Текст книги "Тирилиш"

XXIII

– Хўш, айтинг-чи, қаерга қўндингиз? – Дюкникига? – Э, у ер ёмон-ку. Ундай бўлса, тушки овқатга келинг, – деди генерал, Нехлюдовга жавоб бера туриб. – Соат бешда. Инглизча гаплашасизми?

– Ҳа, гаплашаман.

– О, жуда соз. Билсангиз, бу ерга бир инглиз сайёҳи келган. У Сибирдаги турмалар ва сургун жойларни ўрганиб юрибди. Ана шу киши бизникида меҳмон бўлади, сиз ҳам келинг. Тушлик соат бешда, хотиним ваъдада туришни талаб қилади. Келганингизда ҳалиги хотин тўғрисида ҳам, касал тўғрисида ҳам сизга жавоб айтаман. Балки, касал ёнида бирон кишини қолдириш мумкин бўлар.

Нехлюдов генералга таъзим қилиб чиқди-да, кўтаринки руҳ билан тўғри почтага қараб кетди.

Почтамт гумбаз тахлит пастаккина уй эди. Амалдорлар конторка орқасида ўтириб, тиқилишиб турган одамларга почта улашарди. Бир амалдор бошини қийшайтириб, бармоқлари тез-тез суриб турган конвертларга муҳр босарди. Нехлюдовни узоқ куттиришмади, фамилиясини билишиб, дарҳол бир ўрам қоғоз келтириб беришди. Булар ичида пул, бир неча хат, китоблар, «Отечественние записки» журналининг сўнгги сони бор эди. Нехлюдов хатларни олди, қўлида китобча билан алланарсани кутиб ўриндиқда ўтирган солдат олдига борди-да, унинг ёнига ўтириб, олган хатларини кўздан кечира бошлади. Буларнинг орасида чиройли конверт устидаги қизил сўрғичга равшан қилиб муҳр босилган битта буюртма хат ҳам бор эди. У конвертни очди-ю, Селениннинг аллақандай расмий қоғоз билан бирга қўшиб юборган хатини кўриб, юзига қон югурганини ва юраги ўйнай бошлаганини сезди. Бу – Катюшанинг иши юзасидан чиқарилган қарор эди. Қандай қарор экан? Наҳотки рад қилишган бўлса? Нехлюдов майда, ўқилиши қийин, лекин эгри-бугри ҳарфлар билан ёзилган хатга шошиб-пишиб кўз югуртириб чиқди-ю, суюниб чуқур тин олди. Қарор ижобий эди.

«– Азиз дўстим, – деб ёзган эди Селенин. – Сўнгги суҳбатимиз менда қаттиқ таассурот қолдирди. Маслова тўғрисидаги гапинг тўғри экан. Мен ишини диққат билан қараб чиқиб, унга нисбатан ўтакетган ноинсофлик қилинганини кўрдим. Бу хатони фақат ариза қабул қиладиган комиссиягина тузатиши мумкин эди, сен ҳам аризани ўша ерга берган экансан. Мен аралашиб ишимни ўша ерда ҳал қилинишига муяссар бўлдим, мана энди афв этилганлиги тўғрисидаги қоғознинг кўчирилган нусхасини графиня Екатерина Ивановна берган манзил бўйича сенга юборяпман. Қоғознинг асл нусхаси у суд маҳалида ўтирган қамоқхонага юборилди, улар ҳам дарҳол Сибирь Бош бошқармасига юборишса керак. Сенга шу хушхабарни тезроқ етказишга шошилдим. Қўлингни дўстона сиқиб қоламан. Селенининг».

Қоғознинг мазмуни қуйидагича эди: «Император ҳазратларининг зоти олий номларига афв сўраб юборилган аризаларни қабул қилиш канцелярияси. Фалон иш, фалон тадбир. Фалон стол, фалон кун, фалон йил. Зоти олий номларига афв сўраб юборилган ариза олиниши билан император ҳазратлари канцеляриясининг бош мудири буйруғига мувофиқ мешчанька Екатерина Масловага маълум қилинадурким, император ҳазратлари мутелик билан қилинган арзни эшитиб, Маслованинг илтимосига илтифот айлаб, каторгани Сибирнинг унча олис бўлмаган ерига сургун қилиш билан алмаштириш тўғрисида фармони олий бердилар».

