Ўзи ҳурмат қилмайдиган одамдан бир нарсани илтимос қилиш унга малол келса-да, мақсадга эришиш учун бирдан-бир чора шу бўлгани сабабли унга мурожаат қилишга мажбур эди.

Масленниковнинг уйига яқинлашиб қолганда Нехлюдов пиллапоя ёнида бир неча файтон, енгил арава ва кареталар турганини кўрди-да, бугун Масленников хотинининг қабул куни эканини эслади. У Нехлюдовнинг худди шу куни келишини илтимос қилган эди. Нехлюдов уларнинг уйига яқинлашаётганида бир карета эшик ёнида турар, шляпасига нишон таққан ва елкасига енгсиз калта кийим ташлаган лакей бир аёлнинг каретага чиқишига кўмаклашарди. Аёл шлейфини кўтарган эди, туфли кийган оёғи, ингичка қора тўпиғи кўриниб кетди. Нехлюдов шу ерда турган файтонлар орасида Корчагинларнинг ёпиқ извошини таниди. Қип-қизил мўйсафид кучер яхши таниш бекни учратган кишидек очиқ чеҳра ва эҳтиром билан шляпасини олди. Нехлюдов швейцардан Михаил Иванович (Масленников)нинг қаердалигини сўрашга улгурмай, гилам тўшалган зинада ўзи кўриниб қолди. У энг эътиборли меҳмонни, фақат зина майдончасигагина эмас, пастгача олиб тушиб қўйиладиган меҳмонни кузатарди. Бу мўътабар ҳарбий меҳмон французчалаб шаҳарда етимхоналар фойдасига лотерея ўтказиш ҳақида гапирар, бу – хотинлар учун жуда боп машғулот эканлигини айтарди: «Ҳам хотинлар зерикмайди, ҳам пул йиғилади».

– Qu’еllеs s’аmusent et qye le bon Dieu les benisse.5252
  Худо қувват берсин, майли, бир кўнгил ёзишсин (франц.)


[Закрыть] Э, Нехлюдов, салом! Кўпдан бери кўринмайсиз? – деб саломлашди у Нехлюдов билан. – Аller presenter vos devoirs а’madame.5353
  Кириб уй бекаси билан кўришиб чиқинг (франц.)


[Закрыть] Корчагинлар ҳам шу ерда. Еt Nadine Bukshevden. Тоutes les joliles femmes de ia ville,5454
  Надин Буксгевден ҳам, шаҳарнинг ҳамма гўзаллари ҳам. (франц.)


[Закрыть] – деди у ўзининг зарҳал уқалар тутган олифта лакейи узатиб турган шинелга елкасини тутиб. – Аu revoir mon cher.5555
  Хайр, азизим! (франц.)


[Закрыть] – У Масленниковнинг қўлини сиқди:

– Юр, юқорига чиқамиз, келганингга жуда хурсандман! – деб гап бошлади Масленников ҳовлиқиб. У Нехлюдовнинг қўлтиғига кирди-да, семизлигига қарамай, Нехлюдовни енгиллик билан юқорига бошлаб чиқиб кетди.

Масленников айниқса хурсанд, ҳаяжонланган эди. Бунга бояги мўътабар кишининг унга қилган илтифоти сабаб эди. Подшога яқин турган гвардия полкида хизмат қилган Масленников подшо хонадонига яқин кишилар билан борди-келди қилиб туришга ўрганиб қолган бўлиши керак эди-ю, аммо разиллик такрорланган сайин кучайгани каби, мана шундай илтифот Масленниковни ҳамма вақт шундай ҳаяжонлантирардики, гўё эгаси силаб, қулоғининг орқасини қашиб қўйган итдек севиниб кетарди. Ит думини ликиллатиб, ғужанак бўлиб олади; жилпанглайди, қулоғини қисади, ўзини йўқотиб гир-гир айланиб югуради. Масленников ҳам худди шундай қилишга тайёр эди. У Нехлюдовнинг жиддийлигини сезмас, гапига қулоқ солмас, зўр бериб меҳмонхонага судрарди. Нехлюдов рад этишнинг иложини тополмай у билан бирга борарди.

