Текст книги "Беларуская лiтаратура"

“Жыціі” і пропаведзі

Лёсавырашальнай падзеяй у жыцці нашых далёкіх продкаў стала пашырэнне хрысціянства на землях старажытнай Беларусі. Важнейшым цэнтрам хрысціянізацыі быў старажытны Полацк, аб чым і сёння сведчыць стромкі сілуэт Полацкага Сафійскага сабора на беразе Заходняй Дзвіны.

Полацкае княства ўзнікла як своеасаблівая мытня ў верхняй частцы вялікага гандлёвага шляху “з варагаў грэкі” – на самым яго пачатку. Полацк кантраляваў увесь гандаль па рацэ Заходняя Дзвіна аж да Балтыйскага мора.

Гандлёвы шлях пралягаў праз усе вялікія гарады, што закладваліся ў старажытнасці па берагах рэк. Ажыўлены гандаль, якім займаліся і полацкія купцы, быў асновай працвітання горада і ўсёй Полацкай зямлі. Ён патрабаваў ведаў, граматы, пашыраў кругагляд. Такім чынам, не толькі палітычныя, але і эканамічныя кантакты з шырокім светам рухалі хрысціянскую ідэю ў глыб усходнеславянскіх зямель, што садзейнічала развіццю мастацтваў, у тым ліку і мастацтва слова.

Помнік Ефрасінні Полацкай у двары студэнцкага гарадка БДУ (скульптар І. Голубеў)

Дзякуючы шырокім кантактам з іншымі народамі ў свядомасці тутэйшага люду хутчэй праходзілі працэсы канвергенцыі (узаемадзеяння, перапляцення, зрашчэння) дзвюх ментальнасцей – язычніцкай і хрысціянскай. Нашы продкі заставаліся язычнікамі, з верай у шматбожжа, магутную сілу слова, у адушаўленне прыроды, у абагаўленне наваколля. Прыход новай хрысціянскай веры рабіў сапраўдны рэвалюцыйны пераварот у свядомасці. Для многіх няпроста было прыняць нязвыклую веру.

“Асваенне” новай рэлігіі шло праз стварэнне мастацкіх твораў рэлігійнага зместу. Першыя ўзоры мастацкага пісьменства падобнага роду дала агіяграфічная літаратура, так званыя жыціі – апісанні жыцця і дзейнасці кананізаваных царквою асоб. На Беларусі вядомы арыгінальныя творы гэтага жанру XII–XIII стст.: “Жыціе Ефрасінні Полацкай”, “Жыціе Аўрамія Смаленскага”.

Такім чынам, разам з пашырэннем хрысціянскай веры на Беларусь прыходзіць і пісьменнасць. Манахі перапісвалі Біблію, старанна выводзячы радок за радком, але перайначвалі яны той тэкст на свой лад, набліжаючы яго да мовы і свядомасці простага люду. Пісьменныя людзі і духоўнікі перапісвалі жыціі, казанні, апокрыфы, спісвалі святыя тэксты дзеля пашырэння веры і выратавання душы. Шмат бытавала ў гэты час на Беларусі твораў візантыйскага пісьменства. Па кірмашах хадзілі лірнікі-старцы, якія спявалі ці пераказвалі “Жыціе Аляксея, чалавека Божага”, міфалагічныя байкі, казанні, апокрыфы. Шырока бытаваў твор “Блуканне Багародзіцы па пакутах”, выконваліся арыгінальныя беларускія вершаваныя пераказы, дзе гаварылася пра жыццёвыя подзвігі і смерць Барыса і Глеба, Кандрата-пакутніка, Тэклі-першапакутніцы. Распаўсюджаны былі і перакладныя творы. Жыціі ўтрымліваюць каштоўныя гістарычныя факты, бытавыя замалёўкі, эмацыянальна-псіхалагічныя маналогі герояў і тым цікавыя для сучаснага чытача.

