Текст книги "Сармоядор"

3

Фрэнк Каупервуд ўн тўрт ёшга тўлганида ҳаётида биринчи марта тижорий қалтис ишга дуч келди. Бир куни маҳсулотларни импорт қилиш ва улгуржи савдо билан шуғулланадиган фирмалар жойлашган Фронтстритдан кета туриб, улгуржи-баққоллик дўконининг эшиги тепасида аукцион байроғи осиғлиқ турганига кўзи тушди. Ичкаридан аукциончилар ғала-ғовури эшитилиб турарди:

– Ажойиб Ява қаҳвасининг бир партияси учун қанча таклиф қиласизлар? Бугунги кунга улгуржи бозор нархи бир халтасига етти доллару ўттиз икки цент. Қанча берасизлар? Қанча берасизлар? Партия фақат бутунлигича сотилади. Қанча берасизлар?

– Ўн саккиз доллар, – савдони бошлаб бериш учунгина қичқирди эшик ёнида турган дўкон эгаси.

Фрэнк тўхтаб қолди.

– Йигирма икки, – деди бошқа овоз.

– Ўттиз доллар, – эшитилди учинчи овоз.

– Ўттиз беш! – қичқирди тўртинчи одам.

Нарх етмиш беш долларга кўтарилди, бу қаҳванинг ҳақиқий нархидан ярим баравар арзон эди.

– Етмиш беш доллар! Етмиш беш!.. – бақирди аукциончи. – Ким кўпроқ беради? Етмиш беш доллар – бир! Ким саксон беради? Етмиш беш доллар – икки…

У жим қолди ва қўлини баланд кўтарди. Кейин бирдан туширди.

– Етмиш беш долларга жаноб Сайлас Грегорга сотилди. Жерри, ёзиб қўйинг, – деди кейин юзини сепкил босган, сариқ юзли ёрдамчисига мурожаат қилиб ва шу заҳотиёқ бошқа баққоллик маҳсулоти партияси – ўн бир бочка крахмал савдосига ўтди.

Ёш Каупервуд бирпасда миясида ҳисоблаб чиқди. Агар аукциончининг гапига ишониладиган бўлса, қаҳванинг бозор баҳоси қопига етти доллару ўттиз икки цент; демак, уни етмиш беш долларга сотиб олган дўкончи шу ернинг ўзидаёқ саксон олти доллару тўрт цент ишлаб олиши мумкин, агар доналаб сотадиган бўлса, ундан ҳам кўпроқ топади. Унинг билишича, онаси бир фунт қаҳвани одатда йигирма саккиз центга оларди.

Китоб-дафтарларини қўлтиғига қисиб олган Фрэнк одамлар орасидан суқилиб ўтиб, яқинроқ келди ва савдони диққат билан кузата бошлади. Унинг билишича, бир бочка крахмал ўн доллар турарди, бу ерда эса олти доллар. Бир неча қути сирка ўз нархининг учдан бирига сотилди. Фрэнк ушбу аукционда қатнашишни жуда ҳам хоҳлаётганди, бироқ чўнтагида майда пулигина бор эди. Аукциончи ёнгинасида турган болакайга эътибор бериб, унинг қиёфасида акс этиб турган жиддийлик ва қатъиятдан ҳайратга тушди.

– Ажойиб совун партиясини таклиф қиламан – кўп эмас, оз эмас – етти яшик. Агар сиз совуннинг фарқига борсангиз, бир бўлаги ҳозир ўн тўрт цент туради. Бир яшиги учун эса ўн бир доллару етмиш беш центдан кам тўламайсиз. Қанча бера оласиз? Неча пул берасиз?

Аукциончи касбига хос тарзда тез-тез, жўшқинлик билан гапирар, бироқ бу ёш Каупервудга таъсир қилмаётганди: у тезлик билан миясида ҳисоб-китоб қилаётганди. Ҳар бир яшиги ўн бир доллар етмиш беш центдан етти яшик совун – саксон икки доллару йигирма беш цент бўлади. Агар бу партия ярим нархидан сотиладиган бўлса…

– Ўн икки доллар! – таклиф қилди кимдир.