Бу қувонтирадиган муҳим хабар эди: Нехлюдов Катюша учун, қўйинг-чи, ўзи учун ҳам орзу қилиши мумкин бўлган нарсалар юзага чиққан эди. Рост, Катюшанинг аҳволидаги бу ўзгариш унга бўладиган муносабатида янги қийинчиликлар туғдирарди. Катюша каторгачи бўлиб турган пайтларида Нехлюдов унга таклиф қилган никоҳ сохта никоҳ бўлиб, фақат унинг аҳволини енгиллаштиришигина мумкин эди. Энди бирга яшашларига ҳеч нима тўғон бўлолмас эди. Буни эса Нехлюдов назарда тутмаган эди. Булардан ташқари, Катюшанинг Симонсон билан муносабати-чи? Катюшанинг кечаги сўзлари қандай маънода эди? Мабодо у Симонсон билан топишишга рози бўлса, бу яхши бўлармиди ё ёмон? Нехлюдов бу фикрларнинг тагига ҳеч етолмасди, энди булар ҳақида ўйламай қўйди. «Бу нарсалар кейин маълум бўлади, – деб ўйлади у, – ҳозир эса Катюшани иложи борича тезроқ кўриш, хушхабарни айтиш ва уни қутқазиш керак». У, қўлимдаги кўчирма нусха Катюшани озод қилишга кифоя, деб ўйларди. Шунинг учун почта конторасидан чиқа солиб, извошчига, тўғри авахтага қараб ҳайда, деб буюрди.

Авахтага эрталаб боришни генерал тақиқлаганига қарамай, Нехлюдов, юқори мартабали бошлиқлардан ундириб бўлмайдиган нарсани кўпинча пастки мартабали амалдорлардан осонгина ундиришни тажрибада билгани сабабли, Катюшага хушхабарни айтиш, иложи бўлса озод қилиш, айни замонда Крильцовнинг саломатлигини билиш, унга ва Марья Павловнага генерал айтган нарсаларни эшиттириш учун, нима қилиб бўлса ҳам, авахтага киришга жазм қилди.

Авахта мутасаддиси новча бўйли, йўғон, басавлат киши бўлиб, мўйлов қўйган ва икки чаккасида ўсган соқолининг учи қайрилиб тушган эди. У Нехлюдовни рўйхуш бермай қабул қилди ва бошлиқнинг ижозатисиз бегона кишиларни маҳбуслар билан кўриштира олмаслигини шартта айтди. Нехлюдов пойтахт турмаларида кўришишга рухсат берганларини айтиб эди, назоратчи:

– Эҳтимол, рухсат беришгандир, лекин мен йўл қўя олмайман, – деб жавоб берди. Унинг сўз оҳангида: «Сиз, пойтахтлик жаноблар, бизни ҳайрон қолдириб оғзимизни очиб қўймоқчисизлар-да. Йўқ, биз Шарқий Сибирда ҳам тартибни қаттиқ сақлаймиз ва сизларга кўрсатиб қўямиз», – деган маъно бор эди.

Подшо аъзамларининг ўз канцеляриясидан чиққан фармон нусхаси ҳам назоратчига таъсир қилмади. У Нехлюдовни турмага киргизишдан қатъиян бош тортди. Нехлюдовнинг соддадиллик қилиб: «Маслова фармоннинг шу нусхаси кўрсатилиши билан озод қилиниши мумкин», – деган гапига назоратчи нафрат билан кулиб қўйди-да, бировни озод қилиш учун ўзининг бевосита бошлиғидан буйруқ бўлиши кераклигини айтди. Лекин у Маслованинг афв этилганини ўзига етказишга ва бошлиғидан буйруқ келди дегунча уни бир зум ҳам тутмасликка ваъда берди.