Менавіта ў гэтым жанры захавалася апісанне жыцця і дзейнасці выдатнай хрысціянскай асветніцы Ефрасінні Полацкай (каля 1103–1173). Зусім юнай князёўнай Прадслава (свецкае імя Ефрасінні), дачка полацкага князя Георгія Усяславіча і ўнучка славутага Усяслава Чарадзея, прыняла манаскі пострыг.

Лёс князёўны склаўся нетрадыцыйна. Надта рана зрабіла яна свой выбар паміж свецкім жыццём, поўным зямных радасцей і клопатаў, і ўзвышаным, духоўным. Паводле легенды, даведаўшыся, што яе хочуць выдаць замуж за аднаго з князёў, Прадслава знайшла прытулак у манастыры, дзе была ігуменняй яе цётка. Так Прадслава і стала манашкай. Хутка яна сама заснавала жаночы манастыр недалёка ад Полацка, у Сяльцы, пазней – мужчынскі.

Шмат зрабіла “Хрыстова нявеста” Ефрасіння для ўзвядзення храмаў, іх аздаблення. Але найбольш мы цэнім яе асветніцкую дзейнасць. Яна адкрывала школы пры манастырах, перапісвала ў скрыпторыі кнігі, вучыла людзей справядлівасці, праўдзе, дабру. У канцы жыцця Ефрасіння паломніцай наведала Святую зямлю і там, у Ерусаліме, у праваслаўным манастыры скончыла свой жыццёвы шлях. Астанкі яе былі перавезены на родную зямлю ўжо значна пазней.

Ефрасіння Полацкая – адна з першых жанчын на ўсходнеславянскіх землях, якую кананізавала царква. Вобраз Ефрасінні Полацкай натхніў нямала мастакоў слова, якія працавалі і працуюць у гістарычным жанры. Аднак імя аўтара “Жыція Ефрасінні Полацкай” невядомае. Гэта адзін з найбольш ранніх твораў гістарычнай прозы. Да нашага часу ён дайшоў у спісе XVI ст. Падзеі ў “Жыціі Ефрасінні Полацкай” падаюцца строга храналагічна. Акрамя біяграфіі Ефрасінні, апісання яе паломніцтва ў Святую зямлю ў творы ёсць цікавыя звесткі пра жыццё палачан, побыт княжацкай сям’і.

“Жыціе Аўрамія Смаленскага” напісана каля 1240 г. манахам Яфрэмам. Захавалася шмат рукапісных спісаў, найбольш раннія датуюцца пачаткам XVI ст. Апавядаючы пра жыццё героя, аўтар перадае і агульную атмасферу таго часу.

Як ужо адзначалася, папулярнымі на Беларусі былі перакладныя творы “Жыціе Аляксея, чалавека Божага”, зборнік “Жыціі святых”.

Адначасова з жанрам агіяграфічнай літаратуры развівалася аратарская проза. Найбольш яркім прадстаўніком гэтага жанру з’яўляецца сучаснік Ефрасінні Полацкай, выдатны прамоўца, царкоўны дзеяч, пісьменнік і прапаведнік Кірыла Тураўскі (каля 1113 – пасля 1190). Ён нарадзіўся ў багатых бацькоў у Тураве.

Кірыла Тураўскі пачынаў сваю прамоўніцкую і асветніцкую дзейнасць пад уплывам старажытнарускай і грэчаскай духоўнай спадчыны. Ужо ў сталым узросце ён адмовіўся ад сямейнай маёмасці і пачаў служыць Богу і людзям у Тураўскім Барысаглебскім манастыры.