– Ўн беш! – нархни оширди бошқа бир харидор.

– Йигирма доллар! – бақирди яна кимдир.

– Йигирма беш! – қўшди яна биров.

Шундан сўнг бир доллардангина қўшила борди: совун жуда талабгир мол эмасди.

– Йигирма олти!

– Йигирма етти!

– Йигирма саккиз!

– Йигирма тўққиз!

Ҳамма жим турарди.

– Ўттиз доллар! – деди ёш Каупервуд қатъий товушда.

Паст бўйли, ориқдан келган, сочлари тикка-тикка, юзлари бужмайиб кетган аукциончи оғзи гапдан тинмай, Фрэнкка қизиқиш ва бироз ишончсизлик билан қараб қўйди. Боланинг кўриниши унинг диққатини тортганди ва у эшикка суяниб, негалигини ўзи ҳам тушунмаган ҳолда унда пул борлигига ишониб қўя қолди: бу бирорта баққолнинг ўғли бўлса керак-да…

– Ўттиз доллар! Ўттиз доллар!.. Ажойиб совун партияси учун ўттиз доллар! Ажойиб совун! Чакана сотсангиз, бир бўлаги ўн тўрт центдан кетади. Ким ўттиз бир доллар беради? Ким ўттиз бир доллар беради?

– Ўттиз бир! – кимнингдир овози эшитилди.

– Ўттиз икки! – деди Фрэнк Каупервуд.

Савдо давом этди.

– Ўттиз икки доллар! Ўттиз икки доллар! Ўттиз икки доллар! Бу ажойиб совун учун ким ўттиз уч доллар беради? Етти яшик ажойиб совун учун ким ўттиз уч доллар тўлайди, қани, келинглар!..

Ёш Каупервуднинг мияси шиддат билан ишлаётганди. Унинг ёнида пули йўқ эди, бироқ отаси Учинчи Миллий банкда кассир бўлиб ишлайди ва Фрэнк отасини гувоҳ сифатида кўрсатиши мумкин. Бу совунларнинг ҳаммасини уйларининг олдидаги баққолга, унга бўлмаса, бирорта дўконча эгасига сотиб юборса бўлади. Ахир совунни шу нархга сотиб олмоқчи бўлган бошқалар ҳам топилди-ку! Фрэнк сотиб олса нима қилибди?

Аукциончи жим бўлиб қолганди.

– Ўттиз икки доллар – бир! Ким ўттиз уч беради? Ўттиз икки доллар – икки! Кимдир ўттиз уч доллар берадими? Ўттиз икки доллар – уч! Етти яшик ажойиб совун! Ким кўпроқ беради? Бир, икки, уч! Ким кўпроқ беради? – унинг қўли яна ҳавога кўтарилди. – Совун жаноб… – аукциончи ёш харидорнинг юзига қизиқиш билан тикилиб, пештахта устидан унга қараб энгашди.

– Учинчи Миллий банк кассирининг ўғли Фрэнк Каупервудга сотилди! – деди болакай қатъий товуш билан.

– Сотилди! – боланинг ишонч тўла кўзларига қараб такрорлади аукциончи.

– Мен пул учун банкка бориб келгунимча кутиб тура оласизми?

– Яхши, фақат узоқ эмас: агар бир соатда қайтиб келмасангиз, уни қайта сотиб юбораман.

Фрэнк ортиқ жавоб бериб ўтирмади. У ташқарига югуриб чиқиб, аввал дўкони Каупервудларнинг уйидан бир квартал нарида бўлган баққолнинг олдига чопди. Охирги ўттиз қадамча масофани у секинроқ босиб ўтиб, юзига бепарво тус берди ва дўконга кириб, кўз қири билан ҳалиги совун турини қидира бошлади. Ана у – уникидек совун худди ўшандек яшикда одатдаги жойида турибди.