– Ишни қўя тур, кейин нима десанг – ҳаммасини қиламан, – дерди Масленников Нехлюдов билан залдан ўтиб борар экан. – Генерал хонимга князь Нехлюдов келибди деб айтинг, – деди у йўл-йўлакай лакейга. Лакей бедана юриш қилиб улардан ўтиб кетди. Vous n’aviz qu‘а‘ оrdonner.5656
  Фақат айтсанг бўлди (франц.)


[Закрыть] Лекин хотинимга албатта учрашиб кет. Ўтган гал олиб кирмаганим учун озмунча гап эшитдимми…

Улар кирмасдан бурун лакей хабар бериб улгурган эди. Анна Игнатьевна, ўзининг айтишича вице-губернаторнинг хотини, генерал хоним диванда ўзини қуршаб олган шляпалар, каллалар орасидан кулиб туриб, бошини эгиб қарши олди. Меҳмонхонанинг нариги бошидаги чой ичиладиган стол ёнида бек ойимлар ўтирар, ҳарбий ва фуқаро кийимидаги эркаклар туришарди. У ердан эркак ва аёлларнинг тинимсиз шақиллаб гаплашган овозлари эшитиларди.

– Еnfin.5757
  Ниҳоят (франц.)


[Закрыть] Нега биздан қочиб юрасиз? Сизни хафа қилиб қўйдикми?

Анна Игнатьевна хонага кириб келган Нехлюдовни, гўё икковининг ўртасида яқинлик бордек шу сўзлар билан кутиб олди. Аслида эса улар ўртасида ҳеч қандай яқинлик йўқ эди.

– Сизлар танишмислар? Танишмислар? Мадам Белявская, Михаил Иванович Чернов. Яқинроқ ўтиринглар.

– Muccu, venez donc а’notre table. Оu vous apportera votre the.5858
  Бизнинг столимизга келинг. Чойни шу ерда ичақоласиз (франц.)


[Закрыть] – Исмини унутиб қўйди шекилли, Мисси билан гаплашаётган офицерга қараб: – Сиз ҳам… – деди у, – марҳамат, чой ичасизми, князь?

– Сира, сира қўшила олмайман: қиз уни ҳеч яхши кўрмаган, – дерди аёл товуши.

– Сомсани яхши кўрган.

– Доим бўлмағур ҳазилларни қиласиз, – деди кулиб шоҳи кийими, олтин безаклари ва жавоҳирлари ярқираган баланд шляпали хотин.

– Бу вафлялар, С’est ехсеllent5959
  Жуда соз (франц.)


[Закрыть] ҳам енгилгина. Бу ёққа яна узатиб юборинг.

– Нима, яқинда жўнаб кетасизларми?

– Бугун охирги кунимиз. Шунинг учун ҳам келдик-да.

– Баҳор шу қадар чиройли, қишлоқ ҳозир жуда яхши.

Бошига шляпа, эгнига қорамтир йўл-йўл кўйлак кийган Мисси жуда чиройли эди. Кўйлаги белини қисиб турар, худди шу кўйлакда туғилгандек ўзига ярашарди. Нехлюдовни кўриб у қизариб кетди.

– Мен бўлсам сизни кетиб қолгансиз деб юрибман, – деди у Нехлюдовга.

– Ҳа, кетиб қоладиган эдим, – деди Нехлюдов. – Баъзи ишлар битмай турибди. Бу ерга ҳам шу иш билан келдим.

– Ойимнинг олдига кириб туринг. Сизни кўришга мунтазирлар, – деди Мисси ва ёлғон гапираётганини, гапининг ёлғонлигини Неклюдов фаҳмлаганини ҳис қилиб баттар қизариб кетди.

Нехлюдов Миссининг қизариб кетганини кўрмасликка солиб:

– Вақтим йўқ, – деб жавоб қайтарди ғамгин.

Мисси аччиғланиб қовоғини солиб, елкасини қисиб қўйди-да, олифта офицер билан гаплаша бошлади. Офицер унинг қўлидан бўш чашкани олди, қиличи билан креслоларга туртила-туртила чашкани бошқа столга олиб бориб қўйди.

– Сиз ҳам етимхона учун бир нима иона қилишингиз керак.