Найбольшая заслуга Кірылы Тураўскага ў тым, што ён з’яўляецца не толькі распаўсюджвальнікам, але і стваральнікам аратарскай прозы. Ён сам складаў малітвы, прамаўляў арыгінальныя пропаведзі, ведаў шмат прытчаў, вучыў сваіх прыхаджан дабру, праўдзе, справядлівасці. Да нашага часу дайшлі тры сачыненні святога Кірылы аб манаскім жыцці, некалькі “слоў”-пропаведзяў, аповесцей-прытчаў, каля 30 малітваў, якія прамаляў Кірыла Тураўскі ў царкве. У сваіх творах ён шырока выкарыстоўваў яркія вобразы-сімвалы, параўнанні, метафары, эпітэты. Дзякуючы магічнай сіле мастацкага слова маленні і пропаведзі Кірылы Тураўскага доўгі час жылі і распаўсюджваліся ў народзе. Яны былі вытрыманы ў духу рэлігійнай літаратуры тагачаснай Еўропы. Вядомы яго прытчы пра чалавечую душу, пра Боскі суд, пра ўваскрэсенне Хрыста, пахвалы Госпаду і прароцтвы людзям. Яго называлі Залатавустам. Ён сеяў слова Божае сярод людзей.

Пытанні для кантролю

1. Назавіце характэрныя рысы Антычнасці.

2. Якія творы мастацтва створаны ў эпоху Антычнасці?

3. Дайце характарыстыку эпасу Сярэднявечча.

4. Ахарактарызуйце мастацкія вартасці вядомых вам твораў агіяграфічнага жанру.

5. Вызначце ролю Ефрасінні Полацкай у развіцці беларускай і ўсходнеславянскай культуры.

6. У чым найбольшая заслуга Кірылы Тураўскага?

Эпоха адраджэння

Эпоха Адраджэння (XIV–XVII стст.) – найважнейшы этап у развіцці сусветнай культуры. Адраджэнне чаго, патлумачым у першую чаргу. Гэта было новае “адкрыццё” Антычнасці, адраджэнне ўвагі да чалавека, яго ўнутранага свету, пошукі гармоніі Чалавека і Свету. Адраджалася павышаная цікавасць да культуры, навукі, літаратуры, да духоўнага свету асобы, яго гармоніі, да традыцый Старажытнай Грэцыі і Рыма. Але гэтае Адраджэнне (Рэнесанс) адбывалася на новай аснове. Узрасла цікавасць да самога чалавека, дзякуючы чаму значна пашыралася гуманістычнае светаўспрыманне, светаразуменне і светаадчуванне. Быт і быццё асобы ў грамадстве сталі асновай для раскрыцця ўнутраных заканамернасцей развіцця жывой паўсядзённай рэчаіснасці. Чалавек станавіўся свабодным у сваім выбары. Пафас радасці жыцця стаў галоўным зместам і сэнсам існавання. У грамадстве вылучаюцца тытаны духу, абагаўляюцца асобы-творцы, расце павага да тых, хто займае адпаведнае высокае месца на іерархічнай лесвіцы. Адбываецца актыўнае абуджэнне народнай свядомасці.

Менавіта ў гэты час актыўна развіваюцца філасофія, мастацтва, культура, якія садзейнічаюць духоўнаму станаўленню асобы. Варта прыгадаць выдатную кнігу “Вопыты” французскага мысліцеля XVI ст. Мішэля Мантэня, імёны сусветна вядомых вучоных Джардана Бруна, Тамаза Кампанэлы, Эразма Ратэрдамскага, Мікалая Каперніка, Галілеа Галілея. Можа, упершыню людзі так моцна задумаліся пра будучае ўсяго чалавецтва, спрабуючы прадказаць новае ўсталяванне сацыяльнага ўкладу ў грамадстве.

Эпоха Адраджэння характарызуецца інтэнсіўным развіццём адукацыі, навукі. Замацоўваюцца цікавасць і навуковыя ўсебаковыя падыходы да разумення асаблівасцей псіхікі і анатоміі чалавека.

Асаблівага росквіту дасягнула ў эпоху Адраджэння выяўленчае мастацтва, аб чым сведчыць творчасць Рафаэля, Леанарда да Вінчы, Мікеланджэла, Батычэлі, Тыцыяна.