– Жаноб Дэлримпл, мана бу совунингиз қанчадан? – қизиқди Фрэнк.

– Ўн олти цент, – гердайиб жавоб берди дўкон эгаси.

– Агар сизга худди шундай совуннинг етти яшигини олтмиш икки долларга таклиф қилсам, оласизми?

– Худди шундайми?

– Ҳа, сэр.

Жаноб Дэлримпл хаёлида ҳисоблай бошлади.

– Ҳа, олардим, – эҳтиётлик билан деди у.

– Пулини бугуноқ тўлайсизми?

– Мен вексель бераман. Молингиз қани?

Жаноб Дэлримпл қўшнисининг ўғли бўлган бу болакайнинг таклифидан ҳайратга тушганди. У жаноб Каупервудни ҳам, Фрэнкни ҳам яхши танирди.

– Агар бугун олиб келсам, совунни оласизми? – сўради Фрэнк.

– Оламан, – жавоб берди дўкон эгаси. – Нима, сиз совун савдоси билан шуғулланяпсизми?

– Йўқ, лекин уни қаердан арзонга олиш мумкинлигини биламан.

Фрэнк дўкондан шоша-пиша чиқиб, отасининг олдига қараб чопди. Банкдаги операциялар тўхтаган, бироқ болакай у ердаги ҳамма кириш-чиқиш тешикларидан хабардор ва агар ўғли ўттиз доллар ишлаб оладиган бўлса, отаси хурсанд бўлишини ҳам биларди. Фрэнкка пул фақат бир кунгагина керак эди.

– Фрэнк, нима бўлди? – дарров сўради жаноб Каупервуд қизариб кетган, ҳарсиллаётган ўғлини кўриб.

– Отажон, сиздан ўттиз икки доллар қарз сўрамоқчи эдим.

– Яхши. Лекин пул сенга нима учун керак бўлиб қолди?

– Мен етти яшик совун сотиб олмоқчиман. Уни қаердан олишни биламан, сотиб олишга харидор ҳам бор. Жаноб Дэлримпл ҳаммасини сотиб олмоқчи. У олтмиш икки доллар таклиф қилди, мен эса ўттиз икки долларга оламан. Агар пул бериб турсангиз, югуриб бориб, аукциончига тўлаб келардим.

Жаноб Каупервуд жилмайди: ўғли шундай ишбилармонлигини биринчи марта намойиш қилаётганди. Ўн уч ёшли бола учун бу жуда моҳирона зукколик ва топқирлик эди.

– Демак, Фрэнк, сен аллақачон сармоядор бўлиб қолибсан-ку!.. – деди у бир нечта векселлар ётган қути томон юраркан. – Зарар кўриб қолишдан қўрқмайсанми? Ўйлаган нарсангга ўзинг ишоняпсанми?

– Отажон, менга пул бериб туринг, – ёлвориб сўради Фрэнк. – Мен эса нимага қодир эканимни кўрсатаман. Фақат пул бериб туринг. Менга ишонаверинг!

Фрэнк шу пайтда ёввойи қушнинг ҳидини олган овчи итга ўхшарди. Отаси унинг илтимосини рад эта олмади.

– Фрэнк, сенга албатта ишонаман, – деди жаноб Каупервуд банкнинг олтита беш долларли ва иккита бир долларли банкнотини санаркан. – Мана, ол.

Фрэнк нималардир деб отасига миннатдорлик билдирди ва оёғини қўлига олиб аукцион бўлаётган жойга югурди. У етиб келган пайтда энди шакар сотилаётганди. Фрэнк хизматчи ўтирган стол олдига тиқилиб ўтди.

– Мен совун учун тўламоқчи эдим, – деди у.

– Ҳозирми?

– Ҳа. Квитанция ёзиб берасизми?

– Майли!

– Молни уйгача етказиб бера оласизларми?

– Йўқ, молнинг нархига уйгача етказиб бериш ҳақи кирмаган. Уни бир сутка ичида олиб кетишингиз керак бўлади.