Крильцовнинг соғлиги тўғрисида ҳам бир нима дейишдан бош тортди. Ҳатто шундай маҳбус борлигини айтиши мумкин эмаслигини билдирди. Нехлюдов шу тариқа ҳеч нарса қилолмай извошига ўтириб, мусофирхонага жўнаб кетди.

Мутасаддининг қаттиқ муомалада бўлишининг сабаби шу эдики, нормага қараганда икки ҳисса тўлиб кетган турмада бу вақтда ялписига тиф касали тарқалган эди. Нехлюдовни олиб кетаётган извошчи йўлда унга: «Турмада халқ қириляпти, улар орасида аллақандай ўлат пайдо бўлган. Кунда йигирма чоғлиқ одамни кўмишади», деди.

XXIV

Турмадаги муваффақиятсизликка қарамай, боягидай димоғи чоғ, ҳаяжонга келган, ғайратга кирган Нехлюдов, Маслованинг афв этилганлиги тўғрисида қоғоз келган-келмаганлигини билиш учун, губернатор маҳкамасига кетди. Қоғоз келмаган экан, шунинг учун Нехлюдов мусофирхонага қайтди-ю, бир зум кечиктирмасдан Селенин билан адвокатга шу тўғрида хат ёзишга ўтирди. Хатни тугатиб соатига қаради. Генералникига бориш пайти келган эди.

Йўлда яна Катюша ўзининг афв этилганлигига қандай қараркан, деб ўйлади. Уни қаерга жойлашар экан? Нехлюдов Катюша билан қандай турар экан? Симонсон нима қилади? Катюшанинг унга муносабати қандай экан? Нехлюдов Катюшада юз берган ўзгаришни ўйлади. Айни замонда унинг ўтмишини ҳам эслади.

«Буни унутиш, хотирдан чиқариб юбориш керак, – деб ўйлади-ю, яна миясидан Катюша ҳақидаги ўйларни қувишга шошилди. – Кўрамиз-да», – деди у ўзига, кейин генералга айтадиган гапларини ўйлай бошлади.

Нехлюдов бадавлат одамлар ва олимақом амалдорлар ҳаётининг ҳашаматини кўра-кўра кўзи пишиб қолган эди, анчадан бери серҳашам ҳаёт тугул, балки оддий қулайликлардан ҳам маҳрум бўлган Нехлюдов учун генералникидаги зиёфат унинг жонига ора кирарди.

Уй бекаси Петербургда grande dame127127
  Кибор хотин (франц.)


[Закрыть] аталган табақага мансуб бўлиб, Николай саройининг собиқ фрейлини эди, у французчани табиий, русчани ғайритабиий гапирар эди. У қоматини тик тутар, қўлларини ҳаракатга келтирганда ҳам тирсакларини белидан олмас эди. У ўзини вазмин тутар, эрини қайғу аралаш ҳурмат қилар, меҳмонларига эса уларнинг шахсларига қараб турли муомалада бўлса-да, ҳаддан зиёд меҳрибончилик кўрсатарди. У Нехлюдовни сезилмайдиган даражадаги хушомадгўйлик билан ўз одамидай қабул қилди. Натижада Нехлюдов ўзининг бутун фазилатларини янада янгидан кўриб, танаси яйраб кетди. У Нехлюдовнинг Сибирга келтирган, ғалати, лекин ҳалол ишини билганини ва уни ажойиб киши деб ҳисоблаганини сездирди. Бу нозик хушомадгўйлик ва генерал уйидаги ҳаётнинг дабдабаси Нехлюдовни шундай қамраб олдики, у чиройли анжомлар, ширин таомлар ва ўзи одатланиб қолган доирага мансуб яхши тарбияли одамлар билан қилинадиган енгил ва ёқимли муносабатлар бахш этган ҳузур-ҳаловатга берилиб кетди, сўнгги вақтларда яшаб ва кўриб турган нарсалари гўё туш эди-ю, энди уйғониб ҳақиқий ҳаётга қайтгандай бўлди.