Адраджэнне пачалося ў Італіі.

Эпоха Адраджэння, магутнымі выразнікамі якой былі шматлікія пісьменнікі, мастакі, кампазітары, дойліды, з’явілася, па сутнасці, абуджэннем усяго грамадства. Свету нібыта адкрываліся новыя погляды на прыгажосць, чалавека, прыроду. Глыбей выяўлялася душа чалавека ў мастацтве слова.

Больш разнастайнай стала архітэктура гарадоў, у іх узводзіліся ратушы, храмы, палацы, многія з якіх на Беларусі ствараліся па праектах выдатных італьянскіх дойлідаў. Новыя лініі ў архітэктуры часам яшчэ спалучаліся з готыкай, але ўсё выразней паўставала свабода творчасці ў горадабудаўніцтве. Рэалізм мастацкага адлюстравання рэчаіснасці, увага да праўды жыцця давалі вялікую прастору для шырокага праяўлення таленту мясцовых майстроў, самавукаў з народа. У літаратуры, жывапісе, архітэктуры заявілі аб сабе сапраўдныя народныя таленты. З’явіліся першыя беларускія прафесійныя пісьменнікі. У краінах Еўропы пачынаўся сапраўдны росквіт мастацтва і літаратуры. Чалавек стаў мерай усіх маральна-этычных і духоўных каштоўнасцей, прыгожага ў мастацтве. Homo pulcher – чалавек прыгожы – заняў трывалае месца ў паэзіі, прозе, драме.

Эпоха Адраджэння аказала вялікі ўплыў на развіццё беларускай культуры. Менавіта на гэты час прыпадае выдавецкая дзейнасць Ф. Скарыны, які даў “люду паспалітаму” кнігу “к добраму навучанню”. Ф. Скарына – выдатны дзеяч эпохі Адраджэння, ён унёс вялікі ўклад у асвету, культуру, мастацкую творчасць, стаў заснавальнікам кнігадрукавання ва Усходняй Еўропе. Ф. Скарына быў не толькі першым доктарам “вызваленых”, гуманітарных навук, доктарам медыцыны, але па сваім кругаглядзе з’яўляўся асобай універсальных ведаў пра чалавека і прыроду. “Каб чалавек быў дасканалы, скіраваны на добрыя справы” – такую задачу ставіў ён у прадмове да “Псалтыра”. Створанае Ф. Скарынай па праву можна назваць першым беларускім універсітэтам для простага народа.

С. Будны – гуманіст, рэлігійны рэфарматар, асветнік, быў адным з заснавальнікаў беларускай друкарні ў Нясвіжы. Прадаўжальнікам гуманістычных традыцый Ф. Скарыны і С. Буднага стаў В. Цяпінскі, які на ўласныя сродкі заснаваў беларускую друкарню на ўсходніх землях Беларусі, у маёнтку Цяпін каля Лепеля, надрукаваў “Евангелле” на роднай мове як аснову ведаў пра свет і чалавека.

М. Гусоўскі праславіў Беларусь, паказаў на ўвесь свет першародную найбагацейшую яе прыроду, намаляваў магутнага зубра Белавежскай пушчы, стварыўшы выдатны мастацкі помнік на лацінскай мове – “Песню пра зубра”.

Росквіту духоўнай культуры беларускага народа ў значнай ступені садзейнічала творчасць М. Сматрыцкага, А. Філіповіча, братоў Зізаніяў, І. Пацея і інш. У эпоху Адраджэння ствараліся рэальныя ўмовы для жывой творчасці народных мас у Беларусі.