Кутилмаган қийинчиликдан Фрэнк саросимага тушиб қолмади.

– Яхши, – деди у квитанцияни чўнтагига солиб қўяркан.

Аукциончи болани чиқиб кетгунча ортидан кузатиб қолди.

Ярим соатлар ўтиб Фрэнк нима қилиб бўлса ҳам пул топиш умидида портда турган киракаш аравакаш билан қайтиб келди. У олтмиш центга совунни кўзланган манзилга олиб бориб беришга савдолашганди. Ярим соатдан кейин улар ўзларига ҳайрат билан қараб турган жаноб Дэлримплнинг дўкони олдида туришарди. Фрэнк дўкон эгасини кўчага чиқиб, яшикларни текшириб олишга мажбур қилди. У агар иши юришмаса, совунларни уйига олиб кетишга қарор қилганди. Бу биринчи олиб сотарлиги бўлишига қарамай, болакай ўзини хотиржам тута олаётганди.

– Ҳм-м, – деди жаноб Дэлримпл оқ сочли бошини қаширкан, – худди ўшандек совун. Мен уларни оламан. Одам берган ваъдасида туриши керак. Фрэнк, буларни қаердан олдингиз?

– Шу яқин ўртадаги Биксомнинг улгуржи савдо дўконидан, – очиғини айтди ёш Каупервуд.

Жаноб Дэлримпл совунларни дўкон ичкарисига олиб киришни буюрди ва ёш сотувчи вояга етмагани учун сал қийинроқ бўлган бир қанча расмиятчиликлардан сўнг бир ой муддатга вексель ёзиб берди.

Фрэнк унга миннатдорлик билдириб, векселни чўнтагига солиб қўйди. У яна отасининг олдига бориб, худди бошқалар кўз олдида ҳисоб-китоб қилгани сингари вексель бўйича қарзини тўламоқчи ва ўз фойдасини нақд пул қилиб олмоқчи эди. Одатда банк ёпилганидан сўнг бундай операциялар бажарилмайди, бироқ отаси ўғли учун истисно қилиши мумкин. Бола ҳуштак чалганча, йўлга тушди.

Отаси уни кўриб, яна жилмайди.

– Хўш, Фрэнк, куйиб қолдингми? – қизиқиб сўради жаноб Каупервуд.

– Мана бир ой учун вексель, – деди Фрэнк Дэлримплдан олган мажбурият қоғозини стол устига қўяркан. – Илтимос, ўз ўттиз икки долларингизни ушлаб қолишни ҳам назарда тутинг.

Отаси векселни диққат билан кўздан кечирди.

– Олтмиш икки доллар, – ўқиди у. – Жаноб Дэлримпл. Ҳаммаси тўғри. Ҳа, мен буни ҳисобга оламан. Бу сенга ўн фоизга тушади, – ҳазиллашди у кейин. – Бироқ сен векселни ўзингга қолдирсанг бўлмайдими? Мен кутиб тура оламан ва ойнинг охиригача ўттиз икки долларимни сўрамайман.

– Йўқ, керак эмас, – эътироз билдирди Фрэнк. – Сиз яхшиси уни ҳисобга олиб, ўз пулларингизни қайтиб олинг. Меники эса ўзимга керак бўлиб қолади.

Боласининг ўзини ишбилармонлардек тутиши жаноб Каупервуднинг завқини келтираётганди.

– Майли, – деди у, – эртага ҳаммасини тўғрилаймиз. Энди эса бу ишни қандай қилганингни айтиб бер-чи!

Фрэнк отасига ҳаммасини сўзлаб берди.

Кечқурун соат еттида бундан миссис Каупервуд, сал ўтиб эса жаноб Дэвис ҳам хабар топишди.

– Каупервуд, сизга нима дегандим!.. – хитоб қилди жаноб Дэвис. – Бу боладан ҳали кўп иш чиқади. Ҳали кўрасизлар!