Зиёфатда уй ичидагилар – генералнинг қизи билан куёви ва адъютантдан ташқари бир инглиз, тиллафуруш ва узоқ Сибирь шаҳарларининг биридан меҳмон бўлиб келган губернатор бор эди. Бу одамларнинг ҳаммаси Нехлюдовга ёқар эди.

Инглиз соғлом, бетлари қип-қизил киши бўлиб, французчани ўлгудай ёмон гапирар, лекин инглизчани ниҳоятда яхши, нотиқлар сингари фасоҳат билан сўзлар эди. У кўп нарсаларни кўрган ва Америка, Ҳиндистон, Япония ҳамда Сибирь тўғрисидаги ҳикоялари билан ҳангамани қизитиб ўтирарди.

Лондонда тикилган гавҳар запонкали фрак кийган каттакон кутубхонаси бўлган, хайрия йўлига кўп инъомлар қилган ва европача либерал маслакда бўлган тиллакон хўжайини, мужиквачча ёш савдогар Нехлюдовга ёқди. Соғлом мужик танасига пайванд қилинган Европа маданиятининг ўзида акс эттирган, янги ва яхши маърифат эгаси бўлган бу одам уни қизиқтирди. Узоқ шаҳар губернатори Нехлюдов Петербургда эканида одамлар оғзидан тушмай қолган ўша департамент директори эди. Бу хомсемиз кишининг сийрак сочлари жингалак, кўк кўз, узук таққан оппоқ қўлларининг бармоқлари йўғон, табассуми ёқимли эди. Бу губернаторни уй эгаси шунинг учун қадрлардики, порахўрлар ичида ёлғиз угина пора олмас эди. Мусиқани жону дилидан яхши кўрадиган ва ўзи ҳам пианинони яхши чаладиган уй бекаси эса уни яхши мусиқачи бўлгани ва ўзи билан тўрт қўллашиб пианино чалишгани учун қадрларди. Нехлюдовнинг кайфи шу қадар чоғ эдики, бу киши ҳам унга бугун нохуш кўринмасди.

Ҳар ишда хизматини таклиф қилиб турадиган, ғайратли, ияги кўкимтир офицер – адъютант хушчақчақ бўлгани учун ҳаммага ёқар эди.

Ҳаммасидан Нехлюдовга генералнинг мулойим қизи билан куёви манзур бўлди. Генералнинг қизи хушрўй эмас, бутун фикри-зикри икки боласида бўлган соддадил ёш жувон эди. Ота-онаси билан узоқ вақтгача тортишиб, ўзи яхши кўриб теккан эри Москва университетининг либерал кандидати, камтарин ва ақлли киши бўлиб, хизмат қилар, статистика билан машғул бўлар, айниқса ўзга миллат кишилари билан қизиқар, уларни ўрганар, севар ва қирилишдан сақлаб қолишга тиришарди.

Ҳамма Нехлюдовга сертакаллуф муомала қилар, афтидан, у янги ва мароқли шахс бўлгани учун хурсанд эди. Генерал овқатга ҳарбий формада, кўкрагига оқ хоч тақиб чиқди-ю, Нехлюдов билан эски ошнасидай кўришиб, дарҳол меҳмонларни тамадди қилишга ва ароққа таклиф этди. Генерал Нехлюдовдан бу ердан кетгандан кейин нима қилганини сўраган эди, у почтага борганлигини, эрталаб айтган кишиси афв этилганини сўзлаб, турмага боришга ижозат беришини яна илтимос қилди.

Зиёфат устида ишдан гапирилгани учун норози бўлган генерал қовоғини солиб, жавоб қилмади.

– Ароқ ичасизми? – деди у ёнига келган инглизга француз тилида.

Инглиз ароқни ичди-да, бугун черковда, сўнг заводда бўлганини, катта турмани ҳам бориб кўришни истаганини айтди.

– Жуда соз, – деди генерал Нехлюдовга юзланиб, – бирга борсангиз бўлади. Буларга пропуск беринг, – деди кейин адъютантга.