Старабеларуская літаратура

Перыяд Адраджэння – гэта час росквіту Вялікага Княства Літоўскага – моцнага дзяржаўнага ўтварэння на беларускіх землях. На змену рэлігійным догмам Сярэднявечча, яго ідэалізму, схаластыцы ў навуцы прыйшла цікавасць да чалавека, да асобы, яе фізічных і духоўных сіл і магчымасцей, прыродных здольнасцей і інтэлекту. У грамадстве фарміравалася гуманістычнае светаўспрыманне і светаадчуванне. Беларускія пісьменнікі-гуманісты эпохі Адраджэння ў сваіх творах набліжалі мастацтва да чалавека, на першы план вылучалі яго духоўныя запатрабаванні, паказвалі хараство душы сучасніка.

Пашырэнне ідэй гуманізму змушала дзеячаў культуры да пошуку новых магчымасцей задавальнення эстэтычных густаў і патрэб “люду паспалітага”, у асноўным гараджан і прадстаўнікоў шляхецкага саслоўя. Літаратурныя традыцыі, якія склаліся яшчэ ў XII–XIV стст., мелі ў асноўным царкоўна-рэлігійны характар і не зусім адпавядалі новаму часу. Само жыццё беларуса ў Сярэднявеччы дзякуючы гандлёвым сувязям гарадоў з заходнееўрапейскімі краінамі адкрывала доступ да антычных крыніц культуры, знаёміла з літаратурнымі традыцыямі еўрапейскіх народаў. Яно, такім чынам, ставіла задачу творча ўзбагаціць старую спадчыну, наблізіць мастацкую творчасць да рэальнага жыцця, развіваць у літаратуры свецкія жанры.

Помнік Францыску Скарыне ў двары студэнцкага гарадка БДУ (скульптар С. Адашкевіч)

Гэту задачу бліскуча выканаў беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар і асветнік Францыск Скарына. Цікавым, драматычным, насычаным падзеямі было яго жыццё. Нямала ў ім і загадак для сучаснага даследчыка.

Ф. Скарына нарадзіўся ў сям’і полацкага купца. Год паяўлення на свет будучага генія беларускага народа дакладна невядомы. Рана, яшчэ ў дзяцінстве, ён далучыўся да навукі, засвоіў латынь. Незвычайныя здольнасці да вучэння дапамаглі Францыску трапіць у вядомы на той час Кракаўскі ўніверсітэт, дзе ён атрымаў высокую ступень бакалаўра філасофіі. Пазней, у Падуанскім універсітэце, ён бліскуча абараніў вучоную ступень доктара лекарскіх навук. Год 1551-ы, магчыма, быў апошнім годам яго жыцця, за якое ён зрабіў невымерна многа.

Першыя свае кнігі Ф. Скарына друкаваў у Празе. Дакладна вядома, што 6 жніўня 1517 г. ён выпусціў першую кнігу – “Псалтыр”: “Повелел… тиснути рускыми словами, а словенским языком”. Гэта былі псалмы, рэлігійныя песнапенні лірычна-драматычнага характару, павучальнага зместу па біблейскіх матывах, чытанне для душы, кранальнае, займальнае, якое надоўга западала ў сэрца. “Псалтыр”, або зборнік духоўных песень, традыцыйна з даўніх часоў выкарыстоўваўся для навучання грамаце. З гэтай мэтай ажыццяўляе сваё выданне і Ф. Скарына. Яго кніга з тлумачэннямі, каментарыямі на палях станавілася для сучаснікаў вялікага асветніка асновай светаразумення, светабачання. Да кнігі была падрыхтавана і прадмова, якая тлумачыла прызначэнне выдання. Ф. Скарына падкрэсліваў свецкае прызначэнне свайго выдання. Напісанне прадмовы ў беларускай літаратуры было новым прыёмам. Гэта давала магчымасць уздзейнічаць на чытача, накіроўваць яго ўвагу. Даследчыкі мяркуюць, што Ф. Скарына сам рабіў набор, адліваў шрыфты, выконваў ілюстрацыі і выразаў па іх гравюры, сам перакладаў тэксты. Амаль тытанічную працу здзейсніў вялікі першадрукар, асветнік, вучоны-гуманіст эпохі Адраджэння Ф. Скарына, слаўны сын беларускага народа. У беларускай бібліятэцы-музеі імя Ф. Скарыны ў Лондане захоўваецца фрагмент “Бібліі” – адна старонка, ціснутая самім Скарынай. Той рарытэт беларусы замежжа купілі на аўкцыёне ў Мантэвідэа, калі распрадавалася парыжская бібліятэка С. Дзягілева.