Овқат пайтида миссис Каупервуд ўғлига қизиқиш билан қараб қўйди. Наҳотки мана шу у яқиндагина эмизган бола бўлса? Бирпасда йигитча бўлиб қолибди-я!

– Фрэнк, кейин ҳам шунақа ишлар қўлингдан келади деб умид қиламан, – деди аёл.

– Мен ҳам шу умиддаман, ойи, – қисқа жавоб қилди Фрэнк.

Кимошди савдоси ҳар куни бўлавермасди ва баққол билан ҳам ҳар куни олди-сотди қилишнинг имкони бўлмасди, бироқ Фрэнк жуда кичиклигидан қандай пул қилишни биларди. У ёшлар учун журналларга обуна бўлишни ташкил қилар, янги турдаги конькиларни тарқатиш бўйича агент бўлиб ҳам ишлади, бир марта эса ҳатто ён-атрофларида яшайдиган ўғил болаларни тўплаб уларни улгуржи нархда похол шляпа сотиб олишга кўндира олди. Капитални жамғариб бойиши мумкинлиги унинг хаёлига ҳам келмасди. У кичкиналигиданоқ пулни сарф қилиш ёқимли экани ва у албатта, бунга эришишига ишониб қолганди.

Шу йилданми ёки сал аввалроқми, Фрэнкни қизлар ҳам қизиқтира бошлади. У энг биринчи чиройли қизларга эътибор берарди. Келишган ва ёқимли бўлгани учун ёқтириб қолган қизида ўзига қизиқиш уйғота олиш унинг учун мушкул иш эмасди. Кўчаларининг нариги томонида яшайдиган ўн икки ёшли Пейшенс Барлоу унинг диққатини тортган ва ўзи ҳам эътибор қаратган биринчи қиз бўлди.

Табиат бу қизга чарақлаб турадиган қора кўзлар ва у одатда иккита қилиб ўриб юрадиган қоп-қора сочларни ато этганди. У нозик ва чиройли оёқлари билан нафис гавдасига мос равишда енгил ҳаракатланарди. Қизнинг ота-онаси квакерлар44
  Христиан динининг протестант мазҳабига мансуб киши. – Тарж. изоҳи.


[Закрыть] бўлиб, қиз доим бошига кичкина қалпоқча кийиб юрарди. У табиатан жуда ҳаракатчан бўлиб, жасур, ўзига ишонадиган, кескир бу бола унга ҳам ёқарди.

Бир неча марта кўз-кўзга тушганидан сўнг бир куни Фрэнк қизни (қиз ҳам ўша томонга кетаётганди) тўхтатди ва жилмайиб, доимгидек дадиллик билан саволга тутди:

– Сиз шу кўчада яшайсиз-а?

– Ҳа, – деди қиз ҳаяжон билан китоблар солинган сумкасини тебратганча, – бир юз қирқ биринчи уйда.

– У уйни биламан, – деди Фрэнк, – ўша ёққа кириб кетаётганингизни кўргандим. Сиз, менимча, синглим билан ўқийсиз. Исмингиз Пейшенс Барлоу-а?

Бола ўртоқларидан бири қизнинг исмини айтганини эшитиб қолганди.

– Ҳа, – деди қиз, – сиз қаердан биласиз?

– Эшитгандим, – жилмайди Фрэнк. – Мен сизни кўп кўраман. Ширинмия ейсизми?

Бола чўнтагини кавлаб, ўша пайтларда ширинлик сифатида кенг тарқалган бир нечта ширинмия тайёқчасини қизга узатди. Пейшенс миннатдорлик билдириб, биттасини олди.

– Жуда ширин бўлмаса керак, анчадан бери чўнтагимда турганди. Яқинда обакидандоним ҳам бор эди.

– Йўқ, ширин экан, – деди қиз ширинмияни маза қилиб шимаркан.

– Синглим Анна Каупервудни танисангиз керак, а? – деди Фрэнк бошлаган гапига қайтиб ва шу билан ўзини қизга таништиргандек бўлди. – Тўғри, у сиздан бир синф пастда ўқийди, лекин уни танисангиз керак?