– Сиз қачон бормоқчисиз? – деб сўради Нехлюдов инглиздан.

– Мен турмаларга кечқурун боришни маъқул кўраман, чунки бошлиқларнинг ҳаммаси уйларида бўлишади, тайёргарлик кўрилмайди, ҳамма нарсани ўз ҳолича кўриш мумкин, – деди инглиз.

– Э, турмани бутун латофати билан кўрмоқчи эканда! Кўраверсин. Неча марталаб ёздим, менга қулоқ солишмади. Майли, энди чет эл матбуотидан билиб олишсин, – деди генерал, кейин уй бекаси меҳмонларни таклиф этган емак столи ёнига келди.

Нехлюдов уй бекаси билан инглиз ўртасидан жой олди. Рўпарасида эса генералнинг қизи билан департаментнинг собиқ директори ўтирарди.

Овқат устида у ёқ бу ёқдан гаплашиб ўтиришди, гоҳ Ҳиндистон ҳақида (бу тўғрида инглиз ҳикоя қилиб берди), гоҳ Тонкинга аскар юбориш ҳақида (буни генерал қаттиқ қоралади), гоҳ Сибирдаги умумий қувлик ва порахўрлик ҳақида гап борди. Бу гапларнинг ҳаммаси Нехлюдовни кўп қизиқтирмас эди.

Лекин овқатдан кейин, меҳмонхонада қаҳва ичишга ўтирганларида инглиз билан уй бекаси ўртасида Гладстон ҳақида жуда мароқли суҳбат бўлди; шу суҳбатда, Нехлюдовга инглиз жуда кўп бамаъни гаплар айтгандай, унинг сўзлари ҳамсуҳбатларга манзур бўлгандай туюлди. Яхши овқатдан, ичкиликдан сўнг юмшоқ креслода ўтириб, мулойим ва назокатли одамлар орасида қаҳва ичиш Нехлюдовга тобора ҳузур қиларди. Инглизнинг илтимосига кўра уй бекаси собиқ департамент директори билан фортепьяно ёнига ўтириб, Бетховеннинг яхши ўрганиб олишган Бешинчи симфониясини чалиб юборишганда, Нехлюдов ўзидан мамнун бўлган чоғларида ҳис этадиган узоқ вақтлардан бери сезмаган руҳий ҳолатга келиб, ўзининг қанчалик яхши киши эканлигини эндигина пайқагандай хурсанд бўлиб кетди.

Рояль ажойиб, симфония ҳам жуда яхши чалинди. Шу симфонияни севадиган ва биладиган Нехлюдовга, ҳар ҳолда, шундай туюлди. Секин ва равон чалинадиган ажойиб мусиқа асарини эшитаркан, ўзи ва ўзининг барча фазилатлари устида ўйлаб кўнгли эриб, бурнининг ичи қичишганини сезди.

Нехлюдов узоқ вақтдан бери қилмаган роҳати учун уй бекасига ташаккур билдириб, энди хайрлашиб кетмоқчи бўлиб турганда генералнинг қизи дадил юриб келди-да, қизариб-бўзариб:

– Болаларимни сўраган эдингиз, кўришни хоҳлайсизми? – деди.

Онаси қизининг ёқимли, лекин ўринсиз ҳаракатига кулиб:

– Назарида, ҳамма бунинг болалари билан қизиқади, – деди. – Князь ҳеч қизиқмайди.

– Аксинча, жуда, жудаям қизиқ, – деди Нехлюдов, жомидан тошиб тушаётган бу бахтли она меҳридан таъсирланиб. – Марҳамат, кўрсатинг.

Қарта ўйналадиган стол ёнида куёви, тиллакон хўжайини ва адъютанти билан ўтирган генерал:

– Болаларни кўрсатиш учун князни олиб кетяпти, – деб кулди. – Боринг, боринг, бурчингизни бажаринг.