З 1517 г. па 1519 г. Ф. Скарына выдаў 23 кнігі Бібліі, якія былі разлічаны хутчэй на свецкага чытача, чым на выкарыстанне ў літургічнай службе. У прадмовах і пасляслоўях да гэтых кніг ён раскрываў свае погляды на свет, прызначэнне чалавека і яго патрыятычны абавязак, выявіў шырыню маральна-філасофскіх, эстэтычных і сацыяльна-прававых поглядаў.

Беларускі першадрукар выдаў яшчэ ў свет “Малую падарожную кніжку” і “Апостал” у Вільні. Ён жа адным з першых даў узоры беларускага і ўсходнеславянскага вершадрукавання. “Не капай, Мардахею, другому яму, сам увалишся в ню”, – перадаваў у адным са сваіх вершаў Ф. Скарына вядомую біблейскую прытчу.

Філасофскія і маральна-этычныя погляды Ф. Скарыны закладвалі асновы светаўспрымання беларускага народа. Кнігі яго садзейнічалі набыццю канкрэтных ведаў, вучылі мудрасці. “Понеже от прирожения звери, ходящие в пустыни, знають ямы своя, птицы, летающие по воздуху, ведають гнезда своя, рыбы, плавающие по морю и в реках, чують виры своя; пчелы и тым подобная боронять ульев своих. Тако и люди, игде зродилися и ускормлены суть, по Бозе к тому месту великую ласку имають”, – пісаў Ф. Скарына ў прадмове да кнігі “Юдзіф”. У кнігах асветніка знаходзім мы тлумачэнне яго поглядаў на роўнасць усіх людзей на зямлі, на справядлівае светаўладкаванне, на захаванне агульначалавечых маральна-этычных прынцыпаў у паводзінах, на адвечнае імкненне чалавека да свабоды і праўды. Уласныя сачыненні Ф. Скарына пісаў на мове, блізкай да народнай і зразумелай кожнаму.

Ф. Скарына заклаў традыцыі, на якіх заснавана беларускае, рускае і ўкраінскае кнігадрукаванне. Яго філасофскія і літаратурна-эстэтычныя погляды развівалі іншыя пісьменнікі-гуманісты.

У Італіі, у Рыме, напісаў сваю выдатную паэму “Песня пра зубра” беларускі паэт-лацініст эпохі Адраджэння Мікола Гусоўскі. У Рыме ён служыў у складзе дыпламатычнай польска-літоўскай місіі да папы Льва Х, якую ўзначальваў плоцкі біскуп Эразм Вітэліус.

Помнік Міколу Гусоўскаму ў двары студэнцкага гарадка БДУ (скульптар У. Панцялееў)

У сваёй славутай паэме “Песня пра зубра” беларускі паэт, які пісаў на лацінскай мове, упершыню шырока і ўсебакова ўславіў Беларусь і яе прыроду, апеў веліч, мудрасць, духоўнасць беларускага народа, свабодных духам людзей. Так быў “адкрыты” для ўсёй Еўропы край беларускіх пушчаў і палёў, азёр і рэк, сапраўдны архіпелаг зямнога хараства і незлічоных багаццяў.

Сын паляўнічага, М. Гусоўскі добра ведаў таямніцы лесу, паводзіны зубра – волата беларускіх лясных нетраў, “пушчанскага рыцара”, неаднойчы сам удзельнічаў у паляванні. І калі ён упершыню ўбачыў карыду, калі пачуў, як расхвальваюць “бой з быком”, паабяцаў расказаць цывілізаванаму свету пра паляванне на зубра ў глухіх беларускіх лясах.