– Ўйлашимча, уни танийман. Мактабдан қайтаётганида уни кўрганман.

– Мен ҳов анави ерда, ўнг томонда яшайман, – бармоғи билан ишора қилди бола қиз худди бусиз у қаерда яшашини билмайдигандек. – Демак, энди тез-тез кўришиб турарканмиз-да?

– Сиз Рут Мерриэмни танийсизми? – сўради қиз Фрэнк уйига олиб борадиган тош ётқизилган кўчага қайрилай деганда.

– Йўқ, нега сўраяпсиз?

– Сешанба куни у зиёфат уюштиряпти… – деди қиз беихтиёр ёдига тушгандек.

– У қаерда яшайди?

– Йигирма саккизинчи уйда.

– Уникига боришга қарши бўлмасдим, – деб қўйди Фрэнк уйи томонга қайриларкан.

– Балки сизни ҳам таклиф қилар, – деди ораларидаги масофа узоқлашгани сари, ботирроқ бўлиб бораётган Пейшенс, – ундан сўраб кўраман.

– Раҳмат, – жилмайиб миннатдорчилик билдирди Фрэнк.

Қиз шодланиб югуриб кетди. Фрэнк жилмайганча унинг кетидан қараб қолди. Қиз чиройли эди. У дилида қизни ўпиш иштиёқи уйғонганини ҳис этди ва Рут Мерриэмникида бўладиган зиёфат ҳамда бу унга нима беришини кўз олдига келтира бошлади.

Бу ҳали вақти-вақти билан Фрэнкни чулғаб оладиган болаларча ўйинқароқлик ҳисси эди. У ўзига бошқа қиз топгунича Пейшенс Барлоу билан бурчакбурчакларда ўпишиб юрди. Пейшенс қиш оқшомлари қўшни қизлар билан қор ўйнагани кўчага чиқар ёки эрта коронғи тушадиган қиш кунлари эшигининг олдидаги ўриндиқда ўтирарди. Бу пайтларда уни учратиб, ўпиб олиш зиёфатларда унинг қулоғига ҳар хил бўлар-бўлмас нарсаларни гапиришдек бемалол эди. Cўнгра Пейшенснинг ўрнига Дора Фитлер келди. Бу пайтда Фрэнк ўн олтида, Дора эса ўн тўрт ёшда эди. Кейинчалик, Фрэнк ўн етти ёшга кирганида ўн беш ёшли Маржори Стэффорд пайдо бўлди. Дора қорачадан келганди, Маржори эса тонг каби оппок, ёноқлари ним қизғиш, кўзлари ҳаворангкулранг, сочлари майин ва дўмбоққина эди.

Ўн етти ёшга тўлганида Фрэнк мактабдан кетишга қарор қилди. У юқори синфда уч йилгина ўқиган, бироқ ўқиш унинг жонига текканди. Ўн уч ёшидан бери унинг фикру хаёли ўзи Учинчи кўчада кузатгани – молия ишларида эди. У вақти-вақти билан мўмайгина пул ишлаб олиш имконини берадиган юмушларни бажариб турарди. Сенека тоғаси юк портида тарозибон бўлиб ишга киришига ёрдам берди. Бу ерда давлат назоратчиларининг кўз ўнгида қисқа муддатга юк сақланадиган давлат божхона омборларига шакар солинган уч юз фунтлик қоплар тахланарди. Иши кўпайиб кетган пайтда эса йигитчани отаси ёрдамга чақирар ва у бунинг учун ҳақ оларди. Фрэнк ҳатто шанба кунлари дўконида ишлаб бериш учун жаноб Дэлримпл билан ҳам келишиб олганди, бироқ у ўн беш ёшга чиққанида отаси йилига тўрт минг доллар ойлик билан бош кассир лавозимига ўтди ва энди болакайнинг пештахта ортида туриши тўғрисида гап бўлиши мумкин эмасди.