Ёш жувон, болаларим тўғрисида ҳозир князь нима дер экан, деган фикрдан ҳаяжонга тушаётган бўлса керак, илдам қадам ташлаб, Нехлюдовнинг олдига тушиб ичкари уйга кириб борарди. Оқ гул қоғоз ёпиштирилиб қора абажурли кичкина чироқ ёқиб қўйилган учинчи уйда иккита каравотча ёнма-ён турар, улар орасида сибирликларга хос меҳрли, ёноқлари туртиб чиққан энага оқ кийим кийиб ўтирарди. Энага ўрнидан туриб салом берди. Ёш она биринчи каравотча устига энгашди – у ерда узун жингалак сочлари ёстиқ устида сочилиб ётган икки ёшли қизча оғизчасини очиб ухларди.

Жувон бир учидан оппоқ оёқчалари чиқиб турган ҳаворанг йўлли, тўқима одеялни тузата туриб:

– Мана бу Катя, – деди. – Яхшими? Энди иккига кирди холос.

– Чиройли!

– Буниси Васюк, буваси шундай исм қўйди. Бутунлай бошқа типдаги бола, сибиряк. Шундай эмасми?

– Жуда аломат бола, – деди Нехлюдов кўкрагини бериб ётган гўдакни томоша қилиб.

– Ростданми? – деди онаси маънодор кулиб.

Нехлюдов кишанларни, сочлари қирилган бошларни, калтакларни, бузуқликларни, ўлим тўшагида ётган Крильцовни, Катюшани бутун ўтмиши билан эслади. Шу он унда ҳасад уйғонди ва шундай бахтга эришгиси келди, унинг назарида – бу пок ва гўзал бахт эди.

Нехлюдов гўдакларни қайта-қайта мақтаб ва бу мақтовлардан терисига сиғмаган жувонни бир оз қаноатлантиргандан кейин меҳмонхонага қайтиб чиқди; турмага бирга борамиз деб келишиб қўйган инглиз Нехлюдовни у ерда кутиб ўтирган эди. Нехлюдов қари ва ёш мезбонлар билан хайрлашиб, инглиз билан бирга ташқарига чиқди.

Ҳаво ўзгарган эди. Қор элаб ёғар, йўлларни, томларни, боғдаги дарахтларни, уй олдини, извош тепасини ва отларнинг сағрисини қор босган эди. Инглизнинг ўз экипажи бор эди. Нехлюдов унинг извошчисига авахтага боришни буюриб, ўз извошига ёлғиз ўтирди. Кўнгилсиз бир вазифа билан кетаётгани учун дилгир бўлган, қорда зўрға юраётган юмшоқ извошда ўтирган Нехлюдов инглизнинг орқасидан турмага жўнади.

XXV

Энди ҳамма ёқни – дарвоза олдини, томни ва деворларни тоза, оппоқ қор қоплаганига қарамай, дарвозасининг олдида соқчи турган ва чироқ ёқиб қўйилган, кўча юзидаги ҳамма дарвозаларидан ёруғ тушиб турган авахтанинг баҳайбат биноси эрталабгидан кўра яна ҳам хунукроқ таассурот қолдирарди. Забардаст мутасадди дарвозага чиқди-да, Нехлюдов билан инглизга берилган пропускни чироқда ўқиб, ҳайрон бўлиб кенг кифтларини учирди-да, буйруққа итоат қилиб, меҳмонларни бошлаб кириб кетди. Олдин уларни ҳовлига олиб кирди, кейин чапдаги эшик орқали зина билан идорага бошлаб олиб борди. Меҳмонларни ўтиришга таклиф қилгач, нима хизмат билан келганликларини сўради. Нехлюдовнинг Масловани кўрмоқчи бўлганини билиб, Катюшани олиб келиш учун назоратчини юборди-да, саволларга жавоб беришга тайёрланди; Нехлюдов инглизнинг саволларини таржима қилиб бериб турди.

– Қалъа неча кишига мўлжаллаб қурилган? – деб сўради инглиз. – Маҳбуслар қанча? Эркаклар, аёллар, болалар қанча? Каторгачилар, сургун қилинганлар ва ўз ихтиёрлари билан эргашиб кетаётганлар қанча? Касаллар қанча?