Па заказу Папы Рымскага паэт у 1522 г. стварыў вядомую нам сёння паэму, якая мела першапачатковую назву “Паляванне на зубра”. Пазней гэтая паэма ўвайшла ў зборнік “Песня пра выгляд, лютасць зубра і паляванне на яго”, дзе змяшчаліся яшчэ і адзінаццаць вершаў (напісаных у Рыме) пад назвай “Песня пра зубра”. Гэты мастацкі твор і дайшоў да нас упершыню ў 1969 г. у перакладзе Я. Семяжона з лацінскай мовы. Асноўным зместам твора па сутнасці стала паляванне на зубра ў Белавежскай пушчы. Падрабязна і дэталёва аўтар апісвае тое, як спачатку заганяюць зубра ў загон, як затым раз’юшаны стрэламі звер гатовы крушыць і ламаць, зносіць усё на сваім шляху, “як лавіна з гары”. Падабенства з апісаннем іспанскай карыды тут відавочнае. “Пушчаў жыхар”, магутны зубр, паводзіць сябе ваяўніча, нястрымна, дзіка.

 
Грозны і страшны цяпер гэты лясны велікан.
Гневам напяты ўвесь, шыбуе праз пні і калоды.
 

Але, як і ва ўсякім выдатным мастацкім творы, змест паэмы выходзіць далёка за межы толькі апісання палявання на ляснога звера. У паэме перадаецца абагульнены лёс краіны, лёс народа. Для Міколы Гусоўскага зубр увасабляў сілу, моц і прыгажосць роднай зямлі. “Пушчанскі рыцар” паказаны магутным, велічным, неўтаймаваным, высакародным, ён нібыта выступае абаронцам усіх пакрыўджаных, занядбаных, абаронцам, які гатовы прынесці сябе ў ахвяру, загінуць у няроўнай барацьбе дзеля таго, каб жыў дух беларускіх лясоў. Гэта вобраз-алегорыя. Аднак паэт не апісвае самой смерці волата беларускай пушчы. Усім ходам свайго паэтычнага аповеду аўтар імкнецца сцвердзіць жыватворную сілу беларускай зямлі, яе неўміручы дух, нязломнасць, веліч і духоўнасць народа, пра які паэт кажа, што духоўныя “скарбы свае людзі гэтай зямлі на золата нават не прамяняюць”.

Паэма сведчыць, што ў беларускай паэзіі таксама шырока выкарыстоўвалася лацінская мова, якая была найбольш распаўсюджанай у Еўропе ў Сярэднія вякі, з’яўлялася і ў ВКЛ мовай навукі і культуры. На лацінскай мове Мікола Гусоўскі напісаў яшчэ гістарычную паэму “Новая і славутая перамога над туркамі ў ліпе ні месяцы” (1524), з-пад пяра паэта выйшаў таксама твор у вершаванай форме “Жыццё і подзвігі святога Гіяцынта” (1525).

Пытанні для кантролю

1. Чым славіцца эпоха Адраджэння?

2. Якую ролю адыграла эпоха Адраджэння ў развіцці ўсяго чалавецтва?

3. Якіх сусветна вядомых дзеячаў эпохі Адраджэння вы ведаеце?

4. Назавіце беларускіх дзеячаў эпохі Адраджэння.

5. У якіх умовах пачыналася станаўленне ўласна беларускай літаратуры? Назавіце яе асноўныя жанры.

6. Гістарычнае значэнне дзейнасці Францыска Скарыны – першадрукара і асветніка, яго роля ў пашырэнні асветы, стварэнні прыгожага пісьменства, кнігадрукавання на Беларусі.

7. Ахарактарызуйце значэнне творчасці Міколы Гусоўскага ў агульнаеўрапейскім кантэксце.