Айни шу пайтда Филадельфияга олдингидан анча семирган ва янада ҳукмфармо бўлиб қолган Сенека тоғаси келиб қолди ва жиянига бир таклифни айтди:

– Фрэнк, менга қара, агар иш бошламоқчи бўлсанг, сен учун яхши жой тайёрлаб қўйганман. Биринчи йил маошсиз ишлайсан, бироқ ишни уддаласанг, мукофот пули беришса керак. Иккинчи кўчадаги “Ҳенри Уотермен энд Компани” фирмаси ҳақида эшитганмисан?

– Уларнинг идораси қаердалигини биламан.

– Ана ўшалар сени ҳисобчи қилиб ишга олишга рози бўлишди. Улар – дон олиб сотувчи ва даллоллик билан шуғулланувчи маклерлар. Бир пайтлар шу соҳада ишлаб кўришни хоҳлашингни айтгандинг. Ўқув йили тугаганида жаноб Уотерменнинг олдига бориб, исмимни айтсанг, ишга олишса керак деб ўйлайман. Кейин эса нимага келишганингиз тўғрисида менга хабар берарсан.

Сенека тоға бу пайтга келиб оилали бўлган, бойлиги айтарли кўп бўлмаса-да, бироқ Филадельфиянинг юқори табақадаги одамларидан бири саналувчи обрўли бир аёлнинг кўнглини забт этганди. Ҳамманинг фикрича, бу никоҳ натижасида Каупервудларнинг алоқалари мустаҳкамланиши керак эди. Ҳенри Каупервуд айни пайтда шаҳарнинг дарёга қараган, ажойиб манзара кўриниб турадиган ва келажакда чиройли уйлар қурилиши кўзда тутилаётган шимолий қисмидаги Фронт стритга кўчиб ўтишни режалаштираётганди.

Ўша пайтларга нисбатан – Гражданлар урушидан сал олдин – жаноб Каупервуд йилига оладиган тўрт минг доллар маош жуда яхши ҳисобланарди. Жуда оқилона иш юритадиган ва эҳтиёткор Ҳенри Каупервуд ҳеч қачон пулларини таваккал ишларга тикмас ва хизматдошларининг ўйлашича, ўзининг батартиблиги, эҳтиёткорлиги ҳамда пухталиги сабаб келажакда ўзи ишлаётган банкнинг директор ёрдамчиси, эҳтимол, кейинчалик директори бўла олишига ҳам умид қилса бўларди.

Сенека тоғасининг “Уотермен энд Компани” фирмаси тўғрисидаги таклифини Фрэнк иш бошлаш учун тўғри таклиф деб қабул қилди. Шунинг учун июнь ойида у Иккинчи кўчага қараб йўл олди ва катта Ҳенри Уотермен йигитчани хушмуомалалик билан кутиб олди. Маълум бўлишича, бу ерда йигирма ёшли кичик Ҳенри Уотермен ва катта Уотерменнинг укаси бўлган эллик беш ёшли Жорж Уотерменлар ҳам бор экан. У зарур бўлса, шаҳар ташқарисидаги мижозлар олдига чиқиб кетаркан. Бу одам укаси шахсан ҳал қила олмайдиган нарсаларга жавоб берар ва янги битимларни ҳал қилар, шериклари ва хизматчиларга эса уларни ҳаётга татбиқ қилиш қоларди, холос.