– Йўқ деяётганим йўқ-ку, фақат сахийлигимни лотереягача кўрсатмай турай демоқчиман-да. Ўшанда ҳимматимни бира тўла кўрсатаман.

– Қани, кўрайлик-чи! – деди зўрма-зўраки кулаётган овоз.

Қабул маросими жуда яхши ўтди. Шунинг учун ҳам Анна Игнатьевна ўзида йўқ шод эди.

– Мика менга сизнинг турмалар билан қизиқиб юрганингизни айтди. Тушунаман, яхши тушунаман, – деди у Нехлюдовга. – Миканинг (Мика дегани унинг хўппасемиз эри – Масленников эди) бошқа нуқсонлари бўлиши мумкин, лекин у жуда кўнгилчан. Мана шу бояқиш маҳбуслар худди унинг фарзандидек. Мика уларни фарзандидек кўради… Il еst d’une bonte…6060
  Бирам кўнгилчанки (франц.)


[Закрыть]

Анна Игнатьевна, буйруқ бериб, одамларни калтаклаётган эрининг bonte-лигини ифода эта оладиган сўз тополмай жим бўлиб қолди ва шу заҳоти эшикдан кириб келаётган, бинафшаранг бант таққан, юзи буришган кампир билан жилмайиб гаплаша бошлади.

Нехлюдов тартиб ва қоидага мувофиқ, бир оз гаплашди, одоб юзасидан мазмунсиз сафсата сотиб, ўрнидан турди, Масленниковнинг ёнига борди.

– Энди нима дейсан, гаплашишга вақтинг борми?

– Э-ҳа! Ҳа, нима гап? Қани бу ёққа юр-чи.

Улар кичкинагина японча кабинетга кириб, дераза ёнига ўтирдилар.

LVIII

– Мана, jе suis à vous.6161
  Хизматингга тайёрман (франц.)


[Закрыть] Чекасанми? Шошма, тағин бу ерни ивирситиб қўймайлик, – деди-да, кулдон келтирди. – Хўш?

– Сенда иккита ишим бор.

– Шунақа дегин.

Масленниковнинг қовоқ-тумшуғи осилиб кетди. Қулоғини эгаси қашиб қўйган итнинг севинишига ўхшаган ҳаяжонидан асар ҳам қолмади. Меҳмонхонада овозлар эшитилиб турарди. Бир аёл: «Iamais, jamais, je ne croirais»6262
  Сира, сира ишонмайман (франц.)


[Закрыть] деярди. Меҳмонхонанинг нариги бошидан эшитилаётган эркак товуши: «La comtesse Voronzoff ва Viktor Арraksine»6363
  Графиня Ворондова билан Виктор Апраксин (франц.)


[Закрыть] деган сўзларни такрорлаб алланимани ҳикоя қиларди. Учинчи томондан шов-шув ва кулги эшитиларди. Масленников меҳмонхонадаги гапларга қулоқ солар, шу билан баравар, Нехлюдовнинг гапини ҳам тингларди.

– Мен яна ўша хотин масаласида келдим, – деди Нехлюдов.

– Ҳа, ўша бегуноҳ кесилган хотин. Биламан, биламан.

– Ўшани касалхонага хизматкор қилиб ўтказишни сўрагани келдим. Шундай қилиш мумкин дейишган эди менга.

Масленников лабини қимтиб ўйланиб қолди.

– Иложи бормикан, – деди у. – Ҳай, маслаҳатлашиб, эртага сенга хабар бераман.

– Менга у ерда касаллар кўп, ёрдамчи аёллар керак дейишган эди.

– Ҳа, ҳа, шундай, суриштириб сенга хабар бераман.

– Шундай бўлсин, – деди Нехлюдов.

Меҳмонхонадан ҳамманинг баравар, ҳатто, чин кўнгилдан хахолаб кулгани эшитилди.

– Бу Викторнинг иши, – деди Масленников жилмайиб, – вақти хуш бўлганда, аскияни қийиб юборади.

– Ундан ташқари, – деди Нехлюдов, – ҳозир бир юз ўттиз киши паспортининг муҳлати ўтиб кетгани учунгина қамалиб ётибди. Бир ойдан бери шу ерда эканлар.