Нехлюдов инглизнинг ҳам, мутасаддининг ҳам сўзларининг маъноларига чуқур тушунмай таржима қиларди, чунки Маслова билан кўришиш олдидан кутилмаган бир хижолатпазликка тушиб қолган эди. Инглизга таржима қилиб бериб турган пайтида, гапини тамомламасдан оёқ товуши яқинлашиб келаётганини эшитиб, сўнг идора эшиги очилди. Худди илгаригидек, аввал назоратчи, унинг орқасида бошига рўмол ўраб, маҳбус кофтаси кийиб олган Катюша кириб келганда Нехлюдов уни кўриб, бир хил бўлиб кетди.

Катюша кўзларини ердан олмай тез-тез қадам ташлаб уйга кириб келаётганда, Нехлюдовнинг миясидан: «Мен яшашни истайман, оила қилиш, бола-чақа кўришни истайман, инсонларча ҳаёт кечиришни истайман», – деган фикр ўтди.

Нехлюдов ўрнидан туриб, бир неча қадам ташлаб унга пешвоз борди, Катюшанинг чеҳраси унга қаҳрли, ёқимсиз кўринди. Унинг чеҳраси бир маҳаллар Катюша уни таъна қилган пайтдагидай қаҳрли эди. Катюша қизарар, бўзарар, қалтироқ бармоқлари кофтасининг этагини бурар, гоҳ унга қарар, гоҳ кўзларини ерга тикарди.

– Биласизми, сизни афв этишибди? – деди Нехлюдов.

– Ҳа, назоратчи айтди.

– Мана энди, қоғоз келиши билан қутулиб чиқишингиз, хоҳлаган ерингизда маскан тутишингиз мумкин. Яна ўйлашиб кўрамиз…

У шошиб Нехлюдовнинг сўзини бўлди:

– Ўйлашиб нима қиламиз? Владимир Иванович қаерга борса, мен ўша ерга бирга кетаман.

У кучли ҳаяжонга келганлигига қарамай, кўзларини кўтариб Нехлюдовга қаради-да, худди айтадиган гапини илгаридан тайёрлаб қўйгандек, тез ва бурро гапирди.

– Шунақа денг! – деди Нехлюдов.

– Владимир Иванович бирга турайлик дегандан кейин, – у чўчиб тўхтади-ю, гапини тўғрилади, – ёнимда бўлсангиз дегандан кейин нима қилай. Менга бундан ортиқ нима керак! Мен буни бахт деб ҳисоблашим керак. Нима иложим бор?

«Иккисидан бири: ё у Симонсонни яхши кўриб қолгану, мен хаёл қилган фидокорликни истамайди ёки ҳамон мени севади-ю, лекин менинг фойдам учун мендан воз кечяпти, ўз тақдирини Симонсон билан боғлаб, ишни бир ёқлик қилмоқчи», – деб ўйлади-ю, Нехлюдов уялиб кетди. Юзига қизил югура бошлаганини сезди.

– Агар уни севсангиз…

– Севиш-севмаслик нима? Мен севгидан кечганман, Владимир Иванович бутунлай бошқача одам.

– Ҳа, албатта, – деб Нехлюдов гап бошлади. – У ажойиб одам, шунинг учун, менинг ҳам фикрим…

Нехлюдовнинг ортиқча бир гап айтиб қўйишидан ёки ўзи айтадиган гапни айтолмай қолишидан қўрқаётгандек, Катюша яна унинг сўзини бўлди.

– Йўқ, Дмитрий Иванович, сиз хоҳлаган нарсани қилмаганим учун мени кечиринг, – деди у Нехлюдовга ўзининг қийғоч, сирли боқиши билан. – На чора, тақдир шундай кўринади. Сиз ҳам яшашни истайсиз.

У Нехлюдовнинг боя ўзига ўзи айтган гапини такрорлади, лекин Нехлюдов ҳозир сира ҳам буни ўйламас, бошқа нарса ҳақида ўйлар, бошқа нарсани ҳис қилиб турар эди. У айни вақтда уялар, Катюша билан бирга йўқотадиган нарсаларига ачиниб турарди.