Кўринишидан лоқайдгина, оёқлари калта, кўзлари атрофини қуюқ ажин босган, қориндор катта Ҳенри Уотермен ишда жуда зукко, кўнгилчан, юмшоқ ва зеҳни ўткир эди. Табиатан берилган соғлом идроки ва хушмуомалалиги туфайли у мустаҳкам ва гуркираган бизнесни йўлга қўя олди. Йиллар ўтиб у янада кучайди ва агар ўғли ҳам чин дилдан ўзини бизнесга бағишлай олса, у билан ҳамкорликда ишлашга жон-жон деган бўларди. Бироқ буни орзу ҳам қилиб бўлмасди. Отасидек демократ бўла олмаган, фаҳм-фаросатда ҳам, ўз ишидан қониқиш ҳосил қилишда ҳам умуман унга ўхшамайдиган ўғилни тижоратчилик фаолияти ҳатто ранжитади, дейиш мумкин эди. Унга топширилган иш, албатта, касодга учраган бўларди. Отаси буни олдиндан англаб, хафа бўлиб кетар ва ишига қизиқадиган, бизнесини худди шу руҳда давом эттирадиган, шу билан бирга, ўғлини сиқиб чиқармайдиган бирорта йигит чиқиб қолар дея умид қиларди.

Ва мана, унинг олдида Сенека Дэвис берган тавсиянома билан ёш Каупервуд пайдо бўлди. Жаноб Уотермен йигитчага бошдан-оёқ кузатувчан назар билан қараб чиқди. Ҳа, ўйлади қария, тўғри келадиган йигит. Бу йигитдан бир иш чиқади.

Йигитча ўзини бемалол, виқор билан тутиб турар, ҳаяжонланаётгани ёки уялаётгани ҳеч сезилмасди. Унинг айтишича, нон-тижорат ишларининг нозик томонларини тушунмаса-да, ҳисоб-китоб ишларини олиб бора оларкан. Бу тармоқ уни қизиқтираркан ва у ўз омадини синаб кўрмоқчи эмиш.

– Бу йигитча менга ёқяпти, – деди Ҳенри Уотермен акасига, Фрэнк эртаси куни эрталабдан ўзининг янги ишга тушишига розилик олиб кетгач. – Унда нимадир бор! Бундай ёш, зеҳни ўткир, ҳаракатчан одам қачонлардан бери остонамизга қадам босмаганди.

– Ҳа, – унинг гапига қўшилди акасига қараганда ориқроқ ва бўйи баландроқ кўринадиган, ўйчан кўзлари хиралашган ва тухумга ўхшаган бошидаги сийрак жигарранг-қора сочи калини яна ҳам бўрттириб кўрсатаётган Жорж. – Жуда ёқимли йигит. Қизиқ, нега отаси уни ўз банкига ишга олмаётган экан?

– Ким билади, балки, бунга имкони йўқдир, – эътироз билдирди акаси. – Ахир у банкда бор-йўғи бош кассир, холос.

– Ҳа, тўғри. Майли, бу йигитчани синаб кўрамиз. Менимча, унинг қўлидан ҳамма нарса келади, шекилли. Кўп нарсани уддалай оладиганга ўхшайди!

Ҳенри Уотермен ўрнидан туриб, Иккинчи кўчага олиб чиқадиган эшик томонга юрди. Орасида унинг идораси ҳам бўлган қатор биноларнинг девори билан қуёшдан ҳимояланган тош ётқизилган йўлнинг салқини, от туёқларининг товуши, от-араваларнинг шовқини, у ёқдан-бу ёққа югураётган одамларнинг тўдаси – ҳаммаҳаммаси унга ёқарди. У кўчанинг нариги томонига қаради: деярли ҳаммаси кулранг тошдан қурилган уч ёки тўрт қаватли уйлар… У ерда ҳам ҳаёт қайнарди. Ҳенри Уотермен бир пайтлар ишини ана шундай жойда бошлаш хаёлига келгани учун Худога шукур қилди. Фақат… эсиз, ўша пайтда бу ердан яна бир нечта жой олиб қўймаган экан. “Бу ёш Каупервуд менга тўғри келадиган одам бўлиб чиқса зўр бўларди, – деди хаёлан қария ўз-ўзига . – Анчамунча ортиқча ишлардан озод бўлардим”.

Қизиғи, йигитчанинг ишбилармонлигига ишонч ҳосил қилиш учун беш дақиқалик суҳбат кифоя қилди. Ҳенри Уотермен умидларининг рўёбга чиқишига деярли шубҳа қилмаётганди.