Нехлюдов уларнинг нима учун қамаб қўйилганини сўзлаб берди.

– Сен буни қаёқдан билдинг? – деб сўради Масленников. Унинг юзида тўсатдан ташвиш ва норозилик аломати пайдо бўлди.

– Бир айбдорнинг олдига борган эдим. Йўлакда мени ўраб олишди-да, илтимос қилишди…

– Қанақа айбдорнинг олдига борувдинг?

– Бегуноҳдан бегуноҳ айбланган бир деҳқон йигит, унга адвокат ёлладим. Гап унинг устида эмас. Наҳотки, мана шу гуноҳсиз одамлар паспортининг муддати ўтиб кетгани учунгина қамаб қўйилган бўлса…

– Бу прокурорнинг иши, – Масленников зардаси қайнаб унинг гапини бўлди. – Яна сен, адолатли, холис суд дейсан. Прокурор қамоқхонага бориб туриши, маҳбуслар қонунга мувофиқ сақланяптими, йўқми, текшириб туриши керак. Бу – прокурорнинг вазифаси. Лекин улар тариқча иш қилишмайди: винт6464
  Винт – қарта ўйинининг бир хили (тарж.)


[Закрыть] ўйнашдан бошқани билишмайди.

Нехлюдов адвокатнинг губернатор айбни прокурорга тўнкайди деган гапини эслаб:

– Сен ҳеч нарса қилолмайсанми? – деб сўради маъюсланиб.

– Қиламан. Аввал бир суриштириб кўрай-чи.

Меҳмонхонадан бир аёл кишининг:

– Ўзига қийин. С’еst un souffre-douleur,6565
  Жуда жафокаш хотин (франц.)


[Закрыть] дегани эшитиларди. Шу айтаётган гапига аёлнинг ўзи тамомила бепарво эканлиги сезилиб турарди.

Бошқа томондан бир эркакнинг шўхлик билан:

– Жуда соз, бунисини ҳам оламан, – деган овози ва унга алланимани бермаётган аёлнинг шўх кулгиси эшитилди.

– Йўқ, йўқ, бериб бўпман, – дерди аёл овози.

Масленников фируза кўзли узук тақилган оппоқ қўли билан папиросини ўчира туриб:

– Бўпти, ёрдам қиламан, – деб такрорлади, – энди юр, хотинлар олдига кирайлик.

– Шошма, яна бир гапим бор эди, – деди Нехлюдов меҳмонхонага кирар экан, эшик ёнида тўхтаб. – Кеча турмада одамларни калтаклашибди деб эшитдим. Шу гап ростми?

Масленников қизариб кетди.

– Э, гап бу ёқда дегин? Йўқ, mon cher, сени у ёққа киргизиш керак эмас экан, ҳамма нарсага аралашасан. Юр, юр, Аnnette чақиряпти бизни, – деди у Нехлюдовни қўлтиқлаб оларкан. У яна, бояги мўътабар кишининг илтифотидан кейингидек ҳаяжонлана бошлади. Лекин бу гал қувонганидан эмас, хавотирланганидан ҳаяжонга тушган эди.

Нехлюдов қўлини унинг қўлидан тортиб олди, ҳеч кимга ҳеч нима демасдан, ҳеч ким билан хайрлашмасдан, қовоғини солганича меҳмонхонадан югуриб чиққан лакейларнинг олдидан ўтиб, аввал даҳлизга, кейин кўчага чиқиб кетди.

– Унга нима бўлди? Нима қилдинг унга? – деб сўради Аnnette эридан.

– Бу а‘le frençaise,6666
  Французча қилиқ (франц.)


[Закрыть] – деди аллаким.

– Бу қанақасига а‘le frençaise бўлсин, бу а’la zoulou.6767
  Зулуосча (франц.)


[Закрыть]

– Унинг бўлган-тургани шу.

Аллаким ўрнидан турди, аллаким келди, шивир-шивир бошланиб кетди. Нехлюдов воқеаси бу ердагиларга оғизларини тўлдириб гапириш учун бир баҳона бўлди.