– Мен бундай бўлишини кутмаган эдим, – деди у.

– Бу ерда қолиб, қийналиб нима қиласиз. Шунча қийналганингиз ҳам етар, – деди Катюша ғалати қилиб, жилмайиб қўйиб.

– Ҳеч қийналганим йўқ, аксинча, менга яхши бўлди, қўлимдан келса сизга яна хизмат қилишни истардим.

– Бизга, – Катюша «бизга» деди-ю, унга бир қараб қўйди, – ҳеч нима керак эмас. Ҳали ҳам мен учун шунча меҳрибонлик қилдингиз. Сиз бўлмаганингизда… – у бир нима демоқчи бўлди-ю, товуши титраб кетди.

– Менга раҳмат айтишингиз мумкин эмас, – деди Нехлюдов.

– Ҳисоблашиб ўтиришга нима ҳожат? Ҳисобимизни Худо тўғриласин, – деди Катюша ва қора кўзларида пайдо бўлган ёш ялтирай бошлади.

– Қандай яхши аёлсиз, – деди у.

У кўз ёшлари орасидан:

– Мен-а? – деди-ю, аянч бир табассум чеҳрасини ёритди. Шу орада инглиз:

– Аre you ready?128128
  Бўлдингизми? (ингл.)


[Закрыть] – деб қолди.

Нехлюдов унга:

– Directly,129129
  Ҳозир (ингл.)


[Закрыть] – деди-да, Крильцов тўғрисида сўради.

Катюша ҳаяжонини босиб олган эди, билган-нетганларини энди вазмин гапириб берди: Крильцов йўлда беҳол бўлиб қолган экан, уни касалхонага жойлашибди, Марья Павловна қаттиқ ташвишга тушиб, касалхонада унга энагалик қилишини сўраган экан, рухсат беришмабди.

Катюша инглизнинг кутиб турганини пайқаб:

– Мен кетаверайми? – деб сўради.

– Сиз билан хайрлашмайман, сиз билан яна кўришаман, – деди Нехлюдов.

– Кечиринг, – деди Катюша эшитилар-эшитилмас.

Кўзлари тўқнашди, ана шунда унинг «яхши қолинг» эмас, «кечиринг» деганида ғалати қилиб кўз қирини ташлаганидан ва аянчли табассумидан Нехлюдов Катюшанинг қарори ҳақидаги икки тахминдан иккинчиси тўғри эканлигини тушунди: Катюша Нехлюдовни яхши кўрарди, шунинг учун у билан тақдирини боғласа, унинг ҳаётини барбод қилган, Симонсон билан кетган тақдирда унга эрк берган бўларди; мана энди ниятига етгани учун қувонар, Нехлюдовдан айрилаётгани учун азоб чекарди.

Катюша унинг қўлини сиқди-да, шартта ўгирилиб чиқиб кетди.

Инглиз билан бирга чиқишга тайёр бўлган Нехлюдов унга қаради, лекин инглиз қўйин дафтарига алланималар ёзиб ўтирарди. Нехлюдов унга халақит бермаслик учун девор ёнидаги диванчага ўтирди-ю, жуда қаттиқ чарчаганини бирдан сезди. У кечаси билан бедор бўлганидан эмас, саёҳатдан эмас, ҳаяжонлардан ҳам эмас, бутун ҳаётдан даҳшатли равишда чарчаганлигини сезди. Ўтирган диванининг орқасига суянди, кўзларини юмди ва бир зумда қаттиқ ухлаб қолди.

– Хўш, энди камераларни кўрасизларми? – деб сўради мутасадди.

Нехлюдов сесканиб уйғонди-ю, қаерда эканлигини кўриб ҳайрон бўлди. Инглиз ёзувини тугатиб, энди камераларни кўрмоқчи бўлиб турган эди. Нехлюдов чарчаб, ҳафсаласи пир бўлиб орқасидан эргашди.