Масленниковникига борган кунининг эртасига Нехлюдов ундан муҳр босилган, силлиқ қалин қоғозга ёзилган хат олди. Масленников ўз хатида Маслова касалхонага ўтказилсин деган мазмунда хат ёзиб юборганлигини, ҳар ҳолда илтимоси қондирилишини ёзган эди. Хатнинг тагига: «Ҳурмат билан ўртоғинг» деб ёзилган ва «Масленников» деган имзонинг тагига чиройли қилиб каттакон чизиқ тортиб қўйилган эди.

Нехлюдов «ўртоқ» деган сўзни ўқиб:

– Аҳмоқ! – деб юборишдан ўзини тутолмай қолди. Чунки бу «ўртоқ» сўзи билан Масленников унга илтифот қилаётгандек туюлди. Яъни Масленников энг ифлос ва ярамас вазифани адо этишига қарамай, ўзини энг эътиборли одам деб санар ва тилёғламалик қилмай, уни ўртоқ деб аташ билан, шу қадар мансабдор киши бўлса-да, ўзини катта тутмаслигини кўрсатмоқчи бўларди.

LIХ

Дунёда энг кўп тарқалган фикр, ҳар бир кишининг ўзига хос маълум бир хусусияти бўлади, хушфеъл, ақлли, аҳмоқ, ғайратли, ялқов одам бўлади ва ҳоказо деган фикрдир. Лекин одамлар бунақа бўлмайди. Биз одам ҳақида у кўпинча баджаҳл эмас, хушфеъл бўлади, кўпинча аҳмоқ эмас, ақлли, ялқов эмас, ғайратли ёки аксинча бўлади дейишимиз мумкин; лекин бир одамни агарда, у хушфеъл ёинки ақлли, десанг-у, бошқа бирини жаҳлдор ёки аҳмоқ десак нотўғри гапирган бўламиз. Биз бўлсак доимо одамларни шундай ажратамиз. Бу нотўғри. Одамлар дарёдек гап: ҳаммасининг суви бир хил, ҳамма жойда ўша сув, лекин дарё гоҳ кенг бўлади, гоҳ тор, гоҳ тез оқади, гоҳ секин, суви гоҳ тиниқ бўлади, гоҳ лойқа, гоҳ совуқ, гоҳ илиқ бўлади. Одамлар ҳам шундай. Ҳар бир одамда ҳамма инсоний хусусиятларнинг куртаги бўлади. Одам шу хусусиятларнинг гоҳ бирини, гоҳ бошқасини намоён қилади, баъзан ўша одамнинг ўзи бутунлай ўзгариб кетади. Баъзи одамларда шу ўзгаришлар жуда кескин намоён бўлади. Нехлюдов ана шу тоифа кишилардан эди: ҳам жисмоний, ҳам маънавий сабабларга кўра унда ўзгариш рўй берарди. Ҳозир ҳам унда худди шундай ўзгариш бўлган эди.

Суддан кейин, Катюша билан биринчи учрашувдан сўнг Нехлюдовнинг қалбида пайдо бўлган кўтаринкилик ва ўзгараётганидан қувониш ҳисси тамомила ўтиб кетди, сўнгги учрашувдан кейин у қўрқув ҳисси билан, ҳатто Катюшадан жирканиш ҳисси билан алмашинди. Нехлюдов Катюшани ташлаб кетмасликка, агар у рози бўлса, унга уйланаман деган қарорини ўзгартирмасликка аҳд қилди, лекин буни амалга ошириш унинг учун жуда оғир эди.

Масленниковникига борган кунининг эртасига Катюшани кўриш учун яна қамоқхонага борди.

Мутасадди учрашувга ижозат берди-ю, аммо идорада ва адвокатлар хонасида эмас, балки аёлларнинг кўришув хонасида учрашувга ижозат этди. Мутасадди хушфеъллигига қарамай, бу гал аввалгига қараганда ўзини анча сипо тутарди; Масленников билан гаплашгандан кейин, мутасаддига мана шу одам билан жуда эҳтиёт бўлинглар деб кўрсатма берилган бўлса керак.

– Учрашув мумкин, – деди у, – фақат пул масаласида, ҳалигидек… илгари айтган эдим сизга… Жаноб олийлари ёзиб юборганларидек, уни касалхонага ўтказиш масаласига келсак, бу – мумкин, врач ҳам рози. Лекин Маслова ўтишни истамаяпти. «Ўша ифлосларнинг кетидан тувак ташиб зарил кептими менга…» дейди. Шунақа халқ булар, князь, – деб қўшиб қўйди у.

Нехлюдов жавоб қайтармади, учрашишга ижозат сўради. Мутасадди Масловани олиб келишга назоратчини юборди, Нехлюдов аёлларнинг ҳувиллаб ётган учрашув хонасига кирди.

Маслова ўша ерда эди, у панжара орқасидан мўминқобил бўлиб чиқиб келди. Катюша Нехлюдовга яқинлашди-да:

– Ўтган куни қаттиқ гапириб қўйдим, кечиринг, Дмитрий Иванович, – деди оҳиста. У Нехлюдовга тикка қарай олмас эди.

– Сиз афв сўрашингиз керак эмас… – гап бошлади Нехлюдов.

– Лекин бари бир, мени ўз ҳолимга қўйинг, – деб қўшиб қўйди Катюша. Маслованинг Нехлюдовга боққан ғилай кўзларида у яна алам, ғазаб ифодасини уқди.

– Нега ўз ҳолингизга қўярканман?

– Ўзим, шундай.

– Нега шундай?

Маслова унга яна худди ўшандай ғазабланиб қараётгандай туюлди.

– Гап шу, – деди у. – Гапнинг рости шу, қўйинг мени ўз ҳолимга. Қўйинг дегандан кейин қўйинг, – деди у лаблари дир-дир титраб. Шуни деб жим бўлиб қолди. – Рост гапиряпман. Бўлмаса, ўзимни ўзим осиб қўяман.

Нехлюдов унинг бу рад жавобида ўзига нисбатан ғазаб, кечирилмаган алам, ундан ташқари, яна бошқа қандайдир яхши ва муҳим нарса борлигини ҳис этди. Маслованинг тамомила хотиржам ҳолатда аввалгидай рад жавоби бериб, ўз фикрида туриб олгани Нехлюдовнинг кўнглидан шак-шубҳаларни кўтарди, у аввалгидек жиддийлашиб, руҳи кўтарилди, кўнгли юмшади.

– Катюша, ўша гапим гап, – деди у жиддият билан. – Илтимос қиламан, менга тег. Агар тегишни истамасанг, ҳозирча истамас экансан, ўша айтганимдек, сен қаерда бўлсанг шу ерда бўламан, сени қаёққа олиб кетишса, шу ёққа бораман.

– Ўзингиз биласиз, гапим битта, – деди Маслова; унинг лаблари яна титраб кетди.

Нехлюдов ҳам гапиришга ҳоли қолмай жим бўлиб қолди.

– Ҳозир қишлоққа жўнаб кетаман, кейин Петербургга бораман, – деди у ниҳоят ўзини тутиб олиб. – Ишингизнинг, ишимизнинг кетига тушаман, худо хоҳласа ҳукмни бекор қилишади.

– Бекор қилишмаса ҳам бари бир. Бу ишда бегуноҳ бўлсам, бошқа гуноҳларим бор-ку… – деди у. Нехлюдов унинг йиғлаб юбормаслик учун ўзини зўрға тутиб қолганини кўриб турарди. – Ҳа айтгандай, Меньшовни кўрдингизми? – деб сўради у тўсатдан ҳаяжонини яшириш учун. – Бегуноҳлиги рост-а?

– Ҳа, менимча ҳам гуноҳи йўқ.

– Шундай ажойиб кампирки, – деди Маслова.

Нехлюдов Меньшовдан эшитганларининг ҳаммасини гапириб берди ва ундан нима кераклигини сўради; Маслова ҳеч нарса керак эмаслигини айтди.

Улар яна жим бўлиб қолишди.

– Касалхона хусусига келсак, – деди у тўсатдан Нехлюдовга қийғоч боқиб, – сиз истасангиз, майли, бораман, виноям ичмайман.

Нехлюдов индамай унинг кўзларига боқди. Маслованинг кўзлари кулиб турарди.

– Жуда соз, – деди у, сўнгра хайрлашиб чиқиб кетди.

Нехлюдов аввалги шубҳалардан кейин тамомила янги, ҳеч қачон ҳис этмаган муҳаббатнинг енгилмаслигига ишонч ҳосил этиб: «Ҳа, ҳа, у бутунлай бошқа одам», – деб қўйди.

Бу учрашувдан кейин бадбўй камерасига қайтиб келган Маслова халатини ечди-да, сўридаги ўрнига ўтиб, қўлини тиззасига қўйиб ўтирди. Камерада эмизикли боласи бўлган владимирлик сил хотин, Меньшова кампир ва икки болали қоровул хотиндан бўлак ҳеч ким йўқ эди. Дьяк қизини кеча руҳий касал деб топиб касалхонага жўнатишган эди. Қолган хотинларнинг ҳаммаси кир юварди. Кампир сўрида ухлаб ётарди; болалар йўлакда эди, йўлакка чиқиладиган эшик очиқ турарди. Бола кўтарган владимирлик хотин ва бармоқларини тез-тез қимирлатиб пайпоқ тўқиётган қоровул хотин Маслованинг ёнига келишди.

– Ҳа, учрашдингларми? – деб сўрашди улар.

Маслова уларга жавоб қайтармай, сўрида оёғини осилтириб ўтирарди.

– Мунча қовоқ-тумшуғингни осилтириб олдинг? – деди қоровул хотин. – Ўзингни тетик тут. Эҳ, Катюша! Хўш? – деди у бармоқларини тез-тез қимирлатиб.

Маслова жавоб бермасди.

– Бизникилар кир ювгани кетишди. Бугун хайр-эҳсон катта бўлади дейишиб эди. Кўп нарса опкелганлар дейишяпти, – деди владимирлик хотин.

– Финашка! – деб қичқирди қоровул хотин эшик томонга қараб. – Қаёққа кетиб қолдинг, шайтон.

У пайпоқ тўқиётган симининг биттасини суғуриб олиб, калава билан пайпоққа санчди-да, йўлакка чиқди.

Шу маҳал йўлак томондан оёқ товушлари ва аёлларнинг ғўнғир-ғўнғири эшитилди. Яланг оёғига ёғоч кавуш кийган хотинлар баъзиси биттадан, баъзиси иккитадан кулча кўтариб кириб келишди. Федосья кела заҳоти Маслованинг ёнига борди.

Федосья чақнаб турган мовий кўзлари билан Масловага меҳрибонона боқиб:

– Ҳа, нима гап, тинчликми? – деб сўради. – Мана, кулча опкелдим, чой билан ичамиз, – у кулчаларни токчага қўя бошлади.

– Ё уйланиш ниятидан қайтибдими? – деб сўради Кораблева.

– Йўқ, ҳалиям бўлса уйланаман дейди-ю, лекин мен рози бўлмаяпман, – деди Маслова. – Ўзига шундай деб айтдим.

– Аҳмоқ экансан! – деди Кораблева дўриллаган овоз билан.

– Бирга турмаганидан кейин уйланишнинг нима кераги бор? – деди Федосья.

– Эринг бирга кетяпти-ку, – деди қоровул хотин.

– Унинг йўриғи бошқа. Биз қонуний никоҳдамиз, – деди Федосья. – Бирга турмагандан кейин никоҳнинг нима кераги бор унга?

– Вой аҳмоғ-э! Нима кераги бор эмиш? Уйлансин-чи, бошдан-оёқ олтинга кўмиб юборади Катюшани.

– «Сени қаёққа юборишмасин, кетингдан кетаман» деяпти, – деди Маслова. – Борса борар, бормаса, ундан нари. Ялинмайман. Энди ҳаракат қилиб кўргани Петербургга кетяпти. У ердаги ҳамма министрлар қариндош-уруғи, – деб давом этди у, – лекин бари бир, мен унга зор эмасман.

Кораблева қопчиғини титкилар экан:

– Тўғри айтасан! – деб унинг гапига қўшилди тўсатдан. Афтидан, бутунлай бошқа нарсани ўйлаётган эди. – Хўш, винодан ичамизми?

– Мен ичмайман, – деб жавоб берди Маслова. – Ўзларинг ичинглар.

Биринчи қисм тамом